aurreikusitako demografia- bilakaeraren ondorioak eaeko ......10 eegabeuskalautonomiaerkidegoa...

Aurreikusitako demografia-bilakaeraren ondorioak EAEko ekonomia eta gizartean

8

Aurreikusitakodemografia-bilakaerarenondorioakEAEko ekonomiaeta gizartean8

EEGABko Osoko Bilkurak 2011ko otsailaren 2an onetsita.2011ko otsailaren 2ko Gizarte Garapenerako Batzordeak onetsitaEEGABeko arduraduna: Arantza Unzurrunzaga© Argitalpena: Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordea

Gran Vía, 81-7.a solairua48011 Bilbo

Maketazioa eta fotomekanika: Laster Grafika, S.L.Inprimaketa: Gestingraf, S.A.L.Lege Gordailua: BI-988-11

5

Aurreikusitako demografia-bilakaeraren ondorioak EAEko ekonomia eta gizartean 2011

Aurkibidea

1. SARRERA ...................................................................................................................................................................................... 7

2. EGUNGO EGOERA ETA DEMOGRAFIA-AURREIKUSPENAK ........................................................................... 9

2.1. Demografia-bilakaera eta haren eragileak............................................................................................................................... 92.1.1. Biztanleriaren bilakaera eta zahartzea............................................................................................................................ 92.1.2. Euskal biztanleriaren bilakaera eta zahartzea lurralde eremuen arabera. ..................................................................... 132.1.3. EAEko lurralde eremuen sailkapena biztanleriaren bizitasunaren eta zahartze indizearen arabera.............................. 142.1.4. Hazkunde begetatiboa..................................................................................................................................................... 162.1.5. Biztanleriaren bilakaera jatorriaren arabera ................................................................................................................... 192.1.6. Migrazio mugimenduak ................................................................................................................................................... 192.1.7. Familien bilakaera ........................................................................................................................................................... 222.1.8. Biztanleria aktibitatea ekonomikoaren arabera .............................................................................................................. 23

2.2. Demografia aurreikuspenak...................................................................................................................................................... 252.2.1. Aurreikusitako biztanleriaren bilakaera .......................................................................................................................... 252.2.2. Zahartzea eta mendekotasuna ........................................................................................................................................ 272.2.3. Hazkunde begetatiboa eta bizi itxaropena...................................................................................................................... 302.2.4. Aurreikusitako migrazio saldoak ..................................................................................................................................... 312.2.5. Aurreikusitako familien bilakaera ................................................................................................................................... 33

2.3. Aurreikusitako demografia aldaketaren elementu nagusien identifikazioa............................................................................. 34

3. DEMOGRAFIA-AURREIKUSPENEN EKONOMIA ETA GIZARTE ONDORIOAK ...................................... 373.1. Ondorioak lan-merkatuan.......................................................................................................................................................... 37

3.1.1. Lanindarraren murrizketa................................................................................................................................................. 373.1.2. Aktibitate tasa handitzeko eta etorkinak integratzeko erronka ...................................................................................... 383.1.3. Enpleguaren kalitatea eta kualifikazio mailak ................................................................................................................ 413.1.4. Produktibitatea, prestakuntza eta I+G+B......................................................................................................................... 423.1.5. Adinaren kudeaketa enpleguan eta belaunaldi txandakatzea l...................................................................................... 433.1.6. Demografia aldaketaren eraginez ekonomia jarduerentzat dauden

kokapen arriskuei buruzko eskualdeko ikuspegia.............................................................................................................. 463.2. Ondorioak pentsio sisteman ..................................................................................................................................................... 48

3.2.1. Biztanle aktibo gutxiago, biztanle erretiratu gehiago eta gastu gehiago pentsioetan................................................... 483.2.2. Finantza publikoentzako tentsio handien aurreikuspenak .............................................................................................. 513.2.3. Lan-bizitzak eta erretiratzeko adinak, generoaren araberako aldeak ............................................................................. 533.2.4. Aurreikuspen osagarriko sistemak eta pertsona nagusien ongizaterako erronkak ........................................................ 58

3.3. Gizarte zerbitzuen ondorioak osasunean .................................................................................................................................. 603.3.1. Osasun egoerara hurbiltzen............................................................................................................................................. 603.3.2. Osasun zerbitzuen erabilera ............................................................................................................................................ 623.3.3. Osasun gastua ................................................................................................................................................................. 653.3.4. Gizarte Zerbitzuen bidezko arreta.................................................................................................................................... 663.3.5. Laguntza baliabideen etorkizuneko eskarirako hurbilketa .............................................................................................. 72

3.4. Ehezkuntza sistemako ondorioak .............................................................................................................................................. 753.4.1. Ikasleen bilakaera............................................................................................................................................................ 753.4.2. Eskolako adineko biztanleriaren bilakaeraren aurreikuspenak....................................................................................... 773.4.3. Irakasleen bilakaera ........................................................................................................................................................ 783.4.4. Prestakuntzaren garrantzi gero eta handiagoa ezagutzan oinarritutako ekonomia

berria sendotzeko Europako estrategia gisa ................................................................................................................... 803.4.5. Hezkuntzako gastua......................................................................................................................................................... 83

3.5. Demografia-aurreikuspenen ondorioen laburpen-taula ........................................................................................................... 86

Orria

6

EEGAB Euskal Autonomia Erkidegoa

4. NAZIOARTEKO ALDAKETA DEMOGRAFIKOAREKINLOTUTAKO POLITIKAK BERRIKUSTEA........................................................................................................................ 91

4.1. Estrategia orokorrak aldaketa demografikoaren aurrean: NBE eta Europako Batasuna ......................................................... 914.1.1. Zahartze demografikoari buruzko NBEren printzipioak ................................................................................................... 914.1.2. Europako Batasunaren orientabideak erronka demografikoen aurrean ......................................................................... 924.1.3. Europako zahartzeari buruzko politika nazionalen panorama orokorra........................................................................... 94

4.2. Politikak Lan Merkatuaren alorrean.......................................................................................................................................... 964.2.1. Lan-bizitza luzatzera eta zahartze aktibora bideratutako estrategia orokorrak .............................................................. 964.2.2. Langabezia eta baliaezintasuneko prestazioekin lotuta eratutako erreformak .............................................................. 974.2.3. Erreferentziako politika nazionalak Adin eta Zahartze Aktiboaren Kudeaketan............................................................. 994.2.4. Europako Batasuneko Lan eta Gizarte Babeseko Batzordeek zehaztutako lan-ildoak.................................................... 102

4.3. Politikak Pentsio Sistemen esparruan ...................................................................................................................................... 1034.3.1. Europako Batasunaren orientabide eta helburuak zahartzearen erronkari

aurre egiteko pentsioen politikari dagokionez ................................................................................................................ 1034.3.2. Europa eta ELGAko beste herri batzuetan pentsioen sistemak erreformatzeko egituratutako ildo nagusiak ............... 1054.3.3. Erreformarako ildo nagusiak pentsioen sistema espainiarrean...................................................................................... 112

4.4. Politikak Osasunaren esparruan ............................................................................................................................................... 1134.4.1. Kalitatearen bilaketa eta osasun-sistemaren iraunkortasuna........................................................................................ 1134.4.2. Zahartze osasuntsuaren erronka ..................................................................................................................................... 1164.4.3. 2008-2013rako osasunaren estrategia europarra........................................................................................................... 119

4.5. Politikak Gizarte Zerbitzuen esparruan ..................................................................................................................................... 1214.5.1. Beste politika batzuekin koordinatzeko eta eragile guztiek parte hartzeko eszenario berria......................................... 1214.5.2. Pobrezia erauztea ............................................................................................................................................................ 1214.5.3. Iraupen luzeko zaintzen zerbitzuak .................................................................................................................................. 122

4.6. Politikan Hezkuntza eta Prestakuntzaren eremuan................................................................................................................... 1254.6.1. Prestakuntza bizitza osoan zehar..................................................................................................................................... 1254.6.2. Etengabeko ikaskuntzako Europako politika ................................................................................................................... 1264.6.3. 2010eko IKT eta zahartzeari buruzko Ekintza Plana ........................................................................................................ 129

5. LABURPEN ETA ONDORIOAK........................................................................................................................................... 131

5.1. Laburpena.................................................................................................................................................................................. 1315.1.1. Oraingo egoera eta aurreikuspen demografikoak........................................................................................................... 1315.1.2. Aurreikuspen demografikoen ondorio ekonomiko eta sozialak ...................................................................................... 1345.1.3. Nazioarteko aldaketa demografikoarekin lotutako politikak berrikustea ....................................................................... 140

5.2. Ondorioak. Egoera EAE-n .......................................................................................................................................................... 1475.2.1. Lan-merkatua eta pentsioak............................................................................................................................................ 1475.2.2. Osasuna eta Gizarte Zerbitzuak....................................................................................................................................... 1485.2.3. Hezkuntza eta prestakuntza............................................................................................................................................. 148

6. GOGOETAK ETA GOMENDIOAK ...................................................................................................................................... 151

7. BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................................................................................... 155

7


zarteentzat orokorrean, bai euskal gizartearentzat.Demografia-bilakaerak garrantzia hartzen du biztan-leriak eta haren osaketak etorkizun nahiko hurbileanpremia jakin batzuk sortuko dituztelako.

Testuinguru horretan, Ekonomia eta Gizarte Eus-kal Kontseiluak (EGK) egoki iritzi dio aurreikusitakodemografia-bilakaerak EAEn izango dituen ondorioeiburuzko ikerketa panoramikoa ekiteari. Horrela, egi-tate demografikoa bere joerei eta gizarte osoarentzatizango dituen ondorioei eta ondorio onak baliatzekoeta txarrak txikiagotzeko moduari buruzko hausnarke-ta eraikitzeko substratu bihurtu da.

Zentzu horretan, hemen aurkeztuko den ikerke-taren edukian EAErako demografia-bilakaeraren etaaurreikuspenen azterketa sartuko da, baita biztanle-riaren zahartzeak euskal ekonomia eta gizarte bizi-moduaren esparru guztietan izan ditzakeen ondorioenazterketa ere. Jarraian, demografia aldaketari lotutagure inguruko herrietan ezarri diren politikak azter-tuko dira, gure autonomia erkidegoak agertutakoerronkei aurre egin ahal izateko jarduteko gomendio-ak egiterakoan erreferentzia izan daitezen.

Zehazki, ikerketa lau atal handitan egituratukoda, Sarrera honetaz gain:

— 2. atalak EAEko egungo egoera eta demografia-ren epe ertain eta luzeko etorkizuna aztertukodira, Europako eta Estatuko testuinguruarekinerkatuz. Azken hamarkadetako demografia-bi-lakaera eta hura baldintzatu duten eragileak, etaestatistika erakundeek egindako demografia-aurreikuspenak aztertu, eta azkenean aurreiku-sitako demografia aldaketaren eragile nagusiakidentifikatuko dira.

— 3. atalean demografia-aurreikuspenek EAEkozenbait ekonomia eta gizarte eremutan izangodituzten ondorioak identifikatu eta aztertuko dira.Zehazki, euren ondorio mailagatik garrantzi han-

XXI. mende hasi berrian, demografia-zahartzea-ren gertakariak mendebaldeko gizarte guztiei eragi-ten die, eta aurreikuspenen arabera, 2050. urterako60 urte edo gehiagoko pertsonen portzentajea bikoiz-tu egingo da.

Bilakaera hori gizateriaren lorpenik handienetakobatek eragin du: XX. mendean bizi-itxaropenak izan-dako hazkunde handiak, oraingo mendean jarraituduenak.

Hala ere, prozesu horrek ikuspegi kezkagarria erebadauka, horrekin batera gure gizarteetan jaiotze-tasa jausi egin direlako eta, horren ondorioz, biztan-leria osoan pertsona nagusien pisu erlatiboa handitudelako.

Horrela, arreta gure gertuko gizarte, kultura etaekonomia ingurunean, hots, Europar Batasunean,jarriz, estatistika erakunde ofizialen aurreikuspenenarabera datozen urteetan 65 urte edo gehiagokobiztanleriaren portzentajeak hazkunde handia izangodu (%19,5 arte 2018ko zerumugan).

Euskadiko Autonomia Erkidegoko (aurrerant-zean EAE) lurraldearen esparruan, egoera antze-koa da eta ezaugarri are nabarmenagoak dauzka.EUSTATek 2020rako egin berri dituen proiekziodemografikoen arabera, 65 urte edo gehiagokobiztanleria nabarmen handituko da, 110.000 lagungehiago, eta hori dela-eta, adin talde hori 2005eanbiztanleria osoaren %8,5 izatetik 2020an %22,5izatera igaroko da.

Hazkundea oso handia izango da 85 urtetikgorako pertsonen proportzioan, 2005ean biztanleriaosoaren %2 izatetik 2020an %4,1 izatera, zenbakiabsolutuetan 50.000 lagunetik gorako hazkundea.Hots, 15 urteren buruan 42.800 lagun izatetik ia93.000 izatera igaroko dira.

Zalantzarik gabe, prozesu horrek zenbait erronkasakon dakartza, bai mendebaldeko eta europar gi-

1. Sarrera

8


— 4. atalean demografia aldaketari lotuta nazioar-tean (batez ere Europar Batasuneko herrietan)proposatu diren estrategia eta politiken az-terketa zabala egingo da, identifikatutakoerronka demografikoei aurre egiteari begira.Politika horien azterketa arestian zehaztutakoarlo sozioekonomiko berberen inguruan egitu-ratuko da.

— Bukatzeko, 5. atalean ikerketan agertutako kontugarrantzitsuenen laburpena egingo da eta 6.eangure autonomia erkidegoan demografia-zahar-tzearen erronkei heltzeko balizko moduari buruzkogogoeta eta gomendio batzuk egingo dira.

dia duten honako arlo sozioekonomikoak hautatudira:

• Lan-merkatua

• Pentsio sistema

• Osasuna eta Gizarte Zerbitzuak

• Hezkuntza Sistema

Arlo bakoitzarentzat, demografia-bilakaerak ka-su bakoitzean garrantzia duten aldagaietan izanditzakeen eraginak eta gizarte premia eta eskaerei,gizarteari, gastu publikoari, eta abarri dagozkienondorioak aztertuko dira.

9


— 1981 eta 2008 artean 64 urtez gorako biztanleria-ren hazkunde absolutua 212.000 lagunekoa izanda, eta aldi berean 20 urtez azpiko 368.835 gaztegutxiago daude. Hori dela-eta, 1981ean 64 urtezgorakoak %10 baino gutxiago izatetik gaur egun%19 izatera igaro dira.

— Euskal biztanleriak gazteak galtzea gertaera be-rria da; haren eragina adin talde horretara muga-tzen da eta ez da 16-64 urteko taldera zabaltzen.Aitzitik, talde jakin hori %+5 hazi da 1981-2008aldian eta haren garrantzi erlatiboa %64tik egun-go %68ra igaro da.

— Gizarte arreta premiei eta haren finantzaketaridagokienez, biztanleriaren adin taldeen araberakoosaketa kontu garrantzitsua da eta mendekotasuntasaren bidez adierazten da.

— Tasa horrek mendeko biztanleriaren eta aktiboaizan daitekeen biztanleriaren arteko erlazioa adie-razten du eta, beraz, une jakin batean lan indarrakmendekotasunari lotuta aurre egin behar dionahalegina erakusten du. 2008an, EAEn, aktiboak

2.1. Demografia-bilakaera eta haren eragileak

2.1.1. Biztanleriaren bilakaera eta zahartzea

a) Azken hogeita bost urteotako ezaugarrinagusiak euskal biztanleriaren tamainarenegonkortasuna eta pixkanakako zahartzeaizan dira

— 2008ko abenduaren 31n euskal biztanleria2.162.944 lagunek osatzen zuten, 1981aren al-dean 17.527 lagun gehiago baino ez (%+0,82).Egonkortasun hori barneko aldi desberdin birenemaitza da.

— Lehenengoa 2001 arte iristen da, eta harenezaugarri nagusia pixkanaka biztanleria galtzeaizan zen, urte horretan izanik baliorik txikiena(2.085.058 lagun). 2001az geroztik, berreskuratzenhasi zen, eta horrela 2008an 1981eko biztanleriaberdindu zen —eta gainditu ere bai—.

— Euskal biztanleriaren egonkortasun horrekin ba-tera, barneko osaketan aldaketa handiak gertatudira, besteak beste, gazte gutxiago eta adinekogehiago egotea.

— Zenbaki absolutuetan, 1981 eta 2008 artean 20urtez azpiko gazteak erdira murriztu (%+50,4) eta732.240 izatetik 363.407 izatera igaro dira. Aldiberean, 64 urtez gorakoak bikoiztu eta 400.000lagun baino gehiago dira, duela hogeita bost urte200.000 ere ez zirenean. Adineko horietatik, %2979 urtetik gorakoak dira, 118.077 lagun (32.0001981n).

— Tamainaren egonkortasunari, beraz, azken 25urteotako gertaera garrantzitsu gisa, euskal biz-tanleriaren zahartzea erantsi behar zaio. Izan ere,adinekoen kopurua handiagoa da eta adin taldea-ren garrantzi erlatiboa ere hazi egin da.

2. Egungo egoera eta demografia-aurreikuspenak

2.1. TAULA. EAEKO BIZTANLERIAREN BILAKAERA.1981-2008.

EAE

Guztira < 20 urte > 64 urte > 79 urte1981 2.145.417 732.242 197.294 32.0141986 2.137.547 638.609 222.949 41.8061991 2.104.321 537.199 265.001 54.7211996 2.092.949 432.584 321.872 66.3282001 2.085.058 377.397 353.564 72.3032006 2.130.996 351.349 396.151 93.4742007 2.147.754 357.794 401.187 112.4492008 2.162.944 363.407 408.957 118.077Ald. Hazkun-dea(%) +0,8 –50,4 +107,3 268,8

Iturria: EUSTAT. Adierazle demografikoak. Udal biztanleria-ren eguneraketa.

10


2.1. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN BILAKAERA. 1981-2008.

2.500.000

Biztanle kopurua

2.000.000

1.500.000

1.000.000

500.000

01981 1986 1991 1996 2001 2006 2007 2008

< 20 urteko biztanleria

> 64 urteko biztanleria

>79 urteko biztanleria

Biztanleria guztira

360

240

160

120

80

401981

320

280

200

1986 1991 1996 2001 2006 2007 2008

< 20 urteko biztanleria


>79 urteko biztanleria

Biztanleria guztira

Indize zenbakiak (1981=100)

Iturria: EUSTAT. Adierazle demografikoak. Udal biztanleriaren eguneraketa.

11


— Hala ere, adierazle horren hazkunde erritmoaapur bat moteldu da azken hamar urteetan eta1986-1996 artean batez besteko adina 4,7 urtehanditu bazen, 1996-2006 artean 2,9 urte bainoez da handitu.

— Hori bat dator biztanleriak izan duen bilakaerapositiboarekin eta aditzera ematen du hazkundehori gazte gehiago egoteak eragin duela.

c) EAEko zahartze prozesua Espainia eta Euro-pako testuingurukoa baino nabarmenagoa da

— 1990ean, EAEk, zenbaki erlatiboetan, Espainiaketa EB-27k baino gazte gutxiago zeukan, bainabaita adineko gutxiago ere.

izan daitezkeen ehun laguneko, mendeko 48lagun daude.

— 1986ko tasaren antzekoa da, baina orduan, men-dekoen artean, 16 urtez azpikoak ziren nagusi, etaorain adinekoak dira.

b) Euskal biztanleriaren batez besteko adina iahamar urte handitu da azken hogeita bosturteotan: 32,8 urtetik 42,5era

— Zahartze prozesua oso argi agertzen da batezbesteko adinak izandako bilakaeraren bidez.

— 1981n eta EAEn 32,8 urtekoa bazen, 2006an (da-tua eskuragarri dagoen azken urtea) batez beste-ko adina ia 10 urte handiagoa da, 42,5 urtekoa.

2.2. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN BANAKETA ADIN TALDEEN ARABERA. 1981-2008.

16-64 urtekobiztanleria

%64

< 16 urtekobiztanleria%26

> 79 urtekobiztanleria%2


%8

1981 2008


%68

< 16 urtekobiztanleria%14

> 79 urtekobiztanleria%5


%13


2.2. TAULA. EAEKO MENDEKOTASUN TASA. 1986-2008.

GuztiraMendeko biztanleria 16-64 urteko

biztanleriaMendekotasun tasa*

> 64 urte 0-15 urte1986 2.137.547 222.949 466.464 1.448.134 47,611996 2.092.949 321.872 284.749 1.486.328 40,812006 2.130.996 396.151 276.448 1.458.397 46,122007 2.147.754 401.187 287.094 1.459.473 47,162008 2.162.944 408.957 293.482 1.460.505 48,10

(*) Mendekotasun tasa: mendeko biztanleria osoaren eta 16-64 urte arteko biztanleriaren arteko zatiketa (ehunekotan).Iturria: EUSTAT. Datu bankua.

12


— Alde batetik, EAEko 20 urtez azpiko gazteenproportzioaren aldea handitu da (%16,8, EB-27ko%21,7ren aldean) eta, bestetik, adinekoen pro-portzioari dagokionez, EB-27 eta Estatua gainditudira, bai 64 urtez gorakoei bai 79 urtez gorakoeidagokienez. Gure erkidegoan %18,9 dira, Espai-niako %16,6ren eta EB-27ko %17,1en aldean.

— Zehazki, EB-27an 20 urtez azpikoak biztanleriaosoaren %26,7 ziren eta EAEn, aldiz, %25,7.EB-27n 64 urtez gorakoak %13,7 ziren bitartean,ordea, EAEn %12,5 ziren.

— Harrezkero igarotako hamazortzi urteetan, berriz,egoera biak aldatu dira.

2.4. TAULA. BIZTANLERIA OSOAREN GAINEKO PORTZENTAJEAK ADIN TALDEEN ARABERA EAEN, ESPAINIAN ETAEB-27N. 1990 ETA 2008.

Biztanleria osoaren gaineko %1990 2008

EAE Espainia EB-27 EAE Espainia EB-27Biztanleria guztira 100 100 100 100 100 10020 urtetik beherako biztanleak 25,7 28,8 26,7 16,8 19,4 21,764 urtetik gorako biztanleak 12,5 13,4 13,7 18,9 16,6 17,179 urtetik gorako biztanleak 2,7 2,8 3,1 5,5 4,6 4,4

Iturria: EUSTAT. Datu bankua. EUROSTAT. Biztanleriari buruzko datuak.

2.3. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN BILAKAERA (%) ADIN TALDEEN ARABERA ETA ESPAINIA ETA EB-27REKIKOERKAKETA. 1990-2008

Biztanleria guztira 64 urtez gorakoak 79 urtez gorakoak20 urtez azpikoak

120

80

40

0

–40

100

60

20

–20

–60EAE Espainia Eurpoar Batasuna

Iturria: EUSTAT. Datu bankua. EUROSTAT. Biztanleriari buruzko datuak.

2.3. TAULA. EAEKO BIZTANLERIAREN BATEZ BESTEKO ADINAREN BILAKAERA. 1981-2006.

Batez besteko adinaZahartzea (batez bestekoadinaren hazkundea)

1981 1986 1991 1996 2001 2006 1981-2006 1986-2006 1986-1996 1996-200632,8 34,9 37,3 39,6 41,4 42,5 9,7 6,5 4,7 2,9

Iturria: EUSTAT. Datu bankua.

13


Beste egoera bat hiriburuei eragin dien egonkor-tasuna da. Haietan, eremu gisa, %+0,7ko hazkundetxikia gertatu da.

Hirugarren egoera murrizketa edo galerakoa da,eta 10.000 biztanletik gorako udaletan pilatzen da.Galera horren intentsitatea handiagoa da udalazenbat eta handiagoa izan; %–1ekoa da 10.000eta 20.000 biztanle bitarteko udaletan, %–5,5ekoa20.000 eta 40.000 bitartekoetan eta %–7,7koa40.000 biztanletik gorakoetan.

— Euskal eskualdeetan demografiak izandako bi-lakaera aztertuta, agerian geratzen da euskal biz-tanleriak barneko lekualdaketa txikia izan duela.

— Alde batetik, ikusten da jaitsiera batez ere BilboHandian pilatzen dela (%–6,4) —zonalde horre-tan daude 40.000 biztanletik gorako 6 udaletatik 4(Barakaldo, Basauri, Portugalete eta Santurtzi)—,baita Gipuzkoako Goierri eta Deba Beherea etaGaraiko eskualdeetan ere. Alegia, azken garaie-tan industria garapen eta enpresa pilatze handie-na izan duten zonaldeetan.

2.1.2. Euskal biztanleriaren bilakaera eta za-hartzea lurralde eremuen arabera.

a) Hiriburuak ez diren 10.000 biztanletik gorakoudaletan biztanleria murriztu dela ikusten da.

— Azken 20 urteotan euskal biztanleriak izandakogalerak (1986-2006, Biztanleria eta etxebizitzaestatistikako datuekin) banaketa desberdina izandu lurraldeen arabera. Lurralde Historikoei da-gokienez, batez ere Bizkaian pilatu da, zenbakiabsolutuetan 42.300 lagun galdu baititu (%–3,6); Gipuzkoan galera ez da hainbesterakoaizan (%–0,4) eta Araba, aldiz, azken 20 urteotanbiztanleria hazkundea izan duen lurralde bakarrada (%+14,2), eta EAE osoan lurralde honen pisudemografikoa hazi egin da.

— Udalen tamainaren arabera, 1986 eta 2006 bitar-teko bilakaera hiru egoera desberdinetan labur-biltzen da:

Lehenengo egoera biztanleria hazkundekoa da,10.000 biztanletik beherako udal txikietan. Hazkundemetatuak %9-%10ekoak dira.

2.4. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN PIRAMIDEA. 1981-2008 ERKAKETA.

70-74

50-54

30-34

10-14

80-84

60-64

40-44

20-24

0-4

–100.000 –80.000 –60.000 –40.000

Gizonezkoak Emakumezkoak

–20.000 0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000

1981 2008

Iturria: EUSTAT. Udal biztanleriaren eguneraketa eta Estatistika urtekariak.

14


— Bestalde, hiriburuetatik gertuko zonaldeetan biz-tanleria hazkunde handia egon da, hiriburuen al-dean hirigintza ezaugarri atseginagoak eta preziomerkeagoak dauzkaten bizitegi-gune bihurtu bai-tira. Horrela gertatu da Arabako Ibarrean Araban,Plentzia-Mungian Bizkaian, eta Urola-Kostaldeaneta Bidasoa Beherean Gipuzkoan.

2.1.3. EAEko lurralde eremuen sailkapenabiztanleriaren bizitasunaren eta zahartzeindizearen arabera.

a) Euskal biztanleen %54 euskal batez bestekoabaino zahartze handiagoko eskualdeetan bizidira, eta eskualde horiek azken 20 urteetanbertan bizi den biztanleria galdu dute.

— Euskal lurralde eremuak zahartze indizearen (eus-kal batez bestekoa baino 64 urtez gorako biztan-leria proportzio handiagoa/txikiagoa) eta 1986-2006 aldian izandako demografia-bilakaeraren(hazkundea/murrizketa) arabera sailkatu dira.

— Aldagai biak uztartuta lau tìpologia atera dira:

• 1 mota: zahartze txikiagoko eta demografiabizitasun handiagoko eremua

• 2 mota: zahartze eta demografia bizitasunhandiagoko eremu

• 3 mota: zahartze eta demografia bizitasuntxikiagoko eremua

• 4 mota: zahartze handiagoko eta demografiabizitasun txikiagoko eremua

2.5. TAULA. EUSKAL BIZTANLERIAREN BAKANETA UDALAREN TAMAINAREN ETA LURRALDE HISTORIKOAREN ARABE-RA. 1986-2006.

1986 2006 1986-2006hazkundearen %Biztanleria guz. % Biztanleria guz. %

Lurralde HistorikoakAraba 267.728 12,5 305.822 14,4 14,23Bizkaia 1.179.150 55,2 1.136.852 53,4 –3,59Gipuzkoa 689.222 32,3 686.665 32,2 –0,37Eremuak tamainaren araberaHiriburuak 756.093 35,4 761.504 35,8 0,72> 40.000 biztanleko udalak 408.220 19,1 376.522 17,7 –7,7620.000-40.000 bizt. udalak 262.757 12,3 248.382 11,7 –5,4710.000-20.000 bizt. udalak 313.115 14,7 309.712 14,5 –1,091.000-10.000 bizt. udalak 352.625 16,5 385.363 18,1 9,28< 1.000 biztanleko udalak 43.290 2,0 47.856 2,2 10,55Euskadi guztira 2.136.100 100 2.129.339 100 –0,32Iturria: EUSTAT. Biztanleria eta etxebizitza inkesta. Datu bankua.

2.6. TAULA. BIZTANLERIAREN GARRANTZIA ETA EUSKALESKUALDEEN BIZITASUNA. 1986-2006.

Comarcas% Población

TotalIncremento1986-2006

ARABA 14,4 14,2Arabako Mendialdea /Montaña Alavesa 0,1 –11,0

Arabako Ibarrak / VallesAlaveses 0,3 32,6

Gorbeia Inguruak / Estribac.del Gorbea 0,4 46

Errioxa Arabarra / RiojaAlavesa 0,5 15

Kantauri Arabarra /Cantábrica Alavesa 1,6 –3

Arabako Lautada /Llanada Alavesa 11,5 16,3

Bizkaia 53,4 –3,6Arratia Nerbioi /Arratia-Nervión 1 2,3

Enkartazioak /Encartaciones 1,4 –0,7

Gernika-Bermeo 2,1 –2,3Plentzia-Mungia 2,4 51,7Durangaldea /Duranguesado 4,4 2,9

Bilbo Handia / Gran Bilbao 40,8 –6,4Markina-Ondarroa 1,2 –8,1Gipuzkoa 32,2 –0,4Tolosaldea / Tolosa 2,1 –1,1Deba Beherea / Bajo Deba 2,5 –14,8Deba Garaia / Alto Deba 2,9 –8,1Goierri 3,0 –6,5Urola-Kostaldea /Urola Costa 3,3 12,1

Bidasoa Beherea /Bajo Bidasoa 3,6 13,7

Donostialdea /Donostia-San Sebastián 14,9 0,2

Euskadi guztira 100,0 –0,3

Iturria: EUSTAT. Biztanleria eta etxebizitza inkesta. Datubankua.

15


kualde daude: bi arabarrak dira (Aranako Lautadaeta Gorbeia Inguruak), bi gipuzkoarrak (BidasoaBeherea eta Urola-Kostaldea) eta bi bizkaitarrak(Durangaldea eta Plentzia-Mungia). Guztien ar-tean euskal biztanleen %25,5 pilatzen dituzte.

— 2 motak, zahartze handiagoa izan arren, bizitasunhandiagoa ere badauka, eta lau eskualde daudemota horretan sailkatuta: Donostialdea, ErrioxaArabarra eta Arabako Ibarrak eta Arratia Nerbioi,zeinetan biztanleriaren %16,7 biltzen baita.

— Azkenik,KantauriArabarraetaTolosaldea—%3,7kopisua dute EAE osoan— 3 motakoak dira, hots, ez

— 19 euskal eskualdeetatik, 8 4 motakoak dira,hots, euskal batez bestekoa baino zahartze indizehandiagoa eta azken 20 urteetako demografia-bilakaera negatiboa. Guztien artean euskal biz-tanleen %54 pilatzen dituzte.

— 8 eskualde horietatik, lau bizkaitarrak dira (Bilbo Han-dia, Enkarterriak, Gernika-Bermeo etaMarkina-Onda-rroa), hiru gipuzkoarrak (Goierri eta Deba Beherea etaGaraia) eta bat arabarra (Arabako Mendialdea).

— Beste muturrean, hots, demografia egoera hobea(zahartze txikiagoa eta bizitasun handiagoa)daukaten 1 motako eskualdeei dagokionez, 6 es-

1 mota 2 mota 3 mota 4 mota

Hiriburukoak • Arabako Lautada /Llanada Alavesa

• Donostialdea /Donostia-San Sebastián

• Bilbo Handia /Gran Bilbao

Biztanleriaren%3-5

• Bidasoa Beherea / Bajo Bidasoa• Urola Kostaldea / Urola Costa• Durangaldea /Duranguesado

Biztanleriaren>%3

• Gorbeia Inguruak /Estribac. Del Gorbea• Plentzia-Mungia

• Arabako Ibarrak /Valles Alaveses• Errioxa Arabarra /Rioja Alavesa

• Arratia Nerbioi /Arratia-Nervión

• Kantauri Arabarra /Cantábrica Alavesa• Tolosaldea / Tolosa

• Arabako Mendialdea /Montaña Alavesa• Enkartazioak /Encartaciones• Gernika-Bermeo• Markina-Ondarroa• Deba Beherea / Bajo Deba• Deba Garaia /Alto Deba Goierri

Iturria: EUSTAT. Biztanleria eta etxebizitza inkesta. Norberak egina.

2.5. GRAFIKOA. BIZTANLERIAREN BIZITASUNA (1986-2006 ARTEKO HAZKUNDE TASA) ETA ZAHARTZEA (64 URTEZGORAKO PERTSONEN%) 2006. BANAKETA ESKUALDEKA.

1 mota: Zahartze txikiagoa / Bizitasun handiagoa

2 mota: Zahartze handiagoa / Bizitasun handiagoa

3 mota: Zahartze txikiagoa / Bizitasun txikiagoa

4 mota: Zahartze handiagoa / Bizitasun txikiagoa

16


— 1996az geroztik pixkanaka hazkunde txikia gertatuzen 2008an berriz 21.000 jaiotzak gainditu arte(21.315).

— Aldi horretantxe (1981-2008), urteko heriotzakopuruak hazkunde neurritsu eta egonkorrari eutsizion, 1981eko 14.628etatik 2008ko 19.437etara(%+32,9).

— Jaiotzen eta zentzen bilakaera horren arabera,EAEn saldo begetatiboa (jaiotzen eta heriotzenarteko aldea) negatiboa izan zen 1991 eta 2001.urteen artean, ondoren berreskuratu arren.

— 1.000 biztanleko tasan adierazita, saldo begeta-tiboa 1981ko ‰5,9tik, 1996ko ‰–1 minimora,2001eko ‰–0,2ra eta azkenean 2008ko ‰0,9raigaro zen.

— Espainian eta EB-27n ere 1981 eta 1996 arteansaldo begetatiboak pixkanaka murriztu zen, bainamurrizketa ez zen EAEkoa bezain nabarmena etaez zen zenbaki negatiboetara iritsi.

dira hain zahartze handiko eskualdeak baina bizita-suna ere batez bestekoaren azpikoa da.

— Udalei dagokienez, mota bakoitzaren barruanhonakoak dira azpimarragarrienak:

• 1 mota: Zarautz, Gasteiz, Irun, Durango etaGetxo

• 2 mota: Donostia eta Galdakao

• 3 mota: Erandio, Errenteria, Portugalete

• 4 mota:Bilbo, Santurtzi, Basauri, Arrasate,Barakaldo, Sestao eta Eibar.

2.1.4. Hazkunde begetatiboa

a) Beheranzko saldo begetatiboa 1981 eta 1996artean eta negatiboa 1991 eta 2001 artean ere,azken urteotan apur bat positiboa izan arren

— 1981 eta 1996 artean EAEko urteko jaiotzekopurua 27.255etik 15.987ra igaro zen, alegia,%–41eko jaitsiera urteko zenbatekoan.

2.6. GRAFIKOA. 20.000 BIZTANLETIK GORAKO UDALETAKO ZAHARTZE ETA BIZTANLERIA HAZKUNDE INDIZEAK 2006

Zahartze indizea

Biztanleria

hazkun

deindize

a1986-2006

35

15Irun

Zarautz

Gasteiz

DurangoGetxo

Erandio

PortugaleteArrasate/Mon.

Santurtzi

Donostia

Leioa

Galdakao

Bilbo

Basauri

Barakaldo

SestaoEibar

25

5

10 15 20 25

–5

–15

–25

Errenteria

Hiriburuak

>40000b udalak 20-40000b udalak

Iturria: EUSTAT. Biztanleria eta etxebizitza inkesta. Norberak egina.

17


b) EAEko jaiotze tasa Espainia eta EB-27koabaino txikiagoa.

— 1981 eta 1996 artean 1.000 biztanleko jaiotzetasak pixkanaka murriztu dira bai EAEn, bai Es-painian, bai EB-27n.

2.7. GRAFIKOA. EAEKO JAIOTZA ETA HERIOTZEN BILAKAERA. 1981-2008

25.000

30.000

20.000

22.500

27.500

17.500

15.000

12.500

10.000

7.500

5.000

2.500

01981 1986 1996 2006

Jaiotzak Heriotzak

20081991 2001 2007


2.7. TAULA. SALDO BEGETATIBOAREN BILAKAERA.1981-2008

Saldo vegetativo por 1.000 habitantes

1981 1986 1991 1996 2001 2008

EAE 5,9 2,2 –0,2 –1,0 –0,2 0,9Espainia 6,4 3,3 1,5 0,3 1,1 2,9EB-27 3,1 2,2 1,6 0,4 0,5 1,2

Iturria: EIN, Oinarrizko adierazle demografikoak eta EUROS-TAT, Biztanleria datuak.

— EAEri dagokionez, jaiotze tasa 1981eko ‰12,7tik,1996ko ‰7,6ra jaitsi zen, hots, %40ko murrizketa.

— Espainia eta Europako tasekin erkatuta, EAE betiegon da azpitik.

— Horrela, 2008am EAEko tasa ‰9,9koa da, EB-27koa ‰10,9koa eta Espainiakoa ‰11,4koa.

— Eredu berari jarraituz, ugalkortasun indize sin-tetikoa1 ere murriztu egin da 1996 arte, etaharrezkero hazten hasi da. Espainiak ere joerabera dauka, baina zenbatekoak beri dira EAEkoakbaino handiagoak.

— Herri garatuetan ordezteko ugalkortasun indizea2,1eko mailan kokatzen da, baina EAEk, Espainiaketa EB-27k ez dute zenbateko hori lortzen, 2006koindizeak (hura izanik azken datu eskuragarria) 1,20,1,38 eta 1,53koak direlako, hurrenez hurren.

1 Balizko emakume batek bere bizitza ugalkorraren amaieran izango lukeen seme-alaba kopurua adierazten du. Aldi bateko adinarenaraberako ugalkortasun orokorraren tasak batuz zenbatesten da.

18


ditu. Azkenaren bilakaera ere goranzkoa izan da1991az geroztik.

d) Bizi itxaropena asko luzatu da bai gizo-nezkoen bai emakumezkoen artean.

— EUSTATen eta Eusko Jaurlaritzaren datuek adie-razi legez, EAEko bizi itxaropena pixkanaka luzatuda 1981 eta 2007 artean, gizonezkoentzat zeinemakumezkoentzat. Gizonezkoei dagokienez, biziitxaropena 7,3 urtetan luzatu da (71tik 78,3ra), etaemakumezkoei dagokienez, 7,1 urtetan luzatu da(78,5etik 85,6ra).

c) Hilkortasun tasaren goranzko bilakaerakEspainiakoa gainditu eta EB-27rekiko aldeakmurrizten ditu.

— EAEko 1.000 biztanleko hilkortasun tasak pixka-nakako hazkundea izan dute 1981 eta 2008 ar-tean, ‰6,8tik ‰9ra.

— 1981ean EAEko hilkortasun tasa Espainiakoarenpuntu bat azpitik eta Europakoaren 3,7 pun-tu azpitik bazegoen ere, izan duen goranzkojoera dela-eta 2008an (‰9) Espainiakoa gainditu(‰8,5) eta EB-27koarekin (‰9,7) aldeak murriztu

2.8. GRAFIKOA. EAEKO JAIOTZE TASAREN BILAKAERA ETA ESPAINIA ETA EB-27REKIKO ERKAKETA. 1981-2006.

Espainia

1.000biztan

leko

tasa

Europar Batasuna EAE

9,0

15,0

3,0

6,0

12,0

0,01981 1986 1996 2006 20081991 2001

Iturria: EUSTAT. Jaiotza eta heriotzen estatistika. EIN, Oinarrizko adierazle demografikoak eta EUROSTAT, Biztanleria datuak.

2.8. TAULA. EAEKO UGALKORTASUN INDIZE SINTE-TIKOAREN BILAKAERA. 1981-2006

Ordezte tasa herri garatuetan = 2,1

1981 1986 1991 1996 2001 2006EAE 1,81 1,24 0,97 0,92 1,03 1,20Espainia 2,04 1,56 1,33 1,16 1,24 1,38EB-27 e.d. e.d. e.d. e.d. e.d. 1,53

Iturria: EUSTAT. Adierazle demografikoak eta EUROSTAT,Datu basea.e.d.= ez daude

2.9. TAULA. EAEKO HILKORTASUN TASEN BILAKAE-RA. 1981-2008

1.000 biztanleko hilkortasun tasak

1981 1986 1991 1996 2001 2008EAE 6,8 7,1 8,0 8,6 8,7 9,0Espainia 7,8 8,1 8,7 8,9 8,8 8,5EB-27 10,5 10,5 10,5 10,4 9,9 9,7

Iturria: EUSTAT. Jaiotza eta heriotzen estatistika. EIN, Oina-rrizko adierazle demografikoak eta EUROSTAT, Biztanleriadatuak.

19


2.1.6. Migrazio mugimenduak

a) Immigrazioaren hazkundearekin migraziosaldoa negatiboa izatetik positiboa izateraigaro da.

—1992az geroztik, EAEk immigrazioen etengabekohazkundea izan du. Horrela, etorkinak 9.006 lagunizatetik (1992) 39.190 izatera (2008) igaro dira, hots,30.184 lagun gehiago 16 urtetan (%+335,2).

— Bestalde, emigrazioak ere hazi ziren aldi horretan,batez ere 1997az geroztik, baina ez horrenbeste,14.751 lagun izatetik (1991) 22.389 izatera (2008),hots, 7.638 emigrante gehiago (%+51,8).

2.1.5. Biztanleriaren bilakaera jatorriarenarabera

a) Atzerrian jaiotako EAEko biztanleria hazi da.

— 1981n EAEko hiru pertsonatatik ia bat Estatukobeste probintzietan (%31,5) jaioa zen, eta %1inguru atzerritarra ziren.

— Hogeita bost urteren ondoren, Espainiako besteprobintzietan jaiotakoak %–25,5 murriztu diraeta euskal biztanleen %23 dira; atzerrian jaio-takoak, ordea, 22.754 izatetik 1114.831 izateraigaro dira, hots, %+404,7 gehiago, eta biztan-leen %5 dira.

2.9. GRAFIKOA. BIZI ITXAROPENA JAIOTZERAKOAN SEXUAREN ARABERA. EAE 1981-2007


60

100

20

40

80

01981 1986 1996 2006 20071991 2001

Iturria: EUSTAT. Adierazle demografikoak. Eta EUSKO JAURLARITZA. 2007ko Osasun inkesta.

2.10. TAULA. EAEKO BIZTANLERIAREN BILAKAERA JAIOTZEKO TOKIAREN ARABERA. 1981-2006

1981 1986 1991 1996 2001 2006EAE 1.465.870 1.482.981 1.493.528 1.512.914 1.517.934 1.527.798Estatua 653.185 629.759 585.155 566.075 515.252 486.710Atzerria 22.754 23.360 25.358 19.066 49.401 114.831

Iturria: EUSTAT. Datu bankua. Biztanleria eta etxebizitza inkesta.

20


–2.611 lagun), 200az geroztik positibo bihurtueta 2007an 17.692 laguneko maila gorenera iritsiarte. 2008rako behin-behineko datuen araberafluxuak apur bat moteldu dira (bai sarrerei bai ir-teerei dagokienez), oraindik saldo positibo handia(+16.801 lagun) egon arren.

b) Batez ere lanerako adineko gazteek osatu-tako etorkinak

—Migrazio mugimenduaren demografia ezaugarrieidagokienez, adinari buruz azpimarratu behar dabai immigrazioak bai emigrazioak gazteek elika-tzen dituztela, batez ere 19-42 urte bitartekoek(hots, lanari begira adin guztiz aktiboa). 2008ansaldoaren %70 dira.

— Etorkinen batez besteko adina gutxi gorabehera4 urte murriztu da 1991 eta 2008 arteko aldian,35,3urtetik 31,6 urtera.

— Genero ikuspegitik, egun gizonezkoak apur batgehiago dira, eta azken urteoten haien pro-portzioa hazi egin da emakumezkoen aldean:2008an etorkin guztien %53,8 ziren eta 1991n,ordea, %48.

2.10. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN BANAKETA JAIOTZEKO TOKIAREN ARABERA. 1981-2006

1981Atzerria%1

Estatua%30

EAE%69

Estatua%23

Atzerria%5

EAE%72

2006

Iturria: EUSTAT. Datu bankua. Biztanleria eta etxebizitza inkesta.

2.11. TAULA. MIGRAZIO MUGIMENDUAK.1991-2008

Immigrazioa EmigrazioaMigraziosaldoa

1991 12.140 14.751 –2.6111992 9.006 13.668 –4.6621993 9.554 14.096 –4.5421994 10.809 16.179 –5.3701995 11.316 16.130 –4.8141996 11.299 14.356 –3.0571997 12.496 14.234 –1.7381998 14.372 16.585 –2.2131999 16.103 17.291 –1.1882000 20.022 17.462 2.5602001 25.775 18.696 7.0792002 25.967 19.730 6.2372003 28.467 22.216 6.2512004 30.328 21.304 9.0242005 33.817 20.553 13.2642006 37.147 22.689 14.4582007 41.361 23.669 17.6922008* 39.190 22.389 16.801

Iturria: EUSTAT. Datu bankua.* 2008ko datuak behin-behinekoak dira.

— Fluxu horien ondorioz, migrazio saldoak etenga-beko hazkundea izan zuen laurogeita hamarrekohamarkadako zenbaki negatiboetatik (1991an

21


— Bukatzeko, atzerritik iritsitako immigrazioeidagokienez, EAEn eta Espainian haien haz-kundea antzekoa izan zela ikusten da. Zenba-

2.11. GRAFIKOA. EAEKO MIGRAZIO SALDOAREN BILAKAERA. 1991-2007.

Immigrazioak Emigrazioak Migrazio saldoa

20.000

50.000

0

10.000

30.000

–10.000

1991

40.000

1992

1994

1996

1997

1993

1995

1998

1999

2001

2003

2004

2000

2002

2005

2007

2008*

2006

Iturria: EUSTAT. Migrazio mugimenduen estatistika. * Behin-behineko datuak.

2.12. TAULA. ETORKINEN BANAKETA ADIARENARABERA. 2008

Adintaldeak

Immigra-zioa

EmigrazioaKanpokomigraziosaldoa

%

<18 6.045 2.893 3.152 18,8%19-42 25.498 13.605 11.893 70,8%43-67 6.122 4.484 1.638 9,7%68 y + 1.525 1.407 118 0,7%GUZTIRA 39.190 22.389 16.801 100,0%Iturria: EUSTAT. Datu bankua.

2.13. TAULA. ETORKINEN EZAUGARRI DEMOGRA-FIKOAK. 1991-2008

1991 1996 2001 2008Etorkinak guztira 12.140 11.299 25.775 39.190Gizonezkoen % 47,9 48,8 52,3 53,8Emakumezkoen % 52,1 51,2 47,7 46,2Etorkinen batezbesteko adina 35,3 36,9 33,1 31,6

Biztanleria osoarenbatez besteko adina 37,3 39,6 41,4 42,5 *

2006ko datuaIturria: EUSTAT. Datu bankua.

2.14. TAULA. ATZERRITIK IRITSITAKO IMMIGRAZIOAK (ATZERRITARRAK BAINO EZ).1998-2006

1998 2000 2002 2004 2006 Haz. %EAE 1.462 6.310 9.453 13.808 21.668 +1.382%Espainia 57.195 330.881 443.085 645.844 802.971 +1.304%EAEren % 2,6 1,9 2,1 2,1 2,7

Iturria: EIN. Bizitegi aldaketen estatistika. 1998-2006.

tekoak, hurrenez hurren, ia 15 eta 14 aldizhandiagoak bihurtu dira 8 urteko aldian (1998-2006).

22


— Halaber, seme-alabarik gabeko familia nuklearrenhazkundea ere aipagarria da, 1991n 90.300 izate-tik 2006an 164.700 izatera igaro baitira (%+82).Guraso bakarreko familia kopuruan ere hazkundenabarmena egon da (baina 2006ko datuek atze-rakada islatzen dute), eta familia hedatuak (zei-netan elkarrekin zenbait belaunaldi bizi baitira),aldiz, gehiago murriztu direla ematen du.

2.1.7. Familien bilakaera

a) Familien tamaina txikitu eta pertsona baka-rreko familia kopurua hazi da.

— Familien bilakaerari dagokionez, EUSTATen Inkes-ta demografikoko datuek erakusten dute familiakopurua pixkanaka hazi del: 632.100 ziren 1991neta 787.000 2006an (%+24,5)

— Aldi berean, haien tamaina, aldiz, murriztu izanda, eta 1991ko 3,32 kidetatik, 2006ko 2,64 kide-tara igaro dira.

— Horri lotuta, azpimarratu behar da pertsona baka-rreko familiak asko hazi direla (%+130, 1991n73.600 eta 2006an, aldiz, 169.700), familia guz-tien %21,6 izan arte.

— Pertsona bakarreko familien ia erdiak 64 urtezgorako pertsonek osatzen zituzten 2006an. Horrekesan nahi du 64 urtez gorako 81.900 lagun baka-rrik bizi direla.

— Bestalde, kide biko beste 164.700 familia zeuden(seme-alabarik gabeko nuklearrak). Kasu horien%43tan erreferentziazko pertsona 64 urtez go-rakoa zen, zenbaki absolutuetan 71.200 familia.

2.15. TAULA. EAEKO FAMILIA KOPURUARENBILAKAERA. 1991-2006

(mila) 1991 1996 2001 2006Ha-zkun-dea %

Familia kop. 632,1 683,3 749,0 787,0 +24,5Pertsona bakar. 73,6 105,2 151,9 169,7 +130,4Konposatua 17,7 19,6 25,4 21,3 +20,6Seme-alaba gabekonuklearra 90,3 105,8 127,6 164,7 +82,5

Seme-alabadunnuklearra 323,2 319,7 302,5 299,3 –7,4

Guraso bakar. 50,9 64,9 75,4 65,5 +28,7Hedatua 55,7 50,0 53,2 38,1 –31,6Polinuklearra 20,7 18,2 13,0 28,5 +38,0Familien batezbesteko tamaina(pertsona kop.)

3,32 3,05 2,78 2,64 –20,5

Iturria: EUSTAT. 2006ko Inkesta demografikoa eta Datubankua.

2.12. GRAFIKOA. PERTSONA BAKARREKO FAMILIEN ETA SEME-ALABARIK GABEKO FAMILIA NUKLEARREN BANAKETAERREFERENTZIAZKO PERTSONAREN ADINAREN ARABERA. 2006

Pertsona bakarreko familiak

35-44 urte%15

45-54 urte%11

25-34 urte%12

<25 urte%1

>64 urte%49

55-64 urte%12

Seme-alabarik gabeko familia nuklearrak (kide 2)

45-54 urte%8

>64 urte%43

55-64 urte%17

35-44 urte%13

<25 urte%0

25-34 urte%19

Iturria: EUSTAT. 2006ko Inkesta demografikoa eta Datu bankua.

23


b) Aktibitate tasa emakumezkoen artean hazibaina 16 eta 24 urte arteko gazteen arteanmurriztu da.

—2009an (aldiko batez besteko datuak), emaku-mezkoen aktibitate tasak gizonezkoen azpian jarraituarren, aztertutako aldian pixkanaka hurbildu zaio.

— Horrela, 1986an gizonezkoen aktibitate tasa%71,2koa eta emakumezkoena %35ekoa zenbitartean, 2009an emakumezkoek %47,6ko tasalortu zuten, gizonezkoen %64koaren aurrean.

— Okupazio tasari dagokionez, gizonezko-emaku-mezkoen bilakaera aktibitate tasarenaren antzekoada. Emakumezkoen tasa oraindik txikiagoa bada ere—%43,9, %58,6ren aldean—, gizonezkoenarekikoaldea ere murriztu egin da 1986tik, emakumezkoenokupazioak izandako hazkundeagatik.

— Adinaren ikuspegitik, aktibitate tasak murrizketahandia izan du 16 eta 24 urte arteko gazteen taldean(%53,1 1986an eta %32 2009an), baina 25 eta 44urte arteko taldean, aldiz, hazkunde handia gertatuda. Zehazki, talde horretan 1986ko %73,7tik 2009ko%87,6ra hazi zen. 45 urte edo gehiagoko pertsoneidagokienez, tasak egonkor iraun zuen.

— Okupazio tasari dagokionez, 25 eta 44 urte artekoekdaukate okupazio tasarik handiena (%79,8 2009an).16 eta 24 urte arteko gazteei dagokienez, haien oku-pazio tasa %24,7koa da eta %36,3 arte hazi da 45urte eta gehiagokoen artean (adinekoak).

2.1.8. Biztanleria aktibitatea ekonomikoarenarabera

a) Biztanleria aktiboaren eta aktiboa izan daite-keenaren hazkundea.

— EAEn aktiboa izan daitekeen biztanleria (16 urteeta gehiagoko biztanleria) pixkanaka hazi da.1986an biztanle guztien %76,5 ziren eta 2008an%84,2, Biztanleria estatistikaren arabera.

— Zenbaki absolutuetan, 2009an aktiboa izan daitezkeenbiztanleak 1.864,1 mila dira (aldiaren batez beste-koa, EUSTATen Aktibitatearen araberako biztanleriariburuzko inkestako datuak). Hala ere, azkenurteotan tal-de horren hazkundea argi egonkortu dela ikusten da.

— Generoaren arabera, aktiboak izan daitezkeenemakumezkoen proportzioa beti izan da gizo-nezkoena baino apur bat handiagoa.

— Goranzko bilakaera biztanleria aktibora eta okupa-tura hedatzen da.

— Biztanleria aktiboari dagokionez, aldian hura%+20 hazi da: 1986an ia 863 mila lagun zireneta 2009an 1.035,7 mila lagun. Hazkundea han-diagoa izan da biztanleria okupatuari dagokionez,%39,5ekoa (682 mila lagunetik 951,5 milara).

— Daturik berrienen arabera, krisialdi ekonomikoarentestuinguruan aktibitate tasek eutsi egin dute 2010ekolehenengo hiruhilekoetan, baina okupazio tasak mu-rriztu eta horrekin batera langabezia hazi egin da.

2.16. TAULA. AKTIBOA IZAN DAITEKEEN BIZTANLERIA (MILA). 1986-2009.

16 urte eta gehiagoko biztanleria (mila) 1986 1991 1996 2001 2006 2009Guztira 1.636,1 1.706,4 1.782,1 1.802,7 1.822,9 1.864,1Gizonezkoak 800,4 832,0 867,3 877,4 886,4 905,8Emakumezkoak 835,7 874,3 914,8 925,3 936,5 958,3

Biztanle guztien gaineko % 1986 1991 1996 2001 2006 2009(1)

Guztira 76,5 81,1 85,1 86,5 85,5 85,4Gizonezkoak 75,9 80,5 84,7 86,1 85,2 84,9Emakumezkoak 77,1 81,6 85,6 86,8 85,9 85,8

Iturria: EUSTAT. Udal biztanleriaren eguneraketa. Adierazle demografikoak. PRA. Datu bankua. Urteko batez bestekoak.1EUSTATetik eskuratutako 2009rako Biztanleria osoari buruzko datuak. Proiekzio demografikoak. Datu bankua.

2.17. TAULA. 16 URTE ETA GEHIAGOKO BIZTANLERIA AKTIBOA ETA OKUPATUA (MILA). 1986-2009.

Biztanleria (mila) 1986 1991 1996 2001 2006 2009Aktiboak 862,9 902,0 937,5 966,7 994,7 1.035,7Okupatuak 681,9 746,2 727,8 859,0 954,2 951,5Iturria: EUSTAT. PRA. Datu bankua. Urteko batez bestekoak.

24


2.18. TAULA. AKTIBITATEA, OKUPAZIO ETA LANGABEZIA TASEN BILAKAERA EAEN, SEXU ETA ADINAREN ARABERA.1986-2009.

Aktibitate tasa 1986 1991 1996 2001 2006 2008 2009Guztira 52,7 52,9 52,6 53,6 54,6 55,0 55,6SexuaGizonezkoak 71,2 68,0 64,6 65,7 64,4 64,3 64,0Emakumezkoak 35,0 38,5 41,2 42,2 45,2 46,3 47,6

Adina16 urtetik 24ra 53,1 46,1 40,6 40,0 34,9 34,7 32,025 urtetik 44ra 73,7 81,5 84,9 85,8 85,3 86,5 87,645 urtetik gora 34,7 32,0 31,8 32,8 36,6 37,4 38,1

Okupazio tasa 1986 1991 1996 2001 2006 2008 2009Guztira 41,7 43,7 40,8 47,6 52,3 53,0 51,0SexuaGizonezkoak 59,7 60,6 54,1 60,7 62,0 62,1 58,6Emakumezkoak 24,4 27,7 28,2 35,2 43,2 44,4 43,9


Langabezi tasa 1986 1991 1996 2001 2006 2008 2009Guztira 21,0 17,3 22,4 11,1 4,1 3,8 8,1SexuaGizonezkoak 16,1 10,9 16,2 7,5 3,7 3,4 8,4Emakumezkoak 30,4 28,0 31,5 16,5 4,5 4,2 7,8


Iturria: EUSTAT. PRA. Datu bankua. Urteko batez bestekoak.

2.13. GRAFIKOA. EAEKO AKTIBITATE TASAREN BILAKAERA, ADINAREN ARABERA. 1986-2010.

100,0

Aktib

itate

tasa

80,0

90,0

70,0

60,0

50,0

40,0

30,0

20,0

10,0

0,01986 1991 2001 2008

25-44 urte16-24 urte 45 urte edo gehiago

2010eko IIhiruhil.

1996 2006 2009

Iturria: EUSTAT. PRA. Datu bankua.

25


2.2. Demografia aurreikuspenak

2.2.1. Aurreikusitako biztanleriaren bilakaera

a) EAEko biztanleria 2008 eta 2020 artean 64.000laguneko hazkundea izango du.

— EUSTATek egindako proiekzio demografikoenarabera, EAEko biztanleak 2008an 2.168 milalagun izatetik 2020an 2.2.32 mila lagun izate-ra igaroko dira; haietatik, 1.089,1 mila (%48,8)

— Langabezia tasaren bilakaerari dagokionez, ho-rrek gehiago erantzuten dio ziklo ekonomikoaridemografia eragileei baino. Horrela, 1996antasak baliorik handiena izan ondoren (%22,4),hura jaisten joan da 2008an minimora, %3,8ra,iritsi arte.

— Jakina, egoera berriak beheranzko joera hautsieta 2009an langabezia tasak hazkunde handiaizan du EAEn eta urteko batez bestekoa %8,1ekoada.

2.14. GRAFIKOA. EAEKO OKUPAZIO TASAREN BILAKAERA, ADINAREN ARABERA. 1986-2010.

100,0

Okup

azio

tasa

80,0

90,0

70,0

60,0

50,0

40,0

30,0

20,0

10,0

0,01986 1991 2001 2008

25-44 urte16-24 urte 45 urte edo gehiago

2010eko IIhiruhil.

1996 2006 2009

Iturria: EUSTAT. PRA. Datu bankua.

2.19. TAULA. EAEKO BIZTANLERIAREN PROIEKZIOA ADIN TALDEEN ARABERA. 2008-2020. MILA.

Mila lagunEAE

Guztira 0-15 urte 16-64 urte > 65 urte2008 2.167.914 295.194 1.464.138 408.5822010 2.194.057 308.629 1.459.544 425.8842012 2.211.240 320.092 1.449.324 441.8242014 2.221.742 327.910 1.434.394 459.4382016 2.228.356 330.514 1.425.084 472.7582018 2.231.610 329.992 1.414.330 487.2892020 2.232.129 325.284 1.405.393 501.453Aldiko hazkundea (%) 3,0 10,2 –4,0 22,7

Iturria: EUSTAT. 2020ko Proiekzio demografikoak.

26


2.15. GRAFIKOA. EAEKO BIZTANLERIAREN PROIEKZIOA ADIN TALDEEN ARABERA. 2008-2020.

Mila

perts

ona

<20 urteko biztanleria >64 urteko biztanleria >79 urteko biztanleria

600

400

300

200

100

0

500

2008 2012 20162010 2014 2018 2020

Guztira

600

120

110

100

130

2008 2012 20162010 2014 2018 2020

Indize zenbakiak (2008=100)

<20 urteko biztanleria >64 urteko biztanleria >79 urteko biztanleria EAE guztira


27


— Hala ere, 20 urtez azpikoen taldea ere haziko da,baina aurrekoak baino motelago (%+11).

b) Mendekotasun tasa hazi egingo da.

— Tarteko adineko taldean, ordea, ia 60.000 lagune-ko murrizketa egongo da (%4 2008aren aldean).

— Horren ondorioz, mendekotasun tasa (biztanleriaez aktiboa eta lan egiteko adineko biztanleria lo-tzen dituena) pixkanaka haziko da, 2008ko %48tik2020ko ia %59ra.

gizonezkoak izango dira eta 1.143 mila (%51,2)emakumezkoak. Aldiko hazkunde orokorra %3koaizango da, urteko batez besteko %0,24ko tasa.Hala ere, hazkundea ez da homogeneoa izango;aitzitik, lehenengo urteetan pilatuko da2, eta urteertainean, ordea, moteltzea gertatuko da proiek-tatutako aldiaren amaieran hazkunderik ezerairitsi arte.

— Lurraldeei dagokienez, Araba izango da proiek-zioko aldi osoan hazkunde tasa positiboei eutsikodion bakarra, eta Bizkaian eta Gipuzkoan, aldiz,aldiko azken urteetan biztanleria murrizketak ger-tatuko dira.

2.2.2. Zahartzea eta mendekotasuna

a) Demografia zahartze prozesuak jarraituegingo du.

—%3ko hazkunde orokorraren aurrean, 2008-20aldian, 64 urtez gorako biztanleria %22 hazi eta mi-lioi erdi lagun izango dira, 2008an baino ia 100.000gehiago. 79 urtez gorako biztanleria are azkarragohaziko da (%38), 162.000 lagun izan arte.

