bats'i k'op (tsotsil del - gob.mx · traducción: maría moshán vargas bats'i...
TRANSCRIPT
Traducción: María Moshán Vargas
Bats'i k'op(Tsotsil del este alto)
Derechos de las Personas Privadas de su Libertad en un Centro Penitenciario de acuerdo a la Ley Nacional
de Ejecución Penal.
DirectorioDr. Alfonso Navarrete PridaSecretario de Gobernación
Lic. Renato Sales HerediaComisionado Nacional de Seguridad
Dr. Rogelio Figueroa VelázquezComisionado del Órgano Administrativo Desconcentrado de Prevención
y Readaptación Social
Directorio 1
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO)
Lok'esbil ti mukta mantalil sventa chukel li' ti jlumaltiki
Xchibal Capitulo.Mantaletik yu’un xich’el ti muk’ vinik antsetik.
Sbalunebal sk’oplal mantalil. Mantaletik sventa skoltel vinik-antsetik ti chukajtike.
Ti buch’utik oyik ti chukele, ech k’ucha’al xal ti mantaletik te ti Constitucione xchu’uk ti chapbilal
k’opetike, bu tik’il uk ti julumaltik Méxicoe ta me xich’ k’elel smelolal ti k’opetike yo’to xich’
chapanelike. Yan te me lajxa yak’ mantal ti jchapanvaneje, sk’anme k’elel k’usi x-elan kom smelolal
ti k’ope ech me ju’un mu xu’ xich’ koltaelik xchu’uk ti mukta mantaletike.
Ech k’ucha’al xal sk’oplal ti mantaletik laj jkaltikxae, xu spasel ti muk uk ti yantik mantaletik to:
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 2
I. Muyuk’ buch’u xu’ x-ilbajinvan te ti yut chukele, manchuk me muyuk’ a tak’in, me jchamelote,
skoj ti bu likemotal, me vinikot, manchuk me antsot, skoj ta vabilale, skoj ti xch’unel a vontone,
k’usuk no’ox yan a talele.
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 3
II. Cha vich’ poxtael te me na tsaki ti chamel te ti yut chukele. Sk’anme xich’ k’elel ti a vabilale, te
me vinik me antsote, ech k’ucha’al xal ti mukta mantalil sventa slekil kuxlejale, te me muyuk’ lek
jpoxtavanej te ti yut chukele, xu’ cha sa’bel junuk yu’un xba sk’elot, yan te me bats’ejemote xu’ cha
yik’el batel ti junuk mukta snail jpoxtavanej, ech me ju’un yo’to xu’ xich’ pasel ti k’op li’e, yo’to xu’
cha yik’el batel ti snail jpoxtavaneje, sk’anme pasel ti muk’ jbayel ti mantaletike.
III. Xa yabelot lekil ve’lil, ep yu’un xnoj a ch’ut, ech ni xtok yu’un mu xa tsaki ti chamel.
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 4
IV. A’ ti k’u x-elan ti mulil laja pase a me ech uk ti bu ch’a yi’kelot batel ti chukel, ech k’uchal
albil te ti yo’obal sk’oplal yu’un mukta mantalile.
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 5
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO)
V. Sk’anme cha yalbel skotol ti mantaletik sk’an ch’a ch’un xchu’uk cha pas k’alal cha yik’el batel
ti chukele. Cha yalbelot skotol ti k’opetike ech k’ucha’al te albil ti svaxaklajunebal xcha vinik k’op
yu’un mukta mantalile.
6
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO)
VI. Ta me cha yak’belot lekilal o’, yu’un xu’ cha vuch’ xchu’uk cha atin.
VII. Cha yak’belot a k’utik, ech k’ucha’al a xabon yu’un cha atin xchu’uk cha chabi ta bektale.
7
VIII. Xu’ xk’ot a vuts’ a valal xba sk’elot, ech k’ucha’al xal ti balunlajuneb ox vinik k’op yu’un
mukta mantalil.
IX. Xu’ cha vak’ na’el ts’ibabil ti vun te me oy k’usi chopol cha vile, yan te tsots ti k’ope ak’o
ti na’el manchuk me mu ts’ibabiluk.
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 8
X. Skotol ti buch’u chukajtike, ta me xich’ k’elelik yu’un mu stsaki’ik ti chamel, yu’un mu
xmajatik, yu’un oyuk slekil ti xkuxlejale.
XI. Te me oy xich’ chapanel tajamol o k’ukuk no’ox x-elan yan tsoblej te ti yut chukele,
sk’anme k’elel k’u x-elan xich’ tsobel skotol ti jchukeletike, ech ni xtok sk’anme pasel ti muk’
ti mantaletik yu’un chukele.
XII. Ak’a xich’ pasel ti yantik mantaletik ts’ibabil ti mukta Constitucione, ech uk ti yantik chapbil
k’opetik sventa jchukeletike.
Mu me xu’ pasel ti mantaletik lajxa yich’ alel sventa a koltel te me tsots sk’oplal ti muliletike,
melel sk’an xich’ k’elel slekil xkuxlejal ti jchukeletike, sk’anme k’elel jbayel smelolal ti k’opetike.
Lajuneb sk’oplal mantalil. Mantaletik yu’un slekil xkulejal antsatik ti chukajtike. Ech k’uchal ti
mantaletik albilxae, ech oy yantik mantaletik yu’un slekil xkuxlejal ti antsatik te ti yut chukele:
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 9
I. Ti antsatik chukajtike xu’ oyuk yolik.
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 10
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 11
II. Cha vich’ chabi’el yu’un antsatik te ti sjunlejal chukele. Ak’a sk’elel k’uchal xu’ oyuk junuk
ants jpoxtavanej, yu’un te me na tsaki ti chamele sk’anme ants ti jpoxtavanej cha sk’elote, yan te
me tsots sk’oplal ti chamele, manchuk me vinik ti jpoxtavaneje a’no’ox sk’anme cha xchinot ochel
junuk ants yo’to cha sk’elele.
III. Lekuk me chapal ti chukel bu’oyote, ak’a me yakbelot a k’utik yu’un cha atin, yu’un cha
chab’i ti a bek’tale.
IV. K’alal cha och to no’ox ti chukele, ak’ame sk’elelot jba’yel yu’un jpoxtavanej, yu’un xich’
ojtikinel k’u x-elan ti a bek’tale.
V. Ech k’ucha’al albil ti mukta mantalil to, ak’a me cha yabel a poxil te me jchamelote, xu’me
cha bat ti snail jpoxtavanej.
VI. Me oy a vol ti muto sta oxib a’bile, mu me xu’ cha spojbelot, yu’un xu’ cha chabi, manchuk te
me oyot ti chukel, ech kuch’al xal ti k’opetik yu’un mukta mantalili.
VII. Te me a chi’noj ti avol te ti yut chukele, ak’a me yakbel lek sve’el, xchu’uk ak’a k’elatuk
yu’un jpoxtavanej, yu’un lek xch’i batel.
VIII. A’ ech k’ucha’al xal ti mukta mantalile, te me a chi’noj ti avol te ti yut chukele, ak’a yakbel
sk’u spok’, sk’anme k’elel sjam k’u x-elanik, xich’ k’elel ti yabilal xchu’uk ti smuk’ule mu me
echuk no’ox kalkaltik spaselik ti muk’ ti ololetike. Ech ni xtok ak’a xich’ k’elel yu’un
jpoxtavanej.
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 12
IX. Ak’a yich’el ti muk’ ti antsatike yu’un xu’ xchabi’ik xch’iel ti yalabtake.
Ti yajual chukele, a’ me sk’el k’u x-elan xich’ chapanel te me oy antsatik sk’an xchabi’ik ti yolik te
ti yut chukele, skoj ti muyuk’ yuts’ yalal buch’u xu’ xchabi ti yole.
Ech me ju’un ta me xich’ albel ti ajualile yu’un mukta snailal xchabi’el xch’iel ololetike, tsebetik
xchu’uk ti keremetik, ech k’ucha’al ti yantik naetik sventa sk’ele ti ololetike te ti jujun balamilale.
X. Ak’a yich’ k’elel ti yutilal chukele, yu’un oyuk slekil xkuxlejal ti ololetike. Ak’a k’elatukuk
yu’un jpoxtavanej, ak’a yich’ k’elel ti yabilale, ti k’u x-elan xch’ibatele, ech k’ucha’al sjam xal ti
matalil sventa xchi’el ololetike, ech uk:
XI. Ech uk yantik k’opetik ts’ibabil ti yantik mantalil, bu xich’ k’elel slekil xkuxlejal ti antsatik
chukajtike.
Ti yajual chukele xchu’uk ti yantik j-a’mteletike sventa chukeletike skoltasbaik ti a’mtel yu’un
oyuk slekil xch’iel ti tseb-keremetik te ti yut chukele.