2.20. TAULA. EAEKO MENDEKOTASUN TASA. 2008-2016-2020.

Guztira

Mendekobiztanleria

16-64urtekobiztanle-ria

Mende-kotasuntasa> 64

urte0-15urte

2008 2.168,0 408,6 295,2 1.464,2 48,052016 2.228,3 472,8 330,5 1.425,0 56,372020 2.232,2 501,4 325,3 1.405,5 58,82

Iturria: EUSTAT. 2020ko Proiekzio demografikoak. Norberakegina.

2 Izan ere, proiekzioak 2005 hartzen du abiapuntu eta 2005-08 aldirako dagoeneko 52.600 laguneko hazkundea aurreikusten zuen.

2008 2020

< 20 urtekobiztanleria %17

> 79 urtekobiztanleria %5

65-79 urtekobiztanleria %1320-64 urteko

biztanleria %65

< 18 urtekobiztanleria %18

> 79 urtekobiztanleria %7

65-79 urtekobiztanleria %15

20-64 urtekobiztanleria %60


2.16. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN BANAKETAREN AURREIKUSPENA ADIN TALDEEN ARABERA. 2008-2020

28


2.17. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN HAZKUNDE AURREIKUSIA (%) ETA ESPAINIA ETA EB-27REKIKO ERKAKE-TA. 2008-2018

Biztanleria guztira 20 urtez azpikoak 64 urtez gorakoak 79 urtez gorakoak

20

40

0

10

30

–10EAE Espainia Eurpoar Batasuna

Iturria: EUSTAT 2020ko Proiekzio demografikoak; EIN: Epe laburreko biztanleria proiekzioak; EUROSTAT: Population Projections.

—Gertaera hori adin taldeen araberako ehunekobanaketa aztertzerakoan ere suma daiteke, egiazta-tzen baita aktiboa izan daitekeen biztanleria (16-64urte) %65etik 2020ko %60ra igaroko dela. Aldi be-rean, 64 urtez gorako pertsonak guztien %22 izangodira, eta %7 79 urtez gorakoak izango dira.

c) Zahartze prozesua Espainian eta EB-27nbaino bizkorragoa izango da.

— Konparazioa eginda, eskura dauden proiekzioanarabera, 2018ko zerumugan, EAEn demografia-hazkundea (%+2,9) Estatukoa (%+8,4) baino askoztxikiagoa izango da, EB-27 osokoaren ildotik(%+3,3).

— Halaber, adin taldeen araberako proiekzioek isla-tzen dutenez, zahartze prozesua bizkorragoa izan-go da Euskadin beste eremuetan baino. Adibidez,Espainiaren aldean, EAE zahartze maila handia-

gotik abiatzen denez, 64 urtez gorakoen taldearenhazkundea nahiko antzekoa izan arren, 2018antalde hori biztanleria guztiaren ia %22 izango daeta %18 Estatu mailan.

— Bestalde, EB-27 tarteko maila batean egongo da(64 urtez gorakoak %19,5 izango dira 2018an).

— Azpimarratu behar da hiru eremuetan gehien ha-ziko den taldea 79 urtez gorakoa izango dela: %37EAEn, %36 Espainian eta %28 EBn.

d) Eskualdeko ikuspegitik, EAEko demografiaaldaketaren aurreikuspenak Europako batezbestekoa baino okerragoak dira

Europan eskualde mailan demografia aldaketekizango dituzten ondorioei buruzko ikerketa baten ara-bera3, EAErako aurreikuspenak Europako eskualdeenbatez bestekoa baino okerragoak dira.

3 Rostocker Zentrum, Laboratory Demographic Change, Mapping Regional Demographic Change and Regional Demographic LocationRisks in Europe, 2008.

29


2.18. GRAFIKOA. BIZTANLERIAREN ADINAREN ARABERAKO BANAKETAREN AURREIKUSPENA EUSKADIN, ESPAINIANETA EB-27N. 2008-2018

EB-27

Euskadi

Espainia

%10 %30 %50%0 %20 %40 %60 %70 %80 %90 %100

16,8 64,3 13,4 5,4

19,7

13,4 69,5 12,7 4,4

63,7 12 4,6

< 20 urteko biztanleria 20-64 urteko biztanleria 65-79 urteko biztanleria > 79 urteko biztanleria

EB-27

Euskadi

Espainia

18,3 59,9 14,6 7,2

20,1

12,3 66,2 14 5,5

61,7 12,5 5,8

< 20 urteko biztanleria 20-64 urteko biztanleria 65-79 urteko biztanleria > 79 urteko biztanleria

%10 %30 %50%0 %20 %40 %60 %70 %80 %90 %100

Iturria: EUSTAT Biztanleriaren proiekzioa. EIN: Epe laburreko biztanleria proiekzioak. EUROSTAT: Population Projections.

2008

2018

30


2.21. TAULA. EAEREN ESKUALDEKO DEMOGRAFIAALDAKETA INDIZE ETA TIPOA BESTEAUTONOMIA ERKIDEGOAN ALDEAN.1990-2004-2030.

1990-2030

2004-2030

1990-2004

EAE RDC Index(1) 0,92 0,96 0,85RDC Type(2) I I I

Andaluzia RDC Index 0,52 0,54 0,51RDC Type IV IV IV

Asturias RDC Index 1,00 1,00 0,93RDC Type I I I

Kantabria RDC Index 0,75 0,76 0,72RDC Type IV IV I

Katalunia RDC Index 0,44 0,48 0,39RDC Type IV IV IV

Madril RDC Index 0,54 0,70 0,43RDC Type IV IV IV

Nafarroa RDC Index 0,56 0,66 0,38RDC Type IV IV IV

Valentzia RDC Index 0,36 0,34 0,39RDC Type IV IV IV

(1) RDC (Regional Demographic Change) indizea denboraldijakin bateko eskualdeko demografia aldaketaren tamainaabsolutuaren neurria da. 0 eta 1 arteko tartean mugitzenda: 0tik gertuko balioek zahartze moteleko prozesua etabiztanleria hazkunde handia adierazten dituzte, eskualdeguztiekin erkatuta. 1etik gertuko balioak kontrakoa (za-hartze bizkorra eta biztanleriaren murrizketa edo hazkundetxikia).(2) RDC mota aldi bateko demografia aldaketaren eredu erla-tiboa Europako batez bestekoarekin erkatuta erakusten du:I mota: murrizketa edo hazkunde motelagoa, zahartzebizkorragoaII mota: murrizketa edo hazkunde motelagoa, zahartzemotelagoaIII mota: hazkunde handiagoa, zahartze motelagoaIV mota: hazkunde handiagoa, zahartze bizkorragoaIturria: Rostocker Zentrum, Laboratory Demographic Chan-ge, Mapping Regional Demographic Change and RegionalDemographic Location Risks in Europe, 2008.

hots, zahartze azkarreko bilakaera biztanleria murriz-ketako edo hazkunde txikiko testuinguruan. Datuenarabera, 2004az geroztik EAEren egoera erlatiboaokertu ere egingo da. EAE, beraz, I motako eskualdebezala agertzen da, non aztertutako osagai biek balionegatiboak baitauzkate.

Ikerketa horren arabera, Espainiako autonomiaerkidegoen artean Asturiasek baino ez dauzka EAEkbaino ezaugarri okerragorik, eta Kantabriak, ordea,apur bat hobeak dauzka. Erkidego nagusiek egoerakonparatiboki hobea daukate, batez ere, zahartzeprozesua azkarragoa izango dela aurreikusi arren,biztanleria hazkundearen aurreikuspenak hobeak di-relako.

2.2.3. Hazkunde begetatiboa eta bizi itxaropena

a) Jaiotza-tasaren murrizketa eta hilkorta-sunaren hazkundea: hazkunde begetatibonegatiboa.

— Arestiko proiekzioak honako hipotesietan oina-rritzen dira: EAEn jaiotze-tasa 2009ko 1000 biz-tanleko 9,6 jaiotatik 2017ko ‰8,4ra jaitsiko da.Tasa Estatukoa baino txikiagoa da, bertan ere au-rreikusitako bilakaera negatiboa izanik (‰10,9tik‰9,4ra aldi berean), eta Europa mailan, aldiz, au-rreikuspena egonkorra da (‰10,5etik ‰10,0ra).

— Bestalde, hilkortasun tasak hazi egingo dira aldihorretan (8,9 pertsona 1000 biztanleko 2009aneta ‰9,5 2017an). Espainian eta EBn ere haz-kunde bera gertatuko da, baina aurreikuspenatxikiagoa da.

— Hilkortasunahaziarrenetaazkenboladakobilakae-raren arabera, uste izatekoa da jaiotzerakoan biziitxaropena 2020an 81,2 urtekoa izango dela gizo-nezkoentzat eta 87,2 urtekoa emakumezkoentzat,hots, 3,3 eta 2,2 urte gehiago, hurrenez hurren,eskura dagoen azken estatistika datuaren arabera(2006an). Joerak erakusten duenez, emakumeenirabazte erritmoa motelduko da, eta gizonezkoeidagokienez, aldiz, hazkundea iraunkorragoa izan-go da, irabazte tartea handiagoa delako.

Rostocker Zentrum-ek egindako ikerketak le-henbizi4 Europako eskualde guztietako demografia-bilakaeraren aurreikuspenak aldagai biren araberaaztertzen: alde batetik, eskualdeetako biztanleriarenhazkunde edo murrizketa erlatiboa; bestetik, demo-grafia zahartzearen bizkortasuna.

Aldagai bi horien azterketak EAEk posizio erla-tibo txarra daukala islatzen du: 1990-2030 aldi oso-rako eta aztertutako azpi-aldi bietarako (1990-2004eta 2004-2030) demografia-aldaketaren adierazleek(RDC Index) batetik gertuko balioak erakusten dituzte,

4 Ikerketaren bigarren zatiak demografia aldaketek Europako eskualdeetan jarduera ekonomikoak kokatzeko dakartzaten arriskuakaztertzen ditu. Horri buruzko emaitzak txosten honetako 3. atalean islatuko dira.

31


nez, hazkunde begetatiboa negatiboa izango da2014az geroztik.

2.2.4. Aurreikusitako migrazio saldoak

a) Migrazio saldo beti positiboa demografia-hazkundearen funtsezko eragile gisa.

— Saldo begetatiboaren bilakaera negatiboarenaurrean, EUSTATen proiekzioek 2020 arte migra-zio saldo beti positiboa aurreikusten dute, bainatamaina txikitzen joango da: 2008ko ia 16.000migratzaile garbi izatetik, 2020an 4.000 pasatxoizatera5.

— Beheranzko bilakaera horretan elementu era-bakigarria izango da EAErako sarrera fluxuanaurreikusitako murrizketa, batez ere atzerritiketorritakoei dagokienez, emigranteen kopuruakere, murriztu arren, neurri txikiagoan egingo duen

— Tasen bilakaera horren arabera, EAEn urtekojaiotzak 2009 21.000 izatetik 2020an 17.600 iza-tera igaroko dira, eta heriotza kopurua, aldiz, haziegingo da, 19.400etik 21.700era. Ikus daitekee-

2.22. TAULA. JAIOTZE ETA HILKORTASUN TASENAURREIKUSITAKO BILAKAERA KONPA-RATUA. 2009-2017

1.000 biztanleko jaiotze-tasak

2009 2011 2013 2015 2017EAE 9,6 9,5 9,2 8,8 8,4Espainia 10,9 10,6 10,3 9,9 9,4EB-27 10,5 10,4 10,2 10,1 10,0

1.000 biztanleko hilkortasun tasak

2009 2011 2013 2015 2017EAE 8,9 8,9 9,1 9,3 9,5Espainia 8,3 8,4 8,5 8,5 8,6EB-27 9,9 9,9 10,0 10,1 10,2

Iturria: EUSTAT: 2020ko Proiekzio demografikoak. EIN: Epelaburreko biztanleria proiekzioak. EUROSTAT: PopulationProjections.

5 Hala ere, EUSTATek berak adierazi legez, azpimarratu behar da migrazioen etorkizuneko estimazioak ziurgabetasun maila handiadaukala, fenomenoari hainbat eragilek eragiten diotelako (bilakaera ekonomikoa, araudiak, estatistika neurketaren konplexutasuna...).

2.19. GRAFIKOA. EUROPAKO ESKUALDEEN TIPIFIKAZIOA AURREIKUSITAKO DEMOGRAFIA ALDAKETAREN EZAUGARRIENARABERA. EB-27, 2004-2030.

I Shrinking/lower growth, faster ageing

II Shrinking/lower growth, slower ageing

III Higher growth, slower ageing

IV Higher growth, faster ageing

Iturria: Rostocker Zentrum, Laboratory Demographic Change, Mapping Regional Demographic Change and Regional DemographicLocation Risks in Europe, 2008.

32


2.20. GRAFIKOA. EAEKO AURREIKUSITAKO JAIOTZA ETA HERIOTZEN BILAKAERA. 2009-2020.

2.21. GRAFIKOA. AURREIKUSITAKO BIZI ITXAROPENA JAIOTZERAKOAN SEXUAREN ARABERA. EAE 2010-2020

Jaiotzak Heriotzak

21.000

25.000

17.000

19.000

23.000

20.000

24.000

16.000

18.000

22.000

15.0002009 2013 20172011 2015 202020192010 2014 20182012 2016


60

100

20

40

80

02010 2014 20182012 2016 2020



33


bitartean. Horrela, 2008ko ia 40.000 etorkinak2020an 26.000 pasatxo izango dira.

— Edonola ere, 2008-2020 aldi osorako, 90.000 lagu-neko saldo positiboa aurreikusten da.

— Azken emaitza, aipatu denez, izango da aldiarenamaieran ez dela hazkunderik egongo, saldo biakparekatuko direlako.

2.23. TAULA. SALDO BEGETATIBOAREN ETA MI-GRAZIO SALDOAREN AURREIKUSITAKOBILAKAERA. 2008-2020

Saldo begetatiboaren bilakaera

2008 2011 2014 2017 2020Jaiotzak 20.855 20.854 19.928 18.667 17.562Heriotzak 19.243 19.741 20.381 21.063 21.692Saldo begetatiboa 1.612 1.113 –453 –2.396 –4.130

Migrazio saldoaren bilakaera

2008 2011 2014 2017 2020Etorkinak 39.861 32.302 28.488 27.187 26.400Emigranteak 24.115 23.899 23.363 22.773 22.273Migrazio saldoa 15.746 8.403 5.125 4.414 4.127

Iturria: EUSTAT: 2020ko Proiekzio demografikoak.

6 EAEko etxebizitzaren merkatuari buruzko ikerketa, Euskadiko Kutxa, 2009. Familia kopuruaren hurrengo proiekzioa ez da EUSTATendemografia proiekzioetan oinarritzen, ikerketa horretarako egindako beren-beregiko proiekzio batean baizik. Ikerketak adin taldeen arabe-rako buruzagitza tasen proiekzioa egiten du, eta haiek demografia proiekzioari ezartzen zaizkio.

2.2.5. Aurreikusitako familien bilakaera

a) Hazkunde oraindik garrantzitsua familiakopuruan, batez ere pertsona nagusiek osa-tutakoei dagokienez.

— Eskura dagoen informazioaren arabera6, EAEkofamilia kopurua 100.000 familiatan haz liteke2006-2020 aldian (oinarrizko egoera), hots, urtean7.4000 familia gehiagoko erritmoa 2020 arte .

— Azpimarratu behar da aurreikuspenek familiaksortzeko erritmoaren moteltzea islatzen dutela:2007-2013 aldian urteko 9.300 familia inguru

2.24. TAULA. EAEKO FAMILIA KOPURUARENPROIEKZIOA. 2006-2020

2006 2013 2020Familiak (oinarrizko egoera) 779.432 844.375 882.698> 64 urteko pertsonanagusiko familiak 254.524 294.957 332.288

Guztizkoaren gaineko % 32,7% 34,9% 37,6%

Iturria: EAEko etxebizitzaren merkatuari buruzko ikerketa,Euskadiko Kutxa, 2009.

2.22. GRAFIKOA. EAEKO FAMILIA KOPURUAREN BARIAZIO GARBIAREN URTEKO ERRITMOAREN BILAKAERA

12.000

14.000

1981-1991

Familia

kop.

1991-1996 1996-2001 2002-2006* 2007-2013 2014-2020

4.000

8.000

10.000

2.000

6.000

0

5.380 10.240 13.140 7.600 9.300 5.400

* 2002 eta 2006 artean familien hazkunde erritmoa izugarri txikia da. Emaitza horren zioa 2001 eta 2006 arteko biztanleria hazkundetxikia (EBI 06), eta batez ere buruzagitza tasen murrizketa (2006ko Inkesta demografikoa) dira.Iturria: EAEko etxebizitzaren merkatuari buruzko ikerketa, Euskadiko Kutxa, 2009.

34


b) Biztanleria nagusiaren hazkundea

— Biztanleriaren hazkundearekin batera adinenegituran aldaketa zorrotzagoak gertatuko dira.Aldaketa horien artean, nagusia 64 urtez gorakobiztanleriaren hazkundeari dagokio. Biztanleriatalderik ugarienak gaur egun heldu-gazteak dira,baina horrek demografia-piramidearen goialde-rantz egingo du.

— Prozesu horrek eta biztanle helduen bizi itxaro-penaren hazkundeak bat egiterakoan, 64 urtezgorako biztanleria %22 arte haziko da 2020 arteeta milioi erdi lagun izango dira,2008an baino100.000 gehiago.

— 79 urtez gorako biztanleria are azkarrago hazikoda, 162.000 lagun izan arte (gain-zahartzea).

c) Lan egiteko adineko biztanleriaren murrizketa

— Aurreko urteetan jaiotze-tasetan egondako jai-tsierak direla-eta, erretreta adinean sartzen direnbelaunaldiak lagun gutxiago daukaten taldeekordezkatuko dituzte. Horren ondorioz, aktiboaizan daitekeen 16-64 urteko biztanleria ia 60.000lagunetan murriztuko da 2020 arte (%–4).

d) Haur eta gazteen berreskuratzea

— Haur eta gazteei dagokienez, aldi osorako berres-kuratu egingo dela aurreikusten da, ugalkortasunhandiagoari eta immigrazioaren ekarpenari es-ker.

— Hala ere, prozesuak beheranzko joera izango du.Horrela, 2020an 16 urtez azpiko taldea 325.000lagun inguruk osatuko dute, hots, 2008an baino30.000 lagun inguru gehiago.

— Dena dela, kopuru horrek joan den mendekolaurogeita hamarreko hamarkadako lehenengobosturteko mailetara itzultzea baino ez du esannahi, 70eko hamarkadako kopuruen oso azpitik,orduan 600.000 lagun inguru baitziren.

e) Mendekotasun mailen hazkundea

— Lan egiteko adinean ez daudenen eta aktiboakizan daitezkeen arteko ratioa (mendekotasun ta-sa) aktiboak izan daitezkeen 100 laguneko men-

izango diren bitartean, 2014-2020 aldian urteko5.500 familia izango dira, oinarrizko egoerarenarabera.

— Familietako erreferentziazko pertsonen (edo fami-liaburuen) adin taldeen eta sexuaren araberakoemaitzen azterketak beste kontu interesgarri bat-zuk agertzen ditu:

• erreferentziazko pertsona gazteak (20-23 urte)dauzkaten familiak asko murrizten dira, adintarte horietako biztanleriaren murrizketarenondorioz;

• adin ertain-handiko pertsonen (35-64 urte)familiak apur bat hazten dira;

• adin nagusiko erreferentziazko pertsonak (65urte eta gehiago) dauzkaten familiak asko haz-ten dira, 2020 familia guztien %37,6 izan arte.

— Pertsona bakarreko familien proportzioa 2020an%25 izan arte haziko dela (%21,5 2006an) etahaien erdiak 64 urtez gorako pertsonak izango di-rela (2006an bezala) emanez gero, EAEn bakarrikbizi diren pertsona nagusiak 110.000 lagun bainogehiago izan arte haziko dira (egun baino 30.000gehiago). Halaber, bakarrik bizi diren 64 urtezgorako bikoteen proportzioak 2006an bezala (guz-tien %9) jarraituz gero, 2020an holako ia 80.000familia lirateke (egun baino 10.000 familia).

2.3. Aurreikusitako demografia aldaketarenelementu nagusien identifikazioa

— Arestiko azterketa guztietatik honako elementuaknabarmendu daitezke, seguruenik epe ertain etaluzean EAEko demografia-bilakaeraren ezaugarrigisa:

a) Biztanleria hazkunde txikia

— EAEko biztanleria apur bat haziko da hurrengourteetan, 65.000 lagun inguru 2008tik 2020ra(%+3). Hazkundea aldi horretako lehenengo ur-teetan pilatuko da eta epe ertainean moteldukodela aurreikusten da, 2020an biztanleria hazkun-derik ez egon arte, saldo begetatiboaren (nega-tiboa) eta migrazio saldoaren (positiboa) artekoorekagatik.

35


guztira 160.000 lagun ingurukoak izango direlaaldi berean, eta beste autonomia erkidegoe-tatik iritsitako beste 50.000 atzerritar gehiagoere bai.

g) familia kopuruaren hazkundea eta aldaketakfamilia tipologian

— Familia kopuruaren bilakaerari buruzko aurreikus-penek2020artehazkundehandia islatzenduteora-indik (2006an baino 100.000 gehiago), baina azkenurteotan baino txikiagoa izango da eta joera behe-ranzkoa.

— Bestalde, seguruenik familiaren tamainak mu-rrizten jarraituko du, pertsona bakarreko familiakareagotuz. Batez ere, bakarrik edo nagusia denbikotearekin bizi diren 64 urtez gorako pertsonekosatutako familiak areagotuko dira.

deko 48 lagun (gazteak edo nagusiak) izatetik,2020an 16 urtetik 64rako 100 laguneko ia 59mendeko izatera igaroko da.

— Ratioaren deskonposatzeak erakusten du hazkun-de gehiena pertsona nagusien mendekotasunekoharremana hazteagatik gertatuko dela.

f) Biztanle etorkinen hazkundea

— Fenomeno horren ziurgabetasun maila handiarenbarruan, aurreikusten denez migrazio fluxu po-sitiboek ezarriko dute biztanleria hazkundearenerritmoa etorkizun gertuan. Migrazio saldoarenjoera beheranzkoa izango bada ere, 2008-2020arteko azken emaitza 90.000 laguneko hazkundeaizango da bide horretatik.

— Esan behar da, bestalde, atzerritik datozenatzerriko naziotasuneko pertsonen sarrerak

37


dezten dituztelako. Horrek ahalezko lan potentziala-ren eskaintza murriztea dakar.

3.1.1.2. Politiketan aldaketarik ez dagoen esze-natokian, EAEko lan-eskaintzaren jaitsie-ra oso handia izango da eta ondorioakbatez ere 2020az gero nozituko dira

Ondoko taulan islatuko denez, EAEk lan po-tentzialaren eskaintzan murrizketa oso handia nozilitzake, EB eta Estatukoa baino are larriagoa, EUS-TATek 2050erako eman dituen erdiko egoera demo-grafikoen (muturrekoenak kenduta) emaitzak kontuanhartuz gero.

Arreta 2020ko zerumugan jarriz, hura ikuspegidemografikotik oso gertu egonik, EAEn 16 eta 64

3.1. Ondorioak lan-merkatuan

3.1.1. Lanindarraren murrizketa

3.1.1.1. Lan eskaintza uzkurtzea eta egiturakoaldaketa kualitatiboak dira lan-merka-tuaren zahartzearen ondoriorik garran-tzitsuenak

Ondoko grafikoan irudikatu legez, biztanleriarenzahartzeak zuzenean eragiten dio lan-merkatuari eta,lanesku-eskaintzaren eta produktibitatearen bidez,eragin erabakigarria dauka ekonomia errealean. Za-hartzeak, biztanleen batez besteko adina handitu ezezik, lanerako adineko biztanle kopuruari ere eragitendio, adineko belaunaldiak gazte talde urriagoek or-

3. Demografia-aurreikuspenen ekonomia eta gizarteondorioak

3.1. GRAFIKOA. ZAHARTZEA EKONOMIAN TRANSMITITZEKO BIDE NAGUSIAK

Zahartzearen ondorio zuzena BPGd-an

Zahartzearen zeharkako ondorioa BPGd-an

Beste ondorio batzuk

Lan eskaintza

Enpleguaren kalitatea(adin egitura

eta giza kapitala)

Aurrezpen tasa,kapitalaren errendimendumarjinala, kapitalaren

intentsitatearen hazkundea

Aurrerapen teknikoaeta berrikuntza

Biztanleriaren zahartzea

Ekonomia mendekotasunekoratioa

Zerga desorekak

Per capita BPGd+

BPGd-ren hazkundea

Pentsio sistema eta zerga sistema

Iturria: EUROPEAN COMMISSION. The economic impact of ageing in populations in the EU 25. 2005.

38


CONFEBASKek egindako kalkulu ariketarenarabera, EAEn okupazio tasa 2020an Europantasarik handienak (%72) dauzkaten herrietako an-tzeko mailetan kokatu arte haziko dela pentsatuzgero, gehienezko okupazio potentziala 2020 artehaziko litzateke, baina erritmo oso motelean, per-tsona okupatuen kopuruaren hazkundea, 2008arenaldean, 30.000 lagunekoa baino txikiagoa litzate-keelako.

Okupazio tasaren hazkundearen hipotesia hartuzeta ekonomiaren portaera 1985-2007 bitartean egon-dakoaren antzekoa dela pentsatuz, CONFEBASKek2020rako eskulaneko 234.000 lagun inguruko defizitaateratzen du.

3.1.2. Aktibitate tasa handitzeko eta etorkinakintegratzeko erronka

3.1.2.1. Aktibitate tasa handitzea, batez ereemakumezkoena eta 55 urtez gorakopertsonena esku-hartze eremu saihes-tezintzat hartuz. EAEk hobetzeko tartezabalak dauzka jarduera eremu horietan

Eskulanaren uzkurtze efektua leundu litzateke,aldi baterako behintzat, batez ere emakumeek etalangilerik nagusienek lan-merkatuan duten partehartzea handituz. Ondoko taulan islatu legez, EAEnhobekuntzarako tarteak zabalak dira eta EuroparBatasunetik ezarritako helburuak zorrotzak.

Horrela, Europako Batzordearen “The 2009 Age-ing Report” (Zahartzeari buruzko txostena, 2009)txosteneko informazioaren arabera, EB27rako lan-merkatuko parte hartze tasaren hazkundea (15 eta64 urte arteko biztanleen aktibitate tasa) 3,3 pun-tukoa litzateke 2007-2050 aldian, 2007 %70,6tik2050eko %73,9ra igaroz. Hazkunde ia guztia 2020ondoren gauzatuko litzateke. Azpimarratu beharda, 55-64 urteko taldearentzat aurreikusitako haz-kundea askoz handiagoa dela (+14 portzentajezkopuntu) tasa askoz txikiagotik (%47,5etik %62ra)abiatzen delako.

Espainian aktibitate tasan aurreikusitako hazkun-dea handiagoa da, 6 portzentajezko puntukoa, %71tik%77,6ra, eta are handiagoa 55-64 urteko taldearen-tzat (+25 portzentajezko puntu).

urte arteko biztanleriaren murrizketa 60.000 laguningurukoa da 2008ko kopuruaren aldean, Eustatekegindako aurreikuspenen arabera. CONFEBASKek“Demografía, disponibilidad de trabajadores y cre-cimiento vasco 2008-2020” txostenean egindakokalkuluen arabera, jaitsiera 44.000 lagun ingurukoalitzateke 2007aren aldean.

Aurreikuspen horietan immigrazioari buruzko hi-potesi baikorrak erabili dira, sarrera (2008-2020aldian 16 urte beteko dituzten biztanleak) eta irteera(aldi horretan 65 urte beteko dituzten biztanleak)fluxua baino aintzat hartzen ez bada, lan-merkatuan120.000 lagun inguruko uzkurtzea baieztatuko litzate-keelako (batez beste, 9.000 lagun gutxiago urteko).

3.1. TAULA. LANERAKO ADINEKO (16-64 URTE)BIZTANLERIA ALDAKETEN PROIEKZIOA2050ERAKO. EAE, ESTATUA,EB ERKAKETA

2004-2050 bariazio tasaEAE(1) %–23EAE(2) %–16Espainia %–21EB-25 %–16(1) EUSTAT, (Erdiko) egoera demografikoak 2050eko zeru-mugan.(2) Euskadiko Kutxa, Biztanleria, Enplegua eta PentsioakIturria. Politika Ekonomikoaren Batzordearen eta EuropakoBatzordearen (2005) eta Eustaten datuen bidez norberak egina.

3.2. GRAFIKOA. EAEKO 16-64 URTEKO BIZTANLERIA-REN BILAKAERA 2020RAKO. MILA

1.400

1.500

1.450

1.350

1.300

1.250

1.200

1.150

1.100

1.050

1.00016-64 urteko biztanleria-202016-64 urteko biztanleria-2008

Iturria: EUSTATen 2020ko Proiekzio demografikoetatikegina.

39


2. pentsio sistemek, orokorrean, oreka aktuarialabermatu behar dute (bestela kotizazioak ezliratekeelako aski etorkizuneko pentsio eskubi-deak betetzeko eta sistemaren iraunkortasunarazoak areagotuko lirateke) eta

3. etorkinen kualifikazioak bat etorri behar dumerkatuaren premiekin.

Azken batean, etorkinen integrazioa erronka han-dia da, eta Europako erakundeek horrela onartu etaazpimarratu dute.

Enplegu tasei dagokienez, egin beharreko ahale-ginak aipatutakoen antzekoak dira, batez ere biztanlenagusienentzat.

55 urtez gorako pertsona taldean egin beharrekoahaleginak ere oso handiak dira, talde horrentzat ia%60ko enplegu tasa lortu nahi baita. Espainia buruandago 55 eta 64 urte arteko emakumeen parte hartzetasan aurreikusitako hazkundeari dagokionez.

EAEk ere erronka berberak dauzka, ondoko tau-lak agertzen duenez. Bertan adierazleen egungoegoeraren eta nahi diren helburuen arteko erkaketaegiten da.

Halaber, adierazi behar da EAEn, EB27n ez beza-la, 55 eta 65 urte bitarteko biztanleen aktibitate tasakmurrizten jarraitu duela 200-2009 aldian.

3.1.2.2. Immigrazioaren eginkizuna biztanleriaaktiboaren bolumena doitzeko

Immigrazioak ere balio dezake lan-merkatuadoitzeko eta zahartzearen ondorioak apur bateanarintzeko. Hala ere, immigrazioak eginkizun hori be-tetzeko baldintza batzuk bete behar dira:

1. etorkinek ekonomia formalean egin behar dutelan (gizarte eta zerga sistemari ordainduz),

3.2. TAULA. LAN-MERKATUAREN ADIERAZLEAK ETA 2050EKO PROIEKZIOAK ESTATURAKO ETA EB 27RAKO

EAE2007

Espainia EB-27

2007 2050

Aldaketakoportzen-tajezkopuntuak

2007 2050

Aldaketakoportzen-tajezkopuntuak

Aktibitate tasa (15-64)* 70,9 71,6 77,6 6,0 70,6 73,9 3,3Gizonezkoa 78,1Emakumezkoa 63,7

Aktibitate tasa (55-64) 47,6 47,5 73,1 25,6 47,5 62,0 14,5Enplegu tasa (15-64) 66,0 65,6 72,8 7,2 65,5 69,7 4,2Gizonezkoa 73,2Emakumezkoa 58,8

Enplegu tasa (55-64) 45,1 44,7 69,7 24,9 44,9 59,4 14,5

Iturria: EUROPEAN COMMISSION, DG Economic and Financial Affaires. The 2009 Ageing Report eta LANBIDE, EAErako lan merkatua-ren behatokia.* Ikusi behar da hemengo aktibitate tasak ikerketa honetako “2.1.8. Biztanleria aktibitate ekonomikoaren arabera” ataleko 2.18.taulan agertutakoak baino askoz handiagoak direla, hemengoak 15 eta 64 urte arteko biztanleriaren arabera kalkulatzen direlako,hangoetan ratioa 15 urtez gorako biztanleria guztiaren gainean egiten den bitartean.

3.3. GRAFIKOA. 55-65 URTEKO TALDEAREN AKTIBITA-TE TASA

80

60

40

20

020092000

EAE

43,766,7

Iturria: EUSTAT. PRA.

40


tajeak, hurrenez hurren, %78,3 eta %19,4 ziren. Al-dea batez ere etxe-langileen araubidean afiliatutakoetorkizun kopuru handian datza (%13,6, afiliatu guz-

3.1.2.3. EAEn afiliatutako atzerritarren propor-tzioa Estatukoa baino askoz txikiagoa daeta gehienak kualifikazio maila baxukolanpostuetan daude

EINren 2009ko datuen arabera, EAEn erroldatu-tako 159.637 atzerritar zeuden, biztanleriaren %7,3.Bestalde, Gizarte Segurantzak 2009ko abenduan(hileko batez bestekoa) afiliatutako 51.116 atzerritarzeuzkan, batez ere Europar Batasunetik kanpoko he-rrietatik iritsiak (guztien %65). Estatuarekin erkatuta,Gizarte Segurantzan mila pertsonako afiliatutakoatzerritarren ratioa askoz txikiagoa da EAEn: ‰54EAEn eta ‰108 Estatuan.

Azken hamarkadan, EAEko immigrazioak hazkun-de handia izan du 2008 arte, baina 2009an joerahori apurtu eta atzerriko afiliazioa, naziokoa bezala,murriztu egin zen (%–3 atzerritarrentzat eta %–3,4guztizkoarentzat, urteko batez besteko datuekin).

Afiliazio araubideari dagokionez, EAEko atzerri-tarren %67,6 araubide orokorrean zegoen eta %12,4autonomoetan. Afiliatu guztiei dagokienez, portzen-

3.3. TAULA. GIZARTE SEGURANTZAN AFILIATUTAKOATZERRITARRAK ARAUBIDEAREN ETAJATORRIAREN ARABERA. EAE, 2009KOABENDUA

2009ko Abendua. Batez beste-ko balioak

GuztiraEuro-pakoBat

EuropakoBatasunazkanpo

Araubide orokorra 34.581 11.857 22.725Autonomoen araubideberezia 6.344 3.301 3.044

Nekazaritzako araubideberezia 2.993 1.855 1.139

Itsasoko araubide berezia 265 107 158Etxe-langileen araubideberezia 6.931 517 6.414

Sistema guztiraGizonezkoak 30.359 12.889 17.470Emakumezkoak 20.757 4.748 16.009Guztira 51.116 17.637 33.479

Iturria: Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusia.

3.4. GRAFIKOA. AFILIATUTAKO ATZERRITARRAK ETA BERTOKOAK KUALIFIKAZIO MAILAREN ARABERA. 2007. GUZTIZKOARENGAINEKO PORTZENTAJEA

60

40

20

0Oso kualifikatua Kualifikatua

Atzerriko biztanleriaBertoko biztanleria

Kualifikatu gabeKualifikazio txikikoa

Iturria: Lanbide, Gizarte Segurantza sisteman afiliatuak, 2008.

41


garri kualifikatuagoak erakusten ditu, eta aldeak osohandiak dira emakumezkoei dagokienez.

3.1.3.2. EAEn seguruenik egongo den eskulaneskasiari kualifikazio mailari buruzkodesorekak erantsi behar zaizkio

CONFEBASKen “Demografía, disponibilidad detrabajadores y crecimiento vasco 2008-2020” txoste-nak agerian uzten du, enpleguari dagokionez, indus-triako arazo nagusia langile kualifikaturik eza dela,eta zerbitzuen sektorean, horri kualifikazio altuko etabaxuko lanpostuak betetzeko zailtasunak eranstenzaizkio.

Euskadi 2015 Lehiakortasun Foroaren baitakoEuskal lan-merkatuko langile defizitari buruzko lantaldeak egindako eszenatokian, baieztatzen da ordez-tu beharreko enplegu gehiena kualifikazio baxukoaizango dela. Zehazki, kalkulatzen da datozen urteetanpertsonen ordezteak sortutako enpleguaren bi herenbaino gehiago kualifikazio baxukoak izango direla.Enplegu eskari berriaren ia %85, aldiz, kualifikazioaltu eta ertainean pilatuko da.

tien %1,5en aurrean). Eraikuntza da jarduera nagusiaaraubide orokorrean eta autonomoetan afiliatutakoatzerritarren artean.

Bestalde, interesgarria da aipatzea atzerritar afi-liatuen presentzia kualifikazio mailarekin alderantzizproportzionala dela: etorkinen indizerik handienakmailarik baxuenetan pilatzen dira, ondoko grafikoanikusten denez (2007ko datuak).

3.1.3. Enpleguaren kalitatea eta kualifikaziomailak

3.1.3.1. Hezkuntza maila altuagoek lanaren kali-tateari ere eragingo diote, talde gaztee-nek kualifikazio hobea daukatelako.

Lanaren kalitate handiagoa garrantzitsua izandaiteke eskulanaren kontratazioak ekonomiandauzkan ondorio kaltegarriak arintzeko eta hazkundeekonomikoa handitzen laguntzeko. Zentzu horretan,ondoko taulan jasoko denez, talde gazteenek erretre-tatik gertu daudenek baino kualifikazio maila hobeakdauzkate, batez ere emakumezkoen artean.

Dena dela, etorkizunari begira, giza kapitaladenboran batez beste handituko bada ere, horreneragina hezkuntza mailarik txikieneko taldeak erabatordeztuak direnean desagertuko da.

Gizarte Segurantzaren lan-bizitzaren etengabekolaginetik ateratako datuen arabera, EAEn beste-ren kontura afiliatutakoen %22 kualifikazio mai-la altua daukaten kotizazio taldekoak dira. GizarteSegurantzako altako afiliazioak Estatuan baino ezau-

3.4. TAULA. PRESTAKUNTZA MAILEN ERAGINA BIZTANLERIA AKTIBOAN ADINAREN ETA PRESTAKUNTZA MAILARENARABERA. EAE 2007

AdinaLehen mailakoikasketarik gabe

Lehen mailakoikasketak

Lanbideaz kanp.big. mailakoak

LH IIErdi mailakohiru. mailakoak

Goi-mailakohiru. mailakoak

<25 urte 4,3 32,4 20,7 25,3 8,3 8,925-29 urte 2,0 24,1 12,2 24,7 11,8 25,230-34 urte 2,4 26,8 12,3 21,6 15,7 21,235-39 urte 2,2 36,6 9,3 20,4 13,3 18,340-44 urte 3,5 32,5 11,5 22,6 9,0 21,045-49 urte 3,3 44,6 12,3 15,1 9,7 15,150-54 urte 5,7 43,4 14,1 14,9 8,8 13,1>= 55 urte 8,4 42,7 10,9 14,8 8,7 14,5Guztira 3,8 34,9 12,3 19,9 11,0 18,1

Iturria: Eusko Jaurlaritza, Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila. Biztanleria aktiboaren kualifikazioari buruzko inkesta, 2007.

3.5. TAULA. EAEN AFILIATUTAKO BIZTANLEAKKUALIFIKAZIOAREN ARABERA

Kualifikazio maila %Altua 22,4Ertaina 47,9Baxua 15,3Kualifikaziorik gabe 14,4Guztira 100,0

Iturria: Lan eta Immigrazio Ministerioa, Lan-bizitzen eten-gabeko lagina, hemendik hartua: Lanbide, Lan-merkatuarenbehatokia.

42


7 Kasu oso gutxitan prestakuntza mota bian uztartzen dira.

Uste izaten da produktibitatea neurri handi ba-tean kualifikazio mailen araberakoa dela. Maila altuaaktibitate tasa altuari eta prestakuntza iraunkorrerakojoerari lotuta dago, eta horiek denak pertsona nagusie-nek lan-merkatuan luzaroago irauteari lotuta daude.

Hala ere, EAE zein Estatu mailako prestakuntzajarduerei buruz dauden datuek muga asko erakustendituzte, ondoko taulan ikus daitekeenez. Hasteko,biztanleria aktiboaren heren batek baino ez du pres-takuntza jarduera formal zein ez formaletan partehartzen. Horri erantsi behar zaio holako jardueragehienak ez formalak direla (%29,9 EAEn), titulu ofi-zialak lortzeko jarduera formalek pisu askoz txikiagoaduten bitartean (%5,7)7.

Taulak, bestalde, islatzen du prestakuntza egitenduten langile aktiboen portzentajea adinarekin bateramurrizten dela: 25-34 urteko taldean %39 diren bitar-tean (adin talde horretan badago hezkuntza jardueraformalak egiten dituen proportzio esanguratsua), 55urtez gorakoen artean %20 inguru dira.

Azpimarratu behar da, halaber, gure herrianprestakuntza jardueren garapen maila Europako ba-tez bestekoak baino txikiagoa dela eta herririk au-rreratuenetatik urrun dagoela, bai euren langileeiprestakuntza ematen dieten enpresa kopuruari dago-kionez, bai pertsona okupatuei eurei dagokienez ere,erantsitako grafikoetan ikus daitekeenez.

Produktibitatearen hazkundea aurrerapen teknolo-gikoaren araberakoa ere bada, eta hura, aldi berean,ikertzaile kopuruak eta I+G+Bko inbertsioak baldin-tzatzen dute. EAErako datuek erakusten dutenez, arlohorretan ahalegin handiak egin dira, baina mailakEuropako batez bestekoaren azpitik daude oraindik.

Aurreikusitako eskaintza eta eskaria alderatuzegindako kalkuluen arabera 2009-15 aldian kualifika-zio altuko langileen defizita 6.800 lagunetik gorakoaizango da. Erdi mailako kualifikazioko 7.500 langi-leko soberakina ere kalkulatzen da, eta kualifikaziobaxuko 91.000 langile inguru beharko direla.

Egun dagoen kualifikazioaren araberako immi-grazio saldoei dagokienez, erdi mailako immigran-teen soberakina eta maila baxukoen defizita egongolirateke.

3.1.4. Produktibitatea, prestakuntza eta I+G+B

3.1.4.1. Produktibitateak eginkizun handiagoaizango du hazkunde ekonomiko erantsiegokiari eusterakoan. Prestakuntza etaI+G+Bko inbertsioa ezinbestekoa da la-naren produktibitatea hobetzeari begira.

Ez dago behin betiko konklusiorik zehartzeakproduktibitatean izango duen eraginari buruz. Halaere, orain arte onartu da produktibitatearen adinarenaraberako bilakaerak alderantzizko U forma izanohi duela, eta 50 urteren inguruan jaitsiera handiakgertatzen direla.

Eskulanaren murrizketak ekoizpenaren eta haz-kunde ekonomikoaren uzkurtzea ekarriko du, pro-duktibitatea azkarrago hazi ezean. Izan ere, azkenhamarkadan, lanaren produktibitatea hazkunde eko-nomikoa gehien baldintzatzen duen eragilea bihurtuda. Europako Batzordeak egindako proiekzioetan, EB-27rako 2050 arte kalkulatutako BPGd-ren hazkundea-ren zio nagusia produktibitatearen hobekuntza da.

3.6. TAULA. LAN-MERKATURAKO ESZENATOKIA2009-2015EKO ZERUMUGAN

Kualifikazioa Desorekak-PremiakAltua –6.870Ertaina 7.566Baxua –91.007Guztira –90.312

Iturria: Euskal lan-merkatuko langile defizitari buruzko lantaldea. Euskadi 2015 Lehiakortasun foroa.

3.7. TAULA. 2007-2060 ALDIKO BPGD-RENHAZKUNDEAREN XEHAKATZEA

EB 27BPGd-ren hazkundea 2007-2060an 1,7Produktibitateagatik 1,8Lanaren inputagatik –0,1

Iturria: EUROPEAN COMMISSION. DG Economic and Finan-cial Affaires. The 2009 Ageing Report.

43


3.1.5. Adinaren kudeaketa enpleguan eta be-launaldi txandakatzea

3.1.5.1. Enpleguan adina kudeatzeko politikeneta zahartze aktiboari buruzko estrate-gien sustapena ez da lehentasuna izanez eremu publikoan ez pribatuan

EAEko lan baldintzen, prestakuntza premien eta50 urtez gorako langileen itxaropenen ezagutza urriada eta urriak dira, talde horri begira, funtzionamendu

3.8. TAULA. PRESTAKUNTZA JARDUERETAN (FOR-MALAK ETA EZ FORMALAK) PARTE HAR-TZEN DUEN BIZTANLERIA AKTIBOARENPORTZENTAJEA ADINAREN ARABERA,EAE ETA ESTATUA, 2007

Adina EAE (%) Estatua (%)25-34 urte 39,0 40,235-44 urte 29,2 35,845-54 urte 26,7 31,355-64 urte 19,7 22,3Guztira 33,8 34,6

Iturria: EIN, Biztanleria helduak ikaskuntza jardueretandaukan parte hartzeari buruzko inkesta (EADA).

3.5. GRAFIKOA. EUREN LANGILEEI PRESTAKUNTZA EMATEN DIETEN EUROPAR ENPRESEN PORTZENTAJEA, 2005

90

81

72 71 70 70 67 67

63 62 6156 54

49 48 47

38 3834 32 31 30 28 27

26 2421 19

Dan

imarka

Sued

ia

Fran

tzia

Herbe

hereak

Finlan

dia

Aus

tria

Erresu

maBatua

Txek

iarE

rrep

.

Eslove

nia

Luxe

mbu

rg

Estonia

Aleman

ia

EB27

Belgika

Txipre

Espa

inia

Eslova

kia

Hun

garia

Portug

al

Malta

Letonia

Erruman

ia

Italia

Lituan

ia

Polonia

Bulga

ria

Grezia

80

70

60

50

40

30

20

10

0

Enpresa guztien gaineko %.Iturria: EUROSTAT, Continuing Vocational Training Survey.

3.6. GRAFIKOA. BIZTANLERIA OKUPATUAK HEZKUN-TZA EZ FORMALEKO JARDUERETANDAUKAN PARTE HARTZEA, 2007

Austria

Txipre

Frantzia

Lituania

Letonia

Espainia

Italia

Polonia

Grezia

Hungaria

Suedia

Finlandia

Norvegia

Alemania

Eslovakia

Bulgaria

EstoniaErresuma

Batua

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

78

59,5

58,1

51,6

51,5

49,3

47,7

47,5

47,3

47,1

41,6

40,3

37,6

32,1

26,4

26,3

16,3

9,6

Iturria: Eurostat, Adult Education Survey 2007.

44


3.9. TAULA. TXANDA—ETA ORDEZTE— KONTRATUEK ETA ERRETIRO PARTZIALEK EAEN ETA ESTATUAN DAUKA-TEN GARRANTZIAREN ERKAKETA. 2002 ETA 2008

2002 2008

EAE Estatua EAE Estatua

Mota horiguztira

Kontratuguztiengaineko %

Mota horiguztira


Mota horiguztira


Mota horiguztira


Txanda-kontratuak 1.682 0,25 7.312 0,05 5.299 0,67 40.646 0,26Ordezte-kontratuak 11 0,00 93 0,00 48 0,01 2.045 0,01Erretiro partziala 1.872 0,27 6.806 0,05 4.693 0,59 36.884 0,23Kontratuak guztira 683.038 100,00 13.639.494 100,00 793.170 100,00 15.821.537 100,00

Iturria: EIN, Kontratuen estatistikak.

malgura eta lana antolatzeko bide berritzaileetara,osasunaren sustapenera, lantokien egokitzapenera...bideratutako jarduerak.

EAEn ez da biztanleriarik nagusiena kontratatzekoeta iraunarazteko politikarik egon; aitzitik, erretretapolitikak gehiago bultzatu du lan-merkatutik goizegiirtetea8. Gogoratu behar da 55 eta 64 urte artekotaldearen aktibitate tasa dezente jaitsi dela 2000 eta2009 artean (ikus 3.3. grafikoa).

Txanda —eta ordezte— kontratuen sustapenak,zalantza barik, eginkizun garrantzitsua izan du lan-gileen adina kudeatzeko garrantzia lurruntzerakoan.Jatorrian, bide horiek krisialdietan eta langabeziahandiko aldietan gazteen enplegua sustatzeko behin-behineko neurri gisa pentsatu ziren, baina denbora-

3.7. GRAFIKOA. I+GKO GASTUA (BPGD-REN%)

1,5

2

1,75

1,25

1

0,75

0,52005 2007 20082000

EB-27 EAE Espainia

Iturriak: EUSTAT. Euskadi EB-27n, eta EUROSTAT.

ren poderioz gizarte eta enpresa kulturan sendotueta errotu ziren. Horren ondorioz, erretiro aurrera-turako itxaropena barneratu da eta enpresarien etalangileen interesek bat egin dute langile nagusienlan-bizitza laburtzearen alde.

Eskura dauden datuek erakusten dutenez, bidehoriek pisu erlatiboa hartzen jarraitu dute azkenurteotan eta, gainera, Estatuko batez bestekoarengainetik.

Bestalde, interesgarria iritzi zaio EAEn 55 urte etagehiagoko taldean lanaldi partzialak daukan pisuaeta azken boladako bilakaera aintzat hartzeari, besteherri batzuetan talde seniorrari lan-merkatuan irau-teen laguntzeari begira erabiltzen diren tresnetakobat delako. Datuek honakoa erakusten dute: batetik,bide horren erabilera ez dela hazi eta, bestetik, 55urte eta gehiagoko talde horren eta langileria oroko-rraren artean ez dagoela alde handirik.

3.1.5.2. Epe labur eta ertainean, sektore etaenpresa askotan langileen belaunalditxandakatze arazoak lehentasun gisaagertzen dira

2009an EAEn Gizarte Segurantzan afiliatutakolau lagunetik ia bat zen 50 urtez gorakoa eta %13 54urtez gorakoak.

EAEko enpleguaren banaketa adin taldeen ara-bera aztertuta, ikusten da industriaren sektoreakenplegu gaztearen (35 urtetik beherakoak) propor-

8 Pentsio Sistemari buruzko atalean ere heldu zaio gai horri.

45


dira, negozioei bizirauten lagunduko dieten neurrieiheldu ahal izateko. Izan ere, hurrengo hamar urteetankalkulatzen da Europako enpresarioen herenak bizitzaaktibotik erretiratuko direla, batez ere familia enpre-setakoak. Kalkuluen arabera, horrek urtero 690.000ETEri eta 2,8 milioi enpleguri eragin lieke10. EuroparBatzordeak horri buruzko ekimenak hartzea gomen-datzen du, eta Europako zenbait herritan dagoenekoegiten ari da.

tziorik handiena biltzen duela, baina baita enpleguseniorrarena (55 urtez gorakoak) ere.

Jarduera arloen arabera zehatzago aztertuta,ikusten da Hezkuntzak eta Osasunak edo Garraioaketa Komunikazioek, Lan-Merkatuaren errolda-Eskariaagiritik ateratako 2004ko datuen arabera, zahartze in-dizerik altuenak biltzen dituztela; izan ere, 4 lagunetikia 3k 35 urte baino gehiago dauzka.

Eremu askotan badago kezka talde nagusienakordezteari eta ezagutza transferentziari buruz. He-rri Administrazioa haietako bat da; Osakidetza etaHezkuntzako langileen %50 baino gehiagok 50 urtebaino gehiago izango dituzte 2010ean, eta horrekargi uzten du lehentasunezko premisazko arazoadena9.

Bestalde, EAEko enpresen zuzendaritza eta ja-betza dauzkan taldearen adin ezaugarriei buruz ereberariazko azterketa eta hausnarketa egin behar

3.10. TAULA. LANALDI MOTA GENEROAREN ARABERA. GUZTIZKO BIZTANLERIA OKUPATUA ETA 55 URTEZ GORAKOA

Lanaldi osoa Lanaldi partziala

Adin taldearen guztizkoaren gaineko % Adin taldearen guztizkoaren gaineko %

2005 2008 2005 2008GizonezkoakGuztira (16 urte eta gehiago) 95,48 95,81 4,52 4,1955 urte eta gehiago 94,89 95,31 5,10 4,69

EmakumezkoakGuztira (16 urte eta gehiago) 75,84 77,34 24,16 22,6655 urte eta gehiago 72,64 75,50 27,35 24,49

Iturria: EIN-Biztanleria aktiboari buruzko inkesta. 2005 eta 2008.

3.11. TAULA. GIZARTE SEGURANTZAN AFILIATU-TAKO HERRITARREN BANAKETA EDINTALDEEN ARABERA. 2009

GuztiraGuztira 100,024 urtetik beherakoak 7,125 eta 54 urte artekoak 80,054 urte baino gehiago 12,9

Iturria: Boletín de Estadísticas Laborales. Lan Ministerioa.

9 Honi buruzko informazio gehiago ikus daiteke hurrengo ataletan.10 European Commission, Transfer of Businesses-Continuity through a new beginning (Brussels, 14.03.2006. COM(2006) 117 final)

3.12. TAULA. ENPLEGUAREN BANAKETA ADINAREN ETAJARDUERA ARLOAREN ARABERA. 2004

Adin tarteak

<35urte

35-54urte

>= 55urte

Guztira 43,2 53,6 12,2Jarduera sektorea

Industria 35,1 50,3 14,6Eraikuntza 33,7 52,4 13,9Zerbitzuak 33,9 55,3 10,8

Jarduera arloakEnergia ind. eta antz. 25,9 57,4 16,7Metalaren ind. 37,3 48,2 14,5Manufaktura-ind. 33,2 52,7 14,1Eraikuntza 33,7 52,4 13,9Merkatar., ostalar.eta konponketak 35,9 52,9 11,2

Garraioak eta komu-nikazioak 27,5 60,9 11,6

Merkatal zerbitzuak 39,9 50,8 9,3Hezkuntza-osasuna 24,5 64,4 11,1Beste zerbitzu batzuk,Administrazioa 39,5 48,9 11,6

Iturria: Eusko Jaurlaritza, Enplegu eta Gizarte GaietakoSaila. Lan-merkatuaren errolda-Eskaria 2004.

46


3.8 GRAFIKOA. EAEKO ADMINISTRAZIOKO LANGILEEN BANAKETA ADIN TALDEEN ARABERA 2005- 2010 PROIEKZIOA

2005 2010

20

40

0

10

30

5,2 2,7

20,4

12,8

33,3

46,1

35,2

24,3

3,8

16

–1020 -29 30-39 40-49 50-59 60 eta +

Iturria: Ogasun eta Herri Administrazio Sailaren datuen bidez eginda. Eusko Jaurlaritza eta Osakidetza.

11 Ikus 2. atala. Rostocker Zentrum, Laboratory Demographic Change, Mapping Regional Demographic Change and Regional Demo-graphic Location Risks in Europe, 2008.

3.1.6. Demografia aldaketaren eraginez eko-nomia jarduerentzat dauden kokapenarriskuei buruzko eskualdeko ikuspegia

3.1.6.1. EAE erdibideko tokian dago europareskualdeen testuinguruan, demografiaaldaketaren eraginez ekonomia jar-duerentzat dauden kokapen arriskueidagokienez

Europan eskualde mailan, enpresak eta inber-tsioak erakartzeko kokapen arriskuei dagokienez,demografia aldaketek dauzkaten ondorioei buruzkoikerketaren arabera, zein lehenago ere aipatu baitu-gu11, EAE erdibideko tokian dago, are toki apur batonean, gainontzeko europar eskualdeekin erkatuta.

Ikerketa horren helburua adierazle sintetikoenbidez europar eskualde bakoitzarentzat aldaketa de-mografikoen pilaketatik eragindako arriskuak etaaukerak, kokapenen ezaugarriak eta testuingurukobeste eskualde eragile batzuk balioestea da.

EAEri dagokionez, ikerketan erabilitako adierazleguztiak azterketaren bidez ikusten da kokapenarenarrisku maila nahiko txikia dela (edo alderantziz,jarduera eta enpresak erakartzeko ahalmen ertaina),demografia aukerak eta testuinguruko beste eragilebatzuk uztartzen direlako, beste europar eskualdebatzuekin alderatuta beti ere. Erantsitako taulanikusten denez, balorazio hori dakarten osagaiak etaeragileak honakoak dira:

— Demografiak biztanleria aktiboan izango dituenondorioen etorkizuna oso txarra da EAErentzat,eta europar eskualde guztien artean mailariktxarrenetan kokatzen da; gainera, ikerketakaintzat hartutako eragileek (lanaldi partzialekoemakumezkoen lana, emakumezkoen eta pertso-na nagusien langabezia, lan-merkatuak eskura-garri daukan biztanleria) ez dute, zentzu horretan,hobekuntzarik ekarriko.

— Giza kapitalari dagokionez (biztanleriaren hezkun-tza maila adin egituraren arabera), ordea, balo-

47


razioa oso ona da beste eskualdeen aldean, etaeragile batzuek, hala nola emakumezkoen ahal-menaren ustiapenak, onerako laguntzen dute.

— Lanaren produktibitateari dagokionez, demografiaaldaketaren ondorioen adierazlea nahiko ona da,eta eragile batzuek (herritarren lanerako bide-ratzea eta gogoa, inbertsioak) emaitza orokorrahobetzen dute.

— I+Gri dagokionez, demografiaren eragina neutroabada ere, testuinguru eragile batzuk direla-eta(I+Gko gastua, lan-merkatuaren irekitasuna) auke-rak onak dira, gainontzeko europar eskualdeenaldean beti ere.

Ikerketa horren arabera EAEren azkenean 1,3puntu lortzen ditu, –5eti 5erako eskala batean, hots,nahiko aldekoa eta, izan ere, ikerketak “aukera ertai-neko” guneen artean sartzen du gure autonomia erki-degoa (ikus erantsitako mapa). Azpimarratu behar dagiza kapitalari (batez ere), produktibitateari eta I+Grilotutako eragileak direla, ikerketa horren arabera,aurreko atalean aztertutako demografia etorkizun osotxarra orekatzen dutenak.

Estatu mailan konparatuta, Nafarroak 1,5 puntudauzka eta Madrilek 3,8, Katalunia eta Valentziarenaurretik (2,8 kasu bietan). Hala ere, puntuaziorikaltuena Kanariar Uharteei dagokie (+4,0)12, beste mu-turrean Kantabria eta Asturiasen dauden bitartean,aukerarik txarrenekin (–1,0 kasu).

EB osorako, ikerketak ondorioztatzen du anizta-sun handia dagoela; dioenez, hiriburuen ingurukoeskualdeek eta hiri handiek besteek baino emaitzahobeak lortzen dituzte, eta horrek adieraziko lukeeskualdeen urbanizazio mailak eginkizun garran-tzitsua leukakeela. Hala ere, ikerketaren araberabilakaera demografikoa eta hari lotutako eragi-le soziokulturalak dira nagusiak: familia egituratradizionalak progresiboen aurrean; lanaren edoetorkinen aldeko jarrerak. Bestalde, azpimarra-tzen da hezkuntza, lan eta berrikuntza politikakfuntsezkoak direla arrisku demografikoei aurreegiteko.

12 Erkidego horren azterketarako informazio oinarria azterketan osatu gabe egon arren.

3.13. TAULA. DEMOGRAFIA ALDAKETEK ERAGINDAKOEAEKO ESKUALDE MAILAKO KOKAPE-NAREN ARRISKU INDIZEA (REGIONALDEMOGRAPHIC LOCATIONRISK, RDLR):BARIAZIOA, OSAGAIAK ETA ERAGILEAK

EAEBIZTANLERIA AKTIBOA

Demografia-kokapenosagaia

• Demografia aldaketak eta biztanleriaaktiboak osatutako adierazlea(–5etik 5era)

–5

Testuingurueragileak

• Emakumezkoen eta pertsonanagusien langabezia (–1etik 1era) 0

• Emakumezkoen eta pertsonanagusien langabezia (–1etik 1era) 0

• Biztanleria eta biztanleria eskuragarria 0• Testuinguru eragileen emaitza

Biztanleria aktiboaren puntuazio bateratua –5GIZA KAPITALA



5


• Hezkuntzako inbertsioa (–1etik 1era) 0• Erabili gabeko emakumezkoen ahalme-na (–1etik 1era) +

• Life-long learning (–1etik 1era) 0• Testuinguru eragileen emaitza

Giza kapitalaren puntuazio bateratua 5LANAREN PRODUKTIBITATEA



2


• Lanerakobideratzeaeta gogoa (–1etik 1era) +• Ekoizpen teknologiko eta azpiegiture-tako inbertsio jarduera (–1etik 1era) +

• Lanik egin gabeko egunak (bajak)(–1etik1era) –

• Testuinguru eragileen emaitzaLanaren produktibitatearen puntuazio bateratua 3

I+DDemografia-kokapenosagaia

• Demografia aldaketak eta I+Gk osatu-tako adierazlea (–5etik 5era) 0


• I+Gko inbertsioa (–1etik 1era) +• Azpiegitura akademikoa (–1etik 1era) 0• Lan-merkatuaren kultura irekitasuna(–1etik 1era) +

• Testuinguru eragileen emaitzaI+Gren puntuazio bateratua 2

RDLR PUNTUAZIO OROKORRA 1,3

(*) Adierazleak kasu bakoitzean adierazitako tartean mugit-zen dira, maila negatibo batetik (europar eskualde guztienartean posizio erlatibo txarra adierazten du) maila positibobatera arte (posizio erlatibo ona); zeroak posizio ertainaadierazten du.Geziek testuinguru eragileen eraginaren zentzua adieraztendute: ez dute eragiten; eragin nahiko ona; eraginoso onaFuente: Rostocker Zentrum, Laboratory Demographic Chan-ge, Mapping Regional Demographic Change and RegionalDemographic Location Risks in Europe, 2008.

48


— Demografia mendekotasunaren (65 urtez gorakobiztanleria lan egiteko adineko biztanleriarenaldean) eta ekonomia mendekotasunaren (15urtez gorako biztanleria ez aktiboa enplegatu-tako biztanleriaren aldean) ratioaren gainekoeragin negatiboa. Zahartzea dela-eta biztanleerretiratu gehiago eta biztanle aktibo gutxiagoegongo dira, eta hori dela-eta pentsioetangastu gehiago eta kotizazio sarrera txikiagoakegongo dira.

— EINren hipotesi baikorrenen arabera, Espainiandemografia mendekotasuneko tasa egungo%27tik %36ra igaroko da 2025ean eta %60tikgorakoa 2050ean, hots, egungoa halako bi bainogehiago.

— EAEri dagokionez, pertsona nagusien demografiamendekotasuneko tasa egungo %28tik %36rairitsiko da 2020an bertan.

3.2. Ondorioak pentsio sisteman

3.2.1. Biztanle aktibo gutxiago, biztanle erreti-ratu gehiago eta gastu gehiago pentsioe-tan

3.2.1.1. Demografia zahartzeak biztanleriaaktibo txikiagoa eta biztanleria erretiratuhandiagoa dakartza eta azkena, gainera,luzaroago bizi da

Zahartzea ia saihestezina da hurrengo bost ha-markadetan eta mundu mailan gertakizun orokorrada, baina Europan askoz azkarrago gertatzen ari da.

Zahartzearen ondorio saihestezinetako bat per-tsona nagusien taldeari lotutako transferentzia etazerbitzu premia haztea da.

Pentsioen eremuan, bilakaera demografikoarenondorioak batez ere honakoak dira:

3.9. GRAFIKOA. DEMOGRAFIA ALDAKETEK ERAGINDAKO ESKUALDE MAILAKO KOKAPENAREN ARRISKU INDIZEA (REGIO-NAL DEMOGRAPHIC LOCATION RISK, RDLR)

Arrisku handia

Arrisku ertaina

Egoera neutrala

Aukera ertaina

Aukera handia

Iturria: Rostocker Zentrum, Laboratory Demographic Change, Mapping Regional Demographic Change and Regional DemographicLocation Risks in Europe, 2008.

49


— Bestalde, bizi itxaropenaren hazkundeak pentsiogehiago luzaroago finantzatu beharra dakar.

— Eurostatek bizi itxaropenaren hazkundeari buruzegindako proiekzioek lorpenik handienak 65 ur-

3.10. GRAFIKOA. EAEKO DEMOGRAFIA MENDEKOTA-SUNEKO TASA (65 URTEZ GORAKOBIZTANLERIA LANEKO ADINEKO BIZ-TANLERIAREN ALDEAN). 2008-2020

40

3027,9

35,7

20%

10

020202008

EAE

Iturria: Ikei, EUSTATen Proiekzio demografikoak 2020renbidez norberak eginda.

3.11. GRAFIKOA. ERRETIROAREN IRAUPENAREN ITXAROPENAREN BILAKAERA- ELGA


20

24

12

16

22

101960 1990 20301970 2010 20501980 20202000 2040

14

18

Iturria: ELGA, Pensions at a Glance 2009.

3.12. GRAFIKOA. ERRETIRO ALDIAREN IRAUPENAURTEETAN*, 2002-2007

Japonia

EstatuBatua

ELGA

Suedia

Ingalaterra

Alemania

Kanada

Espainia

Italia

Frantzia

20 0 20 30 4030 10 10


*Egungo erretiro adinaren bizi itxaropena.Iturria: ELGA “Society at a Glance”, 2009.

50


3.15. TAULA. 2007-2060KO ZAHARTZEARI LOTU-TAKO GASTU PUBLIKOA BPGD-RENGAINEKO BARIAZIOAREN%TAN

Espainia EB-27Pentsioak

2007ko maila 8,4 10,22007-60 bariazioa 6,7 2,4

Osasuna2007ko maila 5,5 6,72007-60 bariazioa 1,6 1,5

Epe luzerako zaintzak2007ko maila 0,5 1,22007-60 bariazioa 0,9 1,1

Langabezia prestazioak2007ko maila 1,3 0,82007-60 bariazioa –0,4 –0,2

Hezkuntza2007ko maila 3,5 4,32007-60 bariazioa 0,1 –0,2

Guztira2007ko maila 19,3 23,12007-60 bariazioa 9,0 4,7Iturria: Europako Batzordea. DG Economic and FinancialAffaires. The 2009 Ageing Report.

3.2.1.2. Pentsioak demografia zahartzearenondorioak gehien jasango dituen gastupublikoaren eremua dira

Biztanleriaren zahartzeak presio handia eragingodie finantza publikoei. EBren aurreikuspenen ara-bera gastu publikoan aurreikusten diren hazkundegehienak pentsioetan gertatuko dira eta, gutxiago,osasun laguntzako eta iraupen luzeko laguntzakogastuetan.

Europako Batzordeak BPGd-ri dagokionez zahar-tzeak izango duen urteko kostu gehigarria kalkulatudu. Aurreikusten denez, EB-27n zahartzeari lotutakogastuak gutxi gorabehera 2007ko BPGd-ren %23,1etik2060ko %27,8 arte handituko dira (+4,7 puntu), etaEstatu mailan, %19,3tik %28,3ra handituko lirateke(+9,0 puntu) aldi berean. Horrela, Espainia Europakobatez bestetik behera egotetik, haren gainetik egoteraigaroko litzateke. Pentsioko gastuak hartzen du hazkun-derik handiena, kalkulatzen denez, BPGD-ri dagokionez,6,7 puntuko bariazioa (BPGD-ren %8,4tik %15,1era).

3.2.1.3. Espainia pentsioko gastua gehien handi-tuko duten Estatuetako bat da, batez eremendearen bigarren laurdenean

Europar Batasunak (Ageing Working Group,AWG) pentsioko gastu publikoari buruz egindako

3.14. TAULA. BIZI ITXAROPENAREN ETA ERRETI-RATZEKO BATEZ BESTEKO ADINARENBILAKAERA

HerriaErretiratzeko batezbesteko adinekoaldaketa 1950-1990

Bizi itxaropenekoaldaketak1950-1990

Austria –5,1 urte +10,3 urteBelgika –5,1 urte +6,7 urteKanada** –4,4 urte +4,6 urteDanimarka –4,6 urte +3,8 urteFinlandia –5,7 urte +8,3 urteFrantzia –4,6 urte +8,0 urteAlemania –3,8 urte +7,8 urteItalia* –3,8 urte +4,7 urteJaponia –0,7 urte +11,8 urteHerbehereak –7,8 urte +3,8 urteNorvegia –3,9 urte +4,3 urteEspainia –9,1 urte +7,5 urteSuedia –2,2 urte +5,8 urteE. B. –4,0 urte +7,1 urteAEB –3,2 urte +7,3 urte

Oharra: *60-64ko adina eta 80-1997ko bizi itxaropena;**80-2000ko bizi itxaropenaIturria: ELGA, Labour Market Statistics (on-line), Latulippe(1996) eta ELGA Health Data 2002 4th ed.

tez gorakoen taldean kokatzen dituzte. 2004 eta2005 arteko aldirako erabilitako datuen araberaadin hori gainditzen duten gizonezkoek 4,4 urtegehiagoko bizi itxaropena izango dute eta emaku-mezkoek 3,9.

— EINren arabera, Espainian, 65 urteko bizi itxarope-na 21,12 eta 17,19 urtekoa zen, hurrenez hurren,emakume eta gizonentzat 2005ean. Balio horiekestatu kideen buru kokatzen dute, ELGAko herrie-tako batez bestekoaren oso gainetik. EAEk datuare hobeak dauzka, adin horretako bizi itxaropena21, 89 eta 17,25 urtekoa baita emakume eta gizo-nentzat, hurrenez hurren.

— Bestalde, bizi itxaropeneko irabaziekin bateraerretiroa aurreratzeko joera etorri da, eta horrekpresioa erantsi die finantza publikoei.

— Egoera horren aurrean eta 4. atalean zehatzagoazalduko denez, kotizazio urteen eta erretiro ur-teen arteko oreka handiagoa lortzearren, Estatukideek hiru frontetan ari dira neurriak hartzen:lan-merkatuan sartzeko adina jaitsi, kotizazio his-torialean haustura eta etenen eragina murriztu etalan-bizitza uzteko benetako adina handitzea.

51


proiekzioek hazkunderik handienak izango dituen he-rrien artean kokatzen dute Espainia. Horrela, 2030kozerumuga hartuta, pentsioko gastu publikoa BPGd-an2004koa baino 3,3 puntu gehiago izango da, EBkobatez bestekoa baino askoz gehiago. Epea 2050 arteluzatuz gero, zahartzearen eragina are handiagoaizango da: kalkulatzen denez, 3,9 puntu gehiagohandituko da 2030 eta 2050 artean. Aurreikusten de-nez, hazkunde ia guztia 2020 ondoren gertatuko da,Espainian biztanleriaren zahartzea apur bat geroagogertatuko baita. Data horren inguruan proiekzio languztiak bat datoz zahartzearen bizkortzea agertzeko.

Nazioarteko Diru Funtsak defizit fiskalean za-hartzearen eraginak daukan egungo balioari buruzegindako kalkuluek ere erakusten dute zein larri direnEspainiari dagozkion datuak. Krisialdi ekonomikoaren

2004-2030 2030-2050

TxiprePortugal

LuxemburgEsloveniaEspainiaHungariaIrlanda

Txekiar Err.Belgika

HerbehereakDanimarkaFinlandia

EB-12EB-15EB-25

FrantziaErr. BatuaLituania

EslovakiaAlemania

SuediaItaliaEB-10

AustriaLetoniaEstoniaPolonia

Malta

–5 5 15–10 0 10

Iturria: ELGA “Society at a Glance”, 2009.

3.13. GRAFIKOA. PENTSIOETAKO GASTU PUBLIKOANAURREIKUSITAKO HAZKUNDEAKBPGD-REN EHUNEKO GISA

ondorioekin alderatuta, zahartzearen eragina halako16 inguru litzateke.

3.2.2. Finantza publikoentzako tentsio handienaurreikuspenak

3.2.2.1. Pentsioetako gastu publikoaren bi-lakaerari buruzko aurreikuspen guztiakbat datoz: demografia eta ekonomiabilakaera oneko egoeretan ere finantzapublikoen gaineko zailtasun eta tentsiohandiak agertzen dira

Nazioarteko erakundeek egindako aurreikuspe-nak ez ezik, ondoko taulan Espainiako pentsioetakogastuaren bilakaerari buruzko emaitzak islatzen dira.Datuak zenbait arlotatik egindako beste lan eta iker-keta batzuetatik datoz eta bat datoz ondorioztatzekodatozen hamarkadetan pentsioetako gastua askohandituko dela. Hazkundeak BPGD-ren 4,3 puntutik9,1era joan litezke 2050 arte kotizaziopeko pentsioguztiak aintzat hartuz gero eta 2.4 puntutik 3,5eraerretiroko kotizaziopeko pentsioak baino hartzen ezbadira.

Azterketarik baikorrenek 2050ean pentsioetakogastu portzentaje txokoagoa aurreikusten dute. Haie-tan erabilitako hipotesiaren arabera, pentsioen es-

3.16. TAULA. ZAHARTZEARI ETA KRISIALDIARI LO-TUTAKO GASTUAK DEFIZIT FISKALEANDAUKAN ERAGINAREN EGUNGO BALIOGARBIA

Krisialdia ZahartzeaZahartzea/Krisialdia

Australia 30 482 16Kanada 21 726 35Frantzia 31 276 9Alemania 29 280 10Italia 35 169 5Japonia 35 158 5Korea 20 683 34Mexiko 13 261 20Espainia 39 652 17Turkia 22 204 9Erresuma Batua 48 335 7Estatu Batuak 37 495 13G-20ko eskualdeenaurrerapena 35 409 12

Iturria: Fiscal Implications of the Global Economic andFinancial Crisis. Nazioarteko Diru Funtsa (kalkuluak).2009ko ekaina.

52


3.17. TAULA. KOTIZAZIOPEKO PENTSIO GUZTIAK. PENTSIOETAKO GASTUAREN AURREIKUSPENAK (BPGD-REN%)2050EAN, ZENBAIT IKERKETAREN ARABERA

IkerketaDemografiaeragilea

Lan-merkatua-ren eragilea

Erakunde eragilea Gastua ehune-kotan

(BPGd-ren %)Hautagarrita-

suna*Eskuzabalta-suna (%)

Europako Batzordea (2006) 0,654 1/0,71 1,00 17,1 %15,7Lan Ministerioa (2005) 0,68 1/0,7 0,92 16,1 %14,5Lan Ministerioa (2001)* 0,557 1/0,7 1,03 15,24 %12,6Alonso eta Herce (2003) 0,52 1/0,7 1,04 19,8 %17,73Jimeno (2002b)* 0,6 1/0,7 1,15 17,0 %16,8CCOOren sindikatu konfederazioa (2000)* ag ag ag ag %11,4

*2040rako aurreikuspenak(1) Demografia eragilea edo mendekotasun tasa.Lan-merkatuaren eragilea: 1/enplegu tasaHautagarritasuna: Pentsio kop./65 urtez gorako biztanleria(2) Eskuzabaltasuna (%): Batez besteko pentsioa/Batez besteko produktibitateaIturria: El Sistema de Pensiones en España ante el reto del Envejecimiento (2006). J. Ignacio Conde-Ruiz (FEDEA, Fundación deEstudios de Economía Aplicada) eta Javier Alonso (Instituto de Estudios Fiscales)

3.18. TAULA. GIZARTE SEGURANTZA SISTEMAREN SARRERA ETA GASTUEN PROIEKZIOA. BPGD-REN GAINEKOEHUNEKOAK

2007 2010 2015 2020 2025GASTUAK 8,9 9,8 9,9 10,0 10,6Pentsioak 7,6 8,3 8,5 8,6 9,3Resto gastos 1,3 1,4 1,4 1,4 1,3

SARRERAK 10,3 10,3 10,5 10,4 10,3Kuotak 9,9 9,9 9,8 9,7 9,7Gainontzeko sarrerak 0,5 0,5 0,7 0,7 0,6

Ekitaldiko SUPERABIT/DEFIZITA 1,4 0,6 0,6 0,4 –0,3SUPERABIT/DEFIZITA erreserba-funtsa aplikatuta 0,8 0,5 0,6 0,3 –0,3Erreserba-funtsaren bolumena (ekitaldi bakoitza amaituta) 4,4 5,8 6,8 7,2 5,5

Iturria: Lan eta Immigrazio Ministerioa. Informe de Estrategia Nacional de Pensiones (2008ko urria).

iristen da) eta bilakaera demografiko baikorretikabiatu direla13.

Bestalde, Lan eta Immigrazio Ministerioakegindako Pentsio sistemaren etorkizunari lotutakoEspainiako Estrategia Nazionala14, 2008 txostenakaurkezten duen eszenatokian sistemaren finantzazailtasunak 2023 arte atzeratuko dira, hots, 8 urte2005ean egindako proiekzioen aldean. Azken esze-natoki hobe horren zioa enpleguaren ahalmenarenhazkundeari buruz egindako hipotesi baikorragoakdira, eta aldagai horrek 2005-07 aldian izandakoportaera onean oinarritzen dira.

kuzabaltasun maila, hots, batez besteko pentsioareneta batez besteko produktibitatearen arteko aldea,murriztu egingo da. Alegia, aurreikusten dituztenegoeretan produktibitate hobekuntzak ez dira zuze-nean pentsioetara eramango.

Taulan agertzen den bezala, demografia eragilea-ren bilakaerari (mendekotasun tasa), enplegu tasarieta hautagarritasunari edo 65 urtez gorako biztanleengaineko pentsio proportzioari buruz egindako hipo-tesien artean ez dago ia alderik. Azpimarratu beharda lanek oso aldeko egoerak hartu dituztela aintzatenplegu tasaren bilakaerari dagokionez (%70era

13 EINk, zein demografiari buruzko iturria izan baita, immigrazioaren hazkunde handiko hipotesiak jasotzen ditu.14 Agiria Europan pentsio sistemek zahartzearen aurrean dauzkaten erronkei aurre egiteari begira egiten ari den lan komunaren

esparruan sartzen da; Estatu kideek ezarritako helburu komunak betetzeko nazio estrategiak aurkezteko konpromisoari erantzuten dio.

53


posible izateko pentsioen kostuak soldata guztiengainean daukan pisua asko handitu behar litzate-ke (eta horrek, egindako proiekzioetan enpleguarenhazkundea mugatua denez gero, langile bakoitzekoegin beharreko batez besteko ekarpenean hazkundehandia eskatuko luke). Izan ere, egungo eskuzabal-tasunari eusteak pentsioen soldaten gaineko kosturatioa ia bikoiztea eskatuko luke.

Lanak pentsioen kostuak BPGd-ren gaineandaukan portzentajearen bilakaerari buruzko esze-natokiak ere egin ditu. Berriz baieztatzen da ratiohorri dagozkion egungo balioei eustea (hartutakohasierako balioa %8,5ekoa da, 2005ekoa) sistemareneskuzabaltasuna asko murriztuz baino ez litzatekeelaposible.

3.2.3. Lan-bizitzak eta erretiratzeko adinak,generoaren araberako aldeak

3.2.3.1. Erretiro aurreratuen bidez lan-bizitzagaraia baino lehenago uzteak eraginhandia izan du azken urteotan, eta 55urtez gorakoen taldearen enplegu tasaridagokionez Lisboako helburuak lortzeaoztopatu du (2010: %50 eta 2020: %60)

Espainian lan-bizitza benetan uzteko batez beste-ko adina, 2006an, 61,8 urtekoa izan zen gizonezkoen-tzat eta 62,3koa emakumezkoentzat. Europako besteherriekin erkatuta, Frantziak, Belgikak eta Italiakbaino batez besteko handiagoak dauzka, baina Ale-maniak eta iparraldeko herriek baino txikiagoak.

EAEko erretiratzeko adinari buruzko datuen es-tatistika ofizialik egon ez arren, eta hori agintaripolitiko eta ekonomikoek jarraipena egin ahal izatekofuntsezko aldagaia izanik informazio hutsune handiabada ere, 2007ko Gizarte Segurantzaren lan-bizitzenetengabeko lagineko16 datuak ustiatzetik datozenkalkuluak daude. Iturri horren arabera, EAEn erre-tiratzeko batez besteko adina 62,9 urtekoa da, etaemakumezkoen artean gizonezkoen artean bainohandiagoa da, 63,9 eta 62,5 urte, hurrenez hurren.

Egungo zailtasun ekonomikoek eta haiek koti-zazioetan eta erreserba-funtsa15 handitzen joatekomarjinetan daukaten eraginak zalantzan jar lezake-te aurreikusitako superabiten goranzko berraztertzehoriek.

Edonola ere, Ministerioak Gizarte Segurantza-ren kotizaziopeko pentsioetako gastuaren bilakaerariburuz egindako proiekzioek, 2023az gero, hazkundeabizkortuko dela islatzen dute, biztanleriaren zahartzeprozesua ere bizkortuko delako, eta kalkulatzen da2050. urtearen amai aldera %14ren gainetik egongodela.

3.2.2.2. EAEko pentsioko gastuaren bilakaerariburuzko proiekzio ariketek ere islatzendituzte tentsio handiak, batez ere men-dearen bigarren laurdenean.

2015 aldera baby boomeko belaunaldiak erre-tiratzeko adinera iristen hasiko diren arren, EAEkhazkunde handia dauka pentsio kopuruan, eta erreti-rokoak dira garrantzitsuenak.

Halaber, batez besteko prestazio edo pentsioarenmailak ere goranzko joera dauka, %33 inguru han-diagoak diren pentsio berriek zaharrak ordezkatzendituztelako, eta pentsioen balioa handitzeko siste-magatik beragatik (KPIren arabera). Eragile bi horiek,pentsiodun kopuruaren hazkundeak eta pentsioarenbatez besteko zenbatekoaren hazkundeak, eraginhandia daukaten pentsioetako gastuan.

Jarraian, laburbilduta, EAEko pentsioetako gas-tuan aurreikusitako bilakaerari buruz egun berri denlan baten emaitzak jasoko dira. Populazioa, enpleguaeta pentsioak EAEn 2004-2050 lana Euskadiko Kutxa-ren Ikerketa Sailak egin du (2006).

Ikerketak berariaz agertzen duenez, biztanleriaeta enpleguaren bilakaerari buruzko hipotesiei da-gokienez, “zentzuzko”tzat jotzen diren eszenatokienarabera ondorioztatzen da egungo sistemaren esku-zabaltasunari eustea, “batez besteko soldataren gai-neko batez besteko pentsioa”ren arabera neurtuta,

15 Erreserba-funtsari egindako ekarpenak 56.000 milioi ingurukoak ziren 2008an, hots, BPG-ren %5,32, eta pentsio nominaren 9hilabete ingururen estaldura.

16 EAEn erretiratutako pertsonen lagina 2007rako 701ekoa da.

54


3.14. GRAFIKOA. PENTSIO KOPURUAREN, PENTSIOAREN BATEZ BESTEKO ZENBATEKOAREN ETA AFILIATU KOPURUARENBILAKAERA (1999-2008). EAE ETA ESPAINIA. INDIZE ZENBAKIAK 1999=100

Pentsio kop. Afiliatu kop. Batez besteko pentsioa

170

140

130

120

110

100

150

160

1999 2001 20032000 2002 2004 2005 2006 2007 2008

EAE

Pentsio kop. Afiliatu kop. Batez besteko pentsioa

170

140

130

120

110

100

150

160

1999 2001 20032000 2002 2004 2005 2006 2007 2008

ESPAINIA

Iturria: Boletín de Estadísticas Laborales. MTIN (Lan eta Immigrazio Ministerioa). Norberak egina.

55


3.15. GRAFIKOA. ALTA BERRIEI, BAJEI ETA SISTEMAREN BATEZ BESTEKOEI DAGOZKIEN PENTSIOEN ZENBATEKOARENBILAKAERA (EUROTAN) EAEN.

Altak Batez bestekoa Bajak

1.100

900

800

700

600

500

1.000

2002 2003 2004 2005 2006 2007

Iturria: Eusko Jaurlaritzaren Enplegu Saila, Lan eta Immigrazio Ministerioaren datuen bidez.

3.19. TAULA. “PENTSIOETAKO GASTUA/BPGD” RATIOAREN BALIOAK EAEN (2050)

(Hasierako gutxi gorabeherako zenbatekoa: %8,3 2005ean)

Hazkundea Eskuzabal-tasuna

Erretiroaatzeratuta

Gastua/BPGd

Hazkundea Eskuzabal-tasuna

Erretiroaatzeratuta

Gastua/BPGdSoldatak BPGd Soldatak BPGd

%1,00

%1,25

KPI Ez %7,50

%1,75

%1,25

KPI Ez %7,65Baja Ez %9,57 Baja Ez %11,40Alta Ez %12,21 Alta Ez %16,99KPI Bai %6,97 KPI Bai 7,11Baja Bai %8,89 Baja Bai 10,60Alta Bai %11,35 Alta Bai 15,79

%1,50

KPI Ez %6,71

%1,75

KPI Ez %6,13Baja Ez %8,57 Baja Ez %9,13Alta Ez %10,93 Alta Ez %13,61KPI Bai %6,24 KPI Bai 5,69Baja Bai %7,96 Baja Bai 8,49Alta Bai %10,16 Alta Bai 12,65

%2,00

KPI Ez %5,38

%2,50

KPI Ez %4,40Baja Ez %6,87 Baja Ez %6,56Alta Ez %8,76 Alta Ez %9,78KPI Bai %5,00 KPI Bai %4,09Baja Bai %6,38 Baja Bai %6,10Alta Bai %8,14 Alta Bai %9,10

Iturria: Euskadiko Kutxa, Populazioa, enplegua eta pentsioak EAEn 2004-2050 (2006).

56


3.21. TAULA. GIZARTE SEGURANTZA SISTEMA OSOAREN ERRETIROKO ALTEN BILAKAERA, MOTEN ARABERA,2003-2008. ESTATUA

Motak 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Haz.

Adina Kop % Kop % Kop % Kop % Kop % Kop % 08-07Erretiro aurreratua 76.292 43,8 86.265 49,6 89.667 42,0 98.350 46,5 96.040 44,8 106.439 42,3 10,8Koefiziente murriztaileaz 57.228 32,9 58.740 33,8 57.609 27,0 59.655 28,2 55.643 26,0 59.524 23,7 7,060 30.504 17,5 28.767 16,5 27.727 13,0 25.588 12,1 21.922 10,2 22.295 8,9 1,761- 64 26.724 15,0 29.973 29.882 34.067 33.721 37.229 26.724 15,0

Koefiziente murrizt. gabe 3.398 2,0 4.491 2,6 4.943 2,3 4.834 2,3 4.851 2,3 5.145 2,1 6,164 urteko berezia 4.788 2,8 7.294 4,2 6.187 2,9 6.052 2,9 6.564 3,1 6.321 2,5 –3,7Partziala 10.867 6,2 15.740 9,1 20.928 9,8 27.809 13,1 28.982 13,5 35.449 14,1 22,365 urteko erretiroa 97.788 56,2 87.710 50,4 123.839 58,0 113.311 53,5 118.183 55,2 145.003 57,7 22,7SOVIz besteko err. guztira 174.080 100,0 173.975 100,0 213.506 100,0 211.661 100,0 214.223 100,0 251.442 100,0 17,4SOVI erretiroak 16.494 13.129 51.764 23.468 17.561 18.330 4,4Erretiroa guztira 190.574 187.104 262.270 235.129 231.784 269.772 16,4Hastapeneko err. alten batezbesteko adina (urteak) 63,7 63,5 64,8 63,8 63,7 63,8

Batez besteko adina 2008an: uztailean pilatua.Iturria: Gizarte Segurantzaren Institutu Nazionala.

Estatu osoarekin erkatuta, EAE erretiratzeko adinikbaxuena daukaten erkidegoetako bat da.

Bilakaeraren ikuspegitik, azken hamarkadetanerretiratzeko adina aurreratzeko joera handiagoabaietsi da, eta 55 urtez gorako taldeak lan-merkatuandaukan parte hartze tasa nabarmen jaitsi da.

Zahartzearen erronkari aurre egin eta joerari buel-ta emateko xedez, europar gomendioek erretiratzekoadinaren atzerapena edo kotizazioen iraupena handi-tzea bultzatu nahi dute. Ideia horien ildotik, Espainiakolegedian erretiratzeko legezko gutxieneko adinari buruzezarritako erreformek eskatzen diren betekizunak area-gotu dituzte: 65 urte eta 4.700 egun kotizaziotik (12,9urte), 65 urte eta 5.475 egun kotizaziora (15 urte). Aldiberean, erretiro aurreratuei heldu ahal izateko eskaki-zunak areagotzeko neurriak hartu dira eta, beste aldebatetik, lan-bizitza luzatzeko pizgarriak proposatu dira.Bestalde, pentsio partziala eta lanaldi partzialeko lanauztartzeko aukera zabaldu da.

Honako taulan ikusten denez, 2003-2008 urteakhartzen dituen aztertutako aldian, Estatuan erretiroaurreratuak erretiratzeagatiko alta berrien %42 eta%50 artean izan dira. Portzentajerik altuena 2004koada eta baxuena 2008koa.

2007ko Lan-bizitzen etengabeko laginetik erato-rrita EAErako eskuragarri dagoen informaziora berrizjoz, honakoa baiesten da:

3.20. TAULA. ERRETIRATZEKO LEGEZKO BATEZBESTEKO ADINA ETA BENETAKO BATEZBESTEKO ADINA. 2009.

Estatu kideak

Erretiratzekolegezko adina Erretiratze-

ko benetakoadina2008nGizon. Emakum.

Belgika 65 65 61,6Bulgaria 63 60 61,5Txekiar Errep. 62 60 eta 8m 60,6Dinamarka 65 65 61,3Alemania 65 65 61,7Estonia 63 61 62,1Irlanda 65 65 64,1Grezia 65 60 61,4Espainia 65 65 62,6Frantzia 60 60 59,3Italia 65 60 60,8Txipre 65 65 63,5Letonia 62 62 62,7Lituania 62 eta 6m 60 59,9Luxemburg 65 65 :Hungria 62 62 :Malta 61 60 59,8Herbehereak 65 65 63,2Austria 65 60 60,9Polonia 65 60 59,3Portugal 65 65 62,6Errumania 63 eta 8m 58 eta 8m 55,5Eslovenia 63 61 59,8Eslovakia 62 59 58,7Finlandia 65 65 61,6Suedia 61-67 61-67 63,8Erresuma Batua 65 60 63,1

Iturria: EUROPEAN COMISSION. Joint report on Pensions.November 2010.

57


daukaten batez besteko kotizazioa emaku-mezkoena baino 20 urte handiagoa da: 40,9eta 20,3 urte, hurrenez hurren. Emakumeaklan-merkatuan sartzeko atzerapena handiagoada EAEn Estatuan baino.

— Emakumeak Gizarte Segurantzan gehiago afilia-tzeko joera egon arren, emakumezkoak 2008anEAEko afiliazio guztien %43 baino ez dira. EAEnemakumezkoen afiliazio tasa gizonezkoena baino17 puntu txikiagoa da (%56 eta %73, hurrenezhurren). Estatuarekin erkatuta, EAEko emaku-mezkoen afiliazio tasa17 handiagoa da: (%56 eta%51 hurrenez hurren).

— Emakumezkoen artean lanaldi partzialeko kontratugehiago daude: araubide orokorrean afiliatutakolautatik batek lanaldi partzialean dihardu, gi-zonezkoen artean %7 baino ez diren bitartean.Emakumezkoen artean kontratu partzialek pro-portzio handiagoa izatea kotizazio talde guztietanerrepikatzen da.

— Pentsioak sarrera iturri nagusia dira pentsiodunenartean, eta altuagoa da emakumezkoen artean,baina emakumezkoen pentsioen zenbatekoa gi-zonezkoena baino txikiagoa da. Estatuko datuenarabera, emakumezkoen erretiroagatiko batezbesteko pentsioa, 2007an, gizonezkoena baino%40 txikiagoa zen.

— Emakumeak dira gutxieneko pentsioen estalduragehien eskatzen dutena.

— Sistema osagarrietan Gizarte Segurantzan bainoemakume gutxiago daude. 2006ko BGAEri dagoz-kion datuen arabera, bazkidetutakoen %39 bainoez dira emakume.

— Pentsio eskubideei dagokienez talderik ahule-nean egon arren, pentsioak ez dira lehentasunekoarazoa emakumeentzat. Hortaz, beharrezkoa daemakumeak kontzientziatzeko, gaitzeko eta lane-rako aukerak areagotzeko lanari ekitea.

— Erregistratutako erretiro guztien %72 gizonezkoeidagozkie eta %28 emakumezkoei

— Pertsona erretiratuen %67 erretiro orokorrarenbidez iristen dira, %3,7 lehenagoko laguntzenbidez iristen dira erretiro arruntera eta aurrera-tura, %0,4 64 urteko erretiro bereziaren bidezeta gainontzeko %28 erretiro partzialaren bidez.Azken mota hori batez ere txanda-kontratuenbidez erretiratutakoek osatzen dute.

— Emakumezko gehiagok hautatzen dute erretiratze-ko sistema orokorra eta gizonezkoen artean, aldiz,erretiro partzialak pisu handia dauka. Hori 65 urtebete baino lehenago hartzen da eta gehienetantxanda-kontratua dakar berekin.

— EAEn txanda-kontratuaren bidezko erretiroen pro-portzioa Estatukoa baino askoz handiagoa da.

3.2.3.2. Emakumezkoen eta gizonezkoen lanhistorietako alde handien ondoriozemakumeek pentsio eskubide txikiagoakdauzkate

Emakumezkoek pentsio eskubide gutxiago sendo-tzen dituzte eta euren pentsioak aurrezpen pribatua-ren bidez gutxiago osatzeko joera dute:

— Emakumezkoak gizonezkoak baino geroago sar-tzen dira lan-merkatuan eta luzaroago dirau-te beran. Horren ondorioz EAEn gizonezkoek

3.22. TAULA. ERRETIROEN PORTZENTAJEASEXUAREN ETA ERRETIRO MOTARENARABERA. EAE. 2007

%

Gizon. Emakum. GuztiraGuztira 100,0 100,0 100,0Orokorra 61,0 83,3 67,3Lehen. laguntz. 4,8 1,0 3,764ko berezia 0,6 0,5 0,6Partziala 33,6 15,2 28,4

Iturria: Gizarte Segurantza, Muestra Continua de VidasLaborales 2007, Lan-merkatuaren behatokitik hartua.

17 Erreferentzia abenduaren azken eguneko afiliazio tasa hartuta kalkulatuta.

58


3.23. TAULA. AURREIKUSPEN PLANEN MAGNITUDENAGUSIAK MOTAREN ARABERA. 2007.URTEA

Ba-nakakoplanak

Enpleguplanak

Lotutakoplanak

Aurr.planakguztira

BazkideakKopurua 869.594 386.459 4.911 1.260.964% 69,0 30,6 0,4 100,0

EkarpenakKopurua 468.830 277.003 3.316 749.149% 62,6 37,0 0,4 100,0

PrestazioakKopurua 16.383 49.829 544 66.756% 24,5 74,6 0,9 100,0

EkarpenakSarrerak (mila ) 886.067 548.670 11.173 1.445.910% 61,3 37,9 0,8 100,0

PrestazioakGastuak (mila ) 120.552 268.136 5.366 394.054

% 30,6 68,0 1,4 100,0Ondarea

Zenbat. (mila ) 8.767.576 8.683.529 197.511 17.648.616% 49,7 49,2 1,1 100,0

Iturria: Eusko Jaurlaritza, Gizarte-aurreikuspen osagarriaEuskadin. 2007. urtea.

— Eraginkortasunari dagokionez hobetzeko arlo ga-rrantzitsuak daude (kostuak, adinari egokituagoinbertsio ezaugarriak...)

— Pentsio osagarriak kapitalean kobratzearen ga-rrantzia

EAE aitzindaria izan da Estatuan bigarren zuta-bearen sektoreko sistemak garatzeari dagokionez.Ekimen horiek bideratu dituzten sektoreko erakun-deei esker, aurrezteko zailtasun handiak direla-etapentsio publikoekiko mendekotasun handia dutentaldeak gizarte-aurreikuspen osagarrian sartu dira.

3.2.4.2. Biztanleriaren zahartzea erronka ekono-mikoa izan ez ezik, gizarte erronka erebada, pertsona nagusien ongizatearieusteko zailtasun handiagoak dakartza-lako

Zahartze demografikoak, erronka ekonomikoa ezezik, gizarte erronka ere badakar, adin nagusienekobiztanle taldeen txirotasun mailak larritzeko arriskuak

3.2.4. Aurreikuspen osagarriko sistemak etapertsona nagusien ongizaterako erronkak

3.2.4.1. EAEn pentsio osagarriak batez ereborondatezko gizarte-aurreikuspenekoerakundeen bidez kudeatzen dira, eta ga-rapen handia izanda, pilatutako ondareaEstatukoa baino askoz handiagoa da.

EAEk bere eskumenak dauzka gizarte-aurreikus-pen osagarria borondatezko gizarte-aurreikuspenekoerakundeen bidez (BGAE) garatzeko. Sistemak orain-dik heldutasun handirik ez badauka ere, azken urtee-tan oso garatu da.

Pilatutako ondareari dagokionez, 2009an euskalBPGd-ren %27,6ko pisua zeukan, behin-behinekodatuen arabera (Estatuan baino askoz handiagoa),baina ekarpenen araberako sarrera korronteei edogizarte prestazioetako gastuari dagokienez garran-tzia askoz txikiagoa da (BPGd-ren %2,05 eta %0,6,hurrenez hurren).

PFEZtik eta BGAEetatik bertatik datozen da-tuen arabera Eusko Jaurlaritzak egindako kalkuluek18

%36,3ren inguruan kokatzen dute 20 eta 65 urtearteko biztanleen estaldura.

Tresna horrek pentsio sistemaren gaineko ten-tsioak arintzeari begira daukan eraginkortasuna, or-dea, murriztuta geratzen da puntu ahul garrantzitsubatzuk egiaztatzen baitira:

— Sistema horretan sartzeko adina berantiarra da,eta horrek pentsio garrantzitsuak eratzeko auke-rak zailtzen ditu

— Bazkidetutako pertsona askok ez dute aldian al-diko ekarpen erregularrik egiten

— Emandako zenbatekoa urria da

— Emakumeen estaldura urria da

— Errenta ertainak eta ertain-baxuak ez daude beharbeste agertzen

— Lurraldeka biztanleriaren estaldurari dagokionezalde handiak daude

18 Gizarte-aurreikuspen osagarria Euskadin. 2007.

59


(maiz adineko alargunak). Azken horiek daukate, ho-nako taulan ikusten denez, txirotasun eta ongizaterikezeko arrisku handiena.

ongizate mailaren atzerakada handia lekarkeelako.Hortaz, pertsona nagusien artean txirotasun arriskuasaihestea funtsezko helburua da Europako gizartebabes sistementzat.

EBko Estatu kideek ezarritako helburu komunenartean, hain zuzen ere, pentsio egokiak eskuratuahal izatea bermatzea dago, erretiroaren ondorenjendeak, era arrazoizkoan, bere bizi kalitateari eusteaahalbidetzeko. Testuinguru horretan, azken boladanherri askok gutxieneko pentsioen eta gizarte lagun-tzaren eskemak sendotzeari ekin diote.

Orokorrean, Espainian pentsio sistemak erretiroondoren sarrerak ordezteko edo estaltzeko tasa handiaeskaintzen ditu, batez ere soldata txiki edo ertaineta-rako. Tasa hori ELGAko herrien batez bestekoa bainoaskoz handiagoa da, honako taulan ikusten denez.

Espainian 65 urtez gorako pertsonen sarreraertain erlatiboen ratioa, aldiz, Europakoa baino txi-kiagoa zen eta Espainian 2006an 65 urtez gorako per-tsonentzat txirotasun arriskua adin horretatik berakobiztanleen artekoa baino nabarmen handiagoa zen.Izan ere, lehenengoei dagokienez %30 ingururi era-giten zion, hots, 65 urtez beherakoen artean jasotakoindizea baino 10 puntu gehiago.

Txirotasunari eta gizarte-desberdintasunariburuzko inkesta 2008ko datuen arabera, ikusten daEAEn, globalki, 65 urte eta gehiagoko biztanleenartean biztanleriaren batez bestekoan baino eraginhandiagoa daukala ongizaterik ezak; hala ere, ez dagauza bera gertatzen txirotasun tasari dagokionez,talde horretan txikiagoa baita.

Gainera, emakumeek dauzkate eskastasunegoerarik handienak, batez ere bakarrik bizi direnek

3.24. TAULA. DERRIGORREZKO PENTSIOAREN ORDEZTE TASA. ELGA ETA ESPAINIA

Derrigorrezko pentsio sistemetako ordezte tasagarbia norberaren sarrera mailaren arabera.

Gizonezkoak

Derrigorrezko pentsio sistemetako ordezte tasagarbia norberaren sarrera mailaren arabera.

Gizonezkoak

Norberaren batez besteko sarreren multiploa Norberaren batez besteko sarreren multiploa

0,5 1 2 0,5 1 2ELGA batez best. 73,0 58,7 49,2 83,8 70,1 60,7Espainia 81,2 81,2 67,1 82,0 84,5 72,4

Iturria: ELGA, Pentsio indizeak, 2007.

3.25. TAULA. TXIROTASUN ARRISKUKO ETA ONGI-ZATERIK EZEKO EGOEREN ERAGINAADINAREN ARABERA. 2008

Biztanleria familia etxebizitzetan (Portzentajezko datuak)

Adina TxirotasunaOngizaterik

ezaOngizatekoegoeran

< 15 urte 6,0 19,8 80,215-24 urte 5,6 13,6 86,425-34 urte 4,2 9,9 90,135-44 urte 4,3 15,7 84,345-54 urte 2,3 9,1 90,955-64 urte 4,1 13,8 86,265 urte eta geh. 3,1 18,0 82,0Guztira 4,1 14,6 85,4

Iturria: Eusko Jaurlaritza, Enplegu eta Gizarte GaietakoSaila.

3.26. TAULA. TXIROTASUN ARRISKUKO ETA ONGI-ZATERIK EZEKO EGOEREN ERAGINAETXEKO PERTSONA NAGUSIARENSEXUAREN ARABERA. 2008

Biztanleria familia etxebizitzetan (Portzentajezko datuak)

Txirota-suna

Ongizaterikeza

Ongizatekoegoeran

SexuaGizonezkoa 4,0 12,8 87,2Emakumezkoa 4,3 16,3 83,7GUZTIRA 4,1 14,6 85,4

Familia talde motaPerts. bakarrak 7,9 34,0 66,0Gizon bakarrak 7,3 19,7 80,3Emak. bakarrak 8,2 41,3 58,7

Oharra: Ongizaterik ezaren adierazleak talde txiroa biltzen du.Iturria: Eusko Jaurlaritza, Enplegu eta Gizarte GaietakoSaila. Txirotasunari eta gizarte-desberdintasunari buruzkoinkesta 2008

60


3.27. TAULA. GUTXIENEKO SARREREN POLITIKAK:ONURADUNEN KOPURUA ETA INDA-RREKO PENTSIOEN GAINEKO PORTZEN-TAJEA. EAE ETA ESTATUA. 2007

indarreko pentsioen gaineko %*

Espainia EAE Espainia EAE

Onurad. Onurad.

indarr.pents.gaineko%

indarr.pents.gaineko%

Gutxieneko pents. 2.215.666 61.246 25 13SOVI pents. 422.122 35.874 5 7Minusb. PFak 150.243 8.024 2 2Kotizatu gabekopentsioak 479.591 9.844 6 2

Gutx. eta besteprestazioak guztira 3.267.622 114.988 38 24

Iturria: Lan eta Immigrazio Ministerioa (Gizarte Segurantza-ren Estatistika Txostena) eta Eusko Jaurlaritza, Enplegu etaGizarte Gaietako Saila.

abarri dagokienez, egitura “sendo edo onbideratua-goak” eragin dute.

3.3. Gizarte Zerbitzuen ondorioak Osasunean

3.3.1. Osasun egoerara hurbiltzen

3.3.1.1. Biztanleriaren zahartzeak gizartearenosasun egoera okertzea dakar, bai ikus-pegi objektibotik bai subjektibotik.

— Bizi itxaropena luzatzearen lorpenarekin bateraadinak aurrera egin ahala zenbait gaitzen preba-lentzia dator.

— Egoera hori dela-eta, pertsona nagusi gehiagodauzkan gizartean gaitz horiek dauzkaten pertsonagehiago egongo dira eta, beraz, arreta maiz emanbeharreko pertsonak ere gehiago izango dira.

— Adinak aurrera egin ahala osasun okertze horre-taz pertsonak eurak jabetzen dira, Eusko Jaur-laritzak 2007ko datuekin egindako azken “Osa-sun inkesta”n islatzen denez. Euskal biztanleriaosoan, %80k bere osasunari ona, oso ona edobikaina baderitzote, 64 urtez gorakoen taldeanportzentajea %56ra jaisten da eta hala-holakoa(%36) edo txarra (%8) deritzotenen garrantziahanditzen da.

— Pertzepzio subjektibo okerrago hori 64 urtez go-rakoen funtzio-gutxiegitasun tasek baiesten dute,biztanleria osoaren aldean hamabi puntu inguruhandiagoa baita.

— 64 urtez gorako gizonezkoei dagokienez, funtzio-gutxiegitasun tasa ia %20koa da eta %22koaemakumezkoei dagokienez. Gutxiegitasuntzatosasun arazo kroniko edo larri batek eragindakojarduera murrizketa jotzen da.

— Tasa horiek 64 urtez gorako biztanleei aplikatu-ta, 2007an ia 85.000 lagun ziren eta, tasa bereieutsiz gero 2020an 105.800 izango dira. Erdiakbaino apur bat gehiago 80 urte edo gehiagokoakizango dira.

— Gutxiegitasun taldeen eta EINren Gutxiegitasun,norbere autonomia eta mendekotasun egoereiburuzko inkestaren arabera, 64 urtez gorako per-

Txirotasun poltsei buruzko kezka dela-eta, gutxie-neko sarrerak bermatzeko politikak garatu dira. Herrienarabera alde handiak daude haien hedapen eta garran-tziari dagokienez eta, zalantzarik gabe, besteak beste,pentsio publikoen ordezte tasak baldintzatzen ditu.

Sarritan, EAE aitzindaria izan da gizarteko pertso-na behartsu eta ahulenei zuzendutako programakgaratzeari dagokionez.

Testuinguru horretan, Sarrerak bermatzeko eta gi-zarteratzeko abenduaren 23ko 18/2008 Lege onartuberria aipatu behar da. Haren xedea prestazio ekono-mikoetarako eta esklusio arriskua prebenitzeko tresne-tarako eskubidea arautzea da. Besteak beste, Legeaksarrera mailari dagokionez zailtasunak dauzkaten ho-nakoak hartzen ditu aintzat: pentsioetatik etorritakonorbere baliabide ekonomikorik ez daukaten pertsonakedo elkarbizitzako unitateak (Gizarteratzeko oinarrizkoerrenta) eta kotizaziopeko edo kotizatu gabeko pentsio-ak jasota lanbide arteko gutxieneko soldatara iristen ezdirenak (Pentsioen errenta osagarria).

Estatuarekin erkatuta, gutxieneko sarrerak ber-matzeko politiken onuradunen pisu erlatiboa, ordea,txikiagoa izan da. Horretan, zalantzarik gabe, egoerasozioekonomiko hobeak eta, Gizarte Segurantzakoafiliazio tasei, kotizaziopeko pentsioen mailari, eta

61


—Mugikortasun, autozainketa edo etxeko bizitza-rako gutxiegitasun tasak 2020rako kalkulatutakobiztanleria nagusiari aplikatuta, eragindako per-tsona kopuru absolutua, gutxiegitasun taldearenarabera, 15.350 (autozainketa) eta 19.500 (mu-gikortasuna) artean haziko litzateke, eta azken tal-de horretan guztira 97.000 lagun baino gehiagorieragingo lieke.

tsonen artean batez ere mugikortasunari, auto-zainketari eta etxeko bizitzako jarduerei lotutakotasen hazkundea nabarmentzen da.

— Autozainketari dagokionez, 64 urtez gorako 1.000pertsonako 153k daukate gutxiegitasun hori, etaproportzioa etxeko bizitzako jardueretarako ‰171arte eta mugikortasunari dagokionez ‰195 artehazten da.

3.16. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN OSASUNA ADINAREN ARABERA. 2007

40

55

50

45

35

30

25

20

15

10

5

0Bikaina Oso ona Ona Hala-holakoa Txarra

> 64 urteBiztanleria osoa

%

25

20

15

10

5

0

%

Gizonezkoak Emakumezkoak64 urtez gorakoakGuztira

Iturria: Eusko Jaurlaritza. 2007ko Osasun inkesta.

Antzemandako osasuna Funtzio-gutxiegitasunaren prebalentzia

3.17. GRAFIKOA. 1.000 BIZTANLEKO GUTXIEGITASUN TASA ADIN TALDEAREN ETA SEXUAREN ARABERA. EAE. 2008

600

200

300

400

500

100

Gutxiegitasu

ntasa

0Gizonezkoak

24,6

69,4

135,8

229,1

18

78,2

136,1

339,7

544,4

396,9

Emakumezkoak

45 urtetik 64ra6 urtetik 44ra 75-79 urte 80 eta gehiago65-74 urte

Iturria: EIN. INEBASE. Gutxiegitasun, norbere autonomia eta mendekotasun egoerei buruzko inkesta. 2008. Euskadiko emaitzenaurrerapena. 2008.

62


3.29. TAULA. KALKULUEN ARABERA MUGIKORTA-SUN, AUTOZAINKETA ETA ETXEKOBIZITZAKO ARAZOEK ERAGITEN DIOTEN64 URTEZ GORAKO BIZTANLERIA EAE2007-2020

EAE

2007 2020 Hazkundea> 64 urteko biztanleria 401.200 501.400 100.200Mugikortasunarazoekin 78.114 97.623 19.509

Autozainketaarazoekin 61.464 76.814 15.351

Etxeko bizitzakoarazoekin 68.645 85.790 17.144

* Pertsona bera hiru egoeretan, bitan edo bakar batean egondaiteke.Iturria: : EIN. INEBASE. Gutxiegitasun, norberaren autonomiaeta mendekotasun egoerei buruzko inkesta 2008. Euskadikoemaitzen aurrerapena. 2008. a Eustat. Adierazle demo-grafikoak. Udal biztanleriaren eguneraketa eta Proiekziodemografikoak 2020.

3.30. TAULA. URTEAN MEDIKUARI EGINDAKOKONTSULTAK ADINAREN ARABERA(%). EAE 1997-2007

EAE

1997 2007

Biztanle-ria guzt.

> 64 urte.bizt.

Biztanle-ria guzt.

> 64 urte.bizt.

Batere ez 21,5 9,0 14,7 5,4Bat edo bi 39,3 25,4 40,8 24,63-9 29,7 44,7 34,0 50,110 eta geh. 9,5 20,9 10,5 19,9Guztira 100,0 100,0 100,0 100,0


— EUSTATen osasun estatistiken arabera, 2007an(azken datu eskuragarria) ospitalez kanpoko sarepublikoan osasun orokorreko kontsultak guztira9,75 milioi izan dira, eta haietaz osasun orokorre-ko 1.537 mediku arduratu dira. Hori urtean medikubakoitzeko 6.345 kontsulta dira.

— Kalkuluen arabera, 2007an pertsona nagusiekegindako kontsultak —maiztasun banaketa ho-rren arabera— guztira 2,8 milioi inguru izan diraeta batez beste 64 urtez gorako pertsona bakoi-tzeko urtean 7 kontsulta. Medikuei dagokienez,eta ospitaleaz kanpoko sare publikoaren kontsul-ta/mediku/urte ratioaren arabera (6.345), kontsul-

3.3.2. Osasun zerbitzuen erabilera

3.3.2.1. Bai egindako kontsultengatik, bai diag-nostikoetan daukaten protagonismoaga-tik, bai ospitaleetako altengatik, per-tsona nagusiek osasun zerbitzu gehiagokontsumitzen dituzte.

— Eusko Jaurlaritzaren 2007ko Osasun inkesta-ren arabera, azken urteotan sare publikoan edopribatuan medikuari kontsultak egiten dizkiotenbiztanleen portzentajearen hazkundea orokorraizan da. Zehazki, sare biak aintzat hartuta, 1997eta 2007 artean %78,5etik %85,3ra igaro dira,hots, jardueraren %+8,7ko hazkundea. Herritargehienek (%41) onartzen dute kontsulta bat edobi egitean dutela.

— Azterketa hori 64 urtez gorako biztanleriari buruzeginda, hiru gauza aipa daitezke. Lehenbizi, ur-tean medikuari kontsultak egiten dizkioten per-tsonen portzentajea handiagoa eta ia orokorradela (%95); bigarrenez, duela hamar urte jokabidehori oso zabalduta zegoela eta, beraz, 1997 eta2007 artean gutxiago hazi dela (%+4) biztanleriaosoan baino (ia %+9); eta, azkenik, egindakokontsulten kopurua hazi dela. Erdiek urtean 3 eta9 kontsulta artean onartzen dituzte eta %20k 10edo gehiago.

3.28. TAULA. 1.000 BIZTANLEKO GUTXIEGITASUNTASA GUTXIEGITASUNAREN ETA ADINTALDEAREN ARABERA. EAE. 2008

EAE

64 urte artekobiztanleria

>64 urtekobiztanleria

Ikusmena 8,2 64,1Entzumena 8,5 94,6Komunikazioa 6,5 60,7Ikasketa, ezagutzenerabilera eta zereginakburutzea

5,2 42,4

Mugikortasuna 25,4 194,7Autozainketa 13,9 153,2Etxeko bizitza 19,0 171,1Interakzioak eta harre-man pertsonalak 7,3 38,8

* Pertsona bera hiru egoeretan, bitan edo bakar batean egondaitekeIturria: EIN. INEBASE. Gutxiegitasun, norberaren autonomiaeta mendekotasun egoerei buruzko inkesta 2008. Euskadikoemaitzen aurrerapena. 2008.

63


absolutuetan azken 10 urteetan 4.768tik 5.456raigaro da.

— 2020rako kalkulatzen da 0 eta 14 urte artekobiztanleak 304,4 mila izango direla. 2007ko pedia-triako 100 biztanleko kontsulta/urte kopuru beraerabiliz gero (646) guztira 1,97 milioi kontsulta/urte lirateke, hots, 2007an baino %20 gehiago.

— Aurreikusitako kontsulta bolumen horri erantzute-ko behar den pediatra kopurua, 2007ko kontsulta/mediku ratio berari eutsiz gero, 360koa litzateke.Hots, 2007an baino 59 mediku gehiago, baina 1101997ko ratioa aplikatuz gero.

— Bestalde, eta osasun zerbitzuen eskariaren zahar-tzearen ondorioetan sakondu nahian, sare publikoeta pribatuko akutuen ospitaleetako diagnostikoohikoenen altetan19 adinaren osagaia aztertu da.

— 2007an guztira ospitaleko 145.905 alta egon ziren,46 diagnostikori dagozkienak. Pazientearen adina-ren arabera, alta horien erdiak (%50,5) 64 urtezgorako pertsonei dagozkie.

ta bolumen horren “kontsumoa” sare horretakoosasun orokorreko 441 medikuri (%28,6) dagokio.

— 2007an egindako kontsulten portzentajezko ba-naketa 2020an kalkulatutako 64 urtez gorakobiztanleriari aplikatuz gero, talde horretatik eto-rritako urteko kontsultak ia 700.000 gehiago lira-teke; hori, 2007ko kotsunlta/mediko ratio berean(6.345), egun nagusien premiei erantzuteko behardirenak baino osasun orokorreko 110 mediku ge-hiago litzateke.

— EUSTATen Ospitaleaz kanpoko estatistika publikoberaren arabera, 2007an pediatriako 1,64 milioikontsulta egin ziren eta guztira 301 medikuk emanzieten arreta; horrek urtean pediatra bakoitzeko5.456 kontsultako ratioa dakar eta 0 eta 14 urtearteko 100 biztanleko guztira 646 kontsulta.

— 1997rekin erkatuta, ikusten da erantzundako kon-tsultak %+20 hazi diren bitartean, pediatrak %+5baino ez direla hazi. Horren ondorioz, kontsulta/urtea/pediatra ratioa %+14 hazi da eta zenbaki

3.18. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN BANAKETA MEDIKUARI EGINDAKO KONTSULTEN ARABERA. (%). 2007

Biztanleria guztira

Urteko 3 eta 9artean egin ditu%34Urteko bat edo

bi egin ditu%40

Ez dukontsultarik egin%15

Ez dukontsultarik egin%5

10 eta gehiago%11

10 eta gehiago%20

Urteko bat edobi egin ditu

%25

Urteko 3 eta 9artean egin ditu%50



19 Según la Estadística Hospitalaria de EUSTAT, y atendiendo a la finalidad asistencial del centro, se distinguen Hospitales de Agudos(curativos), de Media-larga estancia y Psiquiátricos.

64


3.31. TAULA. DIAGNOSTIKORIK OHIKOENEN ALTAK.AKUTUEN OSPITALEAK. EAE. 2007

Guztira> 64 urteko

pazienteak (%)

Diagnostikorik ohikoenenaltak 145.905 50,5

20 diagnostikorik ohikoenenaltak 94.868 57,0

Iturria: EUSTAT. Ospitaleko laguntzari buruzko estatistika.

3.19. GRAFIKOA. PERTSONA NAGUSIAK 20 DIAGNOS-TIKORIK OHIKOENEN ALTETAN. EAE.2007

Guztira > 64 urte

Sabeleko beste hernia bat

Garuneko arterien buxadura

Prozeduren berezkokonplikazioak

Erditze erabat arrunta

Arnas aparatuaren sintomak

Goikogorputz-adarrekomononeuritisaetamononeuritis anizkuna

Bihotzeko disritmiak

Bronkitis kronikoa

Pneumonia zehaztugabeko organismoan

Biriketako beste gaitz batzuk

Kardiopatia iskemiko kronikoarenbeste forma batzuk

Beheko gorputz-adarrekobarizedun zainak

Sintoma orokorrak

Bihotz-gutxiegitasuna

Kolelitiasia

Ondorengo beste zaintzaeta tratamendu batzuk

Iztai-etena

Osteoartrosia

Belaun barruko arazoa

5.000 20.0000 10.000 15.000

Begi-lausoa


3.20. GRAFIKOA. > 64 URTEKO PERTSONAKGEHIENGOA (%70ETIK GORA) DIRENDIAGNOSTIKOEN ALTAK. EAE. 2007

100

80

60

40

20

>64

urtezg

orak

opa

zientee

n%

0

Biho

tz-gu

txiegitasu

na

Begi-la

usoa

Bron

kitis

kron

ikoa

Garun

ekoarterie

nbu

xadu

ra

Osteo

artros

ia

Birike

tako

beste

gaitz

batzuk

Bihotze

kodisritm

iak


— 46 diagnostiko mota horietatik, lehenengo 20ekalten %65 pilatzen dituzte eta talde horretan64 urtez gorakoak %57 dira. 20 diagnostikorikohikoen horiek honako grafikoan zehazten dira.

— 20 diagnostiko nagusi horietatik, zazpitan pazientenagusiak gehiengo zabala dira, %70 baino gehia-go. Gutxiagotik gehiagora ordenatuta, honako 7diagnostikoak dira:

• Bihotz-gutxiegitasuna (%88)

• Begi-lausoa (%87)

• Bronkitis kronikoa (%82)

• Garuneko arterien buxadura (%82)

• Osteoartrosia (%72)

• Biriketako beste gaitz batzuk (%71)

• Bihotzeko disritmiak (%70)

— 2008ko datuak izanda, ikusten da osasun jarduera-ren goranzko bilakaera ospitaleetako altetara erehedatu dela; bertan, gainera, ikusten da pertsonanagusien alten hazkunde erritmoak biztanleriaosoarenak baino handiagoak direla. Nagusienartean, batez ere 75-84 urte bitartekoei eta 85urtetik gorakoei dagozkien altak hazi dira.

Bestalde, esan behar da zahartze prozesuakosasun langileei ere eragiten diela. Osasun publikoko

65


langileen batez besteko adina 50 urtekoa da eta2.160 lagunek 60 urte baino gehiago dauzkate (guz-tien %10 inguru)20.

3.3.3. Osasun gastua

3.3.3.1. Osasun zerbitzuen erabilera handia-goarekin batera osasun gastua ere askohazi da, BPGd-ren gaineko portzentajea-ri dagokionez oraindik gertuko herrietanbaino txikiagoa bada ere.

— 2006an, EUSTATen “Osasunaren kontua”n ager-tzen diren azken datuen arabera, EAEn osasungastua, guztira, 4.289,7 milioi eurokoa zen, hots,

3.32. TAULA. OSPITALETAKO ALTAK PAZIENTEAREN MOTAETA ADINAREN ARABERA. EAE. 2008.

2008ko altak

Akutuak%

2000zgero

Egonal-di ertainetaluzea

%2000zgero

Biztanleria guztira 316.857 23,6 9.901 27,464 urtetik gorakoak 134.827 33,6 8.811 31,765 - 74 53.339 59,8 1.628 –21,475 - 84 60.811 45,1 4.055 37,2>= 85 20.677 45,1 3.128 88,3

Iturria: EUSTAT. Ospitaleko laguntzari buruzko estatistika.Datu bankua.

3.21 GRAFIKOA. 64 URTEZ GORAKOEN DIAGNOSTIKOENALTEN 2000-2008 ARTEKO HAZKUN-DEA (%). EAE

100

40

60

80

20

0

9,7

59,8

–21,4

45,1 37,2

88,3

–20

–40Akutuak Egonaldi ertain eta luzea

75-84 urte > 84 urte65-74 urte


20 El Economista, 2010/04/16.

3.33. TAULA. OSASUN GASTUAREN BILAKAERA.EAE. 2000-2006

Osasun gastua 2000 2002 20042006(a)

%2000-06

Gastua guzt.(mila ) 2.694.952 3.119.750 3.667.363 4.289.783 59,2

BPGdmp-rengain.%tan 6,47 6,75 6,88 6,95 7,4

Bizt. bakoitz.eurotan 1.296 1.476 1.726 2.002 54,5

(a) aurrerapenaIturria: EUSTAT. Osasunaren kontua.

3.22. GRAFIKOA. OSASUN GASTUAK ZENBAIT HERRITANBPGD-REN GAINEAN DAUZKANPORTZENTAJEEN KONPARAZIOA. 2005

Austria

Portugal

Belgika

Espainia

Italia

Danimarka

Grezia

EAE

Suedia

Islandia

Kanada

Finlandia

Irlanda

Norvegia

Alemania

Frantzia

Suitza

Estatu Batua

Erresuma Batua

0 2 4 6 8 10 12 14 16

Iturria: Europako Batzordea. DG Economic and FinancialAffairs. The 2009 Ageing Report eta EUSTAT. Osasunarenestatistikak. Osasunaren kontua.

66


3.23. GRAFIKOA. EBKO HERRIETAN DEMOGRAFIA AL-DAKETAK OSASUN GASTU PUBLIKOARENBPGD-REN GAINEKO PORTZENTAJEANIZANGO DUEN ERAGINA. 2007-2060

Austria

Portugal

Belgika

Finlandia

Italia

Danimarka

Herbehereak

Suedia

EB-27

EB-15

EAE

Espainia

Norvegia

Irlanda

Luxemburg

Alemania

Frantzia

Erresuma Batua

0 2 4 6 8 10

2007-2060 aldakuntza2007ko portzentajea

* EAE: 2005i dagokion gastu publikoa. 2060rako aurreikuspe-nari buruzko daturik gabe, hipotesi gisa EB27ko hazkundea(+1,7) aplikatu zaio.Iturria: Europako Batzordea. DG Economic and FinancialAffairs. The 2009 Ageing Report eta EUSTAT. Osasunarenestatistikak. Osasunaren kontua.

2.000 euroko gastua biztanle eta urte bakoitzeko.2000ko kopuruaren aldean, guztizko gastua %+59hazi da eta biztanleko gastua %+54,5.

— BPGd-ren gaineko portzentajeetan, batez bestekoosasun gastuak, ordea, bilakaera neurritsuagoaizan du aldi horretan: 2000an osasun gastuaBPGd-ren %6,47 bazen, 2006an %6,95 da.

— Portzentaje horrek EAE gertuko herrien azpitikkokatzen du; izan ere, Irlanda eta Finlandian izanezik, guztietan da %8tik gorakoa.