Ti atsatik’e xu’ xch’itesik ti yolik te tit yut chukele, a ech k’ucha’al albil te ti sba xchu’uk
xchanibal xch’akobil ti mukta mantalil to. Ech me ju’un ti yajual chukele, me laj xa sk’el ti slekil
xkuxlejal ti ololetike, a’ xal te me xu’ xch’ites te ti yut chukele ti yole, xchu’uk k’u x-elan sk’an
pasel ti mantaletike sventaine.
K’alal me mu xu’ lek xanav ti olole, te me mu xai lek’ k’ope, me mu xk’ot sate o me o yan
xchamele, ti sme’e xu’ xk’anbe ti yajual chukele ti ak’a xu’ cha’bi ti yol manchuk me ech’emxa
yoxibal yabilale, ech me ju’un xich’ k’elel jbayel ti slekil xchi’el ti olole.
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 13
Te me oy junuk ants chukule y ech mu sk’an xcha’bi ti yole, xich’ chapanel vunetik yu’un
x-ak’atik batel ti junuk snail xchabi’el ololetik, ech me ju’un xich’ chapanel ti juno’ox k’ak’al, ech
k’ucha’al xal ti mantaletik sventaine.
Ti yajual chukele ta me sk’el ti oyuk slekilal ti snail chukele yu’un xu xchi’ te’o ti ololetike, ech ni
xtok k’alal me a’no’ox xk’ot ti olol yu’un xba sk’el ti sme’e, oyuk me junuk snailal yu’un xu sk’el
sbaik j-ok’uk.
Te me oy k’ucha’al xich’ jelelbatel ti yan chukel ti ants slikoj yole o ti ants oy yol xchi’noje, xich’
me pasel ti muk’ ti slekil ti ololetike.
Ak’a sk’elbel sjam k’u x-elan xu’ sk’el sbaik ti oletik ti muto staik lajuneb yabilalik xchu’uk ti
sme’ike. Xu’ xtajinik, smeysbaik, ech me ju’un xu’ xjalej ti sk’elsbaik, an’ox xich’ k’elel jba’yel k’u
xelan xchapojsbaik ti j-a’mteletik ti yut chukele.
Sbuluchibal sk’oplal mantalil. Abteletik ak’a spasik ti vinik-antsetik chukajtike. Ti ants
viniketik chukbilike, ak’ame:
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 14
I. Ak’a yojtikinik xchu’uk xch’unik ti mantaletik sventa yutil chukeletike.
II. Ak’a spasik ti muk’ ti ora ti mataletik sventa ak’a spasbaik ti lek ech k’ucha’al ti slekil
xkuxlejalik xchu’uk yantik xchi’iltak te ti yut chukele ech k’uchala spas ti mantal ti yajual
chukele.
III. Mu me xilbajinsbaik xchu’uk xchi’iltak, ech ni xtok mu me auk chopol spasbaik chu’uk ti
j-a’mteletik yu’un chukele ech k’ucha’al ti buch’utik yantik xk’otik teo’e.
IV. Ak’a skusik ti butik oyike, ech k’uchal ti bu xve’ike, bu xtajinike, bu x-atinike, sjunlejal ti
chukjele.
V. Ak’a xchabi’ik ti sk’utikike, ti sk’u spok’ike, ech me uk ti snaklebike, ti svayebike o k’ukuk
no’ox yantik sk’utik akbilike.
VI. Ak’a xchabi’ik sjunlejal snail chukele
VII. Ak’a spasik skotl ti mantaletik ak’bilike.
VIII. Me ak’bilik mantaletik yu’un xchabi’ik slekil xkuxlejale ak’a me xch’unik. Ak’a me batukuk
xchu’uk jpoxtavanej yu’un xk’elatik.
IX. Ech me uk ak’a xch’unik ti yantik k’opetik ts’ibabil ti yantik mukta mantaletike sventain
jchukeletike.
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 15
BATS'I K'OP (TSOTSIL DEL ESTE ALTO) 15
Créditos
Licenciada Mireya Barbosa BetancourtTitular de la Unidad de Desarrollo e Integración Institucional
Comisión Nacional de Seguridad
Editora:
Blanca Luz Campos Carrillo
Portada, Diseño Grá�co y Editorial:
Julio César Hernández ChávezGerardo Agustín López Reyna
Víctor Hugo Jurado Santamaría
Ilustraciones:
Blanca Luz Campos Carrillo
Impreso en la Ciudad de México
2018
Este documento ha sido impreso con papel 100% recilable