— Etorkizunari begira eta demografia aldaketak osa-sun gastu publikoan izango duen eragina neurtunahian, Europako Batzordearen “The 2009 AgeingReport” delakoak osasun gastuak 2060rako BPGd-ren gaineko portzentajean izango duen hazkun-deari buruzko hipotesia sartu du.

— Hipotesi horren arabera, 2060an EB-27 osokoportzentajearen eta egungoaren artean 1,7 pun-tuko aldea egongo da, baina alde hori handiagoaizango da, besteak beste, Alemanian, ErresumaBatuan, Portugalen edo Espainian (1,8 eta 2 puntuartean).

— EAEn 2005ean osasun gastua BPGd-ren %6,9zen. EB-27rako ateratako batez besteko aldea (1,7puntu) aplikatuta, 2060an osasun gastua BPGd-ren %8,6 izango da.

3.3.4. Gizarte Zerbitzuen bidezko arreta

3.3.4.1. Nagusientzako berariazko gizarte zerbi-tzuen garapena Ongizatearen Estatua-ren azken boladako mugarria izan da,eta azken urteotako demografia aldake-taren tamainaren berri ematen du.

— Gizarte zerbitzuei buruz egin berri diren legeek etaarauek EAEn herritarrek arreta horretarako duteneskubidea bermatzen duen erantzukizun publikokosistema integratu osoa antolatzea, egituratzea etagaratzea ahalbidetu dute.

— Eskuduntza esparruaren zehaztapen eta antola-mendu horrek prestazio eta zerbitzuen eskaintzazabaltzen jarraitu du, eta gizarte testuinguruariegokitzen ahalegindu da. Izan ere, aldaketa ga-rrantzitsu batzuk gertatu dira eta, zahartzearekin

67


duten lotura zuzenagatik, besteak beste, honakoakazpimarratu behar dira:

• Autonomia mugak eta, beraz, mendekotasuna-rentzako arreta premiak dauzkaten pertsonakopuruaren hazkundea.

• Familia eta gizartearen laguntza informalarenahultzea.

— Testuinguru horretan, Norberaren AutonomiaSustatzeko eta Mendekotasuneko egoeran dau-den Pertsonei Arreta emateko abenduaren 14ko39/2006 Legea azken boladako gertaera garran-tzitsua izan da mendekotasunarentzako arretarenformalizazioa sendotzeko, hari eskubide subjekti-boko izaera emanez.

— Bere eskumenak, prestazioak eta zerbitzuak he-datzen ari den gizarte politika horren garapenagastuak izan duen bilakaeran islatzen da.

— 1997an EAEn urtean biztanleko 246 euro gastatuziren gizarte zerbitzuetan eta hamaika urte geroa-go, 2008an, 860,4 euro, hots, %+249,8.

— BPGd-ren gaineko portzentajeari dagokionez, ezda hainbeste hazi (%+68,8), eta BPG-ren %1,6erabiltzetik %2,7 erabiltzera igaro da.

3.34. TAULA. GIZARTE ZERBITZUETAKO GASTUARENBILAKAERA EAEN. 1997-2008

1997 2002 2008%

1997-08

Gizarte Zerbitzuetako Gastua GuztiraGastua guztira (mila ) 514.131 915.747 1.861.067 +262,0BPGdmp-ren gain.%tan 1,6 2,0 2,7 +68,8Bizt. bakoitz. eurotan 246,2 437,7 860,4 +249,8Pertsona nagusien taldeari zuzendutako gastua

Gastua guztira (mila ) 150.758 268.563 547.685 +263,3Gizarte Zerbitzuetakogastuaren % %29,3 %29,3 %29,4

Iturria: EUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistika. Datu bankua.

3.24. GRAFIKOA. GIZARTE ZERBITZUETAKO GASTUAREN BILAKAERA, MILA EUROTAN. EAE. 1997-2008

Gastua guztira Pertsona nagusietako gastua

2.000.000

1.200.000

900.000

600.000

300.000

0

1.500.000

1.800.000

199919981997 2001 20032000 2002 2004 2005 2006 2007 2008

turria: EUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistika.

— Gizarte Zerbitzuak arreta ematen dien taldeenartean (emakumea, haurrak, immigrazioa...) na-gusiei zuzendutako gastua nabarmentzen da; izanere, 2008an %29,4 izan da eta, zenbateko absolu-tuetan, 550 milioi eurotik gertu dago.

— Bilakaerari dagokionez, aldi horretan nagusienarretarako gastuaren hazkundea (%+263,3) Gizar-te Zerbitzuetarako zenbateko orokorrak izandakoa(%+262) baino apur bat handiagoa izan da.

— Finantzaketaren ikuspegitik, nagusientzakoerakunde eta zentroen gastuaren %46ren finan-tzaketa publikoa zen 2008an.

68


3.25. GRAFIKOA. GIZARTE ZERBITZUETAKO NAGUSIENTZAKO GASTUAREN GARRANTZIA ETA FINANTZAKETA MOTA.EAE 1997-2008

35

30

25

%

20Nagusientzako gastuaren %

1997 2007 2008

30,529,3 29,4

Gizarte Zerbitzuetako guztizko gastuaren gaineko %100

40

20

%

0

60

80

1997 2007 2008

Finantzaketa publikoa Finantzaketa pribatua

Finantzaketa mota

55,0

45,0

43,2

56,8

46,0

54,0

Iturria: EUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistika. Estatistika taulak eta Datu-bankua.

— Haietatik, gastuari, langileei eta lagundutakobiztanleriari dagokienez daukaten garrantziagatikhiru nabarmentzen dira eta gainera hiru horiekerakusten dute hoberen arreta formalean oi-narritutako sistematik formalizaturako aldaketa.Haiei dagokienez, estaldura indizeei buruzko go-mendioak daude. Etxeko Laguntza Zerbitzua (ELZ),mendeko pertsonentzako eguneko zentroak etaegoitza-zentroak dira.

3.3.4.3. Azken urteetan lagundutako biztanleriaasko hazi bada ere, zerbitzu nagusietanoraindik ez dira lortzen erreferentziakoestaldura indizeak.

— Nagusientzako eta Gizarte Zerbitzuetako Institu-tuaren (IMSERSO) arabera, 2008ko pertsona na-gusiei buruzko txostenean, EAEn urte horretan 64urtez gorako ia 22.000 pertsona nagusik erabiltzenzuten etxeko laguntza zerbitzua. Erabiltzaileen iaherenak 80 urtez gorakoak dira eta %29 mendekopertsonak dira.

— Erabilera maila horren arabera 64 urtez gorakobiztanleriaren estaldura indizea %5,45ekoa da,Arartekoak21 2001ean zerbitzu horretarako aintzathartzen zuen erreferentziako balioa (5,72%) bainoapur bat txikiagoa.

— Zenbateko absolutuetan nagusientzako erakundeeta zentroei zuzendutako funts publikoak azkenhamaika urteetan %204 hazi badira ere, zenbatekoerlatiboetan finantzabide publikoak pisua galdu du,1997an gastuaren %55 izatetik egungo %46ra.

3.3.4.2. Zahartzetik eratorritako premia guztiekinbatera, pertsona nagusientzako arretakzerbitzu eskaintza dibertsifikatua garatubehar izan du.

— Gastuaren hazkundeko eszenatoki horretan, azkenhamarkadan Gizarte Zerbitzuetan behar diren ba-liabideak ere hazi dira, bai orokorrean bai pertso-na nagusientzakoei dagokienez.

— EUSTATen Gizarte Zerbitzuen estatistikaren ara-bera, 2008an pertsona nagusientzako erakun-de eta zentroetan euren langileak 8.912 ziren,1997an (4.154) halako bi. Gizarte Zerbitzuetakolangile guztien (24.683 lagun) %36,1 dira.

—Mendekotasuneko egoeran dauden edo ezinta-sun arazoak dauzkaten pertsonentzako arretarakohainbat baliabide mota sortu behar izan dira:telelaguntza, familia arnas edota laguntza progra-mak, etxeko laguntza, eguneko arreta zerbitzuak,egoitza zerbitzuak, etab.

21 ARARTEKOA, Eusko Legebiltzarrarentzako txosten berezia. Pertsona nagusiei emandako arreta EAEn: Etxeko laguntza, egunekozentroak eta egoitza-zentroak.

69


jasotzen dute arreta, eta bertan asko handitzenda 80 urtez gorako pertsonen proportzioa (%46,7).2001eko kopuruaren aldean (867) arreta eman-dako erabiltzaileak asko hazi dira, %+227.

— Zerbitzu horrek 64 urtez gorako biztanleei dago-kienez egun daukan estaldura indizea %0,70ekoada, berriz ere Arartekoaren txostenak 2001erakoaipatzen zuena (%0,88) baino gutxiago.

— Etorkizunari begira, pertsona nagusiei dagokienezesku hartzeko irizpideek etxeko laguntzaren hel-burua sendotzen dute, etxean ahalik eta luzaroeniraun ahal izateko, eta mendekoentzako egunekoarreta ere zabaltzen dute, plazak eta arreta emanbeharreko kasu motak (plaza psikogeriatrikoak)areagotuz.

— Egoitza-zentroei dagokienez, “Gizarte Zerbitzuenestatistika”k erakusten du 2008an 15.925 per-tsona nagusiri eman zitzaiela arreta, eta horrek 64urtez gorako biztanleei dagokienez %3,9ko arretaindizea esan nahi du.

— Balioa, berriz ere, erreferentziako estaldura bainotxikiagoa da, egun %4,5-%5 artekoa behar duelauste baita, baina azken urteetan eskaintzak izan

— Dena dela, esan behar da, IMSERSOren txostenberak EAErako 2001ean ematen duen erabiltzailekopuruari dagokionez (10.096),, arreta emandakobiztanleria %+117,8 hazi dela eta estaldura indi-zea %2,85etik aipatu %5,45eta igaro dela.

— 2.831 lagun gehiagok mendeko pertsonentzakoeguneko zentroaren laguntza baliabidearen bidez

3.26. GRAFIKOA. GIZARTE ZERBITZUETAKO LANGILE PROPIOEN BILAKAERA (BOLUNTARIOAK IZAN EZIK). EAE 1997-2008

Giz. zerbitzuetako langile propioak guztira Nagusiekin diharduten langile propioak

25.000

20.000

15.000

10.000

5.000

Lang

ileprop

ioak

0199919981997 2001 20032000 2002 2004 2005 2006 2007 2008


3.35. TAULA. EGUNEKO ARRETAKO BALIABIDENAGUSIETAN ARRETA EMANDAKOPERTSONA NAGUSIAK. EAE. 2008

Zerbitzu motaErabiltz.guztira

Estaldura indizea(erabiltz./>65urteko bizt.)*100

Etxez etxeko laguntzazerbitzua 21.891 5,45

80 urtetik gorakoak 31,8%Mendeko erabiltzaileak 28,8%Batez besteko adina 82 años

Mendekoentzako egunekozentroak 2.831 0,70

80 urtetik gorakoak 46,7%Batez besteko adina 83 urte

Iturria: IMSERSO. Nagusientzako eta Gizarte ZerbitzuetakoInstitutua. Pertsona nagusiak Espainian. 2008ko txostena.Euskadi.

70


3.36. TAULA. EGOITZETAN ARRETA EMANDAKOPERTSONA NAGUSIAK. EAE. 2008

Pertsona nagusiakPlaza era-bilgarriakguztira

Erabiltzai-leak gztira

Plazenokupazioindizea (%)

Guztira 18.108 15.925 87,9Autonomoak 1.223 1.069 87,4Mendekoak 2.156 2.034 94,3Mistoak 14.729 12.822 87,1

64 urtez gorako biztanleriarengaineko arreta indizea %3,89

Iturria: EUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistika. Datu bankua.Egoitzak.

3.27. GRAFIKOA. PERTSONA NAGUSIENTZAKO EGOITZABALIABIDEEN BILAKAERA EAEN1997-2008

20.000

16.000

12.000

8.000

9.790

18.051 18.108

9.336

15.889 15.925

4.000

0Plazak Erabiltzaileak

2007 20081997

Iturria: EUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistika. Datu bankua.Egoitzak.

3.28. GRAFIKOA. EGOITZA-ZENTROEN GASTUA ETA FINANTZAKETA MOTA. EAE. 1997-2008

200.000

250.000225.000

175.000150.000125.000100.00075.00050.00025.000

Euroak

mila

koak

01997 2007 2008

PribatuaPublikoa

Gastua eta finantzaketa mota

67.65

6

64.32

0

219.0

58

205.4

13 238.9

14

217.2

52

30.000

10.000

5.000

Euroak

0

15.000

20.000

25.000

1997 2007 2008

Gastu korrontea erabiltzaile bakoitzeko

14.136

24.92527.078


duen zabalpena azpimarratu behar da. 1997az ge-roztik 8.318 plaza gehiago sortu dira, hots, orduanzegoen kapazitatea %85 handitu da.

—%69,1 80 urtez gorako erabiltzaileak dira.

— 2008an nagusientzako egoitza-zentroen gastua456,2 milioi eurokoa zen eta 11 urte lehenago,ordea, 132. Horrek esan nahi du aldi horretan%+245,6 hazi zela.

— Zenbateko horren %43,8 ekarpen publikoarenbidez finantzatzen da. 1997aren aldean (%51,3)haren pisua murriztu egin da.

— Arreta emandako erabiltzaile kopurua (15.925)gogoan hartuta, erabiltzaile eta urte bakoitzeko27.078 euroko gastua da, 1997an 14.000 eurokoazen bitartean (%+93,4).

— Erabiltzaileen %65 titulartasun pribatuko zentroe-tan daude, eta zentro horiek euren gastuen %35,9finantzaketa publikoaren bidez ordaindu zituzten.

— Erabiltzaileen gainontzeko %35 titulartasun pu-blikoko zentroetan bizi dira, eta haietan funtspublikoek gastu osoaren %73,4 estaltzen dute.

— Erabiltzailearen ekarpena, plaza bakoitzeko batezbesteko kuotaren arabera portzentajeetan adiera-zita, %60,3koa da titulartasun publikoko zentroe-tan eta %29,2koa titulartasun publikokoetan.

— Kasu bietan estaldura indizea denboran nahikoegonkorra da.

71


3.29. GRAFIKOA. PLAZA BAKOITZEKO GASTU KORRONTEAREN BILAKAERA ETA PLAZA BAKOITZEKO BATEZ BESTEKOKUOTA NAGUSIENTZAKO EGOITZA-ZENTROETAN. EAE 1997-2007

Gastu korrontea/plaza Batez besteko kuota/plaza

15.000

35.000

5.000

10.000

20.000

01997

25.000

30.000

1998 2000 2002 2003 2004 2005 20061999 2001

Titulartasun publikoko zentroak

2007 2008

Gastu korrontea/plaza Batez besteko kuota/plaza

15.000

35.000

5.000

10.000

20.000

01997

25.000

30.000

1998 2000 2002 2003 2004 2005 20061999 2001

Titulartasun pribatuko zentroak

2007 2008

Iturria: EUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistika. Egoitzak. Datu bankua.

72


— Dena dela, Gizarte Zerbitzuek arreta eman beha-rreko mendekotasun mailaren ikuspegitik, %18kmendekotasun arina, egungo MendekotasunarenLegeak estaltzen dituen hiru mailen (ertaina, larriaeta osoa) azpikoa daukate eta, beraz, pertsonahoriek arreta zerbitzu formal gutxi edo batere ezdute eskatzen. Eskari horri dagokionez, arretabehar balu, batez ere familia eremuan eta erainformalean emango litzateke.

— “Zaintza informalak EAEn”22 ikerketaren arabera,arreta informal hori familia eremuan eman ohi da.Gehienetan senidetasuna (ezkontidea, alaba...)duten emakumeek (%77) ematen dute eta batezbeste 50 urtetik gorako emakume horiek etxekolanekin, lanbidearekin, etab. uztartu ohi dute . Ho-rrez gain, nagusientzako arreta ardura maila etaorduei dagokienez oso intentsiboa (gehienetanegunero) izaten da eta, hori dela-eta, zaintzaileekondorio kaltegarriak jasan ohi dituzten euren egu-neroko bizimoduan, izan estresa edo etxetik kanpolan egiteko zailtasunak.

3.3.5. Laguntza baliabideen etorkizuneko eska-rirako hurbilketa

3.3.5.1. Egungo mendekotasun tasak haztea au-rreikusten ez bada ere, arreta emandako64 urtez gorakoen portzentajea egungo%9,3tik %13ra haztea aurreikusten da.Zenbaki absolutuetan arreta jasokoduten pertsonak 40.600 izatetik ia 65.500izatera (%+60) igaroko da.

— Gaur egun, eguneko arreta zerbitzuen bidez (etxe-ko laguntza eta mendekoentzako eguneko zen-troak) edo egoitza-zentroetan, 64 urtez gorakopertsonen %9,3ri ematen zaie arreta.

— Datozen urteetan Gizarte Zerbitzuen arloko iritzikualifikatuen arabera mendekotasun tasa oroko-rraren joera oreka eta egonkortasun apur batekoaizango da egungo egoeraren aldean, 2020an 65urtez gorako biztanleen %31 inguruan kokatzenduten aurreikuspenekin.

3.30. GRAFIKOA. BATEZ BESTEKO KUOTAK GASTU KORRONTEARI EGINDAKO EKARPEN INDIZEA (PLAZA BAKOITZEKO)TITULARTASUNAREN ARABERA. 1997-2008.

Titulartasun publikoko zentroak Titulartasun pribatuko zentroak

100

40

30

20

10

%

0

50

60

70

80

90

199919981997 2001 20032000 2002 2004 2005 2006 2007 2008


22 EEGABen, Euskadiko Autonomia Erkidegoa, Memoria Sozioekonomikoa 2006.

73


— Aipatu %31 arteko gainontzeko %13 gutxienezmendekotasun maila ertaina duten 65 urtez go-rako biztanleak lirateke. EAEn 2020an zenbakiabsolutuetan 65.000 lagun inguru lirateke, hots,2008ko 40.600 horiek baino %+60 gehiago.

—Mendekotasun mailen prebalentzia tasei egonkoreutsiz gero, arreta eman beharreko ia 65.000 la-gun horiek honela banatuko lirateke: 16.550 men-dekotasun osokoak, 26.575 larrikoak eta 21.560ertainekoak.

— EAEko Gizarte Zerbitzuen Lege berriak (12/2008)garatu ahal izateko behar diren tresnetan PlanEstrategikoa eta Gizarte Zerbitzuen Mapa egi-tea jasotzen ditu. Bertan, besteak beste, zerbi-tzu motaren araberako gutxieneko estaldurakadierazi behar dira. Mementoz, tresna biak aridira prestatzen eta, beraz, EAErako ez daudezehaztuta baliabide motaren araberako indizeorokorrak.

— Gutxieneko estaldura horiek ezean, baliabidebakoitzerako erabiltzaileak kalkulatzeko Gi-

3.31 GRAFIKOA. ARRETA PREMIEN AURREIKUSPEN OROKORRA. EAE. 2020

egun: %9,32 2020rako: %13 Arretarik jasotzen ez duen mendekotasun arina: %18

Etxeko arreta Eguneko zentroa Egoitza

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

5,45 0,7 3,17

Iturria: IMSERSO. Nagusientzako eta Gizarte Zerbitzuetako Institutua. Pertsona nagusiak Espainian. 2008ko txostena. Euskadi etaEUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistika. Datu bankua. Egoitzak.

puzkoako Foru Aldundiak bere Gipuzkoako GizarteZerbitzuen II foru mapa 2008-2012an onartutakoestaldura indizeak aplikatu dira, egungo indizeakhobetu eta egungo politikek gomendatutakoetarahurbiltzen baitira.

3.37. TAULA. 2020AN MENDEKOTASUNA IZANGODUTEN 65 URTE ETA GEHIAGOKOEUSKAL BIZTANLERIAREN KALKULUA

Egungoprebalen-tzia tasak

Mendekopertsonakopuruarenkalkulua

EAE: 2020ko 65 urte eta gehiagoko perts. 501.400Mendekotasun osoa (3M) %3,3 16.546Mendekotasun larria (2M) %5,3 26.574Mendekotasun ertaina (1M) %4,3 21.560Onartutako mendekotasunaguztira %12,9 64.680

Mendekotasun arina (0M) %18,0 90.252Mendeko pertsonak guztira2020 %30,9 154.932

Iturria: EUSTAT, Proiekzio demografikoak 2020 eta Gi-puzkoako Foru Aldundia, Gipuzkoako Gizarte Zerbitzuen IIforu mapa. 2008-2012. Norberak egina.

74


3.38. TAULA. EAEN 2020AN LAGUNTZA BALIABIDE NAGUSIEN ERABILTZAILEAK IZANGO DIREN 65 URTE ETA GEHIA-GOKO PERTSONEN KALKULUA

Zerbitzu mota

Estaldura indizea(>64 urteko pertsonen gainean)

Erabiltzaileak guztira

2001* 2008 2020 2008 2020 %Etxez etxeko laguntza zerbitzua %5,72 5,45 (%5,7)** 21.891 28.580 %+30,5Mendekoentzako eguneko zentroak %0,88 0,70 (%1,2)** 2.831 6.017 %+112,5Egoitza-zentroak 4,40 3,2 (%4,5)** 15.889 22.563 %+42>65 urteko bizt. gain. estaldura guztira %11,0 %9,35 %12,9* 40.611 64.680 %+59,3

* Arartekoak urte horretarako erreferentzia onartutako estaldura indizeak.** Gipuzkoan 2012rako aurreikusitako indizeakIturria: IMSERSO. Nagusientzako eta Gizarte Zerbitzuetako Institutua. Pertsona nagusiak Espainian. 2008ko txostena. Euskadi.Norberak egina

ditzeko eszenatoki hori aurreikuspen orokorra dagertuko herrietan, hazkunde horren intentsitateaguztietan berdina izan ez arren.

— 2060rako, eta EB-27 osoan, zaintza horretarakoBPGd-ren %1,2 erabiltzetik %2,5 erabiltzera iga-roko dela, hots, 1,3 puntu gehiago. Estatuari dago-kionez, aldea arinagoa, 0,9 puntukoa litzateke.

— EAEri buruz ez dago berariazko aurreikuspenik,baina EB-27koa aplikatuz gero, 2060an epe luzekozaintza mota horretako gastu publikoa EAEkoBPGd-ren %1,3ri dagokiona haziko litzatekeela.

— Egindako kalkuluen arabera, etxeko laguntzajaso beharreko erabiltzaileak 29.000 inguru lira-teke, egun baino ia 6.7000 erabiltzaile gehiago(%+30,5).

— Arretaren intentsitateari dagokionez (hileko or-duak erabiltzaile bakoitzeko), IMSERSOren txos-teneko 2008ko urtarrilari buruzko datuen araberaarreta hori 20,6 ordu/hil/erabiltzailekoa da, bainaArartekoaren txostenak 1994an etxeko arreta zer-bitzu publikoetan zegoen intentsitatearen antze-koa gomendatzen du: urtean 300 ordu erabiltzailebakoitzeko, edo hilean 25 ordu.

—Mendeko pertsonentzako eguneko zentroek gutxigorabehera 6.000 erabiltzaileri eman behar lie-kete arreta, hots, zenbaki absolutuetan, ia 3.200erabiltzaile gehiagori (%+112,5).

— Azkenik, egoitza-zentroetan ia 22.600 lagunekbehar lukete plaza bana, hots, 6.674 erabiltzailegehiago leudeke.

— Plazei dagokienez, egun 18.051 eskaintzen diraeta okupazioa %88koa da. Horrek esan nahi duegoitzetako plaza berrien premia globala 4.600eta 6.700 artekoa litzatekeela, okupazio helburua-ren arabera.

— Egoitzen erabiltzaileak 6.670 gehiago izateak gauregun, egoitza-zentroen erabiltzaile bakoitzekogastua kontuan izanda, gastua 178 milioi eurotanhanditzea eta zentroek euren 3.335 langile izateaekarriko luke.

— Demografia efektuaren ondorioz, pertsona nagu-sien epe luzeko zaintzetarako gastu publikoa han-

3.32. GRAFIKOA. 2020RAKO EAEN ZERBITZU MO-TAREN ARABERA AURREIKUSITAKOERABILTZAILEEN KALKULUA

30.000

25.000

20.000

15.000

10.000

5.000

01997 2007

2020rako aurreikusitako erabiltzaileak2008ko erabiltzaileak

21.891

28.580

2.831

6.017

15.889

22.563

2008

Iturria: IMSERSO. Nagusientzako eta Gizarte ZerbitzuetakoInstitutua. Pertsona nagusiak Espainian. 2008ko txostena.Euskadi. Norberak egina.

75


— Gaur egun (2008/2009 ikasturtea) jaiotza-tasarenmurrizketaren eraginik handiena haur eta lehenhezkuntzan gertatzen da. Azken 20 urteotan ikaslekopurua %–47 murriztu da eta 1986/87 ikastur-tean ia 367.000 baziren 2007/08an 196.000 bainoez ziren.

— Dena dela, haur eta lehen hezkuntzako urteko be-heranzko joera hori 2007/08 ikasturtean eten da,bertan 2006/07an baino ia 7.000 ikasle gehiago(%+3) izan baitziren, immigrazioaren eta jaiotze-tasaren hazkundearen ondorioz.

— Azken eragin hori oraindik ez da zabaldu goragokomailetara eta horrela bigarren hezkuntzetan ora-indik beheranzko joerak dirau, orain arte haur etalehen hezkuntzan ikusitakoa baino neurritsuagoabada ere. Zehazki, azken 20 urteotan hezkuntzamaila horretan 20.400 ikasle galdu dira, hots,%–14ko galera.

— Goi-mailako hezkuntzak ere —goi-mailako lanbi-de heziketa eta unibertsitateko hezkuntza—,1996/97tik —ikasturte horretan izan zuen ikaslegehien— etengabeko jaitsiera izan du, urteenarteko tasak aldatzen joan badira ere. Azkena,2007/08 ikasturteari dagokiona, %–1,5ekoa izanda, aurreko ikasturte bietako erritmoa motelduz,haietan halako ikasketak egiten zituen biztanleria-ren jaitsiera %–4tik gorakoa baitzen.

3.33. GRAFIKOA. EBKO HERRIETAN DEMOGRAFIA AL-DAKETAK EPE LUZEKO ZAINTZETAKOGASTU PUBLIKOAREN BPGD-RENGAINEKO PORTZENTAJEAN IZANGODUEN ERAGINA. 2007-2060

EB-15

Danimarka

Herbehereak

Belgika

Irlanda

AustriaEB-27

Portugal

Italia

LuxemburgFrantzia

EAEEspainia

Erresuma BatuaAlemania

Finlandia

Suedia

Norvegia

0 2 4 6 8 10

2007-2060 aldakuntza2007ko portzentajea

EAE: 2007 Gastu publikoa pertsona nagusiengan. 2060rakoaurreikuspenari buruzko daturik gabe, hipotesi gisa EB27kohazkundea (+1,3) aplikatu zaioIturriak: EUROPEAN COMMISSION. DG Economic andFinancial Affaires. The 2009 Ageing Report eta EUSTAT.Osasunaren kontua.

3.4. Hezkuntza Sistemako ondorioak

3.4.1. Ikasleen bilakaera

3.4.1.1. Azken 20 urteotan euskal hezkuntzasistemak arreta 583.000 laguni ematetik414.000 ematera igaro da. Hori %29komurrizketa da (%47koa haur eta lehenhezkuntzan)

— Hezkuntza sistema ez da euskal biztanleriak azkenurteetan jasan duen murrizketatik kanpo geratu.Bilakaera orokorra aztertzean aipatzen zen 20 ur-tez azpiko gazteak erdira murriztu zirela 1981 eta2008 artean eta beraz, noski, araubide orokorrekoikasleak ere murriztu egin dira.

3.39. TAULA. ARAUBIDE OROKORREKO ETAHELDUENTZAKO IRAKASKUNTZAKOIKASLEEN BILAKAERA.EAE. 1986/87-2007/08

1986/87

1996/97

2006/07

2007/08

1986/2007%

Guztira 582.818 459.816 407.512 413.627 –29,0Haur eta lehenhezkuntza 366.883 213.556 189.114 196.049 –46,6

Bigarrenhezkuntza 144.228 143.081 125.459 123.793 –14,2

Helduenhezkuntza 8.085 12.022 26.862 28.684 254,8

Goi-mailako ikas-ketak (goi-mailakoLH eta unibertsita-tekoak)

63.622 91.157 66.077 65.101 2,3

Iturria: EUSTAT. Hezkuntza estatistika. Estatistika taulak.

76


3.34. GRAFIKOA. IKASLEEN BANAKETA IRAKASKUNTZAREN NAZIOARTEKO SAILKAPEN NORMALIZATUAREN (INSN)ARABERA. EAE-EB 27, 2006

EB-27 EAE

15

30

5

10

20

ikasle

en%

25

0Haur Hez. Lehen Hez. DBH Batxilergoa,

erdi mailako LHBigarren

hezkuntzako2. etapa

Goi-mailako LH,Unibertsitateikasketak

3. ziklokoUnibertsitatekoirakaskuntza

Iturria: EUSTAT. Hezkuntzako estatistika.

— Euskadiko eta Europako (EB-27) ikasleen hezkun-tza mailen araberako banaketa erkatuta, honakoaldeak azpimarratu behar dira:

• EAEn haur hezkuntzako ikasleen proportzioahandiagoa da.

• Derrigorrezko bigarren hezkuntza eta batez erebatxilergoa eta erdi mailako lanbide heziketaegiten ari diren euskal ikasleen pisua apur battxikiagoa da.

• Goi-mailako lanbide heziketako eta unibertsita-teko ikasketak egiten ari diren euskal ikasleenproportzioa Europako batez bestekoa baino lauhamarren handiagoa da.

— Ikasleen murrizketak eragin argia eduki du bi-garren hezkuntzako eta unibertsitateko ikasle/irakasle ratioaren murrizketan baina, jardueraemateko baldintzen hobekuntzatzat uler badaitekeere, sistemarentzat eragin desorekatzailea ereizan dezake, eskaintzaren gehiegizko dimentsiokoarriskuagatik.

3.35. GRAFIKOA. IKASLE/IRAKASLE (AO)* RATIOAEAEN. 1997/98 – 2007/08

25

20

15

10

ikasle

ak/irak

asle

(AO)

5

0Haur-Lehen Hez. Bigarren Hez.

2007/20081997/1998

9,7

14,9

24,3

13,51313,9

Unibertsitate ikasketak

* AO = arduraldi osoanIturria: EUSTAT. Hezkuntza estatistika. Datu bankua.

— Bigarren hezkuntzan, esaterako, azken hamarurteotan, irakasleko 15 ikasleko ratiotik 9,7raigaro da eta unibertsitateko ikasketetan 24,3tik13,5era. Alegia, %–35 eta %–44ko jaitsierak,hurrenez hurren.

77


— Haur eta lehen hezkuntzan, aldiz, ratioa apur bathanditu da azken hamar urteotan eta irakasleko13 ikasletik 13,9ra igaro da.

— EB-27rako ratio bateraturik gabe, bigarren hezkun-tzako euskal ratioa (9,7), Italia (9,4) eta Finlandia(9,9) bezalako herrien parean baina Erresuma Ba-tutik (16,7), Alemaniatik (15,2), Frantziatik (14,3),Estatu Batuetatik (14,7) edo Japoniatik (14,8)urrun. Azken horietan lehen hezkuntzako ratioakere EAEkoak baino handiagoak dira. Espainian,lehen hezkuntzako ratioa oso antzekoa da, 13,6ikasle/irakasle, baina bigarrenean apur bat han-diagoa da (11,7, EAEko 9,7ren aurrean).

3.4.2. Eskolako adineko biztanleriaren bilakae-raren aurreikuspenak

3.4.2.1. 2020rako 20 urtez azpiko eskolakobiztanleak 56.000 gehiago (%+16) izangodirela aurreikusten da, 2006an baino20 eta 29 arteko 75.000 gazte gutxiagoegongo diren bitartean (%–27).

— EUSTATen biztanleria proiekzioen arabera, 2020an20 urtez azpiko eskolako biztanleria 2006aren al-dean hazi egingo da eta 407.500 lagun izango dira(%+16).

— Adineko bost urteko taldeen arabera, 2006aren al-dean eskolako biztanleria 5-9 urteko, 10-14 urtekoeta 15-19 urteko taldeetan haziko da, zenbateko

3.40. TAULA. EAEKO BIZTANLERIA GAZTEARENBILAKAERA ADIN TALDEEN ARABERA(<20 URTE ETA 20-29 URTE).1981-2020

EAE

Guztira < 20 urte 20-29 urte1981 2.145.417 732.242 333.0861986 2.137.547 638.609 357.3211991 2.104.321 537.199 352.6561996 2.092.949 432.584 350.5612001 2.085.058 377.397 328.5332006 2.130.996 351.349 275.6862020 2.232.200 407.500 200.500Hazkundea2006-2020 (%) +4,7 %+16,0 %–27,3

Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren estatistika. Biztanleria-proiekzioak. Estatistika taulak.

3.36. GRAFIKOA. ESKOLAKO ADINEKO (0-29 URTE) BIZTANLERIAREN BILAKAERA AURREIKUSIA EAE 2006-2020

180

160

120

140

80

100

60

mila

perts

ona

20

40

00-4urte

5-9urte

20202006

10-14urte

15-19urte

20-24urte

25-29urte

Adin taldeak180

160

120

140

80

100

60

mila

perts

ona

20

40

0Haur Hez. Lehen Hez.

20202006

DBH DBHO Goi-mailakoHez.

(LH eta Unib.)

Hezkuntza maila

Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren estatistika. Biztanleria-proiekzioak. Estatistika taulak.

absolutuetan, hurrenez hurren, 17.000, 29.000 eta15.200 lagun gehiago, baina 0-4 urteko taldean,aldiz, kopurua apur bat murriztuko da (–5.700).

— 20-29 urteko biztanlerian, aldiz, beheranzko joerakjarraituko du eta 2006aren aldean 75.000 lagungutxiago (%–27,3) izango dira; zenbateko abso-lutuetan kalkulatzen da 2020an talde horretan200.500 lagun izango direla.

— Eskolako adineko biztanleriaren banaketa horihezkuntza mailetara eramanez gero, 2020an derri-gorrezko lehen eta bigarren hezkuntzako ikasleenhazkunde handia egongo dela. Zenbateko abso-lutuetan, hurrenez hurren, 2006an baino 27.400

78


bertsitate erakunde horretako irakasle finkatuenbatez besteko adina 48 urtean eta 2006an derri-gorrezko irakaskuntzetakoena 45 urtean kokatzendituzte.

—Mailen arabera, batez besteko adina handiagoada katedratikoen (55 urte), unibertsitateko (50 ur-te) eta unibertsitate eskoletako (49 urte) irakasletitularren artean.

3.4.3.2. 2023rako derrigorrezko irakaskunt-zan 3.700 irakasle erretiratuko direlaaurreikusten da. 2007/08 ikasturtekokopuruaren %12 da.

— Eskola Kontseiluaren EAEko irakaskuntzarenegoerari buruzko txostenak 2023rako aurreiku-sitako erretiroak kalkulatzeko ariketa egin du,2006an 40 urte baino gehiago zeuzkaten irakas-leak abiapuntu hartuta.

— Aurreikuspen horien arabera, 2008 eta 2013artean 937 irakasle erretiratuko dira, 2018 artekohurrengo bost urteetan, 1.444 irakasle, eta 1.327

eta 25.600 ikasle gehiago izango dira, 1994/95ikasturteko kopuruaren parean.

— Goi-mailako hezkuntzan —goi-mailako lanbideheziketa eta unibertsitateko ikasketak—, ordea,gutxi gorabehera 10.000 ikasle gutxiago (%–9,6)izango dira.

— Zenbaki erlatiboetan, goi-mailako ikasketak egi-ten ari diren ikasleek EUSTATEN proiekzioetaneskolako adinekotzat jotzen den biztanleria guz-tiaren gainean (485.400 lagun) duten garrantzia,%24,6tik %20,2ra igaroko da.

3.4.3. Irakasleen bilakaera

3.4.3.1. 2006an derrigorrezko hezkuntzakoirakasleek batez beste 45 urte zeuzkateneta EHUko irakasleek 48.

— Ikasle kopuruaren murrizketa orokorrarekin bateraez da etorri irakasleen murrizketa orokorra. Aitzi-tik, azken hamar urteotan eta irakaskuntza oroko-rretan, irakasleak 31.400 izatetik 37.900 izateraigaro dira, hots, %+20,7 gehiago.

— 37.900 irakasle horietatik, %85 unibertsitate au-rreko mailetan diharduten irakasleak dira eta %15unibertsitatekoak, eta azken boladan talde bateaneta bestean bilakaera desberdinak ikusi dira.

— Unibertsitatekoetatik hasita, 1997/98 eta 2007/08ikasturteen artean 1.160 langiletan hazi da haienkopurua (%+26,2), eta unibertsitate aurreko mai-letan, aldiz, ia %+20 hazi da.

—Maila zehatzen araberako azterketak agerian uz-ten du irakaskuntzan diharduten giza baliabideenhazkunde orokor horrek salbuespena izan duela,haur eta lehen hezkuntzako irakasleei dagokienez,%–21 murriztu baitira, bigarren hezkuntzetakoakasko hazi diren bitartean (%60).

— Adinaren ikuspegitik, taldea heldutzat jo daiteke,hori erakusten duen estatistika ofizial bateraturikez badago ere.

— Hala ere, beste ikerketa eta estatistika batzuek,esaterako, Euskal Herriko Unibertsitatearen Me-moriak edo Eskola Kontseiluaren EAEko Irakas-kuntzaren egoerari buruzko txostenak, 2008an uni-

3.41. TAULA. HEZKUNTZA SISTEMAKO IRAKASLEAK.EAE. 1996/97 -2007/08.

1997/98 2007/08 Aldiko %Guztira 31.409 37.909 20,7Uniberts. aurrekoa guzt. 26.977 32.317 19,8Haur-lehen hezkuntza 19.898 15.646 –21,4Erdi mailako irakask. 9.416 15.061 60,0Hezkuntza berezia 349 563 61,3Helduen hezkuntza 512 760 48,4Uniberts. ikasketak 4.432 5.592 26,2Erregimen berezikoirakaskuntzak 956 1.117 16,8

Iturria: EUSTAT. Hezkuntza estatistikak. Datu-bankua.

3.42. TAULA. IRAKASLEEN BATEZ BESTEKO ADINAEUSKAL HEZKUNTZA SISTEMA PU-BLIKOAN.

Derrigorrezko irakaskuntza (2006) 45 urteEHU-UPV (2007/08): I motako irakas. (finkatuak) 48 urteUnibertsitateko katedraduna 55 urteUnibertsitateko irakasle titularra 50 urteUnibertsitate eskolako irakasle titularra 49 urteIrakasle elkartua 47 urte

Iturria: Eskola Kontseilua. EAEko irakaskuntzaren egoerariburuzko txostena. 2005-2006 ikasturtea eta EHU/UPV. Uni-bertsitatea zenbakitan. 2007-2008 ikasturtea

79


gehiago 2023 arte. Guztira, hamabost urte horie-tan, 3.700 irakasle.

— 2020rako lehen eta bigarren hezkuntzako mai-letan ikasleen hazkunde handia (53.000 ikaslegehiago) eta haur hezkuntzan egoera ia egonkorraaurreikusten dira. Eszenatoki horretan, aurreiku-sitako erretiroek agerian uzten dute irakasleakberritzeko eta gehiago sartzeko premia, ikasleenhazkundeari aurre egiteko.

— Premia horiek zehaztu nahian, ariketa bat egin da,honako datuak kontuan hartuta:

• Eustatek 2020rako egindako proiekzioen arabe-ra haur-lehen hezkuntzan eta DBHn aurreikus-ten diren ikasleak.

• 2007/08ko irakasle bakoitzeko ikasle ratioamaila horietan. Ratio bakoitza zati maila bakoi-tzean aurreikusitako ikasle kopurua eginez,2020an beharko diren irakasleen kalkulu teo-rikoa lortzen da, ratio berari eutsiz gero.

— Egungo benetako irakasle kopuruari 2018rakoaurreikusitako erretiroak (2.979) kenduz gero, gu-txi gorabeherako irakasle defizita ateratzen da.Defizit hori, zenbateko zehaztzat baino gehiago,magnitude bati buruz orientatzeko hurbilketatzathartu behar da. Hurbilketa horren arabera, den-bora eszenatoki horretan irakasle defizita 5.000ingurukoa da.

— Unibertsitate mailari dagokionez, Euskal HerrikoUnibertsitateko 2007-2008 ikasturteko irakaslefinkatuen (3.717 irakasle) adinen araberako ba-naketak ere 2013ean, 2018an eta 2023an 65 urtebeteta izango dituzten irakasleen kalkulua egiteaahalbidetzen du.

— Egindako kalkuluaren arabera 2023rako 2007/2008urtean zeuden 3.717 irakasle finkatuetatik 1.558kizango dituzte 65 urte beteta. Hots, %42k.

— Eustatek 2020rako egindako demografia-proie-kzioen arabera, 98.000 lagun egongo dira goi-

3.37. GRAFIKOA. EAEKO DERRIGORREZKO IRAKASKUNTZAKO IRAKASLEEN ZAHARTZEA

8.000

6.000

7.000

4.000

5.000

3.000

1.000

2.000

0

6.633

4.684

7.220

2.992

921

41-45urte

46-50urte

51-55urte

56-60urte

> 60urte

2006ko 40 urtetik gorako langileak1.600

1.200

1.400

800

1.000

600

200

400

0

500

937

598

1.4441.327

2003 2008 2013 2018 2023

2023 arte aurreikusitako erretiro/bosturteko

Iturria: Eskola Kontseilua. EAEko irakaskuntzaren egoerari buruzko txostena. 2005-2006 ikasturtea.

3.43. TAULA. 2018AN EAEKO DERRIGORREZKOIRAKASKUNTZAN BEHARKO DIRENIRAKASLEEN KALKULUA

Haur-lehen

hezkuntzaDBH

Eskola adineko ikasle aurreikusiak(mila) 245,7 104,0

2007/08ko ikasle/irakasle ratioa 13,9 9,72007/08 ratioaren arabera behardiren irakasleen kalkulua 17.676 10.722

2007/08ko irakasleak 15.646 10.247Aurreikusitako poremiak 2.030 4752018an aurreikusitako irakasleenerretiroak 2.979

Guztizko defizitaren kalkulua 5.484

Iturria: EUSTAT. Biztanleriaren estatistika. Biztanleria-proiekzioak. Eskola Kontseilua. EAEko irakaskuntzarenegoerari buruzko txostena. 2005-2006 ikasturtea etanorberak egina.

80


• 15 urteko gazteen oinarrizko gaitasunetakoerrendimendu baxuaren indizea

• eskola garaia baino lehenago lagatzearenindizea

• lizentziatuen portzentajea 30-34 urteko hel-duen artean

• 4-6 urteko biztanleriaren eskolaratze tasa

— Jarraian kontu horiek EAEko ikuspegian aztertukodira.

3.4.4.1. Irakaskuntzaren kalitatea: helduen partehartzea prestakuntza jardueretan

— EB-27ren helburua honakoa da: 2020an etenga-beko prestakuntzako batez besteko parte hartzemaila laneko adinean, hots, 25 eta 64 urte artean,dagoen biztanleriaren %15ekoa izatea, gutxienez.

— Irakas-Sistema Ebaluatu eta Ikertzeko Erakun-deak (ISEI-IVEI) adierazi duenez, “Ezagutzarengizarterako trantsizioak behar duen eraldaketakprestakuntza kontzeptua gaztaroarekin bat etorriohi den bizitzaren aldi jakin bati bakarrik lotuta ezegotea eskatzen du”.

— Zentzu horretan, Batzordeak honela definitzen duikaskuntza iraunkorra: “bizitzan ezagutzak, gaita-

mailako ikasketak egiten, zenbateko horretanunibertsitateko ikasketak eta goi-mailako lanbideheziketa sartuta.

— 2007/2008 ikasturtean, talde horren barnekoosaketan %81,3 unibertsitateko ikasleak ziren eta%18,7 goi-mailako LHkoak.

— Banaketa berari eutsiz, unibertsitateko ikasleak2020an 79.700 inguru lirateke. 2007/2008 ikastur-teko irakasle bakoitzeko ikasle ratioa (13,5) aplika-tuta, 5.900 irakasle inguru behar lirateke, hots,egun dagoen kopuruaren oso antzekoa (5.592),baina erretiroen egoerari heltzea eskatuko luke.

— Baina 1997/98 ikasturtekoa bezalako ratioa (24,3ikasle irakasleko), 3.280 irakasle inguru beharlirateke, egun baino 2.300 gutxiago (%–41).

3.4.4. Prestakuntzaren garrantzi gero eta han-diagoa ezagutzan oinarritutako ekonomiaberria sendotzeko Europako estrategiagisa

— Europar Batasunaren Kontseiluak ezagutzan oi-narritutako ekonomia sendotzen jarraitzeko hel-buruak bost adierazleren inguruan finkatu ditu23:

• Biztanle helduen etengabeko prestakuntzakoparte hartze indizea

3.38. GRAFIKOA. EHUKO IRAKASLEEN ZAHARTZEA

900

800

600

700

400

500

300

719678

762696

483379

200

1000

40 urtearte

41-45urte

46-50urte

51-55urte

56-60urte

> 60urte

Irakasleak adinaren arabera. 2007-08 ikasturtea

800

600

700

400

500

300

200

100

02013

379

Erreferentziako bosturtekoan 65 urte betekodituzten egungo irakasleak

2018

483

2023

696

Iturria: EHU/UPV. Unibertsitatea zenbakitan. 2007-2008 ikasturtea.

23 Europar Batasunaren Kontseilua, Hezkuntza eta prestakuntzaren eremuko europar lankidetzarako esparru estrategiko bati buruzkoHezkuntza, Gazteria eta Kultura Kontseiluaren ondorioak. 2009ko maiatza

81


erabiltzen den maila sozioekonomiko eta kultura-laren indizea da.

— Eraikitzeko, gurasoen ikasketa mailaren, haienlanbideen estatusaren eta familiaren kultura ka-pitalaren (etxeko liburu kopurua eta hezkuntzaeta kultura baliabideak eskuratzeko gaitasuna)batez bestekoa egiten da. ISEKen balio handiakmaila sozioekonomiko eta kultural altua adieraz-ten du, eta alderantziz, oso txikia bada, mailasozioekonomiko eta kulturala ere baxua izangoda. 2006an ISEKen balioak, Europako herrietan(Ekialdeko Europako herriak sartu gabe), +0,42kobaliorik handienaren (Norvegia) eta –0,62ko txi-kienaren (Portugal) artean mugitu dira. EstatukoISEK –0,31koa da.

— EAEko emaitzek erakusten dute, matematikan izanezik, horretan ELGAko batez bestekoaren apur bat

sunak eta trebetasunak ikuspuntu pertsonalarekinzein gizabidezko, gizarteko edo lanari lotutakoikuspuntuarekin hobetzeko xedez egindako ikas-kuntza jarduera oro” (Batzordearen adierazpena:“Ikaskuntza iraunkorreko europar esparrua errea-litate bihurtzea”, 2001).

— Definizio horren arabera, Europa berriko herrita-rrek euren ezagutzak, gaitasunak eta ahalmenakbizitza osoan eguneratu eta osatzeko erronkariegin behar diote aurre, norberaren garapen maila-rik handiena lortzeko eta lan-merkatuan kualifika-zio ahalik eta handienarekin iraun ahal izateko.

— Parte hartzeari buruzko datuek bilakaera onaerakusten dute EAEn, batez ere 2004az geroztik.

— 2008an, parte hartze indizeak 2020rako nahidena (%15) lortu ez arren, nahiko hurbiltzen da,%13,5ean kokatzen baita, Europako batez beste-koa %9,5ekoa den bitartean.

3.4.4.2. Irakaskuntzaren kalitatea: errendimen-dua oinarrizko gaitasunetan eta eskolagaraia baino lehenago lagatzea. PISA2006 ebaluazioan, EAE Matematikanbaino ez du ELGAko batez bestekoahobetzen, eta ez, ordea, Zientzietan etaIrakurketan. Mutilek eskola garaia bainolehenago lagatzearen indizea Europakobatez bestekoaren gainetik dago.

— 2006ko PISA ebaluazioan EAEn lortutako emaitzenarabera, EAEk Europako herrien erdiko aldeanjarraitzen du, haren ISEK indizea –0,04 da, etahorrek ELGAko batez bestekoaren (0) apur batazpitik kokatzen du.

— ISEK ikasleen banakako emaitzei eta zentroenemaitzei ebaluazioan ateratako aldeak azaltzeko

3.39. GRAFIKOA. PRESTAKUNTZA JARDUERETAN PAR-TE HARTU DUTEN 25 ETA 64 URTEARTEKO BIZTANLEEN PORTZENTAJEA-REN BILAKAERA. 2000-2008

15

12

9

6

25eta64

urte

arteko

bizta

nleriaren%

3

02000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

EAEEB-27

2008

Iturria: ISIE-IVEI. Hezkuntza adierazleen euskal sistema.

3.44. TAULA. EAEREN EMAITZAK PISA EBALUAZIOAN. 2006

Eremua Zientziak Matematika Irakurketa Batez beste ISEK*EAE 495 501 487 494 –0,04Estatua 488 480 461 476 –0,31Puntuaziorik handiena: Errioxa 520 526 492 513 –0,12Puntuaziorik txikiena: Andaluzia 474 463 445 461 –0,64ELGAko batez bestekoa 500 498 492 497 0

* Ikasleen gizarte, ekonomia eta kultura estatusaren indize erlatiboaIturria: Eskola Kontseilua. EAEko irakaskuntzaren egoerari buruzko txostena. 2005-2006 ikasturtea.

82


da euskal emakumeei dagokienez, eta %18,1eraigo gizonezkoei dagokienez.

3.4.4.3. Irakaskuntzaren kalitatea: lizentziatuenportzentajea 30 eta 34 urte arteko hel-duen artean

— EAErako dauden datuek bidea ematen dute gai ho-ni buruz EB-27k 2020rako proposatutako helburualortzeari dagokionez baikorrak izateko.

— Helburua 30 eta 34 urte arteko helduen arteanlizentziatuak %40 izatea da, Europa mailan, etaEAEn 2006ko datuetan %38,3 ziren (ikus erantsi-tako grafikoa).

3.4.4.4. Heziketa mailatik eratorritako garapene-rako baldintzak

— Denbora ikuspegitik euskal biztanleriak heziketamailan izandako aurrerapena ukaezina bada ere,Europako beste herriekin edo Estatu Batuekinerkatuta, indize batzuek erakusten dute EAEk 44urtez gorako pertsona taldeetan egoera okerragoadaukala.

— Adin taldeen arabera goi-mailako ikasketakdauzkaten pertsonen proportzioari helduz, argi

gainetik baitago (501 eta 498, hurrenez hurren),zientzietan eta irakurketan euskal batez bestekoaazpitik geratzen dela. Zehazki, Zientzietako emai-tza 495ekoa da, ELGAko batez bestekoa 500ekoaden bitartean, eta Irakurketan 487koa, ELGAko492koaren aurrean.

— Estatuan ere, Autonomia Erkidegoa erdiko aldeansailkatzen da.

— Oinarrizko gaitasunetako errendimendu baxuarenindize orokorrari buruzko daturik gabe—EB-27renhelburuen arabera %15 azpikoa izan behar du—,badaude zientzia eta irakurketari buruzko bera-riazko datuak, eta haietan errendimendu baxukoindizea %15 horren gainetik dago.

— Bestalde, eskola garaia baino lehenago lagatzeahoni deritzo: ikasketa mailarik altuena DBHkograduatua izanda ondorengo irakaskuntza edoprestakuntzarik jaso ez duten 18 eta 24 urte artekobiztanleen portzentajea. 2020rako, Europar Bata-sunaren helburua tasa hori %10era murriztea da.

— EAEn, 2008ko datuekin, eskola garaia baino le-henago lagatzearen indize orokorra %14,7koa da,EB-15ekoa (%16,9) baino txikiagoa, EB-25erako%15 arte murrizten bada ere (Europako datuak2007koak dira).

— Hala ere, alde handiak daude indize hori sexuarenarabera aztertuz gero: Indize hori %11,2ra jaisten

3.40. GRAFIKOA. ESKOLA GARAIA BAINO LEHENAGOLAGATZEA. 2007. %

EAEUB-25

25

20

15

10

5

0Sexu biak

15,4

12,711

16,9

19,6

14,8

Emakumezkoak Gizonezkoak

Iturria: ISEI-IVEI, Hezkuntza adierazleen euskal sistema.

3.41. GRAFIKOA. LIZENTZIATUAK 30 ETA 34 URTEARTEKO HELDUEN ARTEAN. EBREN2020RAKO PORTZENTAJE HELBURUAETA 2006KO EGOERA EAEN

40

30

20

10

0EAEren 2001eko egoeraEB-27ren 2020. urterako helburua

4038,3

Iturria: Europako Kontseilua eta EUSTAT. Biztanleria etaEtxebizitza estatistika.

83


— Finantzaketaren arabera, 2007ko hezkuntzako gas-tuaren %64,7 publikoa da, eta 1991az gero gastupribatua baino askoz gehiago hazi da (%+203 eta%+126 hurrenez hurren).

— Hezkuntza mailen arabera, 2007ko gastu pu-blikoaren %21 goi-mailako irakaskuntzan eginzen, eta gastu pribatuari dagokionez, aldiz, %10.

— Bilakaerari dagokionez, 1991tik goi-mailakohezkuntzako gastu publikoaren hazkundea

ikusten da EAEn proportzioa beherantz doala adi-nak gora egin ahala, EB-15ean bezalaxe.

— Baina hori ez da Estatu Batuetan gertatzen. Ber-tan, goi-mailako lizentziatuen proportzioak nahikoegonkor dirau adin talde guztietan, eta horrekislatzen du, zalantzarik gabe, gizarteak EAEk bainodenbora gehiago daramala bere hezkuntza siste-ma garatzen.

— 20 eta 24 urte arteko gazteei erreparatuta, or-dea, ikusten da EAEn egoera Europako batezbestekoarekin bat datorrela —eta urte batzuetanhobetu egin duela—.

— 2008ri dagokionez, 20 eta 24 urte arteko gazteen%78k zeuzkaten bigarren mailako ikasketak. EB-27an %78,5 ziren.

3.4.5. Hezkuntzako gastua

3.4.5.1. 2007an hezkuntzako gastu publikoa%+200 hazi zen 1991ren aldean, bainaBPGd-ren gainean hezkuntzako gastua-ren portzentajea EB-27 osoarena bainotxikiagoa da.

— Eustaten Hezkuntza estatistiken arabera, 2007anEAEn hezkuntzako gastua guztira 2.611 milioieurokoa izan zen, 1991an egindakoa (964 milioi)halako 2,7.

3.42. GRAFIKOA. GOI-MAILAKO IKASKETAK DAUZKATEN BIZTANLEAK EAEN. 1986-2001 BILAKAERA ETA ERKAKETABESTE HERRI BATZUEKIN

25

15

10

5

0

20

20011986

10,9

20,6

Goi-mailako ikasketak dauzkatenen %45

15

10

5

0

20

25

30

35

40

55-64 urte

EAE UB-15 AEB

25-34 urte 35-44 urte 45-54 urte

2001/2002

Iturria: EUSTAT. Datu bankua eta EUROSTAT.

3.43. GRAFIKOA. BIGARREN MAILAKO IKASKETAKDAUZKAN 20 ETA 24 URTE ARTEKOBIZTANLERIA TASA. 2000-2008. (%)

100

70

60

50

40

30

80

90

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Baliorik handiena (Eslovakia) Baliorik txikiena (Malta, Portugal)

EAEEB-27

2008

Iturria: EUSTAT. Hezkuntza estatistika. Heziketa maila.

84


hazi da (%+279) publikoa baino (%+197). Izanere, sare publikoan ikasle bakoitzeko gastua hazida gutxien, erdi mailako irakaskuntzetako ikaslebakoitzeko gastuak izandako %+396ko hazkun-detik oso urrun.

— Ikasle bakoitzeko hezkuntza gastuaren bilakaeraribegiratuta, EB-27rekin erkatuta, agerian geratzenda azken urteotan EAEn (baita Estatuan ere) gastumailan bat egiteko egindako ahalegina.

— Zenbaki absolutuetan EB-27an 2001ean ikaslebakoitzeko guztira 5.081 euro gastatu ziren etaEstatuan, ordea, 4.526,5 euro (%–11). Urte be-rean EAEn ikasle bakoitzeko gastu publikoa 4.515eurokoa izan zen, Europako batez bestekoa baino%–11 gutxiago.

— Bost urte geroago, 2006an, EB-27an ikasle bakoi-tzeko gastua %+18 hazia zen, 6.003,2 euro arte;

%+177koa da, hots, aldi horretako gastu pu-blikoaren batez besteko hazkundea baino txikia-goa. Gastu publikoaren bilakaeraren ikuspegitik,maila hedakorrena erdi mailako irakaskuntzenaizan da (%+262, %35,5 kontsumitzeko), %39,4lehen mailako irakaskuntzari dagokion bitartean(%+175).

—Maila guztietarako 2007an ikasle bakoitzekogastua 6.015 eurokoa izan da sare publikoan eta4.770 eurokoa pribatuan, eta kasu bietan 1991tikhazkundeak %200dik gorakoak izan dira.

— Goi-mailako hezkuntzako ikasle bakoitzeko gas-tuari dagokionez, 2007an sare publikoan etapribatuan nahiko antzekoak ziren: 6.850 eta6.340 euro, hurrenez hurren. 1991tik batak etabesteak izandako hazkundea aintzat hartuta,ordea, ikasle bakoitzeko gastu pribatua gehiago

3.45. TAULA. HEZKUNTZAKO GASTU PUBLIKO ETA PRIBATUAREN BILAKAERA. EAE. 1991-2007

Mila euroPublikoa Pribatua

1991 2001 2007 1991 2001 2007Lehen mailako i. 242.202 396.995 666.378 119.746 168.124 274.451Lehen-erdi mailako i. 182.942 383508 479.817Erdi mailako i. 165.831 480.620 600.782 58.761 42.184 50.182I. artistikoak 18.818 41.720 66.408 5.595 8.762 25.343Goi-mailako i. 128.448 258.691 355.697 32.322 77.697 92.367Guztira 555.305 1.178.025 1.689.264 408.820 680.274 922.160

Iturria: EUSTAT. Hezkuntza estatistika.

3.44. GRAFIKOA. HEZKUNTZAKO GASTU PUBLIKOAREN BILAKAERA. EAE 1991-2007

600.000

400.000

200.000

0

800.000

1.400.000

1.800.000

1.200.000

1.600.000

1.000.000

1991 2001 2007

Gastu plublikoa guztira (mila euro)

Irak. artistikoak Goi-mailako irak.Erdi mailako irak.Lehen mailako irak.

204,2%175,1%

262,3%

176,9%

150

100

50

0

200

250

300

Gastua guztira Lehenmailako irak.

Erdimailako irak.

Goi-mailako irak.

1991-2007 hazkundea

Iturria: EUSTAT. Hezkuntza estatistika. Datu-bankua

85


Estatuan, aldiz, %+35,7 hazia zen, ikasle bakoi-tzeko guztira 6.141,3 euro gastatuz, hots, Euro-pako batez bestekoa baino %+2 gehiago.

— Bestalde, EAEn ikasle bakoitzeko gastu publikoaere %+33 hazia zen eta 2007an 6.000 euro/urtekomuga gainditu zuen (6.015 euro); zenbatekoa EB-27an 2006an izandako ikasle bakoitzeko guztizkogastuaren oso parekoa da (6.003).

3.45. GRAFIKO. HEZKUNTZAKO GASTUA IKASLE BAKOITZEKO. EAE

12.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0

10.000

1991 2001 2007

Lehen mailako irak. Erdi mailako irak. Goi-mailako irak.Guztira

12.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0

10.000

1991 2001 2007

Erdi mailako irak. Goi-mailako irak.Lehen mailako irak. Lehen-erdi mailako irak.Guztira

Iturria: EUSTAT. Hezkuntza estatistika.

Publikoa Pribatua

3.46. TAULA. HEZKUNTZA GASTUA EUROPAN, ESTATUAN ETA EAEN. 2001-2006

2001 2002 2003 2004 2005 2006* Incr. %Ikasle bakoitzeko hezkuntza gastua guztira (euroak)

EB- 27 5.081,1 5.307,1 5.414,1 5.490,0 5.677,2 6.003,2 %+18,1Espainia 4.526,5 4.850,3 5.041,5 5.260,2 5.681,5 6.141,3 %+35,7EAE** 4.515,0 ee 4.865,0 ee 5.337,0 6.015,0 %+33,2

Hezkuntzako gastua BPGd-ren % bezalaEB- 27 5,59 5,70 5,78 5,71 5,74 5,72 —Espainia 4,80 4,79 4,82 4,86 4,76 4,80 —EAE 4,20 4,10 4,00 3,90 —

(*) EAErako 2007ko datuak; (**) Ikasle bakoitzeko gastu publikoaIturria: EUROSTAT, Hezkuntza estatistika eta EUSTAT, Hezkuntza estatistika.

— BPGd-ren gainean, ordea, euskal hezkuntzako guz-tizko gastua EB-27koa eta Estatukoa baino txikia-goa da. 2007an, BPGd-ren %3,9 da, eta 2001etikbeheranzko joera ikusten da, orduan %4,2 baitzen.Horren zioa BPGd hezkuntza gastua baino azka-rragoa hazi izana da. EB-27an, berriz, 2002tiknahiko egonkor iraun du, %5,7ren inguruan, etaEstatuko portzentajeak ere nahiko egonkor iraundu, %4,8ren inguruan.

86


3.5. Demografia aurreikuspenen ondorioen laburpen-taula

3.47. TAULA. AURREIKUSITAKO DEMOGRAFIA-BILAKAERAREN ONDORIO SOZIOEKONOMIKO NAGUSIEN LABURPENAAZTERKETA ARLOEN ARABERA

AZTERKETA ARLOAK ERAGIN SOZIOEKONOMIKOAK, ONDORIOAK ETA BALDINTZATZAILEAK

LAN-MERKATUA

• Aktiboa izan daitekeen biztanleriaren(16-64 urte) murrizketa eta zahartzea

• 2008-2020 artean ia 60.000 pertsona gutxiago (%-5)• 2020an 55-64 urteko pertsonak %22,7 izango dira• Aktiboa izan daitekeen biztanleriaren ordezkatze indizea-ren pixkanakako murrizketa 2015ean egonkortu arte (66sarrera 100 irteerako)• Aktiboa izan daitekeen biztanleriaren %20 ingurukomurrizketa 2050erako

• Horrek emakumezkoen eta 55 urtez go-rakoen aktibitate tasak handitzeko premiadakar

• Aktibitate tasa orokorra (15-64 urte). EAE, 2009ko batezbestekoa: %70,9%• Emakumezkoen aktibitate tasa (15-64 urte). EAE, 2009kobatez bestekoa: %63,6• Aktibitate tasa orokorra (15-64 urte). EB proiekzioa2050erako: %73,9• 55-65 urtekoen aktibitate tasa. EAE, 2009ko batez beste-koa: %43,7%• 55-65 urtekoen aktibitate tasa. EB proiekzioa 2050erako: %62

• Immigrazioaren funtsezko eginkizunaizango du biztanleria aktiboaren bolumenadoitzeko

• Migrazio fluxu positiboa aintzat hartu gabe, 2020 arteaktiboa izan daitekeen biztanleriak 120.000 lagunekomurrizketa izango luke• EAEn Gizarte Segurantzan afiliatuta dauden atzerritarrenproportzioa Estatukoa baino askoz txikiagoa da (2009koabenduan, ‰54 eta ‰108, hurrenez hurren)• Gehienak kualifikazio maila baxuko lanpostuetan daude

• Sektore eta enpresa askotan epe labur etaertainean belaunaldi txandakatze arazoaklangileei dagokienez

• Industria sektoreak zerbitzuek baino enplegu gaztearenproportzio handiagoa biltzen du baina enplegu senior (55urtez gorakoa) gehiago ere bai.• Zentzu horretan, euskal herri administrazioak ere arazohandiari egin behar dio aurre• Nagusientzako enplegu politika aktiboak ezartzeko,enpresetan adina kudeatzeko politikak eta zahartzeaktiboko estrategiak sustatzeko premia

• Lan eragilearen kalitateak eta produkti-bitateak garrantzia hartu dute, hezkundeekonomikoaren eragile gisa

• Adin talde gazteenek hezkuntza eta kualifikazio mailahandiagoak dauzkate• Efektu hori adin talde nagusienak erabat ordeztuakdirenean desagertuko da• Aurreikusten den aktiboa izan daitekeen biztanleria urriarikualifikazio mailari dagozkion desorekak erantsi beharzaizkio• Produktibitateak eginkizun handiagoa izango du hazkundeekonomikoari eusterakoan• Prestakuntza iraunkorreko eta I+G+Bko inbertsioa handitubeharra produktibitatea hobetzeari begira

87




PENTSIO SISTEMA

• Gastu handiagoa pentsioetan eta sarreratxikiagoak kotizazioetatik

• Demografia zahartzeak biztanleria aktibo txikiagoa etabiztanleria erretiratu handiagoa dakartza eta azkena,gainera, luzaroago bizi da• EAEri dagokionez, pertsona nagusien demografia mende-kotasuneko tasa egungo %28tik %36ra iritsiko da 2020an,eta ondoren hazten jarraituko du• Erretiratzeko adina aurreratzeko joerak presioa erantsidie finantza publikoei

• Pentsioak demografia zahartzearenondorioak gehien jasango dituen gastupublikoaren eremua dira

• Estatu mailan aurreikusten da zahartzeari lotutako gas-tuak 2007ko BPGd-ren %19,3tik gutxi gorabehera 2060ko%28,3 arte (+9,0 puntu) handituko direla• Horrela, Espainia Europako batez bestekoaren azpitikegotetik, haren gainetik egotera igaroko da (EB-27 aldi be-rean BPGd-ren %23,1etik %27,8ra igaroko da, +4,7 puntu)• Hazkundeak BPGD-ren 4,3 puntutik 9,1era joan litezke2050 arte kotizaziopeko pentsio guztiak aintzat hartuz geroeta 2.4 puntutik 3,5era erretiroko kotizaziopeko pentsioakbaino hartzen ez badira.• Bilakaera demografiko eta ekonomikoko eszenatokirikonenetan ere aurrekontu publikoetan zailtasun eta tentsiogogorrak agertzen dira• Sistemaren egungo eskuzabaltasun mailari eusteak2050ean pentsioen kostuen soldaten gaineko ratioabikoiztera ekarriko luke

• Gizonezkoen eta emakumezkoen gainekoondorio desberdinak

• Lan historietako generoaren araberako desberdintasunhandiek emakumeentzako pentsio eskubide txikiagoakdakartzate.• Emakumezkoak gizonezkoak baino geroago sartzen diralan-merkatuan, gutxiago sartzeaz gain, eta luzaroagodiraute beran• Emakumezkoek pentsio eskubide gutxiago sendotzendituzte eta euren pentsioak aurrezpen pribatuaren bidezgutxiago osatzeko joera dute

• Pentsio osagarrien sistemen garapena • Pentsio osagarriek, garapen handia izan dute EAEn (batezere BGAE-en bidez)• Baina estaldura mailari, lurraldeetako barneratze mailadesberdinari eta ekarpenen zenbatekoari, maiztasunarieta iraupenari dagokienez hobetzeko tarte handiakbaiesten dira• Estatuan EAE aitzindaria izan da sektoreko sistemakgaratzen eta sistema horiek bidea eman dute, aurreztekozailtasunak direla-eta, pentsio publikoen mendekotasunhandia duten taldeak borondatezko gizarte-aurreikuspe-nean sartzeko.

• Gizarte erronka: pertsona nagusienongizate mailari eusteko zailtasun gero etahandiagoak

• Adin nagusieneko biztanleen artean txirotasun mailalarritzeko arriskua• EAEn “ongizate egoera”ko pertsonen portzentajeatxikiagoa da 65 urtez gorakoentzat, batez ere bakarrik bizidiren emakumeentzat

88




OSASUNAETA GIZARTEZERBITZUAK

• Gizarte osoaren osasunegoera orokorraren okertzea

• Bizi itxaropena luzatzearen lorpenarekin batera adinak aurrera egin ahalazenbait gaitzen prebalentzia dator• Pertsona nagusi gehiago egoteak halako gaitzek jota dauden pertsonagehiago egotea dakar. Subjektiboki, norberaren osasun egoerarenpertzepzioak ere txarrera egiten du adinarekin.

• Osasun zerbitzuenkontsumoaren hazkundea

• Hazkundea egindako kontsultetan, diagnostiko probetan eta ospitalekoaltetan gertatzen da (pertsona nagusiei dagokienez)• Kontsultak egiten dituzten pertsona nagusien portzentajea ia erabatekoada (%95); paziente bakoitzeko kontsulta kopurua ere hazten da (%50ek 3-9kontsulta urtean eta %20 10 edo gehiago)• Diagnostikoen %50 64 urtez gorako pertsonei egiten zaizkie. 20 motanagusiek %65 biltzen dituzte, eta haietan nagusiak %57 dira.• Pertsona nagusien ospitaleko alten hazkunde erritmoak batez bestekoakbaino handiagoak dira, batez ere 75 urtez gorakoei dagokienez.

• Osasun gastuaren hazkun-de handia

• Baina BPGd-ren gaineko portzentajea (%6,95 2005ean) oraindik Europakoherrietakoa (gehienak %8tik gora) baino txikiagoa da• Europan 1,7 puntuko hazkunde aurreikuspenak 2060rako

• Mendekotasun funtzio-nala duen biztanleriarenhazkundea

• Egun onartutako mendekotasunaren prebalentzia tasak 65 urtez gorakobiztanleen %12,9koak dira (3,3 mendekotasun osokoak, %5,3 larriak eta%4,3 ertainak), hots, EAEn 50.000 lagun inguru• Printzipioz arretarik jaso ez arren, mendekotasun arina daukaten %18erantsi behar zaizkie.

• Mendekotasun funtziona-laren tasan egonkortasuna,baina estaldura mailetanhobekuntza eta arretajasotako biztanlerian ha-zkundea aurreikusten dira

• >64 urteko biztanleriaren mendekotasun tasa orokorraren egonkortasunaaurreikusi arren, zahartze prozesua dela-eta, 2020an 64 urtez gorako men-deko ia 65.000 pertsona egongo dira (%+30). Haietatik 16.550 mendekota-sun osokoak izango dira, 26.575 larriak eta 21.560 ertainak.• Estaldura maila hobetu eta arreta jasotako >64 urteko biztanleriarenportzentajea egungo %9,3tik (40.600 lagun 2007an) 2020ko %13ra igarokoda.

• Pertsona nagusientzakoarreta zerbitzuen eskaintzadibertsifikatuaren garapena(Etxeko LaguntzaZerbitzuak (ELZ), egunekozentroak, egoitza-zen-troak...)

• ELZ: 2008an, 22.000 erabiltzaile nagusi. Erabiltzaileen herenak 60 urtezgorakoak dira. 2001etik, arreta emandako biztanleria %117,8 hazi da etaestaldura indizea >64 urteko biztanleriaren %2,85etik %5,45era igaro da• Eguneko zentroak: 2.831 erabiltzaile nagusi (%46,7 >80 urte). 2001etik,erabiltzaileak %+227 gehiago dira. Zerbitzu horren egungo estalduraindizea %0,70.• Egoitza-zentroak: 2008an 15.925 erabiltzaile nagusi, eta 64 urtez gorakobiztanleriaren arreta indizea %3,89koa. 1997tik 8.318 plaza gehiago (%+85)sortu dira.• 2008an nagusientzako egoitza-zentroen gastua 456,2 milioi eurokoa zen(1997an baino %+245,6 gehiago).• Zerbitzu horietan oraindik ez da erreferentziako estaldura mailetarairisten.

• Gizarte zerbitzuetakogastuaren hazkundea

• 2007an gizarte zerbitzuetako gastua BPGd-ren %2,7koa. Pertsona nagu-sientzakoa guztizkoaren %29,4 zen (550 milioi euro gutxi gorabehera).• 1997-2008 artean, nagusientzako arretarako gastuaren hazkundea%263,3koa izan da, gizarte zerbitzuetako guztizkoa gastuarena (%+262)baino handiagoa.• Pertsona nagusientzako erakunde eta zentroetako bertako langileak 8.912ziren 2008an, 1997koak halako bi.

89




HEZKUNTZASISTEMA

• Gizarte zerbitzuetako gastuaren hazkundea

• Azken 20 urteotan euskal hezkuntza sistemak arreta583.000 laguni ematetik 414.000 ematera igaro da. Hori%29ko murrizketa da (%47koa haur eta lehen hezkuntzan)• Hala ere, 2006-2020 artean lehen hezkuntzako eta DBHkoikasleria asko haziko dela aurreikusten da (27.400 eta25.600 ikasle, hurrenez hurren).• Goi-mailako hezkuntzan—goi-mailako lanbide heziketa etaunibertsitateko ikasketak—, ordea, gutxi gorabehera 10.000ikasle gutxiago (%-9,6) izango direla aurreikusten da.

• Eskola eta unibertsitateko adineko biztan-leriaren murrizketa, baina lehen-bigarrenhezkuntzako ikasleria hazten hasi da

• Alderantziz, azken hamar urteetan, irakasleak 31.400izatetik 37.900 izatera igaro dira (%+20,7).• 2023rako aurreikusten da derrigorrezko irakaskuntzan3.700 irakasle erretiratuko direla (%12) => ikasleen hazkun-deak langileak berritzeko/gehitzeko premiak handitukodituzte.• Unibertsitateko hezkuntzan, 2023rako kalkulatzen daEHUko egungo langileen %40 baino gehiagok 65 urte bete-ta edukiko dituztela (1.500 irakaslek, gutxi gorabehera).

• Hezkuntza/prestakuntzako inbertsioarengarrantzi gero eta handiagoa ekonomia etagizarte garapenerako estrategia gisa

• EB-27ren 2020rako helburua gutxienez 25 eta 64 urte arte-ko biztanleriaren %15ek prestakuntza iraunkorreko jardue-rak egitea da (2008an EAEn %13,5, EBko batez bestekoarengainetik, %9,5, baina puntako herrien azpitik)• Azken hamarkadetan asko hazi arren, EAEn hezkuntzagastua, BPGd-ren gaineko portzentajean /2006an %3,9),EB-27koa (%5,7) eta Estatukoa (%4,8) baino txikiagoa da.• Azken urteotan, gastu hori BPGd baino astiroago hazi da.

91


buruzko nazioarteko politika diseinatzeko helburuz,Adierazpen Politikoa eta Zahartzeari buruzko Ma-drilgo Nazioarteko Ekintza Plana hartu ziren. EkintzaPlanak aldaketak eskatzen zituen jarrera, politikaeta praktiketan maila guztietan hogeita batgarrenmendeko zahartzearen potentzial itzela errazteko.Ekintzarako bere gomendio zehatzak hiru lehentasunmotatan oinarritzen dira:

• Adineko pertsonak eta garapena

• Osasun eta ongizatea sustatzea zahartzaro-rako,

• Adineko pertsonentzako ingurune egokiak etalagungarriak bilatuta

NBEren ikuspegia herrialde guztiei dagokie, beregarapen ekonomiko eta sozial maila edozein dela ere,eta “trantsizio demografikoari” planteamendu baikorbatetik aurre egiten dio, zahartzea giza gizarte hel-duen hazkunderako aukera eta arrakasta gisa aintzathartzea sustatuta. Ikuspegi honek zahartze aktiborazuzendutako proposamen kopuru askori heltzen dieepe ertain eta luzeko jarduketen planifikazio batenesparruan (lifelong learning, partaidetza publiko etahiritarra sustatzea, osasun eta ongizatearen sus-tapena bizitza osoan zehar,...); eta hauek adinekopertsonak berdintasun eta partaidetza aktiboko planobatetik kontuan hartzera zuzenduta daude bere oraineta etorkizunean.

Hala ere, Zahartzeari buruzko Munduko Biga-rren Biltzarraren Jarraipeneko Idazkari Nagusiaren2004ko txostenak, arlo honetan aurrerapenak egondirela egiaztatu arren, oraindik ere nahasita daudengobernu eta erakundeei eskatzen die “bere programaeta proiektuetan, bereziki nazio barruan, biztanleenzahartzeak eta adineko pertsonen kezkek planteatzendituzten arazoak egoki eransteko”.

Azkenik, 2007ko Munduko Ekonomia eta GizarteAzterlana: garapena zahartzen ari den munduan

4.1. Estrategia orokorrak aldaketa demo-grafikoaren aurrean: NBE eta EuropakoBatasuna

4.1.1. Zahartze demografikoari buruzko NBErenprintzipioak

Zahartzea eta adineko pertsonen hazkundea tra-dizioan zehar interes handiko arloetako bat izanda Nazio batuetarako, bereziki gaiarekin lotutakoosasunerako inplikazioak eta giza eskubideak direlakausa. NBEk adineko pertsonen gaia 1984. urtetikaztertu du. Orduan Biltzar Nagusiak 213 (III) ebazpenaonartu zuen, Zahartzaroaren Eskubideen DeklarazioProiektuari buruzkoa. Harrez geroztik, Biltzarrak etagai sozialetan interesaturiko erakundeek gaiari ze-harka heldu diote.

Azkeneko urteotan NBEk adineko pertsonen gaia-ren tratamendua gehiago nabarmendu du, munduanadineko pertsonen kopurua pixkanaka handitzen aridelako, proportzioan zein zenbaki absolututan, bizi-itxaropena hazi delako, eta aldi berean ugalkortasun-tasa murrizten ari delako. Zentzu horretan, BiltzarNagusiak Zahartzeari buruzko Munduko LehenengoBiltzarra deitu zuen 1982. urtean. Honek «VienakoZahartzeari buruzko Nazioarteko Ekintza Plana, 62puntutan oinarriturik» eman zuen. Plan honek ekintzaespezifikoa eskatzen du osasun eta nutrizioa, adinekokontsumitzaileen babesa, etxebizitza eta ingurume-na, familia, gizarte ongizatea, sarreraren segurtasuneta enplegua, hezkuntza eta ikerketatik eratorritakodatuen bilketa eta azterketa bezalako gaietan.

1991. urtean, Biltzar Nagusiak Adineko Pertso-nen aldeko Nazio Batuen Printzipioak hartu zituen.Hauetan adineko pertsonen 18 eskubide zerrenda-tzen ziren independentzia, partaidetza, zaintza, auto-rrealizazio eta duintasunarekin lotuta. Zahartzearenarloko ekintzak 2002. urtean jarraitu zuen, orduanMadrilen Zahartzeari buruzko Munduko BigarrenBiltzarra egin baitzen. XXI. menderako zahartzeari

4. Nazioarteko aldaketa demografikoarekin lotutakopolitikak berrikustea

92


Bertan Europak erronka demografikoari hazkundeeta enplegurako berritutako Lisboako estrategianeta garapen iraunkorrerako estrategian oinarriturikaurre egin ahal dion modua aztertzen da. Batzordeakplanteatzen du ”biztanleen zahartzea aurre egin ahalzaion erronka dela seme-alabak eduki nahi dituzteneiegokitutako babesaren aldeko baldintzak sortzen ba-dira eta bizitza luzeagoek, produktiboagoek, osasun-egoera hobea dutenek eskaintzen dituzten aukereiprobetxu handiena ateratzen bazaie”.

Ondoren, Belaunaldien Arteko Elkartasuna Sus-tatzea Komunikazioak hainbat proposamen egin zi-tuen politika familiarren arloan, emakumeek enple-guan duten partaidetza, bizitza profesional, bizitzafamiliar eta bizitza pribatuaren artean adiskidetzekoesparrua sakontzea, baita enplegua eta gazteen inte-grazioa ere, zehazki azpimarratuta26.

Dealing with the impact of an ageing populationin the EU (2009 Ageing Report)27 Komunikazioakaurreko orientabideen gaineko berrikuspena egitendu ekonomia eta finantzako oraingo krisiaren tes-tuinguruan, betiere ikuspegi zabal eta multisektorialbatetik:

• Baldintza hobeak sortzea familientzat etaberritze demografikorako

Berritze demografikoak familien beharrizanenganakogiro sozial orokor harkorra garatzea eskatzen du,umeentzat “lagunkoia” den eta lana-bizitza pribatuaoreka laguntzen duen gizarte bateranzko aldaketa.Helburu horiek edukita, generoko berdintasuna etaadiskidetzea sustatzen dituzten politikak proposatzendira, zehazki gurasoen bajen abantailak hobetuz etapizgarriak eskainiz gizonezkoek ere aitatasunagatikobaimen horiek har ditzaten, eta adi berean adin txi-kikoak zaintzeko zerbitzuak hobetuta (Europako herriaskotan berau, oraindik ere, gainditu gabeko ikasgaiabaita). Era berean, etxeetan sarrerak dituen bigarrenpertsonarentzat zergak murrizteko aukera ere ai-

azterlanak adineko pertsonek egin ditzaketen gizarteeta ekoizpen izaerako ekarpenak guztiz aitortu etahobeto baliatzeko beharra azpimarratzen du. Hala-ber, erronka premiazkoena dena ere azpimarratzenda: adineko pertsonen geroz eta kopuru handia-goari laguntza eman behar duen gainbeherako lan-indarraren perspektibatik datorrena alegia. Gainera,belaunaldien arteko harremanen aldaketek zaintzenprestazioan eta adineko pertsonen sarreren segur-tasunean eragin dezakete, bereziki garapen bideandauden herrietan.

4.1.2. Europako Batasunaren orientabideakerronka demografikoen aurrean

Europako Batasuneko estrategia orokorrei da-gokienez, nabarmendu behar dugu EBk dagoene-ko dokumentu ugaritan planteatu duela estrategiaglobala beharrezkoa dela erronka demografikoenaurrean, elkarri eragiten dioten eta elkar indartzenduten arlokako politiketan oinarriturik. Orientabideorokor berrienak Batzordearen Etorkizun demogra-fikoa Europan: erronka aukera bihurtzea24 Komunika-zioak ezarrita daude, eta hau beste baten, titulutzatEuropako balioak mundu globalizatu batean duena,eta Batzordearen Liburu Berdea, Aldaketa demogra-fikoen aurrean, belaunaldien arteko elkartasun berriaizenekoaren jarraipena da25.

4.1. TAULA. EUROPAKO BATASUNAREN ORIENTABI-DEAK ERRONKA DEMOGRAFIKOARENAURREAN

• Berritze demografikoa sustatzen duen Europa bat.• Lana baloratzen duen Europa bat: enplegu gehiago eta bizitzaaktibo luzeagoa eta kalitatezkoa.• Europa produktibo eta eraginkorrago bat.• Migratzaileak hartu eta integratzeko antolatutako Europa bat.• Fidantza publiko bideragarriak dituen Europa bat: gizarte-babe-saren eta belaunaldien arteki ekitatearen bermatzailea.

Iturria: Europako etorkizun demografikoa: Erronka aukerabihurtzea, azken COM (2006) 571, Brusela, 2006.10.12.

24 COM (2006) 571 final, Bruselas, 12.10.2006.25 COM (2005) 525, 2005.11.3koa, eta COM (2005) 94, 2005.3.16koa, hurrenez hurren.26 Azken COM(2007) 244 Bruselas, 2007.5.1027 COM(2009) 180/4 Brussels, 2009.4.29 COM(2009) 180/4

93


rrera krisiak enplegu-aukerak mugatu behar dituenarren, immigrazioak, berriro ere, epe luzera eginkizungarrantzitsua izango du lan-indarraren beharrizanakbetetzen. Zentzu horretan, etorkinen gizarteratzeakkohesio sozialerako erronka izaten jarraituko du etapolitika egokiak eskatuko ditu.

• Finantza publikoen iraunkortasuna ziurtatzea

Aldaketa demografikoa gastu publikoaren mailetanigoera handia ekartzen ari da, hori dela kausa Batzor-deak azpimarratzen du, atzeraldia egonda ere, siste-ma sozialetan erreformak egiten jarraitzeko beharradagoela, nagusiki pentsioen arloan baina baita besteprograma batzuetan ere, batez ere osasun-laguntzakoprogrametan, epe luzera gastu geroz eta handiagokojoera mugatzeko xedez.+

Azkenik, 2010. urteko hasieran BatzordearenKomunikazio berria28 onartu zen 2020ko Europa es-trategia berria planteatuta. Hazkunde adimentsu,iraunkor eta integratzaile baterako estrategia. Es-trategia epe luzerako hainbat erronkari erantzutensaiatzen da (mundializazioa, baliabideen gainekopresioa, zahartzea), ekonomia eta finantzako krisiakhoriek oraindik nabarmenago eragin baititu. Helburuhorretaz, estrategiak elkar indartzen duten hiru le-hentasun identifikatzen ditu:

• Hazkunde adimentsua: ezagutza eta berrikun-tzan onartutako ekonomiaren garapena.

• Hazkunde iraunkorra: baliabideen gaineko era-bilera eraginkorragoa egiten duen, berde etalehiakorragoa den ekonomia sustatzea.

• Hazkunde integratzailea: lurralde eta gizartekokohesioa duen eta enplegu maila handia duenekonomia sustatzea.

Zahartzeari dagokionez, Komunikazioak adieraz-ten du biztanleria aktibo txikiago baten eta erreti-rodunen proportzio handiago baten konbinazioarenondorioz gure ongizate-sistemetan tentsio gehiagoegongo direla. Horretarako, estrategiak hurrengohauetara zuzendutako politiken beharra adieraztendu:

patzen da, honek emakume askoren lan-partaidetzasustatu ahal dezakeen neurrian.

• Enplegu gehiago eta lan-bizitza luzeagoak

Azkeneko hamarkadan, Europan aurrerapen nabar-menak egon dira lan-jardueraren tasak handitzearidagokionez, bereziki emakume eta adineko pertsonenartean. Berriki zerga eta sorospen publikoen sisteme-tan erreformak egin dira, lana, sorospen sozialen au-rrean, ekonomikoki erakargarriago egiteko. Adinekopertsonen lan-jarduera mantentzeko, Batzordeareniritziz, enplegurako oztopoak ezeztatu behar dira, halanola nahitaezko erretiro-adinak, eta erretiroko meka-nismo malguak sartu behar dira. Eta hauetan denborapartzialeko enpleguak eginkizun garrantzitsua edukidezake. Eraberritzeko estrategietan adin handie-neko langileen jarrera-aldaketa, bere gaitasunengarapena eta etengabeko prestakuntzaren bidezkoenplegagarritasuna jaso beharko lirateke, baita be-re lan-baldintzen egokitzapena ere. Zentzu berean,adineko biztanle osasuntsuagoentzako politikak eregomendatzen dira, baldintza hobeagotan denboragehiagoz bizi eta lan egin ahal izateko.

• Europa produktibo eta dinamikoago bat

Horri dagokionez, Batzordeak azpimarratzen du biz-tanleen hezkuntza maila handitzeko beharra dagoela,bai hasierako prestakuntzaren bitartez bai etengabe-ko prestakuntzaren bitartez, jarduera-tasen hazkun-derako eskakizun gisa, zehazki adineko pertsoneidagokienez. “Giza baliabideen kalitateko inbertsiomasiboa” defendatzen da, egungo atzeraldiak muga-tu behar ez duena. Halaber, garapen teknologikoarengarrantzia ere azpimarratzen da, hala Unibertsitateenjardueratik nola I+G eta berrikuntzako inbertsio in-tentsiboaren bitartez. Horretaz gainera, adierazten daaldaketa demografikoa aukera izan daitekeela adine-ko pertsonen beharrizanei egokitutako teknologiak,produktuak eta zerbitzuak garatzeko.

• Etorkinak hartu eta integratzea

Hirugarren herrialdetatik etorritako immigrazioak haz-kundea bultzatu du EBko hainbat Estatutan. Epe labu-

28 Brusela, 2010.3.3 COM(2010) 2020

94


hasita egoteaz dagoen tradizioak egile politiko etaenpresen arteko erlazioa erraztu du. Hala eta guztizere, enpresariak zahartzeari aurre egiteko praktikapositiboen parte-hartzean mobilizatzea, oraindik ere,erronka da kasu gehienetan.

4.1.3.1. Baltiko eta Europa erdialdeko herriak

Herri hauek biztanleria erlatiboki gazteak dituztebaina azkar zahartzeko prozesuan daudenak. Agintaripolitikoek zahartzearen fenomenoaren garrantziaz ja-betu arren, joera demografikoaren ondorio politikoakbestelako kontu batzuen pean ezkutaturik egon dira:komunismoaren osteko aldiko ekonomia nazionalenberregituraketak eta langabezia-tasa erlatiboki han-diek alderdi makroekonomikoak lehenestea eragindute.

Gobernuek zahartzearen gaiari kasu egin diote,batez ere “pentsioak eta osasuna”-ren prismatik.Pentsioen erreformen barruan kapitalizazioko siste-ma pribatuak ezartzea jasotzen da lehendik daudensistema publikoen osagarri gisa. Hala eta guztiz ere,herri batzuk lan-merkatuan neurri aktiboak hartzenhasi dira adineko pertsonen enplegu-tasa handitzekohelburuz. Neurri hauen eraginkortasuna ez da orain-dik ebaluatu.

Zenbait kasutan (Eslovakia, Estonia) zahartzearikasu egiteko programak bai hartu dituztela baina,oro har, hauek izaera zatikatua dute eta ez dute sen-dotasun handirik, dauden mekanismo instituzionalahulak eta gobernu eta alderdi politikoek biztanleenzahartzearen arazoari emandako lehentasun txikiadirela kausa. Txekiako Errepublikak, aldiz, programazabal eta integrala eduki zuen “Nacional Programmeon Preparation for Ageing for 2003-07”.

4.1.3.2. Erresuma Batua eta Irlanda

EBko gainerako herrialdeekin alderaturik biz-tanleria nahiko gaztea dute. Erresuma Batuan,berriz, zahartzeari emandako erantzunak zatikatutaeta barreiatuta egoteko joera izan du laurogeitahamarreko hamarkadaren amaierara arte. Harrezgeroztik politika integral eta koherenteagoa hartu

• guztientzako aukerak eta enplegua bermatzea,bere adina edozein dela ere. Europak bere lan-potentzial osoa erabili behar du zaharkitutakobiztanleriaren erronkei aurre egiteko xedez.

• Pertsonen autonomia sustatzea bere bizitzazehar gaitasunak garatuz, lan-partaidetza han-ditzeko helburuz.

• Zahartutako biztanleriaren bizitza osasuntsu etaaktiboa sustatzea, kohesio soziala eta produkti-bitate handiagoa ahalbidetzeko.

• Bizitza laboral eta familiarraren arteko orekarakomodu berriak eta zahartzeko politikak sustatzeaeta sexuen arteko berdintasuna handitzea

• Erronka handietan oinarritutako ikerketa es-trategikoko agenda garatzea. Hauen arteanosasunak eta zahartzeak besteen gainetik le-hentasunezko toki betetzen dute (segurtasunenergetikoa, garraioa, klimaren aldaketa, ba-liabideen erabilera eraginkorra,...).

4.1.3. Europako zahartzeari buruzko politikanazionalen panorama orokorra

Atal honetan EBko herrien bost taldetan (Baltikoeta Europa erdialdeko herriak; Erresuma Batua etaIrlanda; Mediterraneoko herriak; Europako iparral-deko herriak eta Europako mendebaldeko herri kon-tinentalak) zahartze demografikoaren fenomenoariemandako hainbat ikuspunturen gaineko ikuspegipanoramikoa aurkezten da. Helburua sortzen ari direnpolitika demografikoen laburpen laburra ematea da,ikuspegi estrategiko eta orokor batetik29.

Herri gehienak neurriak inplementatzen ari dirapentsioen eta gizarte ongizatearen sistemen gai-nean, lan-merkatuarekin lotutako ekimenen bitartezosatuta eta hauek, kolektibo objektibotzat, adinekopertsonak hartzen dituzte. Lan-merkatuan adin-taldehau atxikitzea nabarmentzen dute, agian bere itzuleraedo berrintegrazioa baino gehiago. Zenbait kasutan,bereziki Europako iparraldeko herrietan, eragile eko-nomiko eta sozialak ordezkatzen dituzten erakundeekneurrien formulazio eta inplementazioan estuki na-

29 European Policies Research C enter, University of Strathclyde, UK, “Regions for all Ages: The implications of Demographic Ageingfor Regional Policy”

95


oinarriturik egon dira, adineko pertsonen mendekota-sun mailak murrizten eta aurreratutako erretirorakopizgarriak murrizten saiatuta. Halaber, jarduketak ereikusi dira adin handieneko langileentzako prestakun-tzaren arloan, baita hauen kontratazioa malgutzerabideratutako lan-erreformak ere.

Dokumentu nazional integratzaileen ordez, herrihauetan zahartzeari buruzko politikak ongizate etagizarteratzeko estrategia zabalago baten parte dira,edo estrategia partzialak daude, “Portuguese Inte-grated Support Programme for the Elderly” bezalaxe.Zentzu horretan, Mediterraneoko herrietan estrate-giak zatikatuak dira eta, batez ere lan-merkatu etapentsioei buruzko kontuetan oinarritu dira.

Gobernu nazionalek garatutako zahartzearen ar-loko agenda estuak, berriz, eremu zabala uzten dioherri hauetan eskualdeko estrategia eta ekimenberritzaileen garapenari.

4.1.3.4. Europa iparraldeko herriak

Europa iparraldeko herriek biztanleen zahartzekoprozesu handiari aurre egin behar izan diote, besteesparru geografiko batzuetan baino lehenago gertatudena. Horregatik, hain zuzen ere, zahartzeari buruzkopolitikak egin eta ezartzeko arloan herri aitzindariakdirela jo daiteke. Horren ondorioz, ekimen integralakabiarazita dituzte edo garatzen ari dira, erronka honiaurre egitera bideratuta, lan-merkatuaren ikuspegitikzuzenduta daudenak.

Suedian, programa nazional espliziturik oraindikez dagoen arren, berriki parlamentuko batzordea etalantaldea sortu dira, adineko pertsonentzako epeluzeko politikak garatzeko zimenduak jarri dituzte-nak. Danimarkan “politika Senior” egiteko batzor-dea sortu zuten. Batzorde honen azken txostenakadinaren muga finkoak ezabatzearen alde egitenzuen eta diskriminazioaren aurkako akordioak etalan malguaren aldekoak egitearen alde, beti adinekopertsona enplegatuen kolektiboari zuzenduta. Horidela kausa, “Fondo senior” eta zahartzeari buruzkopolitikak garatu nahi dituzten enpresetarako doakoaholkularitza ezarri ziren. Finlandiak ere programanazional ulerkorra du zahartze demografikoaren etabere ondorioen gairako30.

dute. Arreta esparru politiko baten sorreran oina-rritu da. Honek adineko biztanle langileen jarrerapositiboagoa ahalbidetuko luke boluntariotasunetik.Zehazki, Opportunity Age ekimenak 2005. urteanarlo honetako gobernuaren estrategia zehaztu zuen,adineko jendea mendeko pertsona gisa oro harikusteko dagoen joera amaitzeko helburu nagusiaz.Neurriak garatu zituzten funtsezko hiru arlotan: laneta errenta; zahartze aktiboa; adineko pertsonen-tzako zerbitzuak.

Building a Society for all Ages estrategiak(Adin guztietarako gizartea eraikitzen), 2009. urtekouztailean argitaratutakoak, hainbat proposamenplanteatzen ditu Britainia Handiari eraldaketa de-mografikoetarako prestatu, aukerak baliatu etaplanteatzen dituen erronkei aurre egitea ahalbide-tzen duen kultur aldaketa bultzatzeko. Estrategiarenfuntsezko elementuen artean jendeari etorkizunariaurre egiten eta aldez aurretik bizitza luzeagoakplanifikatzen laguntzea dago, aldi berean beha-rrezko zerbitzuak erabilgarri egotea ziurtatuta. Es-trategiak hainbat neurri planteatzen ditu, eta hauenartean honakoak daude: Aktiboak 60rekin paketea,adineko pertsonak aktibo mantentzen laguntzeko;Autoenplegua 50+; inklusio digitaleko proiektuak;adin ertaineko pertsonen kontsultetarako leihatilabakarra finantza, osasun, karrera profesional,...etaabarren gaietan; “Toki Ona Zahartzeko”, tokian honiburuzko kontuei heltzeko programa; adineko pertso-nentzako zerbitzuak eskaintzeko fondo berritzaileak;eta Zahartzeari buruzko Aholku Kontseilu Nazionalberria.

Irlandan zahartzeak EBko gainerako herrietanbaino garrantzi txikiagoa eduki du. Hala ere, agintaripolitikoek bere inplikazioak kontuan hartu dituzte.Zehazki, “Equality for Older People” ekimenak jarreranegatiboak ezabatzea sustatu du zahartzeari dago-kionez eta adineko pertsonek gizartean parte hartzeasustatu du.

4.1.3.3. Mediterraneoko herriak

Herri hauek EB eta munduko biztanleria zahar-tuenak pilatzen dituzte eta aurreikuspenek, gainera,erakusten dute azkar zahartzen jarraituko dutela(bereziki Espainia). Herri hauetan zahartzearen au-rreko erantzunak zerbitzu espezializatuen eskaintzan

30 Ikusi aurrerago.

96


te fenomenoaren aurrean. Europako herri ugaritanerantzukizun politikoen mailakako erregionalizatzeakeskualdeko agintariei eskumenak eta baliabideakeman dizkie arlo honetan ere esku hartzeko, aregehiago aldaketa demografikoak herri berberarenbarruan sarritan profil nahiko berezituak edukitzendituela kontuan hartzen badugu. Aurrean daudenerronkek sektore eta maila anitzeko erantzunak es-katzen dituzte, eta sarritan eskualdeko hurbilpenekbaino ezin dituzte horiek ahalbidetu.

4.2. Politikak Lan Merkatuaren alorrean

4.2.1. Lan-bizitza luzatzera eta zahartze aktibo-ra bideratutako estrategia orokorrak

Nazioarteko erakundeek kolektibo seniorrarenenpleguaren erronka azpimarratu egin dute zahartzedemografikoaren testuinguruan. ELGAk 1998. urtetiketa Europako Batasunak 1999. urtetik “zahartzeaktiboa” defendatu dute pentsioen sistemen oreka-ren arazoari eta eskulanaren uzkurdurak eragindakolehiakortasun-galeraren arriskuaren arazoari aurreegiten lagundu beharko duen elementu gisa.

Zehazki, Europako Batasunak 2010. urterako bihelburu hartu zituen:

• %50eko enplegu-tasa lortzea 55 eta 64 urte bi-tarteko talderako (2001. urteko StockholmekoEuropako Kontseilua)

• Lan-jarduera uzteko batez besteko adinaapurka-apurka 5 urte inguru atzeratzea (2002.urteko Bartzelonako Europako Kontseilua)

2003. urteko “Pentsio egoki eta iraunkorreiburuzko baterako txostenak” ere denbora gehiagozlan egitearen garrantzia azpimarratu zuen zahartzedemografikoaren ondorioei aurre egiteko. Helburuesplizitua da Lisboako testuinguruan.

2006. urtean aurkeztutako “Pentsio egoki etairaunkorrei buruzko Laburpeneko Txostenak” adie-razten zuen EBko Estatu asko babes sozialeko beresistemetan erreformak egiten ari zirela lan-bizitzaluzatzea sustatzeko helburuz.

Burutzen ari diren jardun-lerroak honako hauetanoinarritzen dira:

4.1.3.5. Europa mendebaldeko herri kontinen-talak

Austria, Belgika, Alemania, Frantzia, Luxenburgoeta Herbehereek antzeko perspektibei aurre egi-ten diete zahartze demografikoari dagokionez, bai-na abiapuntu heterogeneoa dute. Herbehereak etaLuxenburgo herri “gazteenen” artean egongo liratekeeta Alemania, aldiz, zahartuenetakoa da.

Herri hauetako gehienetan gizarte segurantzarensistemen erreformak agenda politikoetan nagusi izandira. Aurreratutako erretiroaren kultura zuzentzekoahaleginak bereziki nabarmendu behar ditugu. Adi-neko pertsonen kolektiboaren ordezkariek pentsioakerreformatzeko korporazioko eztabaidetan parte hartudute, bereziki sindikatuen bitartez. Hala ere, agendapolitika nazionaletan kontuan hartutako erronka sortazabala izan da. Herbehereetan zahartze aktiboarenkontua nagusitu da. Bertan adineko pertsonen kolek-tiboaren sektore arteko politika hartu da. FrantzianAdineko Pertsonen estatuko Idazkaritzak programaabiarazi zuen mendeko adineko pertsonen autonomiahanditzea lortzeko xedea duena. Luxenburgok Adine-ko Pertsonentzako Kontseilu Gorena du. Alemania,Austria eta Belgikan hainbat ekimen politika sortudira zahartzeari dagokionez, baina ez dago estrategianazional integraturik.

4.1.3.6. Eskualdeko politiken larrialdia

Europako Batasun osoan ikuspegi berriak ager-tzen hasten dira zahartzeak dakartzan erronka etaaukeren gainean. Agenda berriak, aktibo eta mul-tisektorialak, orain eskualdeko gobernuen eginki-zun potentzialki garrantzitsuago bat barne hartzendu. Modu honetan, herri gehienetan nazio mailakohainbat estrategia, programa eta planak identifikatuahal daitezke, eskualde eta tokiko proiektu sorta za-balerekin uztartzen direnak, sarritan tokiko agintarieketa hirugarren sektoreak garatutakoak. Hori aldaketademografikoaren aurreko politikoen maila zabaltzenere laguntzen ari da.

Zahartzearen kontzeptualizazio berri batek adie-razten du pentsio eta gizarte zerbitzuen gaiak, osogarrantzitsuak badira ere, ezin direla bakarrak izan.Zentzu horretan, eskualdeko politikek erantzun eko-nomikoak, sozialak eta hiritarrenak uztar ditzake-

97


adin handiena duten pertsona langabetuei emandakotratamendua biztanleriaren gainerako kategorieiemandakoa baino lagungarriagoa izan da. Baldintzaonenak honako hauetan zehaztu dira:

• Langabeziako prestazio handiagoak edo beraujasotzeko epe luzeagoak.

• Abantaila abantailatsuagoak lanerako presta-sunari dagokionez edo enpleguaren bilaketaaktiboaren eskakizunei dagokienez.

Berriki hartutako neurriak norabide bikoitzeandoaz: tratamendu lagungarriago hori pixkanaka eza-batzea eta baldintzak gainerako biztanleei aplikatu-takoekin parekatzea eta adin handieneko langileaklan-merkatuan berriro sartzea sustatzen duten poli-tika aktiboak hartzea.

Jarraian eratutako formula guztien gaineko adibi-de interesgarri batzuk modu eskematikoan aurkeztutadaude.

• Pizgarriak enpresetarako.

Belgikan Activa45+ programa dago. Honek enpreseiGizarte Segurantzarako murrizketa edukitzea ahalbi-detzen die 45 urtetik gorako iraupen luzeko langabetubat kontratatuz gero. Italiako Gobernuak ere abantai-lak eskaintzen ditu (murrizketak gizarte segurantza-rako kontribuzioetan) adineko langileak kontratatzendituzten enpresetarako. Hungarian dagoen programabati esker iraupen luzeko edo enplegu-bilaketakoprozesuan dauden 50 urte baino gehiagoko per-tsona langabetuak kontratu dituzten enpresek dirulaguntza jasotzen dute dagozkien lansarien zati batordaintzeko. Gainera, herri honetan STAR EXTRACard deitutakoa ere badago. Txartel hau kualifikaziotxikiko edo 50 urte baino gehiagoko pertsonentzat daeta bere xedea da kolektibo hauei aparteko laguntzaematea. Enpresa batek txartel hau duen langabetubat kontratatzen badu, abantaila asko edukiko dituGizarte Segurantzarako ordainketetan.

• Kontratu espezifikoak.

Frantziako lan-erregulazioak kontratu espezifikoakjasotzen ditu (50 urtetik gorako pertsonentzako kon-tratuak, 57 urtetik gorako pertsonentzako kontratubereziak, kontratu malguak).

1.1. Adin handieneko biztanleen edota desgaita-sunen bat dutenen enplegu-aukerak handitzealan-baldintzak hobetuz eta kolektiboaren enple-gagarritasuna hobetzen duten prestakuntzakopolitika aktiboak edo kolektibo hau laneratzerazuzendutako programa espezifikoak garatuz.

1.2. Lan-merkatua goiz uzteko pizgarriak kentzeaematen diren eta erretirora igarotzea azele-ratzen duten prestazioetara jotzeko irizpidezorrotzagoak ezarriz. Zehazki, neurri murriz-taileagoak dira honako hauei aplikatutakobaldintzetan:

• Langabeziako prestazioak adin handienekobiztanle langileentzat

• Baliaezintasuneko prestazioak

• Alarguntza-prestazioak

• Pentsio pribatuak

1.3. Lan-etapa luzatzeko pizgarriak handitzea biz-tanle langileentzat (fiskalitatearen bitartez)eta kolektibo enplegatzailearentzat, adinekopertsonak kontratatzea sustatuz eta aurrera-tutako irteerak egoteko pizgarriak kenduz.

1.4. Erretiroranzko ibilbide malguak sustatzeahonako hauek egituratuz:

• Aurreratu eta geroratutako erretirorako bal-dintzak

• Pentsio partzialak kobratzeko baldintzak

• Pentsioa eta lansaria uztartzeko aukera (delalan egin beharreko ordu kopurua aukeratu ahalizateko edo etorkizuneko pentsioa handitzeko)edo baita bizitza aktibora itzultzeko aukera erepentsioa jasotzea geldituta (Suedia)

4.2.2. Langabezia eta baliaezintasuneko presta-zioekin lotuta eratutako erreformak

4.2.2.1. Langabeziako prestazioei eta adine-ko pertsonen kontratazioari buruzkoneurriak

Lan-merkatutik goizegi ateratzeari buruzko txos-ten espezifikoak jasotzen duen bezala (berau GizarteBabeseko Batzordeak egin du), EBko estatu askotan

98


• Ordutegiak malgutzea eta telelana, baliaezin-tasun partziala lan partzial, birziklatze etaorientabidearekin uztartzea, finantzaketa pu-blikoa erabiliz lanpostuak desgaitasuna dutenpertsonaren beharrizan bereziei erantzutekoegokituta.

• Desgaitasunen bat duten pertsonak kontrata-tzen dituzten enplegatzaileentzako pizgarriak,bere lansariaren zati bat ordaintzera zuzendu-ta, enpresetako desgaitasuna duten pertsonenkuotekin lotutako pizgarri fiskalak,...

• Baliaezintasunaren prebentzioa eta errehabi-litazio profesionalak osasun-arazoak dituztenpertsonentzat.

Jarraian adibide interesgarri batzuk zehaztutadaude:

• Pixkanaka sartzea.

Belgikan, laneko desgaitasuna pairatzen duten pertso-nek lanari modu partzialean berriro ekiteko aukera dute,pixkanaka osatuta. Lan-baldintzak desgaitasun motareneta jasotako baimen medikoaren arabera ezartzen dira.

• Errehabilitazio profesionala.

Txekiako Errepublikan errehabilitazioko programa batdago eta honen bidez orientabide, lanbidea hauta-tzeko aholkularitza, enplegurako prestaketa teoriko-praktiko,...eta abarren zerbitzuak eskaintzen dituzte.Belgika, Lituania edo Polonian ere antzeko zerbitzuakeskaintzen dituzte, ogibide egokia aurkitu eta beha-rrezko gaitasunak garatzeko xedez.

• Prestakuntza.

Irlandan “Back to Education Programme” prestazioaeskaintzen diete denbora jakin batez baliaezinta-suneko pentsioa jaso duten pertsonei. Programakpertsona hauei bigarren eta hirugarren mailako pres-takuntza aitortutako eskola eta zentroetan jasotzeaeta pentsioa kobratzen jarraitzea ahalbidetzen die.

• Babestutako enpresak.

Desgaitasuna duten pertsonen enplegua laguntzendute eta laguntza publikoa jasotzen dute lansariak or-daintzeko, murrizketak Gizarte Segurantzarako kontri-

• Prestakuntzako programak.

Txekiako Errepublikan, enplegu bulegoek “Individual Ac-tion Plan (IAP)” kudeatzen dute. Berau 50 urtetik gorakolangabetuen laneratzea errazteko sortu dute. Planakprestakuntza eta berreziketako programak jasotzen ditu,baita Europako Gizarte Fondoaren bestelako proiek-tuak ere. Alemanian, “Continuing Training for Low-SkillWorkers and Older Employees in Firms” programakfinantzako laguntza eskaintzen die langileei etengabekoprestakuntza eskaintzen dien enpresei (funtsean ETEak).Letonian, adin handieneko pertsonek etengabeko pres-takuntza, birziklatze eta gaitasun profesionalen jardue-retan parte hartu ahal dezakete; erretiroko adinetikhurbil dauden langabetuei bereziki zuzendutako pres-takuntzako programa modularrak daude, eta hauek, eraberean, autoenplegurako prestakuntza jasotzen dute.

• Adineko pertsonen autoenplegurako laguntza

Txipren, laguntza espezifikoak eskaintzen dituztemanufakturako negozio txikia ezarri nahi duten 63urtetik gorako langabetuentzat.

• Denbora partzialeko lana

Hungarian, “Premium Years Programme” deitutakoprograma dago. Honek erretiroa hartzear dauden lan-gileen jarduera mantentzea ahalbidetzen du denborapartzialeko lan-kontratuen bidez.

• Portaera eta jarreretan eragiten duten kanpai-nak.

Erresuma Batuan “Age Positive” kanpaina garatu dute.Kanpaina hau enpresarien artean adinen aniztasuneanoinarritutako lan-indarra sortzea sustatzen saiatu da.Gainera, lan-munduan adinagatiko bazterketaren aurkaborroka egiteko araudia ere ezarri dute.

4.2.2.2. Baliaezintasuneko prestazioekin lotu-tako neurriak

Lan-merkatutik goizegi ateratzeko bide emandezaketen bideetako beste bat baliaezintasunekoprestazioak dira. Herri batzuek prestazio hauetarajotzeko baldintza zorrotzagoak ezartzera zuzendutakoneurriak ere hartu dituzte edota ezintasuna dutenpertsonak lan-merkatuan sartzea errazten duten neu-rriak. Hauen artean honakoak adieraz ditzakegu:

99


Pentsioak nahiko txikiak dira. Laneko diskriminazioamugatua da eta lansarien progresioa antzinatasuna-rekin txikia da. Langabezia-tasa txikia da 15 eta 25urte bitarteko biztanleentzat.

• Erresuma Batua

Txirotasun-tasa handiak ditu 65 urtetik gorako per-tsonen artean. Pentsioak txikiak eta desberdinakdira. Kolektibo seniorra diskriminaturik dago, bainalangabezia-tasak eta lansarien malgutasunak enple-gu seniorra mantentzea ahalbidetu dute.

• Finlandia

60 eta 65 urte bitarteko kolektiboaren enplegu-tasahanditzea lortu du langabezia maila handi samarraeduki arren. Estrategia honek, baina, 55 eta 60 urtebitarteko langabezia-tasa handitzea eragin zuen.Finlandiak aurretiko erretiro eta baliaezintasunarendispositiboak murriztu ditu. Aldi berean, politikaespezifikoa abiarazi du lan eta prestakuntzako bal-dintzak hobetzeko eta eragile sozialak mobilizatzekokolektibo seniorraren enpleguaren gaiari dagokionez,zehazki “adineko langileentzako programa naziona-la”.

• Herbehereak

Nahiko eskuzabala den pentsio sistema edukita ere,Herbehereek enplegu seniorraren hazkunde handialortu dute. Aurretiko erretiroaren dispositiboak mu-rriztu dituzte eta baliaezintasunarenak, berriz, gogor-tu dituzte. Lan egiten duten adineko pertsonentzakokreditu fiskala handitu dute. Kolektibo seniorrarenenplegua denbora partzialeko lana garatuz laguntzenda.

Oro har, argi dirudi lan-merkatuaren egoera orokorrakeginkizun garrantzitsua duela enplegu seniorraren ar-loko emaitzei dagokienez. Horrela, enplegu betea edogutxienez zentzu horretako egoera ona beharrezkoeskakizuna da emaitza onak lortzeko adin handienekolangileen kolektiborako enpleguaren arloan. Adine-ko pertsonen enplegu-tasa handitzera zuzendutakopolitika, ondorioz, enpleguko politika global batenbarruan sartuta egon behar da. Bestela esanda,enplegu seniorraren arloko arrakasta enplegu arlokoarrakasta globalaren elementua da.

buzioetan eta diru laguntzak instalazioak egokitzekoedo etengabeko prestakuntzako programak.

• Desgaitasuna duten pertsona langabetuakkontratatzen dituzten enpresetarako pizgarriak

Txipren, adibidez, pizgarri mota hauek ezarri dituzte.

• Egokitzapen teknikoa.

Estonian neurri berriak ezarri dituzte desgaitasunaduten pertsonen artean langabezia murrizteko. Hauekenpresen instalazioen egokitzapena laguntzeko dirahobekuntza teknikoak edo lan-ekipamendua sartuta,besteak beste.

• Autoenplegua.

Eslovakian diru laguntza espezifikoak daude autoen-pleguko formulak garatzeko interesa duten desgaita-suna duten pertsonentzat.

4.2.3. Erreferentziako politika nazionalak Adineta Zahartze Aktiboaren Kudeaketan

Kolektibo seniorraren jarduera-tasa ona man-tentzen arrakastatsuenak diren herriak Danimarka,Suedia eta Erresuma Batua dira. Finlandia eta Herbe-hereak, berriz, aipatutako tasarekin lotuta lortutakohobekuntzei dagokienez izandako lorpenengatik na-barmentzen dira, tasa honetan hazkunde oso esan-guratsuak egon direlako.

• Danimarka

Danimarkak jarduera tasa handiak lortzen ditu emakumezein 55-60 urte bitarteko kolektiboarentzat. Adin tartehorretako erretirodunak urriak dira. Iragan hamarkadakoenplegu-hazkundea 55 eta 60 urte bitarteko gizonezkoeneta 55 eta 65 urte bitarteko emakumezkoen arteannabarmendu zen, baina 55 eta 60 urte bitarteko langa-bezia-tasa apur bat hazi da. Kolektibo seniorrarenga-nako diskriminazioa txikia da. Aipatutako kolektiboarenenplegua, antza denez, kolektibo seniorrari zehazkizuzendutako enpleguen eskaintzagatik azaltzen da.

• Suedia

Seniorren enplegu-tasa handia mantentzea lortu du.Hazkunde ekonomikoak enplegu-tasa handitu du.

100


biztanleria aktibo zaharrenetako bat zuen. Ondorioz,irteera masiboen erritmoak eskulanaren defizit larriaekartzeko mehatxua egiten zuen. Horretaz gainera,Finlandia ez zen etorkinak hartzen zituen herria eta,ondorioz, aipatutako irteerak barruan konpentsatubehar zituzten. Egoera kritiko honek kolektibo senio-rraren enpleguaren kontuari buruzko agintari finlan-diarrak irmoki mobilizatzera ekarri zuen.

• Finlandiako lehen ekintza plan seniorra (1998-2002)

45 urtetik gorako pertsonen enpleguaren aldekoFinlandiako bost urteko lehenengo plan nazionalakbere programaren zati handi bat informazio eta peda-gogiara zuzendu zuen, gai honi dagokionez biztanleeneta eragile sozialen mentalitatearen gainean eragite-ko xedez. Bere “Esperientzia aberastasun nazionalada” sloganak adineko langileen irudi debaluatuaaldatzeko borondatearen berri ematen zuen.

Bere printzipioek, “giza kapitala mantentzea eza-gutzaren ekonomia globalizatu batean” eta “anizta-sunaren eta adinen sinergiaren kudeaketa integratuabultzatzea lanean”, lehenik eta behin prebentiboaden ikuspegira eramaten dute: adinaren araberazatikatutako kudeaketa baztertzea eta aniztasunareneta adinen kudeaketa berria asmatzea, elkartruke,etengabeko prestakuntza eta bizitza profesionalarenibilbideen biderkatzean oinarriturik. Azken xedeada biztanleria langile osoaren enplegagarritasunahanditzea.

Izan ere, baita Suedia bezalako herrietan ere —ber-tan adineko langileen enplegu-tasa tradizioan zeharhandia izan da—, lan-merkatuaren narriadurak en-plegu seniorraren murrizketa handia ekarri du delamekanismo negoziatuen bitartez (eragile sozialekerabakiak hartzen dituzten aurreratutako erretiroaklaguntzeko) edo mekanismo automatikoen bidez:adineko biztanleria okupatua irazten dute, enpresekhauek kontratatzea baztertzen dute edota pertsonahauek lan-bizitza uzten dute baliaezintasuneko dispo-sitiboetara edo bestelako behin-behineko batzuetarajota.

4.2.3.1. Finlandiaren kasua praktika onarenadibide gisa

Erreferentziako herria da bikaintasunagatik za-hartze aktiboaren arloan eta adinaren kudeaketanpolitika global eta integratua hartu du estrategiazatikatuagoak abiarazi dituzten bestelako eredu ba-tzuek ez bezala.

Finlandia, 1997. urtera arte, 55 eta 64 urte bitar-teko kolektiboaren enplegu-tasa txikiena zuen Euro-pako herrietako bat zen (%35,6). Urte horretara arteFinlandia lan-jardueraren aurreratutako uztearen kul-turan izugarri murgilduta zegoen. Hala eta guztiz ere,harrez geroztik gaur egun arte Finlandiak aipatutakoenplegu-tasa modu izugarrian handitzea lortu du.

Bere abiapuntua langabezia-tasa handia etahazkunde txikia zituen herriarena zen. Munduko

4.2. TAULA. LAN-MERKATUAREN ADIERAZLEAK ELGAREN HAINBAT HERRITAN, ADIN-TALDEAREN ARABERA

2005 2005-1995

55-64 urte bitar-teko enplegu-

tasa

Langabezia-tasaglobala

25-54 urte bitar-teko enplegu-

tasa

55-64 urte bitar-teko enplegu-ta-saren bilakaera

Langabezia-tasa globalarenbilakaera

25-54 urte bitar-teko enplegu-tasari buruzkobilakaera

Suedia 69,5 1 7,8 8 84,0 1 7,5 9 –1,4 9 6,0 6Danimarka 59,8 4 4,9 4 84,0 2 10,5 5 –2,1 6 8,2 4E. Batua 56,8 5 4,6 2 81,1 5 10,9 3 –4,1 4 6,9 5Finlandia 51,6 7 8,5 12 81,7 4 17,2 1 –7,0 3 11,6 1Herbehereak 44,9 10 5,2 6 80,9 6 15,5 2 –1,9 7 9,6 2Espainia 43,1 11 9,2 13 74,4 14 10,7 4 –13,6 1 –4,2 15

Oharra: Letra etzanez, herri bakoitzari dagokion postua aztertutako 16 herrien artean.Iturria: ELGA “Etude Comparative sur les Pays Européens ayant un taux d’emploi des Seniors Elevé. OFCE (Observatoire Français desConjonctures Economiques)”-tik hartuta. 2007.

101


bestekoa baino txikiagoa izan da (200831. urtekozifretan, %38 EB-15eko %47aren aurrean eta %50baino handiagoko zifrak Europako beste herri ba-tzuetan: %53 Herbehereetan, %58 Erresuma Batuan,%70 Suedian). Egiaztapen honen aurrean, FrantziakoGobernuak, 2006. urtean zegoeneko “SeniorrenEnplegurako Ekintza Plan Nazional Itundua (2006-2010)” aurkeztu zuenak (lanbideen arteko akordionazionalaren ondorioz), 2008. urtean hainbat neurrihartu zituen kolektibo seniorraren enpleguaren alde,eragile sozial eta ekonomikoekin itunduta. Neurrihauek hurrengo hiru helburu hauei erantzuten diete:

1. Adinarenkudeaketaaktiboa laguntzeaenpre-sa eta sektoreetan kolektibo seniorraren en-pleguaren aldeko akordioen bitartez

— Gobernuaren helburua kolektibo seniorrarenenpleguaren gaineko negoziazioko dinamikapositiboa aktibatzea, konpromiso zehatz etakuantifikatuen inguruan, sektore eta enpre-setan, hauek adinaren kudeaketa aktiboahartzera bultzatu nahian.

— Zentzu horretan, 300 pertsona edo gehiagoenplegatuta dituzten enpresek akordioak ez-tabaidatu eta hartu behar dituzte kolektiboseniorraren kolektiboaren enplegua hobe-tzeko 2009. urtea bukatu baino lehenago.Akordioek gutxieneko eduki batzuei erantzunbeharko diete eta Enplegu Ministerioak bali-datuta egon beharko dira.

— Legeak aurreikusten du erretiroarenaren koti-zazio gehigarria, 2010. urtetik aurrera aplikatubeharreko, kolektibo seniorraren enpleguaridagokionez akordio bati lotuta ez dauden 300soldatapeko baino gehiagoko enpresetarako.Enpresa txikienak salbuetsita geldituko dirabere sektoreak horren gaineko akordioa har-tuta duenean.

— Estatuak, organismo espezializatuek eta Gi-zarte Segurantzakoek sektore eta enpresenesku diagnostiko demografikoko tresnak, In-terneteko atari instituzionalak eta laguntzaeta aholkularitzako tresnak jarriko dituzte.

• Finlandiako bigarren ekintza plan seniorra(2003-2007)

Finlandiako bigarren plan seniorra kalifikazio mailatxikia duten 30 eta 54 urte bitarteko biztanleei zuzen-duta egon da, eta bere helburua izan da prestakuntzaarloko belaunaldi arteko aldea murriztea. Helduenprestakuntzarako eskubidea ezarri zen. Honek ordain-dutako prestakuntzako 18 hilabetera jotzea ahalbi-detzen zien bere karrera profesionalean zehar. Kali-fikazio txikiko kolektiboen prestakuntzako inbertsioakondorioz bere produktibitate eta enplegagarritasunahanditzea ekarri zuen.

Bizitzan zehar enplegua zerbait “iraunkor” bihurtzeaeta enpleguaren kalitatea hobetzea benetako erronkabihurtu ziren, enpresen aginte-tauletan argi eta garbiislatuta. Bere jarraipenak osasun, lantokiko segur-tasun eta giza baliabideen kudeaketaren gainekoadierazle ugari dakartza.

Bigarren Plan honek bi alderdi azpimarratu ditu:

1. Adin-aniztasunaren eta egon daitezkeen adin-si-nergien kudeaketa. Xedea da belaunaldi guztienlaneko lankidetza eta osagarritasuna laguntzea(“nik irakasten dizut, zuk irakasten didazu”).

2. Enpresako eragile guztiak mobilizatzeko be-harra.

Finlandiako Gobernuak berriki egindako 2009ko Zahar-tzeari buruzko txostenak, oraindik ere, adierazten duenplegu-tasa handia lortzeak batez besteko lan-bizitzaluzatzea dakarrela, eta honek, era berean, enplegu-eskari handia eta pizgarri handiak eskatzen ditu langi-leak laboralki aktibo egon daitezen. Lan-baldintzak adinhandieneko langileen ezaugarrietara egokitu beharkolirateke, erretiro goiztiarra hain erakargarri ez dadilaizan eginez. Txostenak, berriz, adierazten du enpleguamantentzeko finantzako bultzada beharrezkoa dela,aipatutako politikak epe laburrera finantza publikoetandesoreka eragingo duen arren.

4.2.3.2. Frantzia eta bere neurriak kolektiboseniorrari dagokionez

Frantzian 55 eta 64 urte bitarteko adinen taldea-ren enplegu-tasa, tradizioan zehar, Europako batez

31 DG Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, Employment in Europe 2009.

102


— Enplegu Zerbitzuetan kolektibo seniorrarenlaguntza indartuari dagokionez, 2009ko ekintzaplanak enplegura itzultzen laguntzera zuzendu-tako zerbitzu eta neurri sustatzaileen eskaintzaberria egituratzen du.

— Horrela, enpleguaren 425.000 eskatzailek la-guntza indartua dute, eta hileko jarraipenaegiten da lehenengo hilabetetik bertatik (lau-garrenetik aplikatu beharrean, lehen egitenzen bezala). Kolektibo seniorraren motiba-zioa bultzatzeko, lagunduta enplegua bila-tzeko ibilbideak biderkatzen dira eta enplegu-prospekzioak zehazten dira. Enpresek, berriz,50 urtetik gorako pertsonen kontrataziorakolaguntzen informazio osoa dute. Laguntzakobestelako dispositiboak ere egon daitezke—beharrizanen diagnostiko pertsonalizatua,izangaiak aldez aurretik aukeratzea, kontra-tazioaren aurretik ingurune profesionala eba-luatzea eta pertsona enpresan integratutadagoen jarraitzea—.

4.2.4. Europako Batasuneko Lan eta GizarteBabeseko Batzordeek zehaztutako lan-ildoak

Europako Batasuneko Lan eta Gizarte Babes Batzor-deek bere Joint EMCO-SPC Opinión On Active Ageingdokumentuan zahartze aktiboaren arloan hainbat go-mendio egiten dituzte enpleguari dagokionez. Ikuspegiintegraletik heltzeko beharra azpimarratzen dute etapolitika egokiak hartuz lan-merkatu, etengabeko ikas-kuntza, lan-baldintza, laneko osasun eta segurtasun etagizarte babesaren erreformen arloetan eta generokopolitika aplikatuz politika horizontal gisa.

Jarraian aipatutako txostenak nabarmentzen di-tuen mezuak jasotzen dira.

• Aldaketa demografiko eta bere inpaktuarengainean kontzientzia hartzea

Zahartze aktiboaren arloan erreforma sozial eta politikoalortu ahal izateko beharrezkoa da zahartzearen berarenkontsiderazioaren gaineko kultur aldaketa ere susta-tzea. Aldaketa honek bizitzaren aldi honekin lotutako

2. Kolektibo seniorra bultzatzea bere lan-jar-duera luzatzera

— Lansaria eta pentsioa konbinatzea ahalbi-detuta soldatapeko pertsonak pentsioaren%100erako eskubidea duenean,

— 2009. urteko urtarriletik aurrera enplegu-erre-tiroa konbinazioa murrizketarik gabe baimen-tzen da 65 urtetik aurrera eta baita 60 urtetikaurrera ere, betiere pentsioaren %100erakoeskubidea edukitzeko beharrezko urteak kotiza-tu badituzte. Dagoen muga (1,6 LGS) eta 6 hila-beteko gabealdia kentzen dira. Karrera osoa ezdutenentzat, konbinazioa baldintza jakin batzukbetez gero bakarrik egin ahal izango da.

— Pentsioa maioratzen duen koefizientea handi-tuta (soldatapeko biztanleei ahalbidetzen dieoinarrizko pentsioa %1,25 handitzea lan egi-ten duen hiruhileko osagarri bakoitzeko, hauda, %5 urteko, lehenengo urtetik aurrera)

— 65 urteko nahitaezko erretiroaren aplikazioakenduta (erretiroa hartzeko erabakia pertsonalangileari bakarrik dagokio, bere adina edo-zein dela ere).

— Nahitaezko erretiroa kendu eta haustekokalte-ordainen araubide fiskal eta sozialaberrikusita egitezko aurretiko erretiroak sai-hesteko xedez.

3. Kolektibo seniorra lanera itzultzea laguntzea

— Enplegua bilatzeko betebeharra salbuestekoadina pixkanaka handituz eta kolektibo senio-rrari enpleguko zerbitzu publikoetan egindakojarraipena indartuz.

— Salbuespenari dagokionez, enplegua eskatzenduten pertsonen eskubide eta betebeharreiburuzko 2008ko legeak32 xedatzen du gutxie-nez 56 urte eta erdi 2009. urtean, 58 urte2010. urtean eta 60 urte 2011. urtean dituztenpertsonak salbuetsi ahal izango direla horrelaeskatzen badute bakarrik. 2012. urtetik aurreraenplegua bilatzea salbuesteko aukera bertanbehera geldituko da.

32 Loi du 1er. Août 2008 relative aux droits et devoirs des demandeurs d’emploi.

103


diseinuan, bai eta lan-denboraren malgutasunariburuzko akordioak ere.

4.3. Politikak Pentsio Sistemen esparruan

Agerian jarri den bezala, aldaketa demografikoakpentsio-sistemen gainean duen eragina garrantzi-tsuenetako bat da bere ondorio sozial eta ekono-mikoengatik eta, ziur aski horregatik, erreformakoekimen kopuru asko eragiten ari da eta eztabaidahandiak ere sortzen ari da aipatutako erreformahoriek hartu behar duten norabideari dagokionez.Aipatutako inpaktuaren gaineko azterketa ugari eginizan dira, gomendio ezberdinak eta sarritan elkarrenaurkakoak ematen dituztenak erreformen lehenta-sunei eta bere edukiari dagokienez. Herriek errefor-mak modu ezberdinean ere inplementatzen dituzten,bere arazo espezifikoaren edo dagozkien eragile poli-tiko, ekonomiko eta sozialen artean lortutako adosta-sun eta desoreken arabera.

Testuinguru horretan, atal honen helburua apalada, izan ere, funtsean asmoa da nazioarteko erakun-de batzuk (europarrak batez ere) horren gaineanematen ari diren gidalerroak eta nazioan erabiltzenari diren pentsioen sistemen erreformarako tresnakberrikustea da, dauden aukerak erakusteko. Zehazki,asmoa honakoa da:

— Europako Batasunak pentsioen arloan plazaratu-tako premisa eta gidalerroak biltzea.

— Europa eta ELGAko beste herri batzuetako pen-tsioen sistemak erreformatzeko ildo nagusiakberrikustea.

4.3.1. Europako Batasunaren orientabide etahelburuak zahartzearen erronkari aurreegiteko pentsioen politikari dagokionez

Europako Batasunak, Lisboako Estrategiarenesparruan, ezartzen du biztanleriaren zahartzeakplanteatutako ekonomia eta aurrekontuko erronkahonakoa exijitzen duela:

• Zor publikoaren murrizketa azkarra

EBko kide diren estatuek aurrekontuko postu osasun-tsuak lortu eta kontserbatu behar dituzte eta zor pu-

estereotipoak gainditzea eta adinaren kontuengatikodiskriminazio-jarrerak ezabatzea eskatzen du. Eta beha-rrezko kultur aldaketaren prozesu honetan, interbentzio-ak ez ditu eragile ekonomikoak bakarrik ukitzen, baiziketa zeharkako ekintza integrala beharrezkoa dela, eraguztietako eragileak barne hartzen dituena (hezkuntza,osasun, gizarte, familia,...eta abarretakoak).

• Enplegurako oztopoak kentzea.

Adinagatiko diskriminazioa gainditu behar da etahorretarako legearen aplikazio zuzenarekin bateraenpresetan adin aniztasuna egotearen onurak sus-tatzen dituzten neurriak hartu behar dira. Neurriokkontratazio eta kolektibo seniorra atxikitzeko ozto-poak benetan ezabatu behar dituzte. Adin handie-neko biztanleria langilea lan-merkatuan atxiki etaberriro sartzeko zerbitzu pertsonalizatuak eskaintzaere (orientabideak, birkokatzea,...) praktika ona delaadierazten da. Enpresetarako pizgarrietan edo langi-leentzako sarreren bermean oinarritutako programekenpleguko parte-hartzea handitzen lagun dezakete.Sektoreen arteko mugikortasunak osasun-arrazoien-gatik lan-merkatutik goizegi irteteko beharra prebe-nitu ahal dezake, zereginak pertsonen gaitasuneraegokitzea ahalbidetzen baitu. Jarduera-ezaren pre-bentzioko neurriak berregituraketaren kasuetan.

• Prestakuntzarako oztopoak kentzea teknolo-gia eta antolaketaren aldaketara egokitzeaahalbidetzeko

Adin handieneko biztanle langileen gaitasunakhobetzen dituzten programa espezifikoak. Enpresa-riek erantzukizun handiagoa onartu behar dute berelangileen prestakuntza eta motibazioan. Murrizke-ta fiskalak eta prestakuntzako bonuak instrumentuarrakastatsuak izan daitezke. Postuetako txandaka-tzeak ere prestakuntza sustatzen du.

• Lantoki osasuntsuak eta laneko segurtasuneta osasunaren kudeaketa ona elementu kri-tikoak dira lan-inguruneko zahartze aktiborakooztopoak ezabatzeari begira.

Giza baliabideen politiketan bizi-zikloaren ikuspe-gia hartzea. Hurbilpen hauek egokitzapenak jasoditzakete lan-antolaketa, inbertsio, zeregin egokien

104


rako bere egokitzapena ziurtatzea; pertsonekbeharrezko informazioa jaso dezatela bereerretiroa planifikatzeko eta erreformak ahaliketa adostasun handienetik egin daitezela.

Europako Batzordearen azkeneko txostenenarabera33, EBko estatu kide ugarik bere pentsio-sistemen erreforma sakonak ekarri dituzten neurriakhartu dituzte eta hauek pentsioaren etorkizunekoeskubideetan nabarmen eragin dute eta bere fi-nantza publikoen iraunkortasuna lagundu dute34.Hauetako askok pentsio publikora jotzeko baldintzakmurriztu dituzte, zehazki erretirorako adina handituzeta aurreratutako erretirorako sarbidea mugatuz.Epe luzera, itxaroten da erreforma hauek jarduera-tasa handiagoak ekartzea adin handieneko biztanlelangileen artean.

Halaber, ikusi ere egin da EBko estatu kideekhainbat pentsio-sistema uztartzeko errekurtsoa han-ditu dutela: publiko eta pribatuak, banaketa eta kapi-talizaziokoak, nahitaezko eta borondatezkoak.

Zentzu horretan, EBKo estatu kide gehienak kapi-talizazioko pentsio pribatuen pisua handitzea susta-tzen ari direla. Berriki egindako erreformetan horrelaegin dute Belgika, Danimarka, Alemania, Irlanda etaErresuma Batua bezalako herriak. Beste herri bat-zuek (gehienak EBko estatu kide berriak) nahitaezkosistema kapitalizatuak ezarri dituzte banaketa-siste-maren ekarpenak kapitalizazioko batera transferituz(Hungaria, Polonia, Lituania, Luxenburgo, Letonia,Eslovakia). Hala ere, 2008ko Baterako Txostenakazpimarratzen du sistema pribatuetarako errekurtsoazabaltzea pentsioaren eskubideen balioa mantentze-ko arriskua gobernuetatik pentsioen fondoetara eta,zenbait kasutan, azkenean banakoei transferitzeabezalakoa dela. EBko estatu kideen esperientziakagerian uzten du joera honek pentsioen egokitzape-naren gainean dituen ondorioak ikuskatzeko eta bal-dintza eta eskubideen erregulazio publiko egoki etaarretatsu baten bitartez kapitalizazio bidezko probisiopribatua ziurtatzeko beharra dagoela.

blikoa murriztu behar dute biztanleriaren zahartzeakgastu publikoa handitzea ekarri baino lehenago.

• Enplegu-tasaren eta produktibitatearenhazkundea

Batez ere emakumezkoen eta adin handieneko biz-tanle langileen enplegu-tasa handitzea beharrezkoada. Gainera, bestelako neurri batzuk ere kontuanhartu beharko dira eskaintza eta eskulanaren erabi-lera handitzeko.

• Pentsio-sistemen, osasun-sistemen etamendekotasunaren estalduraren erreformafinantzaketari dagokionez bideragarri egiteko.

Europako Kontseiluak, pentsio egokiak eta bide-ragarriak bermatzen dituzten estrategia nazionalakziurtatzeko xedez, hainbat helburu komun ezarrizituen, honela laburbildu ahal daitezkeenak:

— pentsio-sistemek bere helburu sozialak be-tetzeko duten gaitasuna mantentzea, hau da,erretiroa hartutako biztanleei sarrera ziurraketa egokiak ematea eta adineko pertsonei bizi-baldintza duinak bermatzea.

— Sistema publiko eta pribatuen finantzakoiraunkortasuna bermatzea jarduteko hiru ar-datzen bitartez: Lan-bizitzaren luzapena etazahartze aktiboa sustatuz; kotizazioak eta pen-tsioak modu egokian eta sozialki bidezkoanorekatuz eta pentsioen sistema pribatuen bide-ragarritasuna eta segurtasuna sustatuz

Epe luzerako iraunkortasunaren kontuak hainbatalderdi kontuan hartu behar ditu: etorkizuneko be-launaldiei gehiegizko karga ez ezartzen saiatzea etaherriek aurrekontuko bere politika epe ertain etaluzera egoki birdoitzeko eduki beharreko gaitasunabermatzea.

— Pentsioen sistemen gardentasuna eta lan-merkatuaren aldaketa eta baldintza sozialeta-

33 2006ko Pentsio Egoki eta Iraunkorrei buruzko Laburpen Txostena eta 2007 eta 2008ko baterako txostenak, pentsioetako EstrategiaNazionaleko Txostenetan oinarriturik eginda.

34 “Pentsioen sistemen erreforma berriek (Alemania, Frantzia eta Austriakoak esate baterako), bai eta aurretik egindako erreformekere (Italia eta Suedian adibidez), finantza publikoen bideragarritasuna hobetzen nabarmen lagundu dute” Batzordeak Kontseilu eta Euro-pako Parlamentuari egindako Komunikazioan bilduta dagoena. EBko finantza publikoen epe luzeko iraunkortasuna. 2006.

105


tsioaren pertzepzioari buruzko baldintzak gogortudituzte, kotizazio-aldia handituz, erretirorako legezkoadina atzeratuz edo prestazioa kalkulatzeko meto-doak aldatuz. Beste nazio batzuek banaketa-sistemakaukeratu dituzte, kapitalizazioaren antzeko elemen-tuak dituztenak. Horrela gertatu da Italia eta Sue-dian, bere banaketa-sistemetan kontu nazionalakdeitutakoak sartuta. Kontu hauek pentsio-fondo bir-tualtzat har daitezke. Hauetan banakoaren ekarpenakerregistratzen dira eta hauei etekin hipotetiko edobirtuala gaineratzen zaie, normalean ekonomiarenhazkundearekin lotuta dagoena. Langileak erretiroahartzen duenean, urteko prestazioa jasotzen du, ko-tizatzaileek finantzatuta, eta berau kalkulatzeko berefondo nozionala —ekarpenak eta etekin birtuala—erretiroa hartzean dituen bizi-itxaropeneko urteezzatikatzen da.

Orain sortzen den erronka da gizarte iraunkorta-sunarena da, izan ere, adin handieneko biztanleenartean txirotasun-poltsak berriro sortzeko arriskuaegiaztatu da Alemania, Polonia eta Eslovakian. Eraberean, pentsio publikoaren murrizketek, argi etagarbi, aurrezte pertsonal handiago baten beharradakarte sarreren maila mantentzeko, Frantzia etaAlemanian adierazten den bezala, Irlanda eta Erresu-ma Batuaz gainera.

4.3.2. Europa eta ELGAko beste herri batzuetanpentsioen sistemak erreformatzeko egitu-ratutako ildo nagusiak

Atal honen helburua ez da herriek egindakopraktikak kalifikatu edo epaitzea, pentsioen siste-metarako zahartzearen erronkari jarrera hobe batetikaurre egiteko xedez abiarazitako tresnak aurkezteabaizik.

1990. urteko hasieratik, Europako herri gehienek,baita Japonia eta Kanadak ere, erreformak abiarazidituzte bere pentsio-sistemetan. Aukera sorta zabalada jarduketa motari eta bere ondorioei dagokienez.Horrela, erreforma batzuek ondorio azkarragoak di-tuzte (Alemaniaren kasuan, adibidez, erreformekpentsioaren oraingo ordainketetan ere eragiten dute)eta beste batzuk mantsoagoak (Italiaren adibidea,hemen erreformak 18 urtez zergak ordaintzen dara-matenengan bakarrik eragiten baitu edo Austriakoa,bertan xedatzen baita pentsioaren murrizketak ezindirela %10 baino handiagoak izan). Neurri nabariaketa politikoki eztabaidagarriak egon dira, erretiroarenadina atzeratzea esate baterako, eta beste batzukteknikoagoak eta ez hain gardenak, adibidez pen-tsioko eskubideak kalkulatzeko orduan zenbatutakolansariak.

Erreformek, oro har, hainbat helbururen arte-ko konpromisoa aurkitzea bilatzen dute: finantzakoegonkortasuna, belaunaldi barruko eta arteko ekitatehobea, kontributibitate35 handiagoa eta sistema soli-dario eta epe luzera erregulagarria mantentzea.

Herri batzuek banaketa-sistemak mantentzeaaukeratu dute, baina bere parametroak aldatuta.Beste hitz batzuez esanda, kontribuzioari eta pen-

35 Kotizazioen eta prestazioen arteko harremana.

4.3. TAULA. PENTSIOEN ERREFORMEN INPAKTUAORDEZKATZEKO TASA GORDINENGAINEAN (ELGA)

Gizonezkoak

Erreforma aurretik Erreforma osteanAustria 90,0 80,1Finlandia 66,3 63,4Frantzia 64,7 51,2Alemania 48,7 39,9Italia 90,0 67,9Japonia 40,7 34,4Korea 69,3 66,8Mexiko 72,5 35,8Zeelanda Berria 39,7 39,7Polonia 62,2 61,2Portugal 90,1 54,1Eslovakia 59,5 56,7Suedia 78,9 62,1Turkia 107,6 72,5Erresuma Batua 30,8 30,8

Iturria: ELGA Pensions at a Glance (2007).

ERREFORMA NAGUSIAK EGITURATZEN DIREN ARLOAK

• Sarrera berrien bilaketa eta gastuen murrizketa• Erretiroaren adina atzeratzera bideratutako neurriak• Finantzako proiekzioak eta egonkortasuneko mekanismoakgaratzea• Kapitalizazio bidezko pentsioen erregimenen garapena• Dispositibo zuzentzaileen garapena elkartasunari dagokionez

106


jarraiki, erreserbak eratzeko xedez (Estatu Ba-tuak, Kanada, Belgika, Japonia, Espainia,...).

• Gastuak murriztea

— Aztertutako herri gehienek bere pentsio-sis-temen kontributibitatea indartzea bilatu dute,hau da, prestazioen eta kotizazioen artekolotura estutzea eta, ahal bada, neutraltasunaktuarialaren printzipiora hurbiltzea, pentsio-ak kalkulatzeko parametroak aldatuta. Neurrimota hauek 90ko urteen erreformetan hartudituzte eta bere justifikazioan belaunaldienarteko ekitatearen arrazoiak aipatu dituzte.

— Europako herri gehienek pentsioen zenbate-koa zehazteko erreferentzia gisa baliagarriden soldata kalkulatzeko aldia luzatu dute:Frantzian 10 urte onenetatik 25 urtetara;azkeneko 5 urtetatik, ondoren 8 eta ondoren15 urtetara Espainian; 5 urtetatik lan-karreraosora Suedian,...

— Azkenik, herri batzuek pentsioak balioa han-ditzeko hartutako arauak ez dira hain alde-koak pentsiodunen kolektiborako.

• Pentsio-sistema gehienek prezioetan oi-narriturik eguneratzen dute eta ez lansa-rietan oinarrietan 80ko urteetan egin ogizen bezala (Italian 1992. urtetik aurrera,Espainian 1999. urtetik aurrera edo Bel-gika 1997. urtetik aurrera (salbuespenaksalbuespen).

• Alemania 1992. urtean lansari gordinengaineko indize batetik hain abantaila-tsua ez den nahitaezko kotizazio guztienlansari garbien gaineko indize bateraigaro zen, ondoren prezioen gainekobatera 2000. urtean eta, 2004. urtekoerreformaren arabera, zahartzaroagatikokotizazioen lansari garbien gaineko indi-ze batera (egindako borondatezko koti-zazioak “Riester” banako kapitalizazio-dispositiboan integraturik).

• Suedian, kontu nozionaletako sistemaberriak pentsioak lansarien bilakaera no-minalaren gainean urte bakoitzeko por-

Hala ere, hartutako erreformek pentsio-sistemeneskuzabaltasuna murriztea ekarri dute, ELGAren Pen-sions at a Glance txostenetik hartutako hurrengotaulan egiaztatu ahal daitekeen bezalaxe. Izan ere,azterlan honekin bat etorriz, batez besteko soldate-tarako ordezkatzeko tasa gordinak (pentsio gordina/soldata gordina) erreformaren ostean uzkurdura izandu herri guztietan, eta bereziki esanguratsua izan daItalia, Frantzia, Portugal, Suedia, Austria edo Alemaniabezalako Europako herrietan. Soldata txikiak dituztenbiztanle langileentzat, soldatarekin alderatuta jasotakopentsioa okerragoa izango litzateke herri gehienetan.

Hartutako erreforma-ildoak ez datoz bat bilatu-tako helburuei emandako garrantziari dagokionez,baina bost arlo handitan antolatu ahal daitezke:

• Sarrera berrien bilaketa eta gastuen murriz-keta

Pentsioak kalkulatzeko parametroen gainean har-tutako neurri nagusiek, batez ere, gastuak murriztueta kotizazioak egonkortzeko helburuari erantzundiote, Hala ere, bere inertziagatik, pentsioen gastuakezin dira murriztu pentsioa kalkulatzeko moduarenbitartez, apurka-apurka baino ez. Epe laburrago batezemaitzak lortzeko, Estatu batzuek Gizarte Segu-rantzaren hainbat erregimenen sarrerak aldi bereanhanditu dituzte.

• Sarrerak handitzea

Hainbat herritan sarrerak handitu dituzte ho-nakoak erabiliz:

— Mugak ezarri aurretik kotizazio-tasa handitzea(Alemania)

— Estatuko aurrekontuaren bitartez edo gizar-te babeseko bestelako arloen bidez esta-litako pertsonei egotzitako eskubide jakinbatzuk onartzea (Suedia, Alemania, Italia,Frantzia,...)

— Estatuko aurrekontuaren sarrerak pentsio-en erregimenetarantz zuzenean transferitzea(Belgika, Herbehereak eta Japonia)

— Azkenik, herri batzuek kotizazio-tasak handitudituzte edo beharrezkoa baino maila handia-goan mantendu dituzte gastuen zenbatekoari

107


Espainia, Belgika eta Frantziak adibidez hautatutakoaukera da. Modu honetan lan-jarduera luzatu etaerretiroaren adina atzeratzea bultzatu nahi dute.

2. Beste neurri mota bat, gehiago erabilia,erretirorako legezko adina handitzea izan da(eskubideetara jotzea edota pentsio osoa es-kuratzea ahalbidetzen duen adina).Horixe da Italia, Erresuma Batua, Alemania,Japonia, Estatu Batuak eta, berriki, Herbehereakbezalako herriak. Hala ere, lehenengo bi herriek(Italia eta Erresuma Batua)pentsioko eskubideakematen dituen gutxieneko adina handitu dute,baina gainerakoek pentsio osoa lortzeko beha-rrezkoa den adina baino ez dute atzeratu (adinberberaz erretiroa har dezakete, baina adin jakinbaterako geroz eta pentsio txikiagoz belaunaldizbelaunaldi). Erreforma hauek denboran pixka-naka aplikatzen dira eta erretiro-adinaren haz-kundea oso mantsoa da. Oro har, indarreansartu baino urte askoz lehenago erabakitakoneurriak dira. 2001, urteko Japonia eta 2007.urteko Italiako erreformak —mailakakoak—baino ez dira aplikagarriak izan aldarrikatu zi-tuztenetik. Hala ere, Japonian erretiroa hartzekobatez besteko adin eraginkorra erretiroaren le-gezko adina baino askoz handiagoa da. Neu-rriak iragartzen dituztenetik erreforma bukatuarte, batzuetan, hainbat hamarkada igarotzendira: Estatu Batuetan 1983. urtean egindakoerreforma 1938. urtean jaiotako belaunaldirakobaino ez da indarrean sartu (hauek 62 urtekoadinera 2000. urtean iritsi ziren) eta 1960ekobelaunaldiarekin bukatuko da (hauek 62 urtera2022. urtean iritsiko dira). Alemanian, Herbe-hereetan eta Erresuma Batuan berriki egin-dako erreformek horizonte gisa 2029, 2034 eta2046 urteak dituzte, hurrenez hurren.Neurri mota honek, politika eta gizartean ezta-baidagarria denak, zalantzarik gabe, denbora-epe luzeak behar ditu eragileei bere portaerakparametro berrietara egokitzea ahalbidetzeko:bere jarduera luzatzea bultzatutako asegura-tutako biztanleei, adin handieneko langileakkudeatzeko politika jaso behar duen kolektiboenplegatzaileari eta langile seniorren jarduerasustatu eta babestu behar duten botere pu-blikoei.

tzentajezko 1,6 puntu kenduta egunerat-zeko araua dakar. Arau honek inflazioarenindizazio txikiagoa ekar dezake lansarierrealen hazkundea %1,6 baino txikiagoabada eta baita negatiboa ere lansari no-minalen hazkundea %1,6 baino txikiagoaizanez gero.

• Hala eta guztiz ere, herri gehienek esta-litako biztanleek pilatutako eskubideaklansarien gainean indexatzen jarraitzendute, Frantzia, Belgika eta Espainiak izanezik, hauek prezioekin lotzen baitute.

• Pilatutako eskubideen indizazioa lansa-rien gainean mantendu duten herrietan,pentsioen sistemaren oreka epe luzeraziurtatzera zuzendutako doikuntzak bes-telako ekintza-palanka batzuen gaineanegin dituzte, zehazki erretiroaren adinarengainean.

Gainera, alarguntsako pentsioak (berrikuspenekopentsioak) apurka-apurka murriztu dituzte aztertutakoherrietan, eta kendu ere egin dituzte Suedian etaaldi baterako estaldura bakarrik mantendu dute iraunduen ezkontidearentzat Herbehereen kasuan. Herriguztietan joera da eskubideak iraungitzea erretirotikhurbileko adin batera iritsi ez diren ezkontideentzateta, Frantzian izan ezik, eta gainerakoei hauetara jo-tzeko baldintzak gogortzea. Bilakaera honen oinarriangastuak murrizteko asmoa baino gehiago pertsonaonuradunei lotutako eredu batetik banako eskubi-deen titularretan oinarritutako eredu batera astiroigarotzeko asmoa dago.

• Erretiroaren adina atzeratzera bideratutakoneurriak

Pertsonak bere lan-jarduera luzatzera bultzatzekoxedea duten erreformen helburua da kotizazio-bo-lumena handitzea, pentsio-bolumenaren hazkundeagalgatzea eta ordezkatzeko tasen maila zaintzea.

Herri batzuetan erretiroaren adina atzeratzekohartu izan dituzten lau neurri mota bereizi beharditugu:

1. Erretiroagatiko pentsioaren %100a lortzekobeharrezko kotizazioaren iraupena handitzea.

108


Herri batzuek horizonte finkoa ezartzen dute (2050Alemania, Espainia, Italia eta Frantzian, 2100 Herbe-hereetan), beste batzuek, berriz, denborazko horizon-tea (50 urte Kanadan, 60 urte Erresuma Batuan, 75urte Suedia eta Estatu Batuetan).

Horizonte hauetako proiekzioek pentsio-sistemarenbideragarritasuna epe luzera hurbildu nahi dute eta,beharrezko izanez gero, baita erreformei heltzekoaukera ere.

• Finantzako orekaren mekanismo automatikoak

Kanada eta Suedia bezalako herri batzuk areagojoaten dira. Proiekzioen emaitzen gainean oinarritzendira, epe luze-ertainean egiaztatutako desorekakegonez gero, bere pentsio-sistemaren parametroengainean esku hartzea, sistemaren oreka epe luzeraberrezartzera zuzendutako jarraipen automatikokomekanismoen bitartez.

Kanadan, proiekzio aktuarialek, hiru urtez behin 50urteko horizonte batera egindakoek, epe luzerakodesoreka adierazten badute, doikuntza automatikoaaurreikusita dago. Honen bidez pentsioak hiru urtezizoztuko dira eta kotizazio-tasa aldi berean handi-tuko da, proiekzioan aurreratutako defizitaren %50aestaltzeko moduan. Mekanismo honen helburua erre-serbako fondoaren balioa handitzea da kotizazio-tasaepe luzera egonkortzeko xedez, betiere sistemarenkausimena zainduta. Mekanismo hau aplikatzen ja-rraitzen dute hiru urtean behin egindako proiekzioekoreka berreskuratu dela erakusten ez duten bitartean.Hala ere, doikuntza automatikoa indarrean sartzen daKanadako Parlamentuak ez badu aldez aurretik akor-diorik lortzen sistemaren finantzako iraunkortasunazaintzeko beharrezko doikuntzari buruz bakarrik, osolitekeena ez dena. Hortaz, mekanismo erdiautoma-tikoa da.

Suediak ere kontu nozionalen bere sistema osatudu egonkortasun automatikoko mekanismo batenbidez. Honek sistemaren errendimendua modula-tzen du epe luzerako orekako murrizketen arabe-ra: kapital birtuala batez besteko lansaria bainomotelago handitzen da eta pentsioak nominalkimurriztera ere irits daitezke sistemaren epe luzekodesoreka batekin lotutako shock ekonomikoa ger-tatuz gero.

3. Hirugarren neurri mota bat pentsio-baremoakberriro definitzea da jarduera luzatzea bul-tzatuta, bereziki pentsioaren murrizketak etahazkundeak ezarrita erretiro-adinaren arabera(Alemania, Erresuma Batua, Estatu Batuak,Espainia, Belgika, Frantzia,...). edo erretiro-adi-nean dagoen bizi-itxaropenaren mende ezarrita(Suedia eta Italia) (erretiro-adinaren atzerape-nak mekanikoki bizi-itxaropena murriztera etahorrela pentsioa handitzera eramaten du).

4. Azkenik, laugarren neurri mota baten bidez,berriz, aurreratutako erretiroa hartzeko auke-rak zein aurre-erretiroko dispositiboak murriztudituzte, jarduera uzteko batez besteko adinahanditzeko xedez (Espainia, Alemania, Belgika,Herbehereak, Frantzia,...). Hala ere, oraingo kri-siak eta enpleguaren gainean dituen ondorioekjoera hau auzitan jar dezakete edo gutxienezgalgatzen lagun dezakete.

• Finantzako proiekzioak eta egonkortasunekomekanismoak garatzea

Herri gehienetan, pentsio-sistemen finantzako des-oreken perspektiben aurrean eta biztanleen zahar-tzearekin alderatuta, erreformen helburua izan dasistemen finantzako bideragarritasuna epe luzeraziurtatzea, bere ahaleginak gastuen progresioarenmoteltzean oinarriturik.

Testuinguru honetan, interesa pentsio-sistemenjarraipenean oinarriturik egon da. Horrek epe lu-zerako finantzako proiekzioak egitea eskatzen dueta, hainbat herritan, erregimen publikoetan gutxigorabehera automatikoak diren egonkortasun edoberrorekako mekanismoak sartzea.

• Finantzako proiekzioak

Herri askotan pentsio-sistemen epe luzerako finan-tzako kontrol-prozedurak ezarri dituzte. Hauek maizlegez nahitaezkoak dira baina bere periodikotasunaasko aldatzen da, horrela bada, urtean behin egotetik(Espainia, Suedia, Estatu Batuak) bost urtean behinegotera (Erresuma Batua, Herbehereak, Japonia,Frantzia) ibiltzen da. Salbuespenak Alemania etaItalia dira, hauek ez baitute periodikotasunik zehaztuepe luzerako finantzako proiekzioetarako.

109


Hauek pentsioaren zenbatekoa erretiroa hartzeandagoen bizi-itxaropenaren mende egotea esplizitukieragiten dute eta, kontu nozionalen errebaloriza-zioaren bitartez, faktore ekonomiko baten mende(batez besteko lansariaren hazkundea Suedian,BPGdrena Italian,...). Suedian, gainera, likidatutakopentsioen errebalorizazioa abagune ekonomikoarenmende dago.

Frantzia eta Erresuma Batuak estalitako biztanleria-ren bizi-itxaropena kontuan hartzen dute pentsio-eskubideen bilakaeran: “lan-bizitzaren iraupena/erre-tiroaren iraupena” ratioak erretiro-pentsioa %100eanedukitzeko beharrezkoa den estalduraren iraupenaeta pentsio-eskubideetara jotzeko adina zehaztenditu, hurrenez hurren.

• Kapitalizazio bidezko pentsioen erregimenengarapena

Kapitalizazio profesional edo banakoen dispositiboak,hainbat mailatan, dagoeneko garatu dituzten herri ge-hienek (Erresuma Batua, Estatu Batuak, Kanada, Sue-dia) zehaztutako prestazio-sistemak (pertsona onuradu-nak, sistemara jotzeko momentuan, erretiroa hartzeanaurretik zehaztutako pentsioa jasotzeko bermea jaso-tzen du eta fondoen kudeatzailea da inbertsioaren arris-kua bere egiten duena) ekarpen zehaztuko sistemetarabihurtzea inplementatu dute (pertsona onuradunarenpentsioa zuzenean hirugarren batek egindako zorroarenkudeaketaren errentagarritasunaren mende dago, etaez da emaitza batekiko konpromisoa hartzen, ondorioz,pertsona onuraduna inbertsioaren arriskuak bere egitendituena). Bilakaera honek bere eragina du bazkideenarteko pentsio mailetan likidazioaren dataren arabera,zehazki Erresuma Batuan eta Estatu Batuetan. Holanda,prestazio zehaztuko enpleguko sistema pribatuak edoprofesionalak ia bakarri dituena, salbuespena da.

90eko hamarkadatik, herri ugarik, hainbat mailatan,kapitalizazio bidezko pentsioen erregimenak gara-tzen dituzte eta batzuek, gainera, erreserba kolektibokapitalizatuak eratzen dituzte.

• Banakako dispositiboen garapena

Banakako kapitalizazio sistemen hiru mota daude:pribatu nahitaezkoak, banaketa-sistemen osagarri

Gaur egun Suedian dispositibo honetaz eztabaida-tzen ari dira egonkortze automatikoko mekanismoalehendabiziko aldiz abiarazi beharko bailitzateke etahorrek 2010. urtean ordaindutako pentsioak murriz-tea eragingo bailuke.

Epe luzera jarraitzeko dispositibo hauen izaera auto-matikoa auzitan jar daiteke krisialdia egonez gero.Zehaztutako arauak epe laburrera desaktibatu ahaldaitezke beste helburu batzuk lehentasunezko bilaka-tzen badira, hazkunderako babesa, esate baterako.Hau da Suedian gaur egun egoten ari den eztabaidamota, eta mekanismo “automatikoa” aplikatzeko or-duan atzerapena egon ahal izatea aurreikusita.

• Faktore demografiko eta ekonomikoak inte-gratzea edo prestazioan bizi-itxaropenarengehikuntzetara doitzea.

Herri batzuek, zuzenean pentsioak kalkulatzeko mo-duan edo errebalorizatzeko bere metodoak, bilakaerademografiko eta ekonomikoekin lotutako faktoreaksartu dituzte.

Alemaniak pentsioa kalkulatzeko formulan egonkortzedemografikoaren faktorea sartu du pentsiodun ko-puruarekin lotuta dagoen kotizatzaile kopuruaren ara-bera. Pentsioaren eskubideak kalkulatzeko orduan,ondorioz, bizi-itxaropena luzatzea kontuan hartzeazgainera, hurrengo belaunaldien tamaina ezberdinak erekontuan hartzen dira. Hala eta guztiz ere, mekanismohonek inflazioa baino txikiagoko errebalorizazioak eka-rri behar bazituen ere, Alemaniako agintariek ez dutezuzenketa aplikatu eta atzeratu dute.

2004. urtetik Japoniak faktore demografikoa sartu dupentsioak errebalorizatzeko moduan. Alemanian beza-laxe, faktore honek kotizatzaile kopuruaren bilakaerakontuan hartzen du, horrela bada, doikuntzak ordain-dutako pentsioen errebalorizazioaren murrizketa dakar.Indexazio berriak biztanleria aktiboaren beherakadazein bizi-itxaropenaren hazkundea kontuan hartzen ditu,izan ere, faktore demografikoa kotizatzaile kopuruarenhazkunde-tasa eta 65 urterekin dagoen bizi-itxarope-naren hazkunde-tasa batzearen berdina da. Pentsioenindexazioa horrela aldatzen da sistema berriro erekaudimenduna izatera itzultzen den arte.

Suedia, Italia, Polonia, Letonia eta Errumaniak era-baki dute kontu nozionalen erregimenetara igarotzea.

110


Kapitalizazio bidez finantzatutako pentsioen sistemakegungo finantza krisiak nabarmen eraginda daude.Kapitalizazioko erregimenei segurtasun handiagoaemateak erregulazio hobea eskatzen du, bazkideenbabes handiagoa eta finantzako merkatuen araupe-tze zuhurragoa maila guztietan.

• Elkartasun mailaren dispositibo zuzentzaileengarapena

Pentsio-sistemen kontributibitate maila handitzenduten erreformek agian ez dituzte zuzentzen lan-merkatuan erretiroaren momentuan dauden desber-dintasunak. Horrek hainbat kolektibo zigor ditzake(emakumeak, kalifikazio txikiko soldatapeko biztan-leak,...), hori dela kausa herri batzuek ikuspegi hone-tan ere erreformak planteatzen dituzte.

• Erretiroa hartutako biztanleentzako gutxiene-ko bizi-mailaren helburua

Herri batzuek ordezkatzeko tasaren helburua ezarridute. Helburu hau herri jakin batzuetan lortzen da(Japonia, Belgika, Herbehereak,...) potentzialki alde-koak diren kalkulu-erregelak mantentzeari eta Esta-tuko aurrekontuaren bidez pentsioen zenbatekoarenhazkundeak sortutako sistemaren defizit potentzialakestaltzeari esker.

Beste kasu batzuetan, helburu hau lortzen da ka-pitalizazioko sistemak instrumentatuz. Alemanian,adibidez, ordezkatzeko tasa garbiaren36 helburuaezarri da oinarrizko erregimenerako pentsio-au-rrezko planez osatuta (Riester), %46koa 2020. urte-ra arte eta %43koa 2030. urtera arte (2008. urteko%50,5aren aurrean) 45 urteko lan-karrera baterako.Epe laburrerako proiekzioek ordezkatzeko tasa garbitxikiagoak adierazten badituzte, Gobernuak neurriegokiak proposatu behar ditu pentsioen maila han-ditzeko.

Suedian, berriz, ordezkatzeko tasak belaunaldienartean mantendu ahal dituzte erretiro-adina atzeratuzkotizazioaren iraupenaren eta erretiroaren iraupena-ren arteko bizi-itxaropenaren irabazia banatuz, baitakapitalizazioko dispositibo publiko baten bitartezere.

diren borondatezkoak eta kapitalizazio publikokodispositiboak.

Europa erdialde eta ekialdeko herri gehienek eta La-tinoamerikako herri gehienek bere konpromisoen zatibat erakunde pribatuek kudeatutako kapitalizaziokonahitaezko erregimenetara transferitu dute. Disposi-tibo hauek banaketa-sistemak ordezkatu dituzte, zatibatez Europa erdialde eta ekialdeko herrietan etaosoki Latinoamerikako herrietan.

Europa kontinental eta Hegoaldekoan, banaketa-sistemen modu osagarrian, pentsioen borondatezkoerregimenak garatu dituzte. Sistema hauek siste-ma hauen esparruan egindako ekarpenen gaineanegindako abantaila fiskalen bidez bultzatzen dituzte(Alemania, Italia, Frantzia,...)

Suediak kapitalizazio publiko, banako eta derrigo-rrezko dispositiboa ezarri du, banaketa-sistema peankudeatutako kontu nozionalen erregimenera gaine-ratzen dena. Ad hoc sortutako gobernuko agentziabatek kudeatuta dago. Plataforma honek pertsonakotizatzaileen esku finantzako erakundeen planakjartzen ditu, aktiboak asignatzeko estrategia dibertsi-fikatuak dituztenak, banako hautapenak eransten di-tu, erosteko aginduak kudeatzen ditu eta sistemarensegurtasuna ikuskatzen du. Dispositibo honetarakoekarpen maila mugatua da (kotizazio-tasaren 2,5puntu).

• Erreserba kolektiboak eratzea

Banako izaera duten dispositiboei, berriz, batzuetankapitalizatutako erreserba kolektiboen eraketa gaine-ratzen zaie. Hauek baliabideak pilatzea ahalbidetzendute, pentsio-sistemetara zuzendu ahal izango dire-nak finantzaketako etorkizuneko beharren zati batfinantzatzeko.

Japoniak, Estatu Batuek, Suediak, Espainiak, Fran-tziak, Kanadak erreserba mota hau eratu dute bainabere garrantzia izugarri aldatzen da: Prestazioen 4urte Suedia edo Kanadan eta 1,5 hilabete bakarrikAlemanian. Erreserba hauek eratu eta baloratzekoformulak eta bere erabilera (izaera iraunkorraz edoaldi baterako pentsatutako fondoak aurrez zehaztu-tako aldi baterako) herrien arabera ere aldatzen dira.

36 Kotizazio sozialak ordaindu ostean vaina zergen aurretik ateratzen diren tasak.

111


artean. Xede honetaz, pentsio osoa lortzeko eskatu-tako kotizazio-urteen kopurua murriztu da (kotizazioko30 urte bakarrik 2010. urtetik aurrera 2006. urteanemakume eta gizonentzat zeuden 39 eta 44 urteenaurrean, hurrenez hurren), beti, etorkizunean, lan-bizitzaren eta erretiroaren iraupenaren arteko ratioaegonkortzea bilatuta eskubideetara jotzeko adinaapurka-apurka handituz. Adin hau 68 urteetara atze-ratuko da 2046. urtean.

Aldi berean herri guztiek sarreren gutxieneko maila-ren bermea mantendu edo sortu dute adineko pertso-nentzat. Erresuma Batuko esperientzia interesgarriaizan daiteke. Herri honetan pentsio-eskubideetarajotzeko baldintzak nabarmen gogortu badituzte ere,2007. urtean ondorioak konpentsatzera zuzendutakoneurria hartu dute erretiroa hartutako biztanleenetorkizuneko bizi-mailaren gaineko perspektibennarriaduran oinarriturik eta, bereziki, emakumeen

4.4. TAULA. ELGAKO HERRI BATZUETAN APLIKATUTAKO PENTSIOEN ERREFORMARAKO OSAGAI NAGUSIAK

Erreforma parametrikoak Egiturazko erreformak

Erretiro-adinaErretirorakopizgarriak

Kalkulua

IndexazioaZehaz-tutakoEkarpena

ZehaztuGabekoEkarpena

Bizi-itxaro-penaGizo-

nezkoakEmaku-meak

Neurria.Errebalori-zazioa

AustriaFinlandiaFrantziaAlemaniaHungariaItaliaJaponiaKoreaMexikoZeelanda BerriaPoloniaPortugalEslovakiaSuediaTurkiaErresuma BatuaEspainia* (**)

Guk egina.(**) 24/97 Legeak, Gizarte Segurantza finkatu eta arrazionalizatzeari buruzkoak, 8tik 15era arte handitu zuen pentsioaren oinarriaraupetzailearen kalkuluan aplikatutako urte kopurua.Iturria: ELGA (2007), Pension Policy Challenges in European countries. Asghar Zaidi.

4.5. TAULA. PENTSIOEN ERREFORMETAN ERABILITAKO PALANKA NAGUSIAK SISTEMAREN FINANTZAKO IRAUNKOR-TASUNAREN IKUSPEGITIK

• Erretiro-adina edo pentsioaren %100a kobratzeko kotizatu beharreko urte kopurua handitzea• Lan egiten jarraitzeko etekinak handitzea: aurreratutako erretiroagatiko zigorrak eta pizgarriak erretiroa atzeratzeagatik• Aldaketak prestazioen kalkuluan• Aldaketak balorazioan edo pasatutako sarreren zenbaketan• Aldaketak indarreko pentsioen indexazioan• Pentsioak lotzea bizi-itxaropenaren handitzearekin

Pentsio-sistemak eta bere erreformak aztertzean sortutako lan-ildoak

• “Karrera” estandarrik ez dutenak babestea abiarazitako erreformetan.• Erreformek lan-historia “atipikoak” dituzten pertsonengan duten inpaktua kezkatzen du. Arriskuko taldeak, funtsean, kalifikazio txikikokolektiboak, lansari txikiak dituzten pertsonak, iraupen luzeko desgaitasun edo langabeziak eragindako pertsonak, bere ardurapean adintxikikoak edo mendekoak dituzten pertsonak,...• Pentsioen politikan berdintasuna hobetzea lan eta familiako bizitza adiskidetzeko politiken bitartez.

112


fiskala hobetzea ahalbidetzen zuten pentsioen erre-formak inplementatzeko.

Erreserbako Fondoa eratzea (1997. urtean) etaorain arte egindako erreformak, Europako aginta-rien iritziz, ez dira nahikoak izan pentsio-sistemarengaineko etorkizuneko presioak arintzeko. Erreformaberrienetan arreta jarriz gero, Gizarte Segurantzarenarloko neurriei buruzko abenduaren 4ko 40/2007Legeak hurrengo hauek sartzea ekarri zuen:

— Erretiroaren adinean malgutasuna gehiago sus-tatzera zuzendutako neurriak, 65 urtetik areagoaktiboan irauten laguntzera zuzenduta daudenak.

— Kotizazio-denbora, enpresako antzinatasun, la-naldia mantendu eta erretiro partzialera jotzekoorduan gutxieneko adina betetzeko eskakizunzorrotzagoak ezartzea.

— Halaber, baldintza murriztaileagoak ere ezartzendira kolektibo berriei erretiro-adina lan neketsu,toxiko, arriskutsu edo osasungaitzengatik aurre-ratzearen onurak aplikatzeko aukeraren aurrean.

— Desgaitasun iraunkorreko pentsioan kontributibi-tatea indartzen da, gaixotasun arrunta dakarrenkasuetan (orain kotizatutako urte kopurua aintzathartzen da eta zenbaketa berria ezartzen da erre-tiro-pentsiorako eskubidera jotzeko eskatutakokotizazioko gutxieneko aldirako).

— Bizitza aktiboa luzatzeko neurriak

— Alarguntzako pentsioaren gastuaren euspena.

Espainiako Bankuaren “Pentsio Sistemaren Erre-forma Espainian” txostenak, 2009. urtean argita-ratuta, Gizarte Segurantza erreformatzeko hainbataukera biltzen ditu, eta bere egokitasuna eta inpaktu-balorazioa (enplegu, ekitate,...eta abarren gainean)azterketa sakonagoen xede izatea planteatzen du:

a) Sarreren aldetik

— Gizarte Segurantzarako kotizazio-tasa handitzea.

— Kotizazio-tasak aplikatzen diren soldata-mugak(gehienekoak eta gutxienekoak) ezabatzea.

— Erreserba-fondorako zuzkidurak handitzea.

• Estalitako biztanleentzako kontribuzio gabekoeskubideen garapena

Herri gehienek biztanle onuradunen aldetik kotiza-zioko kontrapartidarik gabeko prestazioak aurreikus-ten dituzte. Prestazio hauek, oro har hirugarren batekordaintzea eskatzen dutenek, nagusiki adin txikikoenguraso (gehien bat amak), langabetu eta ikasleentzatonuragarriak dira.

Azkenik, herri batzuek prestazio edo baldintza aban-tailatsuagoak dituzte, erretirorako gutxieneko adinaridagokionez, lanbide jakin batzuetarako. Italia etaEspainia bi adibide dira. Hauek tratamendu bereziaematen diete gogor edo nekezenak direla jotzen direnlanei. Frantziak, 2003. urteko erreformatik aurrera,karrera luzeko dispositiboa ezarri du kotizazioko aldiluzea duten pertsonei erretirora lehenago jotzeaahalbidetzeko, betiere adin goiztiarrean lanean hasizgero. Suedia bezalako beste Estatu batzuek lan-karreraren amaieraren problematika kudeatzen dutebaliaezintasun edo langabeziako nahiko dispositiboluzeen bitartez37.

4.3.3. Erreformarako ildo nagusiak pentsioensistema espainiarrean

2006. urteko Pentsio Egoki eta Iraunkorrei buruzkoTxostenak eta 2007. urteko Gizarte Babes eta Gizar-teratzeko baterako Txostenak Espainian finantzapublikoek zahartze berantiarrago baina baita biziagobatengatik ere eduki behar zuten finantzako pre-sio handiagoa azpimarratzen zuten. Europako txos-ten hauek adierazten zuten etorkizuneko erronkakfuntsean hurrengo hauek zirela:

• Emakume eta adineko pertsonen lan-tasakhanditzeko beharra

• Erretiro mailakako eta malgua estimulatzerazuzendutako mekanismo gehigarriak susta-tzea.

Erreformako Plan Nazionalei buruzko 2007. urte-ko Urteko Aurrerapen Txostenak, berriz, adieraztenzuen Espainiak ahalegin handiagoak behar zituelalan-merkatua modernizatzeko, bertan etorkinen in-tegrazioa egituratzeko eta epe luzera iraunkortasun

37 Kontu honi 4.2 atalean ere heltzen zaio.

113


teko. Aipatutako parametro hauek kontuan hartubeharko lirateke gabealdia, oinarri erregulatzailearenzenbaketa, honi aplikatu beharreko ehunekoa modu-latzeko kotizatutako urte kopuruaren arabera”.

Gizarte Aurreikuspen Osagarriari dagokionez(eta hasieratik bertatik hau sendotzea aldarrikatuda Toledoko Hitzarmenaren esparruan), aipatutakoberrikuspen-dokumentuak azpimarratzen du hausnar-keta egin behar dela bere nahikotasunari eta gizartekolektiboetan duen sartzeari buruz, eta azpimarratzendu ETEetako negoziazio kolektiboarekin lotutako Gi-zarte Aurreikuspen Osagarria elkarrizketa sozialarenbitartez garatzea garrantzitsua dela.

4.4. Politikak Osasunaren esparruan

4.4.1. Kalitatearen bilaketa eta osasun-siste-maren iraunkortasuna

4.4.1.1. Osasun-sistemek aldaketa demogra-fikoen aurrean aurre egin behar dietenerronka nagusiak irisgarritasuna berma-tzea, arretaren kalitatea eta finantzakobideragarritasuna dira.

Inork ere ez du zalantzan jartzen Europako osa-sun-egoerak berriki aurrerapenak eduki dituela baina,era berean, zalantzan ere ez da jartzen funtzionamen-du eta iraunkortasuneko zailtasun larriak daudela epelaburrean osasun-sistemak aurre egin beharrekoak.

Zailtasun hauek eragin dituzten kausak zehazte-ko orduan, adostasun zabala dago hurrengo hauekaipatzeko orduan:

• eskaria handitzea:

— adineko pertsona kopuru handiagoa

— eritasun kronikoa pairatzen duten biztanlegehiago

— tratamendu berriak eranstea

— eskari zorrotzago eta sofistikatuagoa baitainformatuago (informazio-iturri gehiago etaeskuragarriagoak) eta antolatuagoa, pazien-tearen roletik kontsumitzaile zorrotz baten rolbatera lerratzen dena (eskubideei, zerbitzuei,...eta abarrei dagokienez).

b) Gastuaren aldetik

— Erretiro-pentsioaren oinarri araupetzailea kalku-latzeko kontuan hartutako kotizazio-urteen ko-purua handitzea.

— Gutxieneko aldia kotizatuz gero jasotzen denoinarri araupetzailearen ehunekoa (itzulera-tasa)murriztea edota hasierako ehuneko hau kotiza-zioko urte gehigarri bakoitzeko handitzen dentasak murriztea (pentsioaren %100a jasotzekobeharrezkoa den urte kopurua handitzea).

— Erretiro-adina atzeratzea

— Kontribuziopeko erretiro-pentsioa eskuratzeko be-harrezko urte kopurua handitzea.

— Jasotako pentsioa bizi-itxaropenarekin lotzea.

— Pentsioak zorrozki errebalorizatzea KPI edo pen-tsiodunen kolektiboaren erosteko ahalmenari da-gokion KPI erabiliz.

Proposamen zehatzei dagokienez, Gobernuak,2010. urteko urtarrilaren 29an, “Toledoko HitzarmenaBerrikusteko” dokumentua onartu du, Toledoko Hi-tzarmenaren Parlamentuko Batzorde ez-iraunkorreraeztabaidatzeko igorri duena.

Aipatutako dokumentu horretan planteatutako neu-rrien artean erretirorako adina, apurka-apurka, 65 urte-tatik 67 urtetara atzeratzea azpimarratu behar dugu.

Era berean, aurreratutako erretiroetarako sarbideakontrolatu eta murrizteko proposatutako neurriak, gi-zarte segurantzako sistemara jarduera ekonomikoarensektore guztietan egindako edozein lanagatik kotizatze-ko aukera zabaltzea (etxeko langileak, graduatu ondokobekarioak,...) nabarmendu beharrekoak dira; halaber,langile autonomoen kotizazioa berrikustea eta alargun-tzako pentsioa berregituratzea ere iradokitzen da.

Erretiroko prestazioei dagokienez eta, egondaitezkeen bestelako aukera batzuk eta gogoeta-eremuak baztertu gabe, dokumentuak, hitzez hitz,honakoa proposatzen du “sistemaren sarreren bi-lakaera, BPGd, mendekotasuneko tasarekin lotutakohainbat neurri parametriko ere aztertzea edo erre-tirorako legezko adina eta 65 urtetik aurreragokobizi-itxaropena mugitzea hauen uztarketak gastuenhazkundea sistemaren aukerekin egokitu ahal iza-

114


• Kudeatzeko sistemak eta

• Eskariaren inplikazio arduratsua

• Teknologia berriak

Xedea da aurrerapen teknologikoen erabilera han-diagoa egitea zerbitzuetarako irisgarritasuna etasistemaren antolaketa bera hobetzeko. Zehazki:

— Telemedikuntza edo e-osasuna garatzea:hau da, telekomunikazioko teknologiak osa-sun zerbitzuei aplikatuta. Honek urrutikolaguntza ahalbidetuko luke tratamenduenjarraipena egiteko, gaixotasun baten bilakae-ra behatzeko,...eta abarretarako. Etxeetarajoateak dakarren kostua murrizteaz gainera,interesgarria ere bada eremu barreiatuetan,landako eremuetan,...eta abarretan arretaeskaintzeko. Telemedikuntzak Zentro bateanerabilgarri dauden fakultatibo eta zerbitzuensarea ere zabaltzea ahalbidetzen du, kanpokoaholkulari, aditu gisa jarduteko, diagnostikoaegiteko,...etab. Sistemarako irisgarritasunalaguntzen duen, itxaronzerrendak murriztenlaguntzen duen eta kostuak murrizten dituenjarduketatzat hartzen da.

— Osasunaren informatizazioa, hauek beza-lako aplikazioen bidez:

• Paziente eta profesionalaren identifika-zioa

• Historia Kliniko Elektronikoa

• Errezeta Elektronikoa

• Hitzorduen Kudeaketa

• Atariak (web zerbitzuak)

Horren gainean hainbat esperientzia daude Euro-pan (Frantzia, Erresuma Batua, Herbehereak). OsasunMinisterioa Osasunaren Sistema Nazionaleko Histo-ria Kliniko Digitalaren Proiektua (OSNHKD) garatzenari da. Proiektu honen helburua da “hiritarrei eta osa-sun profesionalei paziente baten osasun arretarakogarrantzitsua den informazio klinikoa OSNaren edo-zein tokitatik eskura dezatela bermatzea, hiritarreiziurtatuta bere datuen gaineko kontsulta horretarakobaimena duenari mugatuta gelditzen dela”.

• berrikuntza teknologikoa

— aparailu, prozedura kirurgiko, tratamendu, an-tolaketa eta sistemaren kudeaketan eragitendu eta finantzako erronka izateaz gainera, betiez dagoen eraginkortasun eta efikaziako irizpi-deak erantsi behar izateko erronka ere bada.

• osasun eta farmaziako gastua handitzea:

— geroz eta garestiagoak diren sendagai berriakikertu eta sortzea; aleko kostu handiagoa dute-nak ikerketa eta proba klinikoen ahaleginarenondorioz.

— sendagaien kontsumoa handitzea (adinekopertsona gehiago, bizi-itxaropenaren hazkun-dea, eritasun kroniko eta endekapenezkoenprebalentzia handiagoa...)

— test kliniko zorrotzagoak eta kostu handia-gokoak ere bai

• sistemaren irisgarritasunean eragiten duten osa-sun-baliabide ez-nahikoak:

— saturazioa, itxaronzerrenda, ospitaleko baliabi-deen okupazio tasa handia

Arazo hauen aurrean, osasun-sistemetarakoerronka da baliabideen erabilera eraginkorragoaegitea eta eskaria hobeto kudeatzea, irisgarrita-sun unibertsala eta zerbitzuen kalitatea bermatuta.

4.4.1.2. Erreformak sistemaren iraunkortasunaziurtatzeko

Azken batean xedea da sistemaren iraunkorta-suna ziurtatzea eta horretarako beharrezko hainbataldaketa edo erreforma defendatzen dira, guztionerantzukizuna eskatzen dutenak (pazienteak, profe-sionalak eta kudeatzaileak). Neurri handi batean,aldaketa hauek antolaketa arlokoak dira eta hauenbitartez, osasun sistema publikoen oinarrizko printzi-pioei eutsita (ekitatea, prestazioen unibertsaltasunaeta finantzaketa) Zentroen autonomia handiagoa etakudeatzeko gaitasuna sustatzen dira.

Esan liteke aldaketak, batez ere, hiru kontu han-ditan oinarritzen direla:

• Teknologia berrien erabilera

115


rratzea ere eskatzen du (aitortze profesionala,lan-baldintzak hobetzea, prestakuntzarako la-guntzak, produktibitateagatiko oporrak,...).

— Profesionalen etengabeko prestakuntzako po-litikak bere gaitasun profesionala bermatzekoetengabe tratamendu eta farmakoen berrikun-tza teknologikoa dagoen sektore batean.

— Gardentasun eta balorazio handiagoa zentroenkudeaketa egitean kalitateko adierazle konpa-ragarrietan oinarriturik. Hauek hainbat konturidagozkio (itxaronzerrendak, prozedurak, emai-tzen indizeak,...).

— Zentroen kalitatearen balorazioaren emaitzakargitaratzea pazienteen aurreko abal gisa etagaitasuna sustatzeko mekanismo positibo gi-sa.

— Babestutako biztanleentzako oinarrizko presta-zioen katalogoa ezartzea.

— Arreta integral, diziplina anitzeko eta koordina-turantz (arreta-mailen artean) aurrera egitea,baliabideen erabilera pazientearen beharriza-netara doituagoa izanik. Zahartzearekin osolotuta dauden gaitzetan bereziki eragiten du.Hauek ospitaleko arreta eskatu beharrean arre-ta soziosanitarioa eskatzen dute eta, ahal denneurrian, arreta hori ahalik eta denbora gehienetxean bertan eskaini behar da.

— Teknologia medikoaren irizpideak batzea, hauda, praktika klinikoarena eta hau antolatzenden modua (proba diagnostikoak, anbulatoriza-zioko programak, bereizmen handiko kontsul-tak, eguneko ospitaleak, egonaldi laburra....)

• Eskariaren inplikazio arduratsuagoa

Osasun sistemen garapen berriak, batez ere, senda-tzeko alderdia azpimarratu du, eta prebentzioari arre-ta txikiagoa eskaini dio. Etorkizunari begira, baina,sistemaren iraunkortasunak biztanle erabiltzaileenartean jarrera-aldaketa eskatzen du, bere osasunarengaineko kontzientzia eta erantzukizuna (prebentzioko

Berriki Eusko Jaurlaritzaren Osasun eta Kontsu-mo Sailak hitzarmena sinatu du Osasun eta GizartePolitika Ministerioarekin eta enpresa batekin zerbitzupubliko digitalak garatzeko Osasunaren Sistema Na-zionalean, Lineako Osasun Programaren barruan. II.fasea. “E-Osabide” Osasun Elektronikoko Historia etabaita errezeta elektronikoa ere barne hartzen ditu.

Azkenik, adierazi behar dugu teknologiak osasun-ariketara eranstea kudeaketa hobetzearen ikuspegi-tik eraginkortasun eta efikaziako terminoetan zailadela aitortutako kontua dela; horregatik, hain zuzenere, herri batzuetan, adibidez Erresuma Batuan38,kanpoko aholkulariarena egiten duen organo edoerakundea sortu dute aurrerapen teknologikoek osa-sunaren ariketa hobean eduki dezaketen eraginaebaluatzeko.

• Aldaketak kudeatzeko sistemetan

Arretaren kalitatea sistemaren iraunkortasunarekineta osasun sistemaren izaera publikoarekin batera-garri egiteko konpromisoa hartuta, osasun sistemakeraberritzeko ildoek konpromiso hau betetzea hobetobermatzen duten kudeaketa-instrumentuak erans-tearen alde egin dute. Instrumentu hauen arteanhonakoak daude:

— Lankidetza publiko-pribatua handitzea zerbitzuzehatzak eskaintzeko hitzarmenak eginez. Orainarte zerbitzuak kanpora ateratzeak laguntzekozerbitzuetan bakarrik eragiten bazuen (garbike-ta, ostalaritza, lentzeria...), orain planteatzenda osagai teknologiko handia duten osasunzerbitzuetan ere eragin ahal izatea (laborate-giak, irudiarekin lotutako teknologiak).

— Zentroen kalitate integraleko prozesuak lan-tresna gisa ezartzea eta zuzendaritzako tresnakere ezartzea (plan estrategikoak, zuzendaritzahelburuen arabera,...).

— Osasun profesionalek gehiago parte hartzeaZentroen kudeaketan, helburuak partekatuz etaeginkizun garrantzitsua emanez aldaketarenagente katalizatzaile diren aldetik. Halaber,motibatu eta sustatzeko estrategiak azpima-

38 Nacional Institute for Clinical Excellence

116


reziki azpimarratuz. Bertan pazienteak berakeginkizun berria hartu behar du bere eritasunaerabiltzeko orduan.

— Osasun sistemaren kontsumo arduratsua sus-tatzea. Horretarako batera ordaintzea aipatzenda, ez finantzatzeko elementu gisa, disuasiokoeta eskaria arrazionalizatzeko elementu gisabaizik. Gaur egun —salbuespenak salbues-pen— sendagaietan dagoeneko erabiltzenduten tresna da (salbuespenekin) baina lehenmailako arretako osasun zerbitzuetarako ereerabiltzen dute Alemania, Belgika, Finlandia,Frantzia edo Portugal bezalako herrietan.

4.4.2. Zahartze osasuntsuaren erronka

4.4.2.1. Zahartze osasuntsua, pertsonaren gai-tasunaren, bere banako helburuen etaingurunearen arteko oreka bilatzen duenEuropako erronka.

2003. urtean, Suediako Osasun Publikoaren Zu-zendaritza Nazionalak, Europako Batzordeak, 10 he-rrik eta 3 erakundek babestuta (OME, OsasunarenEuropako Sarea eta Adineko Pertsonen Europako Pla-taforma —AGE—), “Zahartze Osasuntsua” Proiek-tua abiarazi zuen Europako Batzordearen OsasunPublikoaren Programaren esparruan.

Europako aldaketa demografikoak egiaztatzea,adin handieneko biztanleriaren ondoriozko hazkun-dearekin, Proiektuaren jatorrian egon zen, baina baitaosasuna garapen ekonomiko eta lehiakortasunerakoelementu garrantzitsua izatea ere, izan ere, osasuntxarra aurreratutako erretiro baterako lehenengokausa izaten da.

Proiektuaren helburua da zahartze osasuntsuasustatzea 50 urte eta gehiagoko pertsonen arteaneta “adineko pertsonei diskriminaziorik gabe gizar-tean parte hartzea eta bizi-kalitate ona eta indepen-dentzia edukitzea ahalbidetzen dieten osasun fisiko,sozial eta mentaleko aukerak optimizatzeko prozesu”gisa definitzen da.

Bizi-zikloaren ondoriozko aldaketak egokitu etaonartzea eta autonomia mantentzea zahartze osa-suntsuarekin lotutako funtsezko printzipio orienta-tzaile gisa agertzen dira.

egiazko portaera) zein osasun zerbitzuen gainekoerabilera arduratsuagoa ere handitzeko moduan.

Egun osasun sistema publikoen erabiltzailea kulturamaila handiagoa duen, informatuago dagoen etazorrotzagoa den erabiltzailea da, baina sarritan ezdu gizabidezko heziera eta erantzukizun nahikorik ezdu ondasun publikoen erabileraren aurrean. Termi-nologikoki, pazienteak bezero edo kontsumitzailetzathartzen hasten dira, benetan sistema publiko bateanegiazki bezero izateko beharrezko elementu batzuk ezdituzten arren, hala nola Zentroen norgehiagoka edoondasun eta zerbitzuen gaineko informazioa kalitate,prezio,...eta abarren terminoetan.

Hala eta guztiz ere, izen-aldaketa honek bai erakustenduela aldaketak egon direla sistema eta erabiltzailea-ren arteko harremanean, eta bere exijentzia geroz etahandiagoa dela aitortzen da. Irisgarritasun handiagoa,zerbitzuen kalitate handiagoa, informazio handiagoa etabaita indemnizazio edo ordaina ere eskatzen ditu suma-tzen badu zerbitzua ez dela egokia izan. Sendagilearekinegiten den harremana aldatu da.

Erabiltzaile-bezeroa bere eskubideak erabiliz osasunsistemarekiko zorrotzagoa den eszenario honetan, ba-nako erantzukizunaren, partekatutako betebeharren,Osasun Sistemen erabilera arduratsua hobetzearengarrantzia balioarazten duen mugimendua sustatzekobeharra ikusten da, prebentzioko estrategiak berezikinabarmenduta.

Zentzu horretan, zahartze eta geroz eta handiagokoeskariaren testuinguru batean, sistemaren barrukoaldaketez gainera, osasun politikako orientabideakere hurrengoak bezalako kontuei heltzen saiatzendira:

— Biztanleen artean kontzientzia eta erantzukizunhandiagoa sustatzea bere osasunaren gainean(autozaintza), joera berria aldatzeko. Izan ere,joera honen arabera hiritarrak oso zorrotzakdira pazienteen eskubideei dagokienez, bainaez hainbeste betebeharrei dagokienez. Bizi-luzetasun osasuntsua beharrezko helburua dagastu farmazeutikoa eta zerbitzuen erabileramurrizteko.

— Prebentzioari eskainitako arreta handitzea,eritasun kronikoekin lotutako arriskuak be-

117


4. Ingurunea (ingurumenekoa eta teknologikoa)pertsonen alde eta adineko segmentu ezber-dinen beharrizan espezifikoekin bat etorrizkudeatu beharreko espaziotzat hartzea.

5. Adinaren aldagaia eranstea osasun zerbitzue-tan hauek segmentu bakoitzaren beharrizanespezifikoetara egokitzea bilatuz.

6. Lan-jarduera zahartze osasuntsurako estimuluegitea.

Jarraian, aipatutako alderdi bakoitzerako xehe-tasun maila handiagoz deskribatzen dira zahartzeosasuntsua sustatzeko planteatutako hainbat helburulortzen lagun dezaketen ekintzak.

Hau gertatuko da pertsonak bere autonomia indibi-duala mantendu ahal duen eta bere erabakien jabe izanahal den neurrian, bere egoera fisiko eta mentalak zeinfamilia edo sozietateak ekarritako mugak gaindituta.

Horrelako prozesu bat sustatzeak, Proiektuarenarabera, adineko biztanleak ere inplikatzea eskatzendu, hauek bere iritziak eman eta bere helburuak adie-razteko; beharrezkoa ere bada ezagutzan eta ikerketazientifikoan sakontzea bere aurkikuntzak zabalduz etaadineko pertsonen baldintza eta bizi-estiloak aldatze-ko aukera errealak aurkeztea.

Zahartzeko prozesuaren ikuspegi integrala hartuta,Proiektuak, guztira, hamar alderdi edo dimentsio erabakiditu, zahartze osasuntsua sustatzeko lehentasunezko etagarrantzitsuenak direla jotzen direnak. Honakoak dira:

1. Nutrizioa

2. Jarduera fisikoa

3. Substantzien erabilera/abusua

4. Sendagaien erabilera eta lotutako arazoak

5. Buruko osasuna

6. Kapital soziala

7. Ingurunea

8. Prebentzioko osasun zerbitzuak

9. Istripuen prebentzioa

10. Erretiroa eta aurre-erretiroa

Alderdi bakoitzaren eta gaur egun dauden arazonagusien garrantzia aitortzetik abiatuta, Proiektuak Za-hartze Osasuntsuaren alde garatu beharreko interben-tzio nagusiak identifikatzeko proposamena egiten du.

Asmo horiek irakurtzean, honako hauek egitekobeharra antzematen da:

1. Banakoari dagokionez zahartzearen bizipenosasuntsua askoz lehenago hasten delakoideia helaraztea.

2. Pertsonaren dimentsio soziala ere baliaraztea,komunitate bateko partaide izatearen eta par-taidetza sozialaren bitartez.

3. Bizi-baldintzek eta esperientzia propioekburuko osasunerako ondorio mugatzailea edukiahal dezaketela hautematea.

4.6 TAULA. “ZAHARTZE OSASUNTSUA” PROIEK-TUAREN HELBURUAK

Nutrizioa • Biztanleen artean elikadurako ohituraosasungarriak zabaltzea.

Jarduera fisikoa • Ariketa fisiko erregularra eta intentsitatemoderatukoa egiteko indizea handitzea.

Substantzien era-bilera/abusua

• Pertsona erretzaileen tasa murriztea• Alkoholaren kontsumoa gutxitzea

Sendagaienerabilera etalotutako arazoak

• Medikazioaren erroreak gutxitzea• Sendagaien erabilera arrazionala etasegurua sustatzea.

Buruko osasuna

• Adineko pertsonentzat garrantzitsuakdiren buruko osasunaren gainen gainekoezagutza handitzea• Pobrezia, gizarte-harremanak etadiskriminazioa bezalako arazoek burukoosasunari dagokionez duten inpaktuagutxitzea.

Kapital soziala

• Kolektibitate bateko kide izateko senti-mendua indartzea• Konfiantza soziala eta ongizateko banakosentimendua handitzea

Ingurunea (kanpoeta barrukoa)

• Kanpoko ingurune seguru eta erakargarribaterako sarbidea• Teknologia adineko pertsonentzatirisgarri, egiteko moduko eta onargarriaizan dadila egitea• Klimaren inpaktua eranstea adinekopertsonenganako arretan

Osasunarenprebentziokozerbitzuak

• Osasunaren prebentzioko zerbitzuenerabilera eta ezagutza sustatzea

Istripu/lesioenprebentzioa

• Lesioak gutxitzea adineko biztanleenartean (erorikoak, zirkulazioko istripuaketa autolesioak)

Aurre-erretiroaeta erretiroa

• Adin handieneko langileen partaidetzahanditzea• Bere lan-bizitzaren kalitatea handitzea.

118


Helburuak Ekintzak IruzkinakNutrizioa

• Biztanleen artean elikadurako ohitu-ra osasungarriak zabaltzea.

• Gantz saturatuen kontsumoa murriztea• Fruta, berdura eta zuntzaren kontsumoa handitzea• Pisua zaintzea• Apetitua aldatzen duten gorabeherak kontrolatzea(sendagaiak, hortzeria, desgaitasunak, erotasuna,depresioa)

• D bitamina eta kaltzioa erorikoenondorioz hausturak ez gertatzeaprebenitzeko baliagarri dira.• Berdurak kontsumitzeak minbizi jakinbatzuen arriskua murrizten du.

Jarduera fisikoa

• Ariketa fisiko erregularra eta intent-sitate moderatukoa egiteko indizeahanditzea.

• Jarduera fisiko zuzendua egitea sustatzea• Gomendioa lehen mailako arreta zerbitzuetatikgaineratzea jarraibide labur, zehatz eta idatzizkoetanoinarriturik.• Jarduera fisikoa gizarteratzeko programak garatzea

• Jarduera fisikoak erresistentzia,indarra, oreka eta mugikortasunahanditzen ditu.• Ongizatearen sentsazioa handitzen du• Odol-presioa, gaixotasun kardiobasku-larrak, depresioa murrizten dituzte.

Substantzien erabilera/abusua

• Pertsona erretzaileen tasa murriztea• Alkoholaren kontsumoa gutxitzea

• Tabakoaren epe ertain eta luzerako eragin kaltega-rriak zabaltzea (inpaktu atzeratua).• Adineko pertsonen artean ere tabakoari uzteasustatzea.• Alkoholak adineko pertsonengan dituen ondorioengaineko ikerketa sustatzea.• Alkohola eta sendagaiak nahasteak dituen eraginkaltegarriak zabaltzea.

• Gizonen heren batek eta emakumeenlaurden batek gutxi gorabeheraerretzen dute.• Tabakoak urtero milioi erdi hildakoeragiten ditu. Gehienak adineko pertso-nak dira.• Ez erretzea zahartze osasuntsuarekinlotzen da.• Alkoholaren gehiegizko kontsumoakadineko pertsonen artean bere osasunbaldintzak okertzen ditu eta medikazio-an interferitzen du.

Sendagaien erabilera eta lotutako arazoak

• Medikazioaren erroreak gutxitzea• Sendagaien erabilera arrazionalaeta segurua sustatzea.

• Kalitateko adierazleak aplikatzea sendagaienaplikazioan• Kontrolak eta laguntzako erakundeen artekokoordinazioa handitzea• Terapiak ebaluatzea eta jarraipen terapeutikoaegitea• Adineko pertsonen agerpena sendagaiensaiakuntza klinikoetan

• Sendagaien erabilerak ekarritakoarazoak hainbat kausa dituzte: me-dikazio okerra, interakzioa, aurkakoerreakzioak, egokiak ez direnerrezetak,...).• Adineko pertsonek kontsumitutakosendagai asko ez dituzte probatuadin-talde honetan

Buruko osasuna

• Adineko pertsonentzat garran-tzitsuak diren buruko osasunarengainen gaineko ezagutza handitzea• Pobrezia, gizarte-harremanak etadiskriminazioa bezalako arazoekburuko osasunari dagokionez duteninpaktua gutxitzea.

• Adinagatiko diskriminazioaren aurka borroka egi-tea. Honetan zahartzaroa estereotipo negatiboekinlotzen da.• Parte-hartze soziala eragozten duten oztopoakezabatzea.• Isolamendu soziala saihestea (harreman pertsonalbiziak sustatzea)• Jarduera fisikoa sustatzea eta dieta zaintzea.• Sarrera nahikoak bermatzea.• Tratamendu psikoterapeutikoak eta psikosozialakareagotzea.

• OMEk buruko osasuna “banakoabere trebetasunez konturatzen den,bizitzaren estres normalari aurreegin diezaiokeen, lan produktibo etaemankorra egin dezakeen eta berekomunitateari ekarpena egitekogauza den ongizateko egoera” gisadefinitzen du.• Depresioa buruko osasunaren arazoarruntena da eta dementzia, berriz,izugarriena eta ikertuena da.

Kapital soziala

• Kolektibitate bateko kide izatekosentimendua indartzea• Konfiantza soziala eta ongizatekobanako sentimendua handitzea

• Adineko pertsonen parte-hartze soziala sustatzea.• Adineko pertsonei zuzendutako gizarte etahezkuntzako jarduerak handitzea.• Borondatezko lanaren aukerak eskaintzea.

• Status sozioekonomikoa, erlazio etaharreman sozialen sarea, ongizatea-ren sentipen subjektiboarekin lotutadaude.• Hezkuntzako jarduera sozialakisolamendu soziala eta bakartasunaaurreikusten ditu.

Ingurunea (kanpo eta barrukoa)

• Kanpoko ingurune seguru etaerakargarri baterako sarbidea• Teknologia adineko pertsonentzatirisgarri, egiteko moduko eta onarga-rria izan dadila egitea• Klimaren inpaktua eranstea adinekopertsonenganako arretan (beroa/hotza).

• Berdegune hurbilak edukitzea.• Mugikortasun/desgaitasuneko arazoak dituztenpertsonentzat diseinatutako astialdi eta errekupe-razioko guneak hurbil edukitzea.• Aire zabalean egotea sustatzea.• Ikaskuntza funtzionalerako programak garatzeateknologia berrietan oinarriturik.• Pertsona zaintzaileen ezagutza hobetzea zahartza-roko termorregulazioko zailtasunei dagokienez.

• Kanpo zein barruko inguruneak adi-neko pertsonek aktibo mantendu etakomunitatean parte hartu eta honiekarpena egiteko duten gaitasuneaneragiten du.

119


Europako estrategia lau printzipio handieta-tik abiatzen da eta hauek, batetik, herritar guztienosasunerako eskubidea indartzen dute baina baitaosasun zaintza eta arretako erantzukizuna, banakoazein kolektiboa, eta Europako Batasunak munduanosasunaren arloan bete behar duen eginkizuna ere.Modu eskematiko batez, jarraian funtsezko lau prin-tzipio hauek eskaintzen dira. Printzipio hauek osasunarloko erkidegoko interbentzioaren inspiratzaile dira.Era berean, hauetako bakoitzean jasotako baloreakere barne hartuta daude.

Lau printzipio hauetaz gainera, estrategiak hiruhelburu estrategiko ezartzen ditu, osasunaren arloanEBren erronka handiak konpontzera deituak, bizi-luze-tasun osasuntsu baterako osasunaren sustapenean,osasunerako mehatxu berrien aurreko babesean etaosasun sistemen iraunkortasun eta dinamismoan ze-hazten direnak. Bakoitzak ekintzarako eremu nagusibat osatzen du.

Helburu hauetako bakoitzerako jarraian konpro-metitzen dituzten kontu eta alderdi nagusiak biltzendira.

4.4.3. 2008-2013rako osasunaren estrategiaeuroparra

4.4.3.1. Lau printzipio inspiratzaile handik etahiru helburuk erkidegoko estrategia ze-hazten dute 2008-2013rako osasunarenarloan, “Elkarrekin osasunaren alde”.

EBko Estatu kideak osasun politikaren eta osasunzerbitzuak eskaintzearen arduradun nagusiak izatenjarraitzen dutela aitortuta, Lisboako Itunak (2007)osasunaren garrantzi estrategikoa indartu zuen, etaongizatearen sustapenari helburu orokor berriarenizaera eman zion eta Estatuen arteko lankidetzari,berriz, hauetako bakoitzaren ekintza partikularrarenbalio erantsiaren izaera eman zion.

Osasun arloko desberdintasunak murrizteko be-harra onartuta eta erkidegoko politikek osasun kon-tsiderazioak ere, bereziki osasuna sustatzearen etaosasun informazioa hobetzearen arloan, eranstekoideiaz, 2008-2013rako estrategia europar berriaegin da. Honek erkidegoko esparrua definitzen duosasun arloan.

Helburuak Ekintzak IruzkinakOsasunaren prebentzioko zerbitzuak

• Osasunaren prebentzioko zerbitzuenerabilera eta ezagutza sustatzea

• Osasunean alfabetatzea sustatzea• Prebentzioko praktiken irisgarritasuna handitzea(txertaketak)• Prebentzioko praktika pertsonalizatuagoak handitzea(etxez etxeko bisita erregularrak)

• Osasunean alfabetatzea honeladefinitzen da: “osasunaren eta behardituzten zerbitzuen oinarrizko informa-zioa lortu, interpretatu eta ulertzekogaitasuna eta informazioa eta zerbitzuhoriek osasuna hobetzeko erabiltzekoahalmena”.

Istripu/lesioen prebentzioa

• Lesioak gutxitzea adineko biztanleenartean (erorikoak, zirkulazioko istri-puak eta autolesioak)

• Segurtasuna eta lesioen prebentzioa sustatzekoprogramak.• Ariketa fisikoa eta nutrizio egokia sustatzea.• Sendagai psikotropikoen preskripzioaren kontrola.• Etxebizitza segurua sustatzea (etxeko arriskuenestimazioa)

• Ikuspen, mugikortasun eta orekakoarazoek, bestelako arazo medikoek,osteoporosiak... lesioen arriskuahanditzea azaltzen dute.• OMEren “Komunitate Seguruak”,estandar gisa onartutako lesioenprebentzioko eredua.

Pre-jubilación y jubilación

• Adin handieneko langileen partaidetzahanditzea• Bere lan-bizitzaren kalitatea handitzea.

• Bizi-estilo osasungarriak sustatzea• Laneko gaixotasunak prebenitzea• Zereginak pertsonen aukera eta gaitasuneraegokitzea.• Zereginak aldatzea eta lanaren txandaketa.• Ordutegia behar pertsonaletara egokitzea.• Dauden langileen eta eskari berrien arteko orekamantentzea.• Erretirorako prestatzea (estresik gabeko trantsizio-aldia).

• Zahartzerako aktiboki prestatzekoHolandako ekimena: “Urrezko urteeiaurrea hartzen”.

120


4.7. TAULA. OSASUN ARLOKO ERKIDEGOKOEKINTZAREN FUNTSEZKO PRINTZIPIOAK

1. printzipioa: Partekatutako osasun baloreak.

Honakoak barne hartzen ditu:• Unibertsaltasuna, kalitate, ekitate eta elkartasuneko arretabaterako sarbidea. Generoko ikuspegia ere gaineratuko da.• Osasun prebentziorako eta tratamendu medikoak edukitzekoeskubidea• Hiritarren beraien eginkizuna indartzea. Osasun geroz etaindibidualizatuago bat, erabakiak hartzeko prozesuan eragitekogaitasunaren eta parte hartzearen alde egiten duena.• Osasun desberdintasunen murrizketa.• Ezagutza zientifikoak hobetzea.

2. printzipioa: Osasuna altxorrik preziatuena da

Honakoak barne hartzen ditu:• Bizi-itxaropen osasuntsuaren kontzeptua (eta ez bizi-luzetasunabakarrik)• Osasun arazoengatik inaktibo dauden pertsona kopuru handiamurrizteko beharra• Osasun gastua kostu gisa hartzeaz gainera, etorkizuneko inber-tsio gisa ere hartzea.• Sektorea aitortzea enplegu eta prestakuntzako hornitzailehandia, teknologia berritzaileen erabiltzailea, eskualdekopolitikarako eta kohesio ekonomiko eta sozialerako babesa denaldetik.

3. printzipioa: Osasuna politika guztietan (HIAP ekimena,Health in All Policies)

Honakoak barne hartzen ditu:• Biztanleen osasuna osasun politikaren erantzukizuna bakarrikez delako ideia.• HIAP ekimena (osasuna politika guztietan), osasun politikanbazkide berriak ekarriko dituena: GKE, industria, mundu akade-mikoa, komunikabideak...

4. printzipioa: EBren ahotsa indartzea mundu mailakoosasunaren esparruan

Honakoak barne hartzen ditu:• Lidergo kolektibo iraunkorra munduan.• Baloreak, esperientzia eta “savoir faire” partekatzea.• Osasuna sustatzeko ekintzak bultzatzea.• Osasuna garapenerako lankidetzako ekintzetan pobreziarenaurka borroka egiteko elementu gisa.

4.1. GRAFIKOA. EUROPAKO OSASUNAREN ESTRATE-GIAREN HELBURU ESTRATEGIKOAK.

Europako Estrategia Osasuna 2008-2013HELBURU ESTRATEGIKOAK

Osasun onasustatzea

(zahartzen ari denEuropa batean)

Hiritarrakbabestea

(osasunerakomehatxuen aurrean)

Osasun sistemadinamikoak eta

teknologia berriaksustatzea

Iturria: European Commission. European Health Strategy2008-13

OSASUN ARLOKO ERKIDEGOKO EKINTZAREN HELBURUESTRATEGIKOAK

1. helburua: Zahartzen ari denEuropa batean osasun ona sustatzea

Testuingurua: Jaiotze-tasa txikiak, biztanleriaren zahartzea,osasun arretaren geroz eta eskari handiagoa eta, ondoriozgastuarena, ezaugarri dituen egoera batean, osasun ona man-tentzeak zahartzeak ekarritako gastuaren igoera erdira murriztuahal dezake.Estrategia: Osasuna sustatzea eta eritasuna prebenitzea bizitzaosoan zehar.Honakoak barne hartzen ditu:• Elikadura, bizi-estilo osasungarriak, ingurumen eta gizarte-ekonomiako faktoreak, haurren osasuna, lan-osasuna,osasun psikikoa, medikuntza geriatrikoa, zaintza aringarriak,neuroendekapenezko eritasunen ezagutza handiagoa, ehun,zelula, organo, transplanteen gaineko ikerketa...• Ikerketa, luzetarako azterketak eta osasun publikoarengaitasuna babes handia eskatzen duten gaiak dira.

2. helburua: Hiritarrak babesteaosasunerako mehatxuen aurrean

Estrategia: Hiritarren segurtasun eta babesa hobetzea osasune-rako mehatxuen aurreanHonakoak barne hartzen ditu:• Arriskuaren ebaluazio zientifikoa• Prestaketa eta erreakzioa izurrite eta bioterrorismoarenaurrean• Eritasun eta afekzio zehatzei lotutako arriskuei heltzekoestrategiak• Ekintza istripu eta lesioen gainean• Langileen segurtasuna hobetzea• Ekintzak elikagaien segurtasun eta kontsumitzaileen babe-saren arloan• Arrisku berriak (gaixotasun kutsatzaileak, pandemiak, klima-ren aldaketagatiko arriskuak...)

3. helburua: Osasun sistema dinamikoaketa teknologia berriak sustatzea

Testuingurua: Osasun sistemen gaineko presioa geroz etahandiagoa da biztanleen zahartzearen zein tratamenduen aurre-rapen eta hobekuntzen eta migrazioko mugimenduen ondorioz.Estrategia:• Teknologia berriak osasun sistemen iraunkortasunerakoaukeratzat hartzea.• Osasun sistemetan inbertsioa bultzatzea EBn hazkundea,enplegua eta berrikuntza indartzen dituzten instrumentuenbitartez

Osasun elektronika, genomika eta bioteknologien ekarpenak:• Eritasunen prebentzioa eta tratamenduen prestazioahobetzea• Ospitaleko laguntza prebentzio eta lehen mailako arretarantzalda dadila laguntzea.• Arreta pertsonalizatzea• Kostuak murriztea

Eskakizun edo estrategia osagarriak:• Errentagarritasun, ekitate eta profesionalen prestakuntzaeta gaitasuneko inplikazioekin lotutako alderdiak ebaluatzea.• Eskualdeen gaitasunekin lan egitea, hauek osasun arretakofuntsezko agenteak baitira.• Gainera, erkidegoko esparrua sortzea osasun sistemen di-namismo eta iraunkortasuna bultzatzeko. Honek erkidegokolegeriaren aplikazioa ilustratu behar du eta Estatuei babesaeman behar die.

121


• Pentsio egoki eta iraunkorrak

• Osasun arreta eta iraupen luzeko zaintza esku-ragarriak, iraupen luzeko eta iraunkorrak

4.5.2. Pobrezia erauztea

4.5.2.1. Pobreziaren arriskua: eragin bereziaume eta adineko pertsonengan

Pobreziari dagokionez, Joint Report on SocialProtection and Social Inclusión 200939 deritzonakgogoratzen du Europako biztanleen %16a oraindikpobreziako arriskuan bizi dela baina arrisku honekhaurrei eta adineko pertsonei gehiago eragiten diela(%19 kasu bakoitzean).

OMCk adierazten du 2010. urtean pobrezia erauz-ten aurrera egiteko akordioa egon arren, emaitzek ezdutela adierazten hori horrela izan behar dela, etahonek hurrengo erronka hauek funtsezkotzat hartzeraeraman du:

• Haurren pobrezia erauztea

• Benetan inklusiboa den lan-merkatua lortzea

• Guztientzat etxebizitza duina ziurtatzea

• Diskriminazioa gainditzea eta desgaitasunaduten pertsona, gutxiengo etniko eta biztanleetorkinen integrazioa handitzea

• Finantzako bazterketa eta gehiegizko zorpetzeatratatzea

4.5. Politikak Gizarte Zerbitzuen esparruan

4.5.1. Beste politika batzuekin koordinatzekoeta eragile guztiek parte hartzeko esze-nario berria

Politika sozialek beharrezkoak direla are gehiagoerakusten dute egoera ekonomiko zailetan eta, he-rrietarako, programa eta neurri sozialen egitura onaedukitzeak lan-merkatuaren uzkurdurak ekarritakoondorioak eta gizarte-bazterketaren arriskua arintzenlaguntzen du.

Hala eta guztiz ere, eszenario honetan babes-sistemaren eta iraupen luzeko zaintzen jasanga-rritasuna mantentzea herri askotan arlo honetakomodernizazio eta inbertsio planak atzeratzera etainterbentzioko estrategia berriak hartzera eramatenduen zailtasuna da. 2008. urteko uztailean EuropakoBatzordeak Gizarte Agenda berritua aurkeztu zuen,“Open Method of Coordination” (OMC) indartzekobeharra azpimarratzen zuena.

OMC EBk bere estatu kideak pobrezia eta gizarte-bazterketaren aurkako borrokan laguntzeko tresna da.Lisboako Estrategiaren parte da eta bere gomendioaklotesleak ez diren arren, herriak babes sozial eta gi-zarteratzeko bere estrategiak hobeto planifikatzen la-guntzen saiatzen da bestelako politikekiko interakziohandiagoz, azterketa-tresnez, elkarrekiko ikaskuntzazedo praktika onak zabalduz.

Gizarte Babes eta Gizarteratzeko OMCren ba-rruan EBko estatu kideen artean guztion helburuakadostu dituzte EB gizarte inklusibo egiteko, bainaEstatu bakoitzak horiek nola lortu aukeratuko ditu.

Helburu orokor hauek berdintasun, irisgarritasuneta finantzaketa iraunkorrarekiko konpromisoa na-barmentzen dute, baina baita eragile guztien inplika-zioa eta hazkunde ekonomiko eta enpleguari buruzkoLisboako helburuekiko integrazioa ere.

Helburu hauek hiru lan-arlo handitan gauzatzendira:

• Pobrezia desagerraraztea eta gizarte-bazter-keta

4.8. TAULA. GIZARTE BABES ETA GIZARTERATZEKOOMCREN HELBURU OROKORRAK

1. Kohesio soziala, gizon eta emakumeen arteko berdintasunaeta aukera berdintasuna guztiontzat babes sozialeko sistemeneta gizarterako politika egoki, irisgarri, finantzarioki iraunkor,egokitu eta eraginkorren bitartez.

2. Interakzio eraginkorra Lisboako helburuekin hazkunde ekono-miko handiago, enplegu gehiago eta hobe eta kohesio sozialhandiagoari buruzko helburuekin, baita Garapen Iraunkorre-rako Europako Estrategiarekin ere.

3. Politikaren diseinu, inplementazio eta jarraipenean nahasi-tako alderdi guztien gobernantza, gardentasun eta inplikazioona.

39 European Commission, Directorate-General for Employment, Social Affaires and Equal Opportunities. 2009.

122


Laguntza ekonomikoak konpentsazioko elementu ga-rrantzitsuak dira, izan ere, eragindako kolektiboei mutu-rreko pobreziaren arriskua saihestea ahalbidetzen diete.Bere interes edo erakargarritasuna handiagoa da enple-gua bilatu eta laneratzeko pizgarriekin uztartuz gero.

Lan-merkatu inklusiboak lortzera zuzendutakojarduketei dagokienez, honakoei buruzko neurriakjasotzen dira:

• hezkuntza, prestakuntza eta ikaskuntza bizi-tzan zehar, giza kapitaleko inbertsioa handituzuzte goiztiarrak, eskolako porrota murriztea,eskolatik lanerako trantsizioa eta enpresa etazentroen arteko lankidetza hobetzea lortzeko.

• lan-merkaturako politika aktiboak. Hauek en-plegua bilatzeko estrategiak jasotzen dituzte,talde zehatzei zuzenduago daudenak; aholku-laritzako zerbitzu eraginkorragoak sustatzea(azkarrago erantzuteko gaitasuna, lineako zer-bitzuak, laguntza, lehen lanerako aholkulari-tza,...). Politika hauek lanik gabeko biztanleeizuzentzeko joera dago, baina biztanle ez-akti-boei zabaltzearen alde ere agertzen dira.

• finantzako pizgarriak (zergak, langabeziagatikoestaldura,...) eta finantzakoak ez direnak, halanola familia adiskidetzea errazteko zerbitzuak, lan-ingurune osasuntsurako laguntzak,...etab., emaku-meek parte hartzea eta adin handieneko langileenlan-bizitza luzatzea sustatzen dituztenak.

azkenik eta kalitateko zerbitzuetarako sarbidearidagokionez, berriro ere, ikuspegi integrala proposa-tzen da. Honek hainbat politika sektorial (hezkuntza,osasuna, etxebizitza...), eragile politiko eta pribatueneta hainbat esparrutakoen arteko koordinazioa (to-kikoa, lurraldekoa...) eta lotura estua hezkuntzarieta enpleguko politika aktiboei buruzko neurriekin,izan ere, inklusio aktiboaren helburua da pertsonakgizartean eta lan-merkatuan integratzea.

4.5.3. Iraupen luzeko zaintzen zerbitzuak

4.5.3.1. Iraupen luzeko zaintzen zerbitzuen gerozeta handiagoko beharrizanak: errefor-mak iraunkortasuna ziurtatzeko

Iraupen luzeko zaintzak, mendekotasun fisiko edomentalerako arreta gisa ulertuta, agerikoa denez, oso

Haurren pobreziaren aurkako borroka 2006. ur-tean Europako Batzordean zegoeneko agerian utzizuen kezka da. Orduan herriei dei egin zien beraulehentasunezko helburu gisa jasotzeko, honakoakuztartzen dituzten estrategiak garatuta:

• laguntza ekonomikoko neurriak

• gurasoentzako lan-aukerak; eta

• zerbitzuak zuzenean eskaintzea.

Gaur egun deialdi hau indarrean mantentzendu, baina gomendatzen du dimentsio anitzeko etazeharkako izaerako estrategiak abiaraztea, haurrenpobreziaren aurkako borroka beste politika batzuetanere jasotzeko, honako hauetan adibidez:

• soldata eta lansarien politikak,

• familia adiskidetzeko politikak eta

• familiarentzako zerbitzuenak.

Adineko pertsonei dagokienez, pobreziaren arris-kua ere handitzen da. Bere errenta, batez beste, 64urtetik beherako pertsonen errentaren %85aren ba-liokidea da. Kasu honetan, pobreziaren arriskua pen-tsioen sistemarekin eta baita gorabehera demogra-fikoekin ere lotuta dago (kolektibo honetan emakumeeta pertsona oso zaharrak egotea adibidez). Pentsio-en sistemaren iraunkortasuna zein adineko pertsonenerrenta maila ziurtatzeko, planteatzen den estrategialan-bizitza luzatzea eta adineko langileen kolektiboan%50eko okupazio-tasa lortzea (%45 2007. urteanEB-27an), eta honetan ekarpen argia egin behar duemakumezkoen partaidetza handiagoak. Gaur egun%50 hori gainditzen duten 12 herri daude. Honakoakdira: Alemania, Txipre, Danimarka, Estonia, Finlan-dia, Irlanda, Letonia, Lituania, Herbehereak, Portugal,Erresuma Batua eta Suedia.

4.5.2.2. Inklusio aktiboa pobrezia erauztekoestrategia gisa

Etorkizunean “Inklusio Aktiboa” kontzeptua hiruneurri mota uztartzen dituen estrategia integral gisahartzeko beharra ikusten da: laguntza ekonomikoak,lan-merkatu inklusiboak eta kalitateko zerbitzueta-rako irisgarritasuna.

123


taldeentzat, zerbitzu pribatuak erabiltzeko sorospe-nak,...etab.

Zerbitzu eta zaintzen ikuspegitik, agenteen ar-teko laguntza integral eta koordinatu baten beharraazpimarratzen da eta, goranzko bilakaera argia dutengaitz batzuen kasuan, buruko gaixotasun, Alzheimereta gaixotasun kronikoen kasua den bezalaxe, berriz,gomendatzen da hauei ekintzako plan nazionaletatikheltzea, estrategia integral hori bermatuta egondadin.

4.5.3.2. CLDren desinstituzionalizazioa, teknolo-gia berriak eta zerbitzuen eskaintzarendibertsifikazioa

Aplikatu beharreko konponbide zehatzen ikuspe-gitik, hiru joera argi ikus daitezke. Honakoak dira:

1. Iraupen luzeko zaintzak etxez etxeko zaintzenalde des-instituzionalizatzea, bereziki adinekopertsonak eta desgaitasuna dutenak direnean.

Zerbitzuaren antolaketa eraginkor eta kalitatearenikuspegitik, estrategia hau inplementatzeko EuropakoBatzordeak hurrengo gomendio hauek planteatzenditu:

— osasun eta gizarteko eragileen eta zain-tzaile informalen arteko koordinazio etaintegrazioa indartzea.

— arreta diseinatzea osasun profesionalen,gizarte langileen eta zaintzaile informa-len diziplina anitzeko taldeetan oinarritu-rik. Antolaketako kulturak eta funtziona-menduko logika ezberdinak integratzeadakar.

— zaintzaile informalei oso eginkizun aktiboaematea, bai arretako zuzeneko hornitzai-leak, zerbitzuen sorta zabalaren ardura-dun eta koordinatzaileak diren aldetik,bai bestelako pertsonen bilketan ere.

— zaintzaile informalei laguntza emozional,tekniko eta profesionala ematea eta arre-tako estrategiaren barruan sartzea

— etxez etxeko oinarrizko zerbitzuen (osa-sun eta gizarte zerbitzuak) eskaintzabaten agentzia arduradun bakarra sor-

lotuta daude adinarekin eta, ondorioz, funtsezkoakdira zahartze demografikoaren prozesuarekin lotu-tako politiken arloan. Egiaztatutako gertaera dabizi-itxaropena handitzeak ez duela bizitza osasun-garriagorik ekarri eta osasuna status sozioekonomikoeta errentarekin, laguntzako zerbitzuen kalitate etairisgarritasunarekin, bizi- eta lan-baldintzekin, bizi-estiloekin,...eta abarrekin.

Gaur egun Europako herriek bestelako egoeradute iraupen luzeko zaintzen ehunekoari dagokionez,BPGdren gainean neurtuta, baina guztiak bat datozadieraztean gastu honek handitzeko joera duela,baita beharrezko diren zerbitzu motek ere. Horrega-tik, hain zuzen ere, kezka orokorra dago finantzakoiraunkortasuna, iraupen luzeko zaintzetarako (kali-tatekoak eta prezio merkeetan) sarbide unibertsalaziurtatzen duena, bilatzeko, baina konponbideak eraaskotakoak dira.

Alemania edo Herbehereak bezalako herri ba-tzuek, aseguru sozial unibertsal espezifikoetan oina-rrituriko eredua dutenek, dagoeneko planteatzen du-te erreformak egiteko aukera (herbehereak) gastuakizan duen hazkunde handia ikusita; Iraupen LuzekoZaintzen Aseguruaren (ILZA) eskubideak berriro defi-nitu/murriztera eta gastuaren hazkunde eta bikoizke-ta gizarte babes edota etxeko zaintzako beste politikabatzuekin tratatzera zuzendutako erreformak dira.

Beste kasu batzuetan (Austria edo Suedia) ILZAzerga orokorren bide tratatzea aukeratzen ari dira,eta beste batzuetan, berriz, baliabideen sarbide etaesleipena mendekotasuneko proba edo balorazioenbidez definitzea aukeratu dute eta beste batzuetan,Frantzian adibidez, Osasun Aseguruaren elementuakgizarte laguntzako zergekin uztartzea bilatzen dute.

Edozelan ere, argi dago ekarpen pribatuak, delazuzenean dela ILZAren aseguru pribatuaren bitartez,eginkizun garrantzitsua betetzen duela eta zerbitzue-tarako irisgarritasunean inpaktu argia duela. Horrekirisgarritasun hori errazteko neurriak eskatzen ditu,hala nola: batera ordaintzearen salbuespenak, mugakbatera ordaintzeko mendekotasuneko mailen arabe-ra, finantzakoak ez diren laguntzak edo bizi-kalitateahobetzeko ekarpenak, mendeko adineko pertsonei,desgaitasuna duten pertsonei eta gaixo kronikoeizuzenduta, ILZAren estaldura publikoa sarrera txikiko

124


• laguntza teknikoak,

• etxeen hobekuntza eta egokitzapena(bizigarritasuna, irisgarritasuna),

• telelaguntza,

• etxez etxeko laguntza,

• eguneko plazak,

• plaza psikogeriatrikoak,

• familia zaintzaileak babesteko pro-gramak

4.5.3.3. Iraupen Luzeko Zainketetarako (ILZ)enplegu-eskariaren hazkundea

ILZren beharrak dituzten biztanleen hazkundeaksektore honetan enpleguaren eskaria ere handitzeaekarri du eta etorkizunean handitzen ari den joerahau mantenduko da. Erronka da ILZren langile ko-purua handitzea. Hauek prestakuntzako maila han-diagoa behar dute eta baldintza hobeagoetan laneaneta produktibitateko indize handiagoz.

Esperientziak egon dira arlo honetan langileenkolektiboa handitzeko hiru ekintza motatan oinarri-turik:

• dibulgazioko kanpainak sektorea erakargarrieginez eta egindako lana aitortuz. ILZak gizar-tean baloratzeko estrategia.

• langabezian edo ez-aktibo dauden pertso-nei zuzendutako prestakuntzako kanpainak,batzuetan atxikipena handitzeko bestelakoekintzekin batera egiten direnak (malgutasuna,pizgarri ekonomikoak). Profesionalizazioko es-trategia.

• lan-merkatuan sartzeko zailtasunak dituztenedo ez-aktibo dauden pertsonak kontratatzea(emakumeak, etorkinak, adinez nagusi direnerretirodun pertsonak, gizonak). Enplegua sus-tatzeko estrategia.

ILZko langile kopurua handitzera zuzendutako eki-men hauetaz gainera, beste batzuk sektorea finkatzensaiatzen dira, hau da, bere enpleguaren atxikipenahobetzen saiatzen dira, lan-baldintzak hobetuz, halalansariei nola soldataz kanpoko prestazioei dago-

tzea, bi sistema ezberdinen bizikidetzakoarazoak eta antolaketa eta kudeaketakozereginen hazkundea (kontratatzea, eros-tea, planifikatzea, ebaluatzea, biltzea,langileak trebatzea, ordaintzea,...etab.)konpontzeko gauza dena.

— lan eta familia adiskidetzeko neurriak,ordaindutako baimenak, ordutegi mal-guak,...etab. ezartzea mendeko pertsonakfamiliako ingurunean zaintzea erraztekomodu gisa.

2. Mendekotasuneko egoeran dauden pertsonenarretari aplikatutako teknologia berriak gerozeta gehiago erabiltzea. Aplikazio hauek eraaskotakoak dira eta honakoak barne har di-tzakete:

— Dispositibo aktiboak erabiltzen dituztenterapiak (dialisia, oxigenoa, analitika,...)eta neurri handi batean gaixo kronikoakeragiten dituztenak

— Laguntza orokorra monitoreetan oina-rriturik. Hauek erorikoen detektagailua,sendagaien oroigarria, pertsonen loka-lizazioa barne hartzen ditu (paseatzenduten Alzheimer edo dementzia dutenpertsonentzat).

— Aldaketak etxean: bainugela, eskailera,arrapala, aulki, altzari, ohe berezi, sukal-de, konexio informatikoei,... dagozkie.

Teknologia berrietan oinarriturik etxez etxeko arretazabaltzeak zaintza informalera zuzendutako langileeneskaria haztea eragingo du eta, gainera, profil es-pezializatuago bat ere eskatuko du; halaber, etxeekteknologia berriak eskuratzea bermatzea ere eska-tuko du (azpiegitura), baita teknologia berrien pres-takuntza eta ezagutza biztanleen artean, oro har, etaadineko pertsonen artean, zehazki, zabaltzea ere.

3. Zerbitzuen eskaintzaren dibertsifikazioa, modumalguago eta konbinatuagoan erabili beharre-koa. Bertan hurrengo hauek jasotzen dira:

— Egoitzazko plazak

— Etxean gelditzea ahalbidetzen duten pro-gramak.

125


• Erabaki eta kudeatzeko gaitasuna (planifika-zioa, malgutasuna, multiataza) geroz eta zorro-tzagoa den ingurune batean.

4.6. Politikan Hezkuntza eta Prestakuntzareneremuan

4.6.1. Prestakuntza bizitza osoan zehar

Bizitza osoan zeharreko prestakuntzaren (lifelonglearning) ohiko definizioa “bizitzan zehar ezagutzak,trebetasunak eta gaitasunak ikuspegi pertsonal, zi-biko edota laboral batetik hobetzeko xedez gara-tutako prestakuntzako jarduera guztiei” dagokie40.Beste definizio batek “bizitza osoan zehar hezkuntza,prestakuntza, lan eta bizitzaren, oro har, esperientzia-ren bidez ezagutzak edo trebetasunak eskuratzekoprozesua” dela adierazten du41.

Bi definizio hauek kontzeptu oso zabala aurkez-ten dute, banakoek bere bizitza osoan zehar dutenprestakuntzako jarduerari erreferentzia egiten diona.Lehenengoak prestakuntzak eduki ditzakeen osagai,eduki eta helburu guztiak nabarmentzen ditu. Bigarre-nak prestakuntzako prozesuak jarraitu ahal ditzakeenmodalitate guztiak azpimarratzen ditu, eskola etahasierako prestakuntza formalaren beste fase bat-zuetatik garatuta (lanbide heziketa, unibertsitatea,...)eta bizitza helduan zehar hezkuntza formal eta ezformaleko beste mota batzuen bidez jarraituta (eten-gabeko prestakuntza, prestakuntza lanpostuan, hel-duen prestakuntza,...), baita eguneroko bizitzarenikaskuntza informalaren bitartez ere.

Ikuspegi honek erabateko aldaketa dakar hezkun-tza eta ikaskuntza orain dela gutxi arte ikusten zirenmoduaren aldean, bizi-garapena egituratzen denmoduan izandako eraldaketen ondorioz, prestakun-tzari dagokionez eta baita lan, aisia,...eta abarreidagokienez ere. Zentzu horretan, gizarte modernoakadinen arabera banatutako egitura batetik adinenegitura integratu baterantz mugitzen ari dira (edomugitu beharko lirateke). Lehenengo ereduan, gizajarduerak modu bereizian antolatuta daude bizitzan

kienez. Atxikipen hori lortzeko positiboak izan direnbeste gauza batzuk taldeko lana, erabakiak hartzenparte hartzea, etengabeko orientabidea eta lantokikosegurtasuna handitzea izan dira.

Langileei zuzendutako hobekuntza hauekin ba-tera, informaltzat hartutako zaintzaileei zuzendu-tako hobekuntza-ildoa ere badago. Honek bestelakokonponbideak har ditzake, laguntzako prestazioak,ekonomikoak, eta baita onura fiskalak eta laguntzaemozional eta psikologikokoak ere.

ILZak espazio berri batean kokatzen dira eta ber-tan hainbat arlo eta kategorietako profesionalek eskuhartzen dute. Sendagileak, erizainak, gizarte-langi-leak, fisioterapeutak, langile ez kalifikatu formal etainformalak,..., eta hauek koordinatu eta kudeatzeakbere zailtasunak ditu. Zailtasun horiek gainditzekoherri batzuetan (Japonia, Suedia, Erresuma Batua)figura profesional berria sortu da, laguntzako kudea-tzaile edo ebaluazio-ekipo moduan, ILZen zerbitzuakplanifikatu eta koordinatzeaz eta eragile, hornitzaileeta erabiltzaile guztien komunikazioa hobetzeaz ardu-ratzen dena etorkizunean ILZ eta osasun sektorearenarteko koordinazioa hobetzeko beharra argi eta garbiaitortuta. Kategoria profesional berriak ere agertzenari dira, hala nola asistentziako laguntzailea adibidez.Honen eskumenak etxeko zereginekin eta egunerokobizitzaren jarduera instrumentalekin, hau da, etxezetxeko laguntzarekin oso lotuta dauden konplexuta-sun txikiagoko zereginei dagozkie.

Etorkizunean garrantzi nabarmena izango dutengizarte-langileen trebetasun zehatzei buruz pentsatuzgero, hurrengo hauek aipatzen dira:

• modu koordinatuan, taldean lan egiteko etakultur ikuspegitik eskari dibertsifikatu bati ka-su egiteko gaitasunarekin lotutako trebetasunsozialak.

• teknologia berrien erabilera eta ezagutzak,hala erabiltzaileekiko komunikaziorako nolaprozesuen informatizazio eta sistemaren ku-deaketarako (historia klinikoak, aparailuak,...etab.)

40 European Commission, A Memorandum on Lifelong Learning (2000).41 Australian National Training Authority, A glossary of Australian vocational education and training terms (NCVER, 2000).

126


Bestaldetik, etengabeko prestakuntzak kohesio so-zialeko politikekin ere zerikusia du, pobreziaren aurkaborrokatzeko eta desoreka sozialak murrizteko bide gisaegituratzean, pertsona guztiei bizitza sozialean bazter-ketarik gabe aktiboki parte hartzea ahalbidetuz.

Azkenik, bizitza osoan zeharreko prestakuntzakere aldaketa demografiko eta sozialei ere erantzunbehar die, zehazki zahartzeko prozesuari eta lan egi-teko adinean dauden biztanleen murrizketari. Eskariangertatzen diren aldaketei azkar erantzuteko gauza denlan-indarra mantentzeko, beharrezkoa izango da adinhandieneko langileek lan-merkatuan denbora gehiagozegon ahal dute, ondorioz bere prestakuntza eta gaita-sunak etengabe garatzeko beharra dagoela.

4.6.2. Etengabeko ikaskuntzako Europakopolitika

4.6.2.1. Inoiz ez da beranduegi ikasteko. Etenga-beko ikaskuntzarako ekintza plana

Europako Batasuna duela urte batzuetatik bizitzaosoan zeharreko prestakuntza politika bultzatzenari da. Etengabeko ikaskuntzaren europar esparruaerrealitate egitea 2001. urteko Batzordearen Ko-munikazioak etengabeko ikaskuntzaren garrantziaazpimarratzen zuen Europako herritar guztientzat.Mezu nagusietako bat zen “sistema tradizionalakeraldatu behar direla askoz ireki eta malguagoakizateko, ikasleek bere beharrizan eta interesei egoki-tutako banakako ikaskuntzako curriculumak eduki etabere bizitzen edozein etapatan aukera-berdintasunazbenetan gozatu ahal izateko”.

Etengabeko ikaskuntzari buruzko 2006. urtekoBatzordearen “Inoiz ez da beranduegi ikasteko” Ko-munikazioak helduen ikaskuntza helduek hasierakohezkuntza eta prestakuntzaren ostean egindako ikas-kuntzako modu oro dela definitzen du. Komunika-zioak ikaskuntza honen garrantzia nabarmentzen duetengabeko ikaskuntzaren funtsezko osagai gisa,funtsezko eginkizuna betetzen baitu hiritarren etaeskumenen garapenean.

Aurreko komunikazioaren jarraipen gisa, 2007.urtean Etengabeko Ikaskuntzarako Ekintza Plana42

zehar: hezkuntza adin gazteetara mugatuta gelditzenzen, eta ondoren lana etortzen zen adin helduan etaazkenik erretiro eta aisia erretiroko adinean.

Adinen arabera integratutako ereduan, aldiz, hirujarduera mota bizitza osoan zehar gertatu eta bateraegoten dira. Hezkuntza-lan-erretiroa eredua oraindikaraua den arren, ematen du hau bigarren eredurantzaldatzen ari dela eta berau nolabait egun lortubeharreko helburu gisa agertzen da, bizitzan zeharjardueren oreka handiagoa ahalbidetzen duen etagizarte modernoek dituzten hainbat erronkari aurreegiten laguntzen duen zentzuan.

Hezkuntzaren ikuspegitik, hiru arrazoi motaadieraz daitezke bizitzan zehar prestakuntzarenikuspegiaren beharra azaltzeko. Alde batetik, tes-tuinguru ekonomikoa, lehia globala eta teknologiaeta antolakundeko aldaketen erritmo azkarra ezau-garri dituena, biztanleria aktibo malgu eta mol-dagarria, ekoizpeneko behar berriekin bat etorrizetengabe prestatu eta birziklatzeko gauza dena,behar duena. Giza kapitala (bere ezagutza, trebe-tasun eta gaitasun mailen bidez zehaztuta) horrelahazkunde ekonomikoaren funtsezko motorra daezagutzaren gizartean.

42 Brusela, 2007.9.27, azken COM(2007) 558

4.2. GRAFIKOA. BIZI-GARAPENAREN EGITURAREN BIEREDU ZAHARTZEKO PROZESUARENAURREAN

Adinen arabera integratuta

Hezkuntza

Lana

Aisia

Aisia

Lana

Adinen arabera desberdinduta

Hezkuntza

Adinekoa

Adina

Heldua

Gaztea

Iturria: Age Integration: Conceptual and Historical Bac-kground, Riley and Riley; Essays on Age Integration, TheGerontologist Vol. 40, No. 3, 2000 .

127


gainera, harrerako herrian helduen ikaskun-tzako jardueretan parte hartzeak etorkinak la-gun ditzake heltzen diren kualifikazioak balioz-kotzea eta aitortzea bermatzen.

• etengabeko ikaskuntzako jardueretan partehartzea handitzea eta, zehazki, jarduera motahauetan parte hartzea 34 urte betetakoan mu-rrizten delako gertaerari heltzea; lanean has-tean dagoen batez besteko adina Europa osoanhanditzen den momentu batean, paraleloanadin handieneko langileek helduen ikaskuntzanduten partaidetza handitu behar da.

Erabilgarri dauden datuek helduen ikaskuntzakoinbertsioa handitzeko beharra berresten dute. Datuokerakusten dute helduek (25 eta 64 urte bitartean)etengabeko ikaskuntzan duten partaidetza oraindikmugatua dela. Ekintza Planaren helburua da helduenikaskuntzaren sektorea indartzen laguntzea bere gai-tasun osoa baliatu ahal izateko. Sektore konplexuada, era askotako zerbitzu eskaintzaile dituena, etaera guztietako hartzaile-taldeei iristen zaizkienak.

Helduen ikaskuntzako zailtasun nagusietako batikasle helduen beharrak asetzen dituen, lan-merkatueta gizartearen beharrei kalitate handiko erantzunakeskaintzen dizkien eta eskari handiagoa sustatzenduen zerbitzua eskaintzea. Gainera, elkarrekiko loturaduten neurrien barietate handiagoa beharrezkoa da

zehaztu zen, hurrengo kolektibo hauetan oinarrituzena: etorkinak, adineko pertsonak, emakumeak etadesgaitasuna duten pertsonak. Ekintza Planak kali-tate handiko ikaskuntza sistema eskuraerraz batenbeharra ziurtzat jotzen du,Europak hurrengo urteetanaurre egin behar dien erronkak kontuan harturik:

• bilakaera demografikoaren ondorioz dagoeneskulanaren urritasuna borrokatzea, biztanleriaaktiboaren, oro har, gaitasun mailak handituzeta kalifikazio txikiko langileen hezkuntza mailahandituz (laurogei miloi 2006. urtean); helduenikaskuntzak helburu hau azkar eta eraginkorta-sunez lagun dezake.

• ikasketak goizegi uzten dituen pertsona kopuruhandia egotea den arazoari heltzea (ia zazpimilioi 2006. urtean), bigarren aukera eskai-niaz helduarora kalifikazioa eduki gabe iristendirenei.

• pobreziaren eta gizarte-bazterketaren arazoiraunkorra murriztea baztertu taldeen artean;helduen ikaskuntzak pertsonen gaitasunak ho-be ditzake eta hiritartasun aktibo eta autono-mia pertsonala onartzen lagun ditzake.

• etorkinen integrazioa handitzea gizartean etalan-merkatuan; helduen ikaskuntzak ikastaroegokituak eskaintzen ditu, baita hizkuntzenakere, integrazioko prozesu honetan laguntzeko;

4.9. TAULA. 2007KO ETENGABEKO IKASKUNTZARAKO EKINTZA PLANAREN LEHENTASUNAK

Helduentzako prestakuntza

Ekintza Aurre egitea

Eskulanaren, oro har, eta kualifikazio txikiko langileen, zehazki,gaitasun mailak (prestakuntza) handitzea. Aldaketa demografikoen ondoriozko eskulanaren urritasuna

Bigarren aukera eskaintzea helduaroan kualifikaziorik gabesartzen direnei Eskola goizegi uzten duten gazteen geroz eta kopuru handia

Helduen hezkuntza pertsonen gaitasunak hobetu eta hiritartasunaktiboago eta autonomia pertsonal handiago onartzen laguntzekoestrategia bihurtzea

Baztertutakoen taldeen artean txirotasuna eta gizarte-bazterketamurriztea

Neurrirako ikastaroak eskaintzea, etorkinentzako hizkuntzaikaskuntza ere jasota, era berean bere kualifikazioen baliozkotzeeta aitortzea bermatuta

Etorkinek gizartean eta lan-merkatuetan integratzeko dituztenzailtasunak

Adin handieneko langileen partaidetza sustatzea 34 urteren ostean dagoen parte hartzearen beherakada lan egitekobatez besteko adina handitzen ari den momentu batean

128


pitalaren inbertsio eraginkorra egitea, hezkuntza etaprestakuntzako sistemen bidez, Europako estrategia-ren funtsezko elementua dela hazkunde eta enplegumaila handiagoak lortzera zuzenduta, bideragarriaketa ezagutzan oinarriturik.

Beste helburu estrategiko batzuen artean, “eten-gabeko ikaskuntza eta mugikortasuna errealitateaegitea” ezartzen da. Zehazki, honi dagokionez hel-duek etengabeko ikaskuntzan duten partaidetza han-ditzeko beharra planteatzen da, zehazki gaitasuntxikiena dutenena. Zehazki, Batzordeak, helburutzat,planteatzen du 2020. urterako gutxienez helduen%15 batek batez beste etengabeko ikaskuntzan par-te hartu beharko lukeela44. Aldez aurretik, helburua%12,5ean ezarrita zegoen, baina 2008. urteko datue-tan, praktikan %9,5era bakarrik iristen zen.

Batzordeak komunikazio berria argitaratu du,Funtsezko gaitasunak aldatzen ari den mundurako45,etabertan Batzorde eta Kontseiluaren 2010eko baterakotxostenaren proiektuari heltzen dio 2010eko Hezkuntzaeta Prestakuntza lan-programa gauzatzeari eta EBkokide diren Estatuen aldetik politika europarraren beregarapen mailari buruzkoa. Bereziki, etengabeko ikas-kuntzaren estrategia nazionalen bilakaera eta hezkun-tza eta lanbide heziketa (HLH) erakargarriagoa izatekoeta lan-merkatuaren beharrizanetara hobeto egokitze-ko, baita goi mailako irakaskuntza modernizatzeko ere,aplikatutako erreformak deskribatzen dira.

Honen gainean, adierazten du etengabeko ikas-kuntza ikaskuntza formal, ez-formal eta informalarenbidez inplementatzea, baita mugikortasuna handi-tzea ere, oraindik ere erronka direla. Hezkuntza etaprestakuntza, unibertsitateak barne, irekiagoak etalan-merkatuaren eta gizartearen, oro har, beharri-zanetara egokituagoak izan beharko lirateke. Arretaberezia eskaini behar zaio hezkuntza eta prestakuntzaeta lanaren artean elkarteak sortzeari.

Helduen aldetik funtsezko gaitasunak eskura-tzearen aldeko neurrien artean, legeria egokia egin

parte hartzeko dimentsio anitzeko oztopoak gaindi-tzeko. Horien artean honakoak daude:

• ikasleei kalitate handiko informazio eta orien-tabidea ematea, zerbitzu komunitarioen bidezedo lantokian lor daitekeena.

• ikaskuntza ikasleen komunitate eta lantokieta-ra hurbiltzea, ikaskuntzako tokiko zentro, GKE,lantokiko ikaskuntza eta lineako ikaskuntzarenbidez lor daitekeena.

• Ziurtagiri eta kualifikazioa dakartzaten ikas-kuntzako emaitzen ebaluazio, baliozkotze etaaitortzerako sarbide malgua ahalbidetzea,orientabidearen bidez indartu ahal daitekeena.

• goi mailako hezkuntzarako sarbidea zabal-tzea aurreko kualifikazioen aldean “maila batigotzea” errazteko; eskariak orientatutako fi-nantzako mekanismoak abiaraztea (hala nolabanakako ikaskuntzako kontuak, neurri fiska-lak eta publikoki edo bermearen mekanismopubliko baten bitartez emandako maileguak)finantzako murrizketei heldu eta denbora osokoedo denbora partzialeko ikaskuntza sustatze-ko.

• pertsonak animatzea ikaskuntzan inbertitzera,hala bere buruaren garapenerako nola bereenplegagarritasunerako.

4.6.2.2. 2020 Hezkuntza eta PrestakuntzakoEuropako Esparru Estrategikoa

Kontseiluak 2009. urteko maiatzean Europakolankidetzarako esparru estrategikoa hartu zuenhezkuntza eta prestakuntzaren arloan (ET 2020)43. Es-parru estrategiko honek berriro ere nabarmentzen duhezkuntzak eta prestakuntzak funtsezko eginkizunabete behar dutela Europak hurrengo urteetan aurreegin behar dien erronka sozioekonomiko, demogra-fiko, ingurumeneko eta teknologiko ugariei heltzekoorduan. Era berean, adierazi ere egiten du giza ka-

43 DOC 119 28.5.2009.5.28koa.44 Hau da: hogeita bost eta hirurogeita lau urte bitarteko adina duten eta hezkuntza eta prestakuntzako jardueretan inkestaren aurreko

lau asteetan zehar parte hartzen duten biztanleen ehunekoa (Eurostat/Labour Force Survey).45 Brusela, 2009.11.25, azken COM (2009) 640.

129


Aipatutako estrategiak koherenteak eta osoak dirakasuen kopuru mugatuan, eta batzuk oraindik sektoreespezifiko edo talde zehatzetan oinarritzen dira, bizi-ziklo osoa barne hartu beharrean. Eraginkorrak izate-ko, aipatutako estrategia horiek behar bezain luzeakdiren aldiak barne hartu behar dituzten, adin-taldeguztiei aukerak eskaini behar dizkiete eta etengabeberrikusi eta garatuak izan behar dute. Bere egoki-tasuna eta oihartzuna handitzeko, baita pertsoneiprestakuntzako ekintzetan parte hartzea sustatzekoere, interesa duten alderdiek gehiago inplikatu behardute, eta hezkuntza eta prestakuntzaren bestelako ar-lo politikoekin egon beharreko lankidetzak egokiagoizan behar du. Krisi ekonomikoaren oraingo testuin-guruan, funtsezko kontua da ez dagoela mekanismoegokirik baliabide mugatuak modu estrategikoanesleitzeko eta gaitasunen arloko beharrizan berriakedo sortu berriak kontuan hartzeko.

4.6.3. 2010eko IKT eta zahartzeari buruzkoEkintza Plana

Zahartzearen erronka europarra osasun eta bizi-kalitateko baldintza onak eduki era ahalik eta den-bora gehien modu autonomoan bizi ahal izateazgainera, gizartearen ezagutza eta aurrerapenetanparte ahal izatea ere bada.

Zentzu horretan, IKTek funtsezko eginkizuna be-te behar dute osasun, lan, gizarte zerbitzu, etxekosegurtasun, informazio eta komunikazio sozialarenarloan. Hala eta guztiz ere, estimatzen da hobetozahartzeko IKTen merkatua oraindik hasiberria delaeta ez dagoela berme nahikorik eskaintzen dituenkonponbideen erabilgarritasun eta onarpenari buruz.

Horregatik, hain zuzen ere, Batzordeak ekintzaplana abiarazi du informazioaren gizartean hobetonola zahartzeari buruz. Plan honen azken helburuada erraz erabiltzeko IKT zerbitzu eta tresnak garatueta ezartzea, adineko erabiltzaileen beharrizanakintegratzen dituztenak.

Planak xedatzen du erabiltzaileen beharrei hiruarlotan heldu behar dietela:

• lanean hobeto zahartzea laneta familia-bizitzaren arteko oreka bilatuz IKT eskuragarri,praktiko, malgu,...eta abarren laguntzaz.

eta aldatzea, prestakuntzako zerbitzuen kudeake-ta eta prestazioa hobetzea jasotzen dira, baitafinantzaketarako neurri espezifikoak ere. HelduenIkaskuntzari buruzko Ekintza Planarekin bat etorriz,Europako herriek arreta berezia eskaintzen diete al-fabetatzeari, hizkuntzei eta gaitasun digitalei, zehazkikualifikazio txikia duten helduen edota langabetu etaetorkinen artean. “Bigarren aukerako” programakohikoak dira. Hauek bigarren mailako irakaskuntzakodiploma eskuratzea ahalbidetzen dute. Irakurmenaeta idazmena eta kalkulatzeko gaitasuna, batzuetan,lanbiderako orientabideko ikastaroetan jasotzen dira.Arrakastaren giltza aipatutako neurriak orientabideegokiarekin eta ikaskuntza formak, ez-formal etainformala aitortzearekin uztartzean datza.

Hala eta guztiz ere, helduen prestakuntzari dago-kionez, garrantzitsua ere bada xedapenek funtsezkogaitasunen sorta osoa barne hartzea, gaitasun zeha-tzak, irakurmen eta idazmena adibidez, edo gaitasunprofesional zehatzak bakarrik azpimarratu beharrean.Horretaz gainera, heldu guztiei zuzenduta egon be-har da, bere kualifikazio maila edozein dela ere,kualifikazio eskasa duten pertsonak, hezkuntzakobeharrizan espezifikoak dituzten helduak eta zaharrakere barne hartuta. Helduen hezitzaileen gaitasunak,ondorioz, eguneratu behar dira.

Herri gehienek etengabeko ikaskuntzaren es-trategia esplizituak hartu dituzte. Arreta bereziaeskaini zaio ikaskuntzako ibilbideak hezkuntza etaprestakuntzako sistemen osagai guztien artean mal-gutzen laguntzen duten instrumentuak egiteari.

Halaber, aurrerapen esanguratsuak ere egin dirakualifikazioen esparru nazionalak egiteko orduan,hezkuntza eta prestakuntzako maila eta mota guz-tiak barne hartuta, baita aipatutako esparru hauekEuropako Esparruarekin lotzea ere, 2010. urterakoamaiturik egon beharko dena. Era berean, etenga-beko orientabideko sistemak garatzeko neurriak erehartu dira, bereziki helduentzako sistemak garatzeko.Hala eta guztiz ere, orientabideko sistema guztiakhobeto koordinatu behar dira, gazteei bere hezkuntzaeta prestakuntza osatzen eta lan-merkatuan sartzenlaguntzeko, beste gauza batzuen artean.

Etengabeko ikaskuntzako estrategien inplemen-tazioa eta garapena oraindik ere erronka handia dira.

130


• erabilerraztasun elektronikoa,

• elkarreragingarritasuna osasun elektro-nikoa, oinarrizko datuei erreferentziaeginda (pazientearen historia, larrialdikodatuak)

• oinarrizko sarbidea sustatzea IKTetarakozerbitzuen banda zabalaren bitartez.

3. IKTak hartzea sustatzea frogako proiektu ba-tzuk abiaraziz. Hauek lehen momentu bateanbizitza independentean eta eritasun kronikoenkontrolean oinarriturik egongo dira. Batzordeaklaneko zahartze aktiborako IKTen potentzia-laren esplorazioa ere sustatuko da eta sariaksortuko dira etxebizitza adimendunak eta bizi-tza independentea laguntzen duten aplikazioaksustatzeko.

4. Etorkizuna prestatzea, lidergoa Europako in-dustriaren arrakastaren funtsezko faktoreadela onartuta. Horretarako beharrezkoa daikerketako agendak partekatzea, baliabideakpartekatzea, plataforma komunak garatzeaekimen zehatzak jadanik hartzen diren aldi be-rean, esate baterako Osasun elektronikoareneta Inklusio elektronikoaren arloan. Hauetanerabiltzaileen partaidetza azpimarratzen da.Helburua da elkarreragingarritasuneko esparrukomuna sortzea adineko pertsonentzako IKTzerbitzu eta soluzioen arloan.

• komunitatean hobeto zahartzea sozialki aktiboeta sortzaile mantenduta IKT soluzioen bitartez(sare sozialak, zerbitzu publiko eta komertziale-tarako sarbidea,...)

• etxean hobeto zahartzea teknologiari esker(bizi-kalitatea, osasuna baina baita indepen-dentzia, autonomia eta duintasuna ere).

Helburu hauek errealitate egin ahal izateko beha-rrezkoa da adineko pertsonen beharrizanak eta bene-tako egoera aztertu eta ulertzea kolektibo honetarakogaitzeko estrategia espezifikoak eta beharrizan horieiegokitutako aplikazioak garatu ahal izateko xedez.

Plana hurrengo lau arlo hauetan egituraturikdago:

1. Sentsibilizatzea eta adostasun eta estrategiakomunak sortzea eragile guztien ahalik eta par-taidetzarik zabalenean oinarriturik (publikoak,pribatuak, industria, adinekoen kolektiboak,aseguru-konpainiak, unibertsitatea, ikertzai-leak,...). Kontua da aukera eta oztopoen jakitunizatea eta partekatutako ekintzei heltzea.

2. Beharrezko baldintzak ezartzea. Oztopoen eba-luazioa barne hartzen du, honakoa egiteko:

• teknologiak hartzea bizitza independenteaeramateko (intzidentzia pribatutasunean,irrati-maiztasun bidezko identifikazioa,...),

131


64 urtetik gorako 200.000 lagun baino gehia-goko hazkunde absolutuak eragin du kolektibohau 1981. urtean guztien %10 baino gutxiagoizatetik oraingo %19 izatera igarotzea. Horrekinbatera aldi berean 20 urtetik beherako gazteen375.000ko beherakada egon da. Emaitza gisa,euskal biztanleen batez besteko adina ia hamarurte hazi da azkeneko hogeita bost urteotan: 32,8urtetik 42,5 urtera.

• Zahartzeko prozesua estatu eta Europan bainonabarmenagoa da

EAEko zahartzeko prozesu hau Espainia eta Europakotestuinguruan egondakoan baino nabarmenagoa da.Alde batetik, gazteen proportzioa txikiagoa da EAEneta gehiago murriztu da eta, bestaldetik, EB-27 zeinEstatua gainditu dira adineko pertsonen proportzioan(64 urtetik gorakoak gure Erkidegoan %18,9 dira Es-painiako %16,6 eta EB-27ko %17,1aren aldean).

• Elementu bereizgarriak lurraldearen ikuspegitik

Autonomia Erkidegoaren bilakaera demografikoakelementu bereizgarri batzuk eduki ditu lurraldearenikuspegitik. Bizkaiak 30.000 biztanle inguru galduditu azkeneko hogei urteotan; Gipuzkoak egonkor-tasun erlatiboa eduki du eta Araban, berriz, biztan-leria nabarmen handitu da (40.000 biztanle bainogehiago) eta, ondorioz, EAE osoan duen garrantzidemografikoa handitu da.

Aldi berean, Araba zahartze tasa txikiena duen lu-rraldea da (65 urte eta gehiagoko pertsonak %16,7dira), Gipuzkoa erdian dago (%18,4) eta Bizkaia,berriz, postu okerrenean dago (%19,2).

• Jaiotza-tasa murriztuak eta heriotza-tasa geroeta handiagoak

Euskadiko bilakaera demografiko honen arrazoiakadierazteko orduan, saldo begetatibo beherakorrak

5.1. LABURPENA

5.1.1. Oraingo egoera eta aurreikuspen demo-grafikoak

a) EAEko bilakaera demografikoa eta berebaldintzatzaileak

• Biztanle kopuruaren egonkortasun erlatiboaeta zahartze progresiboa.

Azkeneko hiru hamarkadetan EAEko bilakaera de-mografikoaren ezaugarriak bere biztanle kopuruarenegonkortasun erlatiboa eta bere zahartze progresi-boa izan dira. Horrela, EUSTATen azkeneko datuekadierazten dute 2008. urtean euskal biztanleak2.162.944 zirela, 1981. urtean baino 17.250 gehiagobakarrik (+%0,8 hogeita bost urte baino gehiago-tan). Adierazi behar dugu hazkundea 2001. urtetikaurrera gertatzen dela, aurretik beheranzko joeraarina baitzen.

5. Laburpen eta Ondorioak

5.1. GRAFIKOA. EUSKAL BIZTANLERIAREN BILAKAERA:PERTSONA GAZTEAK ETA ADINEKOAK.1981-2008. BIZTANLERIA ABENDUA-REN 31N.

2.500.000

1.000.000

500.000

30

1.500.000

2.000.000

1981 1986 1991 1996 2001 2006 2007 2008Biztanleria osoa

Biztanleria > 64 urteBiztanleria > 64 urteBiztanleria < 20 urte

Iturria: EUSTAT. Adierazle Demografikoak. Udal BiztanleenEguneratzea

132


direla (81.900 pertsona). Horretaz gainera, bi ki-de bakarrik dituzten 70.000 familia baino gehiagodaude, eta kide hauek ere 64 urte baino gehiagodituzte.

• Biztanleria aktiboaren eta potentzialki akti-boaren hazkundea

EAEko biztanleria potentzialki aktiboak (16 urte etagehiago) azkeneko bi hamarkadetan hazkunde gra-duala eduki du, baina berriki egonkortze argia ikusida, bilakaera demografikoaren ondorioz.

Bilakaera gorakor hau biztanleria aktiboari zein oku-patuari ere zabaldu dakioke, azkeneko bi urteetakokrisiaren ondorioak salbuetsita. Jarduera-tasa 1986.urteko %52,7tik 2009. urteko %55,6ra hazi da, bainagizonezkoen artean murriztu da (%71,2tik %64ra) etahazi da emakumezkoen artean (%35etik %47,6ra). 16eta 24 urte bitarteko gazteen artean ere murriztu da(%51,3tik %32ra).

b) Aurreikuspen demografikoak

• Biztanleriaren hazkunde arina

EUSTATen aurreikuspenek adierazten dute EAEkobiztanleria apur bat haziko dela hurrengo urteetanzehar, 65.000 pertsona gutxi gorabehera 2008tik2020ra (+%3). Hazkundea aldiaren lehenengo urtee-tan pilatuko da eta epe laburrera, berriz, dezelerazioaaurreikusten da, 2020an biztanleriaren hazkundenulua ekarriko duena, saldo begetatiboa (negatiboa)migratzailearekin (positiboa) konpentsatzeagatik.

• Adineko pertsona kopuruaren hazkundejarraitua

Biztanleriaren hazkundearekin batera 64 urtetik go-rako biztanleen etengabeko hazkundea egongo da.Biztanle-multzo ugarienak pixkanaka piramide demo-grafikoaren zatirik altuenerantz aldatuko dira.

Prozesu hau biztanle helduen bizi-itxaropenarenhazkundearekin uztartzeak eragingo du 64 urtebaino gehiagoko biztanleak 2020an milioi erdi lagunizatea, 2008an baino ia 100.000 gehiago. Horrela,biztanleria osoaren %22,5a izango dira. 79 urtebaino gehiagoko biztanleria are azkarrago haziko da

1981 eta 1996 bitartean, eta negatiboak ere 1991 eta2001 bitartean, baina apur bat positiboak azkenekourteotan:

— Jaiotza-tasa beherakorra 1996. urtera arte etasusperraldi arinean harrez geroztik, bai betiEspainia eta EB-27koak baino txikiagoak.

— Heriotza-tasa handitzen joan da Espainiakobatez bestekoa gainditu eta Europakora askohurbildu arte.

• Etorkinen hazkunde handia, gazteena oro har

Migrazioko saldoak, berriz, negatiboak izatetik ge-roz eta positiboagoak izatera igaro dira azkenekohamarkadan, atzerriko naziotasuna duten pertsonagehiago iritsi direlako (beste Autonomia Erkidegobatzuekiko saldoan, aldiz, aurkakoa gertatzen zen).Atzerrian jaiotako pertsonak 1981. urtean 22.750izatetik gaur egun 115.000 baino gehiago izateraigaro dira. Hortaz, lehen EAEko biztanleen %1aizatera iristen ez baziren egun %5a dira. Halaber,nabarmendu behar dugu pertsona etorkinen profilageroz eta gazteagoa dela (batez beste 31,3 urtekoadina).

• Bizi-itxaropenaren luzapen handia

Bizi-itxaropena apurka-apurka hazi da azkeneko ha-markadetan, gizonetan zein emakumeetan. Horrela,gizonezkoei dagokienez, bere bizi-itxaropena 71 ur-tetik 78,3 urtera igaro da 1981 eta 2007 bitartean,eta emakumeei dagokienez, berriz, 78,5 urtetik 85,6urtera igaro da.

• Etxe kopurua handitu da, familien batez beste-ko neurria murriztuta

Familia kopuruaren hazkunde oso handia egon da,horrela, 1991. urtean 632.100 baziren, 2006. urtean787.000 dira (+%24,5). Aldi berean, bere neurriamurriztu da, horrela bada, 3,32 kide edukitzetik 2,64edukitzera igaro da, eta prozesu hau pertsona baka-rreko familien hazkundearen paraleloan gertatu da(guztien %20 baino gehiago).

Interesgarria da nabarmentzea pertsona bakarrekofamilia hauen ia erdia 64 urtetik gorako pertsonekosatuta daudela eta, ondorioz, hauek bakarrik bizi

133


• Ondorioz mendekotasun mailak handituko dira

Lan egiteko adinean ez dauden pertsonen eta po-tentzialki aktiboak direnen arteko ratioa 2008ko 100aktibo potentzialeko mendeko 48 pertsona izatetik(gazteak edo adinekoak) 2020an ia 59 pertsonaizatera igaroko da, funtsean adineko pertsonen men-dekotasun-erlazioaren hazkundeagatik.

• Biztanle etorkinen hazkunde aurreikusgarria

Saldo begetatiboaren bilakaera negatiboaren au-rrean, proiekzioek saldo migratzaile positiboa au-rreikusten dute 2020. urtera arte, baina bere magnitu-dea, apurka-apurka, txikiagoa izango da. Beheranzkobilakaera honetan elementu erabakigarria atzerritiketorritako sarreren fluxuan aurreikusitako murrizketaizango da. 2008-2020 aldi osorako, berriz, 90.000lagun baino gehiagoko saldo positiboa aurreikustenda.

• Hazkundea etxe kopuruan eta aldaketak fami-liako tipologian

Etxe kopuruaren bilakaeraren gaineko aurreikuspe-nek 2020. urtera arte oraindik hazkunde handia egon-go dela adierazten dute (2006. urtean baino 100.000gehiago), baina azkeneko urteotan baino apalagoaizango da eta joera beherakorrari jarraiki.

Era berean, familiako tamainaren murrizketak ja-rraitzea aurreikusten da, pertsona bakarreko etxeen

162.000 pertsona izan arte gainzahartzeko prozesubatean.

Zahartzeko prozesu hau Espainia eta EB-27n bainonabarmenagoa izatea aurreikusten da. Eskualde-ko ikuspegi batetik ere, EAEko aldaketa demogra-fikoaren aurreikuspenak Europako eskualdeen batezbestekoa baino okerragoak dira.

• Haur-gazteen biztanleriaren nolabaiteko sus-perraldia eta bizi-itxaropenaren hazkundea

Hala eta guztiz ere, aldi osorako haur eta gazteenbiztanleriaren nolabaiteko susperraldia ere aurreikus-ten da ugalkortasun handiago baten emaitza gisaeta immigrazioaren ekarpenagatik. Prozesuak, berriz,beheranzko joera jarraituko du.

Heriotza-tasa handitu arren eta bilakaera berriarenarabera, aurreikusten da 2020an jaiotzean dagoenbizi-itxaropena 81,2 urtekoa izatea gizonezkoetan eta87,2 urtekoa emakumezkoetan.

• Lan egiteko adinean dagoen biztanleriarenmurrizketa

Lehengo urteetan jaiotza-tasetan egondako behe-rakadak eragingo du erretiro-adinean sartzen direnbelaunaldiak kopuru txikiagoko multzoek ordezkatuakizatea. Horren ondorioz, murrizketa egongo da 16-64urteko biztanle potentzialki aktiboei dagokienez, ia60.000 lagunekoa 2020ra arte (–4%).

5.2 GRAFIKOA. MENDEKO BIZTANLERIAREN ETA MENDEKOTASUN-TASAREN PROIEKZIOA

500

0

450

350

250

150

50

400

300

200

100

0-15 urte > 64

2020p2008 2016p

> 79

60

25

15

10

35

55

20

30

40

50

45

1981 1986 1991 1996 2001 2008 2016p 2020p

> 64 urte < 16 urteGuztira

Iturria: EUSTAT. Adierazle Demografikoak. Udal Biztanleen Eguneratzea; Proiekzio demografikoak 2020. Guk egina.

Biztanle-kopurua Mendekotasun-tasa (%)

134


• Honek emakumeen eta 55 urtetik gorakopertsonen jarduera-tasak handitzeko beharraplanteatzen du

Eskulanaren uzkurduraren eragina, gutxienez denborabatez, emakumeek eta adinaren tarte altueneko lan-gileek batez ere parte hartzeak arinduta egon liteke.EAEk arlo honetan hobetzeko aukera handia du eta Eu-ropako Batasunak jarritako helburuak zorrotzak dira.

Horrela, EAEn 2009. urtean jarduera-tasa orokorra(15-64 urte) (%70,9) EBrako 2050. urtean proiekta-tutakoa baino txikiagoa da (%73,9), eta are gehiagoemakumeenari dagokionez (%63,6).

55 urtetik gorako pertsonen kolektiboan eginbeharreko ahaleginak ere oso handiak dira, izan ere,EBk ia %60ko enplegu-tasa lortu nahi du eta egunEAE %45eko batez bestekoan dago (%36 emakume-entzat).

• Immigrazioak funtsezko eginkizuna izango dubiztanleria aktiboaren bolumenaren doikuntzan

Azkeneko hamarkadan EAEra etorkin asko azkaretorri diren arren, Gizarte Segurantzan izena emanda

hazkundearekin. Zehazki, bakarrik bizi diren 64 ur-tetik gorako pertsonek osatutako etxeak haziko dira(110.000 pertsona baino gehiago arte, gaur egunbaino 30.000 gehiago) edo adinekoa ere den bikotebatekin bizi direnenak (era honetako 80.000 etxe,gaur egun baino 10.000 gehiago).

5.1.2. Aurreikuspen demografikoen ondorioekonomiko eta sozialak

a) Ondorioak lan-merkatuan

• Uzkurdura eskulanaren eskaintzan

EAEn eskulanaren eskaintzaren beherakada handiaizango da 2020. urtera arte: 16 eta 64 urte bitartekobiztanleen murrizketa 60.000 lagun ingurukoa da2008. urtean zegoen kopuruaren aldean (–%5), EUS-TATen aurreikuspenen arabera.

Politiken aldaketarik gabeko egoera batean, ondo-rioak are nabarmenagoak izan zitezkeen ondoren,2050. urterako biztanle potentzialki aktiboen %20komurrizketarekin.

5.3. GRAFIKOA. EAEKO 16 ETA 64 URTE BITARTEKO BIZTANLEEN BILAKAERA, 2020RA PROIEKTATUTA

Mila

kape

rson

a

1.350

1.250

1.300

1.400

1.2001981

1.450

1.500

1986 1996 2016p1991 20082001 2020p

Iturria: Guk egina EUSTATen oinarriturik.

135


bai bere langileei prestakuntza eskaintzen dietenenpresa kopuruaren ikuspegitik, bai pertsonen (ba-naka) ikuspegitik.

I+G+Bko inbertsioari dagokionez, EAErako datuekerakusten dute arlo honetan egindako ahaleginakhandiak direla, baina mailak oraindik Europako batezbestekoaren azpitik daude (BPGdren %1,85 EB 27ko%1,90aren aurrean 2008an).

b) Eraginak pentsio-sisteman

• Gastu handiagoa pentsioetan eta sarreragutxiago kotizazioagatik

Zahartzeak biztanle aktibo gutxiago dakar ikusi-takoaren arabera eta erretirodun biztanle gehiago.Gainera, bizi-itxaropena handitzeak pentsioak denbo-ra luzeago batez finantzatzeko beharra ere badakar.

EAEn, berriz, adineko pertsonengatiko oraingo %28komendekotasun-tasa %36ra iritsiko da 2020an etaondoren ere hazten jarraituko du.

Horren ondorioz, pentsioetako gastua handitzen da(hartzaile kopuru handiagoa eta urte gehiagoz). Au-rreratutako erretiroen bitartez lan-bizitzaren abando-nu goiztiarrek sistemari presioa gaineratu diote. Gai-nera, batez besteko prestazio edo pentsioaren mailakere goranzko joera eduki du pentsio zaharrak berriezordezkatzearen ondorioz (hauek %33 handiagoak diragutxi gorabehera), baita pentsioak errebalorizatzekosistemagatik beragatik ere (KPIren arabera).

• EAEn pentsioetako gastuaren bilakaerariburuzko prospektibaren ariketek tentsiohandiak erakusten dituzte, batez ere bigarrenmende laurdenean

Bilakaera demografiko eta ekonomikoaren egoeraonenetan ere zailtasun eta tentsio handiak sortzendira aurrekontu publikoen gainean.

Aurreikusten da estatuan zahartzearekin lotutakogastuak 2007an BPGdren %19,3tik %28,3ra, gutxigorabehera, handitzea 2060an (+9,0 puntu). Espai-nia, ondorioz, Europako batez bestekoaren azpitikegotetik honen gainetik jartzera igaroko da (EB-27BPGdren %23,1etik %27,8ra igaroko da aldi berean(+4,7 puntu).

dauden atzerritarren proportzioa hemen Estatuan bai-no askoz txikiagoa da (‰54 ‰108ren aldean 2009koabenduan, batez besteko datuetan).

Hala ere, hurrengo urteetan fluxu migratzaile positibohandia gertatuz gero, potentzialki aktiboa den biztan-leen murrizketa are nabarmenagoa izango litzateke(120.000 pertsona 2020ra arte).

Halaber, aipatu ere egin behar dugu etorkin gehienakkalifikazio txikiko postuetan okupatuta daudela etahonek erronka handiak planteatzen ditu prestakuntzaeta lan-baldintzei dagokienez.

• Desorekak kalifikazio mailari dagokionez etaordezkatzeko arazoak

Ikerketa batzuek aditzera ematen dute eskulanarenurritasun aurreikusgarriari gaineratu behar zaiolaindustrian arazoak areagotzea langile kualifikaturikezagatik, eta zerbitzuen sektorean, berriz, kualifika-zio handi zein txikiko postuak betetzeko zailtasunakuztartzen dira.

Era berean, epe labur eta ertainean, plantillen be-launaldi-ordezkapeneko beharrak aurreikus daitezkesektore eta enpresa askotan, hala industrialetannola zerbitzu pribatuetan, eta baita Administrazioaneta zerbitzu publikoetan ere. Enpresen zuzendaritzaeta jabetza dituen kolektiboan ere berritzeko arazoaikus daiteke (bereziki familiarrak direnetan) negozio-en biziraupena laguntzen duten neurriei heldu ahalizateko.

• Produktibitate, prestakuntza eta I+G+Brengarrantzia sendotzen da

Eskulanaren murrizketak ekoizpen eta hazkunde eko-nomikoaren uzkurdura ekarriko du, produktibitateaazkarrago hazten bada izan ezik.

Produktibitatea neurri handi batean jarreraren etakualifikazio mailen araberakoa dela jotzen da. Mailahandia jarduera-tasa handiarekin, etengabeko pres-takuntzarako joerarekin eta adin handieneko pertso-nak lan-merkatuan denbora gehiagoz geratzearekinlotuta dago.

Hala eta guztiz ere, Euskadiko prestakuntzako jardue-ra mailak Europako batez bestekoen azpitik daude,eta herrialde aurreratuenetatik nahiko urruti daude,

136


baino ez ziren. Emakumeen afiliazio-tasa gizonenabaino 17 puntu txikiagoa da (%56 %73aren aurrean).

EAEn gizonezkoek duten batez besteko kotizazioaemakumeena baino 20 urte handiagoa da: 40,9 urte20,3 urteren aurrean.

Horren ondorioz, emakumeek pentsioko eskubidetxikiagoak lortzen dituzte eta, gainera, bere pentsioakaurrezte pribatuaren bidez neurri txikiagoan osatzekojoera dute. Estatuko datuen arabera, emakumeenerretiroagatiko batez besteko pentsioa, 2007an, gizo-nena baino %40 txikiagoa zen.

• Pentsio osagarrien sistemen garapena

Pentsio osagarriek EAEn garapen handia eduki dute(funtsean BGAEren bitartez). Horrela, EAE Estatuanaitzindaria izan da sistema sektorialen garapene-nean. Hauek pentsio publikoekiko mendekotasunhandia duten kolektiboak (aurrezteko zailtasunakdituztelako) gizarte-aurreikuspen osagarrian inte-gratzea ahalbidetu dute.

Horrela, pentsioen oraingo sistema “batez bestekopentsioa batez besteko lansariaren gainean” bezalamantentzeko beharrezkoa izango litzateke pentsioenkostuak lansari guztien gainean dakarren pisuaren ha-zkunde handia onartzea (eta enpleguaren hazkunde au-rreikusgarria mugatua denez, horrek langile bakoitzakegin beharreko batez besteko ekarpenaren hazkundehandia ekarriko luke). Horrela bada, oraingo pentsiosistemak ekarriko luke lansarien gaineko pentsioenkostuaren ratioa ia bikoiztea EAEn 2050. urterako.

• Gizon eta emakumeen arteko ezberdintasunak

Generoko ikuspegia garrantzitsua da arazo hau az-tertzeko orduan. Gizon eta emakumeen lan-historie-tan dauden ezberdintasun handiek azken hauentzatpentsioko eskubide txikiagoak dakartzate.

Izan ere, emakumeak lan-merkatuan gizonak bainoneurri txikiagoan eta beranduago sartzen dira eta,gainera, denbora gutxiagoz egoten dira. Gizarte Se-gurantzarekiko afiliazioa handitzeko joera egon arren,emakumeak, 2008an, EAEko afiliazio osoaren %43a

5.4. GRAFIKOA. ZAHARTZEAREKIN LOTUTAKO GASTU PUBLIKOAREN BILAKAERAREN AURREIKUSPENAK 2007-2060

2007 2060

16

8

6

4

2

%BP

Gd

0

10

12

14

Mendek.

ESPAINIA

OsasunaPentsioa Hezk.Langab. Mendek.OsasunaPentsioa Hezk.Langab.

EB

Iturria: European Commission. DG Economic and Financial Affaires. The 2009 Ageing Report

137


batek patologia horiek pairatzen dituzten pertsonenkopurua handitzea ere ikusten duela.

Termino subjektiboetan, osasun-egoeraren auto-pertzepzioa ere adinarekin batera okerragoa izatenda. Euskadiko biztanleen artean %80ak bere osasun-egoera ona dela esaten du, eta ehuneko hau %56ramurrizten da 64 urtetik gorako pertsonen taldean.

Pertzepzio subjektibo negatiboago hau 64 urtetikgorako pertsonen ezintasun funtzionaleko tasak be-zalako datuen bidez egiaztatzen da (%20 inguru),izan ere, hauek ehunekotan hamabi puntu hazten dirabiztanleria osoaren aldean.

• Osasun zerbitzuen kontsumoaren hazkundea:kontsultak, diagnostikoak eta ospitaleratzeak

Adinarekin batera, kontsultetan zein proba diagnos-tikoetan eta ospitaletako altetan hazkundea egotenda.

Kontsultak egiten dituzten adineko pertsonen ehune-koa ia %100ekoa da eta kontsulta/paziente kopuruahandia eta gorakorra da (%50 3-9 kontsulta/urtekoeta %20, 10 edo gehiago). Horrek esan nahi du ur-tean, guztira, 2,8 milioi kontsulta daudela eta batezbeste 7 kontsulta 64 urtetik gorako pertsona bakoi-tzeko urtean. Kontsulten bolumen hau medikuntzaorokorraren %28,6a da. 2020rako proiekzioa eginda,kolektibo honetatik etorritako urteko kontsultak700.000 haziko lirateke 2,8 milioien aldean.

Bestaldetik, egindako osasun diagnostikoen %50a64 urtetik gorako pertsonei egin zaie (ia 75.000diagnostiko). Begi-lausoak (guztien %20 baino ge-hiago kolektibo honetarako), gutxiegitasun kar-diakoa, osteartrosia eta bronkitis kronikoa (%5inguru bakoitza).

Adineko pertsonen ospitaleko altek batez bestekoabaino hazkunde handiagoak dituzte (bereziki 75urtetik gorako pertsonentzat): guztira 125.000 alta2007. urtean, ia 2000. urtean baino %25 gehiago.

Bestaldetik, aipatu behar dugu zahartzeko prozesuakosasun langileengan ere eragingo duela. Osasun pu-blikoaren plantillaren batez besteko adina 50 urtekoada eta 2.160 pertsonak 60 urte baino gehiago dituzte(guztien %10 inguru).

Ondare metatuaren terminoetan, bere pisua EuskadikoBPGdren %27,6ra iritsi da 2009an (Estatukoa baino as-koz handiagoa) baina ekarpenengatiko sarrera arrunteiedo prestazio sozialetako gastuari kasu eginez, beregarrantzia askoz txikiagoa da (BPGDren %2,05 eta%0,6 hurrenez hurren). Eusko Jaurlaritzak egindako es-timazioen arabera, 20-65 urte bitarteko biztanleriarenestaldura-indizea %36,3aren ingurukoa da.

Hobetzeko tarte zabalak daude estaldura-mailari,lurraldeko penetrazio dibergenteari eta ekarpenenzenbateko, erregulartasun eta iraupenari dagokienez.

• Biztanleen zahartzeak erronka ekonomikoaizateaz gainera erronka soziala ere bada

Zahartzeak eta pentsioetan duen inpaktuak zailtasunhandiagoak dakartzate adineko pertsonengan ongi-zate maila mantentzeko, eta biztanleriaren geruzahauetan pobrezia mailak larriagotzeko aukera dago.

Erretiro-pentsioaren formula teorikoak sarrerak erre-tiroaren ostean ordezkatu edo estaltzeko tasa handiaaurreikusaraziko luke, batez ere lansari maila txiki etaertainetan. Hala eta guztiz ere, aurreikuspen hau ezda betetzen pertsona gehienentzat legezko hainbatarrazoi eta lan-merkatuaren egoera direla kausa. Eta65 urtetik gorako pertsonen batez besteko sarrera er-latiboen ratioa 2006. urtean Europakoa baino gehiagoizateak eta kolektibo honetarako pobreziako arriskuaadin horretatik beherako biztanleen artean ikusitakoabaino nabarmen handiagoa izateak hori egiaztatzendute.

EAEn, berriz, “ongizateko egoeran” dauden pertso-nen ehunekoa batez bestekoa baino txikiagoa da65 urtetik gorakoentzat (baina pobrezia-tasa eretxikiagoa da), eta bereziki bakarrik bizi diren adinekoemakumeentzat.

c) Eraginak osasunean eta osasun sisteman

• Biztanleen zahartzeak gizartearen osasunegoera orokorra larriagotzea dakar, hala ikus-pegi objektibotik nola subjektibotik

Bizi-itxaropenarekin batera patologia jakin batzuenprebalentziaren hazkundea ere egoten da adinakaurrera egiten duen neurrian. Honek esan nahi duadineko pertsona kopuru handiagoa duen gizarte

138


behera. Mendekotasun arina duen beste %18 bat ge-hitu behar da, printzipioz arreta jasotzen ez duena.

64 urtetik gorako biztanleen mendekotasunaren tasaorokorraren egonkortasuna aurreikus arren, zahartzekoprozesuaren ondorioz 2020. urtean 64 urtetik gorako ia65.000 pertsona mendeko egongo dira (+%30).

Kopuru horretatik, 16.550 lagun mendeko osoak izan-go dira, 26.575 larriak eta 21.560 moderatuak.

Aurreikusgarria da estaldura maila handitzea etakasu egindako 64 urtetik gorako biztanleen ehunekoaoraingo %9,3 izatetik (40.600 pertsona 2007. urtean)2020. urtean %13 izatera igaroko da.

• Adineko pertsonen arretarako zerbitzueneskaintza dibertsifikatua garatzea

Autonomia Pertsonala eta Mendekotasun egoerandauden Pertsonen Arreta Sustatzeko 39/2006 Legeamendekotasunaren arretaren formalizazioa sendo-tzeko berriki egon den gertaera garrantzitsuena izanda, eta honi izaera subjektiboa ematen dio. EAEn,Gizarte Zerbitzuei buruzko 12/2008 Legea ere aipatubehar dugu. Honen garapenak gutxieneko estaldurakfinkatuko ditu zerbitzu mota bakoitzeko.

Azkeneko urteotan adineko pertsonen arretarakozerbitzuen eskaintza dibertsifikatu baten garapenaegon da (Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzuak (EELZ),Egoitzako Zentroak...).

EELZei dagokienez, 2008. urtean adineko 22.000 per-tsona erabiltzaile zeuden. Pertsona hauen heren bat80 urtetik gorakoa da. 2001. urtetik, kasu egindakobiztanle kopurua +%117,8 hazi da eta estaldura-tasa64 urtetik gorako biztanleriaren %2,85 batetik %5,45batera igaro da.

Eguneko zentroek adineko 2.831 pertsona erabiltzailehartzen dituzte (46,7% > 80 urte). 2001. urtearen al-dean, erabiltzaileak +%227 hazi dira. Zerbitzu honenoraingo estaldura-indizea %0,70 ingurukoa da.

Egoitzako zentroek adineko 15.925 pertsona era-biltzaile dituzte 2008. urtean, eta 64 urtetik gorakobiztanleen gaineko arreta indizea %3,9koa da. 1997.urtetik Euskadin 8.318 plaza berri sortu dira (+%85).Nabarmendu behar dugu adinekoen egoitzako zen-

• Osasun gastuaren hazkundea

Osasun zerbitzuak geroz eta gehiago erabiltzearekinbatera osasun gastuaren hazkunde handia ere egonda: 2000 eta 2006. urte bitartean gastu osoa EAEn%59 hazi da termino korronteetan.

Hala eta guztiz ere, BPGdren gaineko ehunekoan gastuaEuropako ingurune hurbileko herrialdeena baino txikia-goa da (%6,95 2005. urtean gehienetan %8tik gorakoehunekoen aurrean). Europako gehikuntzaren aurreikus-penak ehunekotan 1,7 puntukoak dira 2060. urterako.

d) Ondorioak mendekotasun eta gizarte zerbit-zuen terminoetan

• Kasu egin beharreko pertsona kopuruarenhazkundea, mendekotasun funtzionalarentasan egonkortasun-aurreikuspenak badaudeere, baina hobekuntza kasu egindako biztan-leen estaldura eta gehikuntza mailetan

Zahartzeko prozesuak autonomiaren mugak ditueneta, ondorioz, mendekotasunari kasu egiteko be-harrak dituen pertsona kopurua handitzea dakar.Horrekin batera familia eta gizarteko babes informalaere ahultzen da.

Aitortutako mendekotasunaren prebalentziaren ora-ingo tasak 65 urtetik gorako biztanleen %12,9koakdira (mendeko guztien %3,3a, %5,3 larriak eta %4,3moderatuak), hau da, EAEn 50.000 lagun gutxi gora-

5.5. GRAFIKOA. OSASUN SISTEMAREN JARDUERAADIN-TALDEEN ARABERA. EAE 2007

75.00050.00025.000

0

100.000

175.000

300.000

150.000

200.000225.000250.000275.000

125.000

Kontsultak (x 100) Diagnostikoak Akutuenospitaleko altak

Guztira64 urtetik gorakoak

Iturria: Eustat. Osasuneko Estatistikak. Osasunaren egoera.Datu-bankua.

139


Hortaz, %29ko beherakada egon da, haur-lehenhezkuntzan %47koa izatera iritsi dena.

Hala eta guztiz ere, etorkizunari begira, LehenHezkuntza eta DBHko ikasleen hazkunde handiaaurreikusten da: 27.400 eta 25.600 ikasle, hurrenezhurren, 2006-2020 bitartean. Hala eta guztiz ere, goimailako hezkuntzan (goi mailako lanbide heziketaeta unibertsitateko ikasketak barne) 10.000 ikaslegutxiago egotea aurreikusten da (–9,6%).

• Ikasleen beherakadak ez du ekarri irakas-leen murrizketarik. Plantillen zahartzearenperspektibak.

Azkeneko hamar urteotan (1997/98-2007/08) irakas-le kopurua 31.400 izatetik 37.900 izatera igaro da(+%20,7), baina aldeak daude hezkuntzako mailenarabera. Horrela, unibertsitateko irakasleak %26,2gehiago dira eta unibertsitate aurretiko mailetan,aldiz, haur-hezkuntzak irakasleak %21 gutxiago izandira, eta bitarteko irakaskuntzetan, azkenik, nabar-men hazi dira (+%60).

Irakasleen kolektiboak hurrengo hamarkadan berritze-ko erronka handiari aurre egin behar dio. NahitaezkoIrakaskuntzako irakasleen batez besteko adina 45urtekoa da eta 2023. urterako aurreikusten da 3.700lagun inguruk erretiroa hartzea (guztien %12a). Maila

troen gastu osoa 2008. urtean 456,2 milioi eurokoazela (+%245,6 1997. urtearen aldean).

Adierazi behar dugu zerbitzu hauetan oraindik ez ga-rela iristen erreferentziako estaldura-indizeetara.

• Gastuaren hazkunde handia mendekotasune-rako gizarte zerbitzuetan

Gizarte zerbitzuengastua2008.urteanBPGdren%2,7koazen. Adineko pertsonei zuzendutakoa, berriz, guztiaren%29,4koa zen (550 milioi euro gutxi gorabehera).

1997-2008 bitartean, adineko pertsonen arretarazuzendutako gastuaren hazkundea +%263,3koa izanda, gizarte zerbitzuen gastu osoa baino apur bathandiagoa (+%262).

Erakunde eta adineko pertsonen zentroetako langilepropioak, 2008. urtean, 8.912 lagun izan ziren, 1997.urteko kopurua bikoiztuta.

e) Ondorioak hezkuntza sisteman

• Eskola eta unibertsitateko adineko biztanleenmurrizketa, baina lehen-bigarren hezkuntzakoikasle kopurua goraka hasi da

Azkeneko 20 urteotan Euskadiko hezkuntza sistemak583.000 lagun hartzetik 414.000 hartzera igaro da.

5.6. GRAFIKOA. EAEN MENDEKOTASUNA DUTEN 64URTETIK GORAKO PERTSONA KO-PURUAREN BILAKAERA AURREIKUSIA,2007-2020

5.7. GRAFIKOA. ESKOLAKO ADINEKO BIZTANLEENBILAKAERA AURREIKUSIA HEZKUNTZAMAILEN ARABERA. EAE 2006-2020.HEZKUNTZAMAILA

70.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0

60.000

50.000

Erab. Mend. Larria Moderatua AitortutaMend. guzt.

Mend. arina

20202007

140

120

80

100

60

mila

kape

rtson

a

20

40

0Haur H. Lehen H.

20202006

D.B.H. B.H. ezderrigorrezkoa

Goi Hezk.(LH

eta Unib.)

Iturria: EUSTAT, Proiekzio Demografikoak 2020 eta Gi-puzkoako Foru Aldundia, Gipuzkoako Gizarte Zerbitzuen II.Foru Mapa. 2008-2012. Guk egina.

Iturria: EUSTAT. Biztanleria Estatistikak. Biztanleriarenproiekzioak. Estatistika Taulak.

140


gurtasuna eta zaintzen prestazioa zalantzan hartzenditu, bereziki garapen bideko herrialdeetan.

• Europako Batasunak, erronka demografikoenaurrean, estrategia globalaren beharra azpi-marratzen du, elkar indartzen duten politikasektorialetan oinarritua

Europako Batzordeak planteatzen du biztanleen zahar-tzea aurre egin ahal zaion erronka dela, betiere seme-alabak eduki nahi dituztenei egokitutako babesarenaldeko baldintzak sortzen badira eta bizitza luzeagoek,produktiboagoek, osasun-egoera hobea dutenek es-kaintzen dituzten aukerei probetxu handiena ateratzenbazaie. Zehazki, honakoa planteatzen da:

— Baldintza hobeak sortzea familientzat etaberritze demografikorako (adiskidetzeko etagenero berdintasuneko politikak).

— Enplegu gehiago eta lan-bizitza luzeagoak:adinekoen enplegurako oztopoak ezabatzea,bere gaitasunak eta enplegagarritasuna ga-ratzea, lan-baldintzak egokitzea,...

— Europa produktibo eta dinamikoago bat: pres-takuntza, garapen teknologikoa, berrikuntza,...

— Etorkinen harrera eta integrazioa: epe lu-zerako lan-indarraren beharrei erantzutea,kohesio soziala.

— Finantza publikoen iraunkortasuna ziurtatzea:erreformak sistema sozial, pentsio, osasun la-guntza,... eta abarretan, epe luzerako gasturakogeroz eta joera handiagoa mugatzeko xedez.

Europa 2020 estrategia berria, hazkunde adimen-dun, iraunkor eta integratzaile baterako estrategiakzahartzearen erronkak ere jasotzen ditu, adinekopertsonen enplegagarritasun eta autonomiari, pres-takuntza eta bere gaitasun garapenari, bizi aktiboeta osasuntsuari, ad-hoc ikerketa eta berrikuntzari,...buruzko gaiak azpimarratuta.

• Nazioari dagokionez, herrialde gehienak neu-rriak hartzen ari dira, zehazki pentsio, gizarteongizate eta lan-merkatuaren arloan

Herri gehienak neurriak inplementatzen ari dirapentsioen eta gizarte ongizatearen sistemen gai-

hauetan ikasleen hazkunde aurreikusiak plantillakberritu/handitzeko beharrak areagotuko ditu.

Unibertsitateko hezkuntzari dagokionez, berriz, UPV/EHUko irakasleen batez besteko adina 48 urtekoa daeta 2023. urterako aurreikusten da oraingo langileen%40 baino gehiagok 65 urte beteta edukitzea (1.500irakasle gutxi gorabehera, hau da, guztien %42a).

• Hezkuntza/prestakuntzako inbertsioa gerozeta garrantzitsuagoa da garapen ekonomikoeta sozialaren estrategia gisa

2007. urtean, EAEn hezkuntzako gastu osoa 2.611milioi eurokoa izan zen. Horrek esan nahi du 1991.urtean egindako gastu osoa bider 2,7 egin dela.Hazkunde handi hau egonik ere, EAEko hezkuntzarengastua, BPGdren gaineko ehunekoari dagokionez(%3,9 2006an) EB-27 (%5,7) baino txikiagoa da, baitaEstatukoa baino txikiagoa ere (%4,8).

Gainera, azkeneko urteotan, gastu hau BPGdbaino erritmo apalagoan hazi da. 2020. urterako EB-27ren helburua da 25 eta 64 urte bitarteko biztanleen%15ak gutxienez etengabeko prestakuntzako jardue-rak egitea. EAEko 2008. urterako zenbakiek ehunekohori %13,5ean jartzen dute, eta Europako Batasuna-ren batez bestekoa (%9,5) baino bilakaera hobe etahandiagoa dago, baina punta-puntako herrialdeenabaino txikiagoa.

5.1.3. Nazioarteko aldaketa demografikoarekinlotutako politikak berrikustea

a) Estrategia orokorrak aldaketa demogra-fikoaren aurrean: NBE eta Europako Batasuna

• NBE: planteamendu positiboa, zahartzeahazkunderako aukera eta arrakasta gisaaitortzea

Zahartzearen gaia, tradizioz, Nazio Batuen intereshandiko arloetako bat izan da. NBEk adineko pertsonekegin ditzaketen gizarte eta ekoizpeneko ekarpenakhobeto baliatzeko beharra azpimarratzen du. Halaber,adineko pertsonen geroz eta kopuru handiagoari la-guntza eman behar dion gainbeherako lan-indarrarenondorioz datorren erronka ere nabarmentzen du. Gai-nera, prozesuak adineko pertsonen diru-sarreren se-

141


— Lan-etapa luzatzeko pizgarriak handitzea biz-tanle langileentzat (fiskalitatearen bitartez)eta kolektibo enplegatzailearentzat, adinekopertsonak kontratatzea sustatuz eta aurrera-tutako irteerak egoteko pizgarriak kenduz.

— Erretiroranzko ibilbide malguak sustatzea.

• Baliaezintasuneko prestazioak eta Adin han-dieneko pertsonek langabeziakoak lortzekobaldintzak gogortzea eta bi kolektibo haueklan-merkatuan sartzen laguntzen dutenneurriak erreformetan maiz agertzen direnneurriak dira.

Berriki adin handieneko langabetuekin lotuta hartu-tako neurriek jasotzen zuten tratamendu aldekoagoaapurka-apurka kentzeko xedea dute (langabeziakoprestazio handiagoak, epe luzeagoak, baldintza aban-tailatsuagoak lanerako erabilgarritasunari dagokio-nez edo enpleguaren bilaketa aktiboaren exijentzie-kin lotuta). Gainera, bere enplegagarritasuna etalan-merkatuan sartzea sustatzen dituzten politikaaktiboak hartzen ari dira (pizgarriak enpresei, kontra-tu espezifikoak,...).

Baliaezintasuneko prestazioetara jotzeko baldintzakzorrotzago ere bilakatu dira eta desgaitasuna du-ten pertsonen laneratzea erraztu da (ordutegiakmalgutzea eta telelana, ezintasun partziala lan par-tzialarekin uztartzea, birziklatzea eta orientabidea,pizgarriak enplegatzaileentzat, baliaezintasunarenprebentzioa eta errehabilitazio profesionala osasunarazoak dituzten pertsonentzat).

• Finlandia eta Herbehereak kolektibo senio-rraren jarduera-tasari dagokionez lortutakohobekuntzei buruz izandako lorpenengatiknabarmentzen dira

Kolektibo seniorrean jarduera-tasa handienak di-tuzten herrialdeak Danimarka, Suedia eta ErresumaBatua dira, baita Finlandia eta Herbehereak ere,baina azkeneko bi hauek aurretiko erretiroaren dis-positiboak murriztu eta baliaezintasunekoak gogortudituzte.

Finlandiak, gainera, politika espezifikoari heldu diolan-baldintzak eta prestakuntzakoak hobetzeko eta

nean, lan-merkatuarekin lotutako ekimenen bitartezosatuta eta hauek, kolektibo objektibotzat, adinekopertsonak hartzen dituzte. Adin-talde hau lan-merka-tuan atxikitzea azpimarratzen da. Zenbait kasutan,bereziki Europako iparraldeko herrietan, eragile eko-nomiko eta sozialak ordezkatzen dituzten erakundeekpolitiken formulazio eta inplementazioan estuki na-hasita egoteaz dagoen tradizioak egile politiko etaenpresen arteko erlazioa erraztu du.

• Politika multisektorialen eginkizun geroz etahandiagoa eskualdeetan

Zahartzeak dakartzan erronka eta aukeren gainekoikuspegiak zabaltzen hasi dira. Hauek izaera aktiboeta multisektoriala dute. Agenda berri honek eskual-deetako gobernuen eginkizun garrantzitsuagoa barnehartzen dute. Pentsio eta gizarte zerbitzuen gaiak, osogarrantzitsuak diren arren, ezin dira bakarrak izan. Zen-tzu horretan, eskualdeetako politikek fenomenoarenaurrean erantzun ekonomikoak, sozialak eta hiritarre-nak uztar ditzaketen bakarrak dira.

b) Politikak lan-merkatuaren arloan

• “Zahartze aktiboa” pentsioen sistemenorekaren arazoari eta eskulanaren uzkurdurakeragindako lehiakortasun-galeraren arriskua-ren arazoari aurre egiteko funtsezko elemen-tua da.

Nazioarteko erakundeek kolektibo seniorraren en-pleguaren erronka azpimarratu egin dute zahartzedemografikoaren testuinguruan.

EBko Estatu Kideetako asko erreformak egiten aridira babes sozialeko bere sistemetan, lan-bizitzaluzatzea sustatzeko xedez. Heldu dieten jardun-ildoakhonakoak dira:

— Adin handieneko edota desgaitasunen batduten biztanleen enplegu-aukerak handitzealan-baldintzak hobetuz eta politika aktiboakgaratuz.

— Lan-merkatua goiz uzteko pizgarriak kentzeaematen diren eta erretirora igarotzea azele-ratzen duten prestazioetara jotzeko irizpidezorrotzagoak ezarriz.

142


heltzeko beharra azpimarratzen dute eta hainbat go-mendio egiten dituzte enpleguari dagokionez. Hauek,nagusiki, honakoa nabarmentzen dute:

— Aldaketa demografiko eta bere inpaktuarengainean kontzientzia hartzea: kultur aldaketasustatzea, eraguztietakoeragile ekonomikoak,hezkuntzakoak, osasunekoak, sozialak, fami-liarrak,...etab. barne hartzen dituena.

— Enplegurako oztopoak kentzea: Adinagatikodiskriminazioa gainditu behar da eta horre-tarako legearen aplikazio zuzenarekin bateraenpresetan adin aniztasuna egotearen onuraksustatzen dituzten neurriak hartu behar dira.Neurriok kontratazio eta kolektibo seniorraatxikitzeko oztopoak ezabatu behar dituzte.

— Prestakuntzarako oztopoak kentzea teknolo-gia eta antolaketaren aldaketara egokitzeaahalbidetzeko: Programa espezifikoak adinhandieneko biztanle langileentzat, murrizketafiskalak eta prestakuntzako bonuak, txanda-tzea postuetan,..

— Lantoki osasungarriak eta laneko segurtasuneta osasunaren kudeaketa ona.

— Giza baliabideen politiketan bizi-zikloarenikuspegia hartzea: egokitzapenak lan-anto-laketetan, inbertsioa, zeregin egokien di-seinua, eta lan-denboraren malgutasunariburuzko akordioak.

c) Politikak pentsio sistemen esparruan

• Europako Batasunak xedatzen du zahartzeakplanteatutako ekonomia eta aurrekontukoerronkak pentsio-sistemen erreforma eskatzenduela finantzarioki bideragarri egiteko. Helburukomunak zenbatekoari dagokionez nahikoakdiren pentsioak, finantzarioki iraunkorrak etaaldatzen ari diren gizartera egokitzen direnakdirela zehazten du.

Europako Kontseiluak, pentsio egokiak eta bidera-garriak bermatzen dituzten estrategia nazionalakziurtatzeko xedez, hainbat helburu komun ezarri ditu,honela laburbildu ahal daitezkeenak:

eragile sozialak mobilizatzeko kolektibo seniorrarenenpleguaren gaiari dagokionez.

Herbehereetan kreditu fiskala handitu dute lan egitenduten adineko pertsonentzat. Kolektibo seniorrarenenplegua, gainera, denbora partzialeko lana garatuzlagundu dute.

• Finlandia, gainera, erreferentziako herrialdeada adinaren kudeaketan politika global etaintegratua hartu duelako

Estrategia zatituagoak abiarazi dituzten beste eredubatzuk ez bezala, Finlandia zahartze aktiboan praktikaonaren erreferentzia gisa nabarmentzen da adinaren ku-deaketan politika global eta integratua hartu duelako.

45 urtetik gorako pertsonen enpleguaren aldekobere bost urteko lehenengo plan nazionalean bereprogramaren zati handi bat informazio eta pedago-giara zuzendu zuen, gai honi dagokionez biztanleeketa eragile sozialek duten mentalitatearen gaineaneragiteko xedez.

Bere bigarren Planean bi arlo azpimarratu zituen: 1)Adinen aniztasunaren kudeaketa eta egon daitezkeenadinaren sinergiak, belaunaldi guztien lanean osa-garritasuna eta lankidetza lagunduta (“nik irakastendizut, zuk irakasten didazu”) eta 2) enpresako eragileguztiak mobilizatzeko beharra.

Berriki egindako EBko Zahartzeari buruzko txostenak(2009), oraindik ere, adierazten du enplegu-tasahandia lortzeak batez besteko lan-bizitza luzatzeadakarrela, eta honek, era berean, enplegu-eskarihandia eta pizgarri handiak eskatzen ditu langileaklaboralki aktibo egon daitezen. Lan-baldintzak adinhandieneko langileen ezaugarrietara egokitu behardaitezkeela azpimarratzen da, erretiro goiztiarra hainerakargarri ez izatea eginez.

• EBk zahartze aktiboari lan-merkatu, etenga-beko ikaskuntza, lan-baldintza, laneko osasuneta segurtasun eta gizarte babesaren errefor-men arloetan politika egokiak hartuz eta gene-roko politika, politika horizontal gisa, aplikatuzheltzeko beharra azpimarratzen du.

Europako Batasuneko Lan eta Gizarte Babeseko Bat-zordeek zahartze aktiboari ikuspegi integral batetik

143


— Sarrera berrien bilaketa eta gastuen murriz-keta

— Erretiroaren adina atzeratzera bideratutakoneurriak

— Finantzako proiekzioak eta egonkortasunekomekanismoak garatzea

— Kapitalizazio bidezko pentsioen erregimenengarapena

— Dispositibo zuzentzaileen garapena elkarta-sunari dagokionez

• Kotizazio-tasak handitzea diru-sarrerak han-ditzeko erabilitako palanketako bat da

Hainbat herritan sarrerak handitu dituzte honakoakerabiliz:

— Kotizazio-tasa handitzea.

— Estatuko aurrekontuaren bitartez edo gizartebabeseko bestelako arloen bidez estalitakopertsonei egotzitako eskubide jakin batzukonartzea.

— Sarreren zuzeneko transferentzia Estatukoaurrekontutik pentsio-erregimenetarantz.

— Kotizazio-tasak handitzea edo beharrezkoabaino maila handiagoan mantentzea erreser-bak egiteko xedez.

• Kontribuziogarritasuna handitzea (prestazioeneta kotizazioen arteko lotura estutzea) bidenagusia da gastuak murrizteko orduan

Europako herri gehienek pentsioen zenbatekoa ze-hazteko erreferentzia gisa baliagarri den soldatakalkulatzeko aldia luzatu dute.

Herri batzuek pentsioen balioa handitzeko hartutakoarauak ez dira hain aldekoak pentsiodunen kolekti-borako.

• Erretiroaren legezko adina handitzea erretiroaatzeratzeko gehien erabilitako neurria izan da

Herri batzuetan erretiroaren adina atzeratzeko hartzenari diren neurriak honakoak dira:

— Pentsio-sistemek bere helburu sozialak be-tetzeko duten gaitasuna mantentzea, hau da,erretiroa hartutako biztanleei sarrera ziurraketa egokiak ematea eta adineko pertsoneibizi-baldintza duinak bermatzea.

— Sistema publiko eta pribatuen finantzakoiraunkortasuna bermatzea jarduteko hiru ar-datzen bitartez: Lan-bizitzaren luzapena etazahartze aktiboa sustatuz; kotizazioak eta pen-tsioak modu egokian eta sozialki bidezkoanorekatuz eta pentsioen sistema pribatuen bide-ragarritasuna eta segurtasuna sustatuz

— Pentsioen sistemen gardentasuna eta lan-merkatuaren aldaketa eta baldintza sozialeta-rako bere egokitzapena ziurtatzea; pertsonekbeharrezko informazioa jaso dezatela bereerretiroa planifikatzeko eta erreformak ahaliketa adostasun handienetik egin daitezela.

• Europan eta ELGAko beste herrialde batzuetanpentsio-sistemak eraberritzeko ekimen ugaridaude, kasu askotan eztabaida sortzen dutenak.

Europako Batzordearen Pentsio Egoki eta Iraunkorreiburuzko Laburpeneko txostenen arabera, EBko estatu kideugarik bere pentsio-sistemen erreforma sakonak ekarridituzten neurriak hartu dituzte eta hauek bere finantza pu-blikoen iraunkortasuna lagundu duten arren, pentsioarenetorkizuneko eskubideetan nabarmen eragin dute.

Hauetako askok pentsio publikora jotzeko baldintzak mu-rriztu dituzte, zehazki erretirorako adina atzeratuz eta au-rreratutako erretirorako sarbidea mugatuz, kotizazio-aldiahandituz edo prestazioa kalkulatzeko metodoak aldatuz.

Halaber, ikusi ere egin da EBko estatu kideek hainbatpentsio-sistema uztartzeko errekurtsoa handitu du-tela: publiko eta pribatuak, banaketa eta kapitaliza-ziokoak, nahitaezko eta borondatezkoak.

• Herriek erreformakmodu ezberdinean inplemen-tatzen dituzte, bere arazo espezifikoen edo dagoz-kien eragile politiko, ekonomiko eta sozialen arteanlortutako adostasun eta desoreken arabera.

Hartutako erreforma-ildoak ez datoz bat bilatutakohelburuei emandako garrantziari dagokionez, bainabost arlo handitan antolatu ahal daitezke:

144


Gizarte Aurreikuspen Osagarriari dagokionez, na-hikoa den eta kolektibo sozialetan duen penetrazioariburuz gogoeta egiteko beharra azpimarratzen da,baita elkarrizketa sozialaren bitartez ETEetan nego-ziazio kolektiboarekin lotutako Gizarte AurreikuspenOsagarria garatzearen garrantzia ere.

• Espainian erretiroaren batez besteko adinaEuropako handienetakoa da.

Hala eta guztiz ere, kontuan hartu behar dugu Eu-ropan erretiroaren adina atzeratzen ari direnak lan-merkatua uzteko adin erreala 60 urteen inguruan du-ten herrialdeak direla. Espainian, berriz, erretirorakoadin arrunta 65 urtekoa da, eta batez besteko adinefektiboa 63 urte eta 10 hilabetekoa da, hau da, Euro-pako Batasuneko erretiro-adin handienetako bat.

Ondorio hauetarako, 3.20. “Legezko batez bestekoadina eta erretiroaren adin efektiboa” taulara igortzenda, “3.Aurreikuspen demografikoen ondorio ekono-miko eta sozialak” kapituluaren 3.2.3. atalean.

d) Politikak osasunaren esparruan

• Irisgarritasuna, arretaren kalitatea eta finan-tzako bideragarritasuna bermatzea osasunpolitiken erronka nagusiak dira.

Eskaria handitzea (adineko pertsona gehiago, erita-sun kronikoak eta endekapenezkoak dituzten biztanlegehiago, tratamendu berriak...), berrikuntza tekno-logikoa (aparailuak, prozedurak, tratamenduak,...)eta osasun eta farmaziako gastua handitzea osasunsistemen oraingo zailtasunen kausa nagusiak dira.Hauen epe laburrerako iraunkortasunak erreformahandiei ekitea eskatzen du.

• Bultzatu nahi diren aldaketek teknologiaberriak gehiago erabiltzea, baliabideak era-ginkortasun handiagoz erabiltzea eta eskaria-ren inplikazio arduratsua bilatzen dituzte.

Aldaketak teknologia berrien erabilera handian oina-rritzen ari dira. Hau osasunaren informatizazioari (his-toria klinika elektronika, errezeta elektronikoa...) zeinurrutitik laguntza eskaini ahal izateko telemedikuntzaedo e-osasunaren garapenari dagokio.

— Erretiroagatiko pentsioaren %100a lortzekobeharrezko kotizazioaren iraupena handitzea.

— Erretiroaren legezko adina handitzea

— Pentsio-baremoak berriro definitzea jardueraluzatzea sustatuz, zehazki pentsioaren mu-rrizketak eta igoerak ezarriz erretiro-adinarenarabera edo erretiro-adinean dagoen bizi-itxaropenaren mende jarriz.

— Aurreratutako erretiroen aukerak zein aurre-tiko erretiroaren dispositiboak mugatzea

• Pentsio-sistemen jarraipena epe luzeko fi-nantzako proiekzioak eginez eta egonkortasunedo berrorekako mekanismoak sartzea

Herrialde askotan pentsio-sistemen finantzako kon-trolerako prozedurak (sarritan nahitaezkoak) ezarridituzte. Hauek finantzako proiekzioak egitea eskatzendute (urtero Espainian).

• Espainiako pentsio-sisteman orain arteegindako erreformak ez dira nahikoak izanEuropako agintarientzat

Europako agintarien ustez Espainiak ahalegin handia-goak egin behar ditu lan-merkatua modernizatzeko,bertan etorkinen integrazioa egituratzeko eta epeluzera iraunkortasun fiskala hobetzea ahalbidetzenduten pentsioen erreformak inplementatzeko.

“Toledoko Itunaren Berrikuspena” dokumentuan(2010eko urtarrilean onartuta) proposatutako neu-rrien artean, erretiroaren adina 65 urtetik 67 urteraarte pixkanaka atzeratzeko neurria nabarmentzen da.Era berean, aurreratutako erretiroetarako sarbideakontrolatu eta murrizteko proposatutako neurriak,gizarte segurantzako sistemara jarduera ekono-mikoaren sektore guztietan egindako edozein lana-gatik kotizatzeko aukera zabaltzea ere nabarmendubeharrekoak dira; halaber, langile autonomoen koti-zazioa berrikustea eta alarguntzako pentsioa berregi-turatzea ere iradokitzen da.

Erretiroko prestazioei dagokienez, dokumentuak gas-tuen hazkundea sistemaren aukerekin moldatzenlagundu ahalko luketen erreforma parametrikoenaukerak aztertzeko beharra ere azpimarratzen du.

145


bazterkeriako arrisku handiagoak agerian jartzenduen bezala.

Open Method of Coordination (OMC) deritzona EBkbere estatu kideak pobrezia eta gizarte-bazterketarenaurkako borrokan laguntzeko tresna da. Esparru ho-netan, EB gizarte inklusibo, berdintasunezko eta ko-hesionatu egiteko beharrezkoa da programa eta neu-rri sozialen egitura ona edukitzea, baina baita hauekenplegu eta hazkundeko politikekin integratzea etaeragile guztien konpromiso eta koordinazioa ere.

Hiru dira OMCren lehentasunezko lan-arloak: po-brezia eta gizarte-bazterketa errotik kentzea, pentsioegoki eta iraunkorrak eta osasun arreta eta iraupenluzeko zaintza eskuragarri eta iraunkorrak.

• Arreta berezia pobreziaren arriskua errotikkentzeari ume eta adineko pertsonei dagokie-nez

Haurren pobreziaren aurkako borroka OMCren lehen-tasunezko helburua da eta gauzatzeko beharrezkoa dalaguntza ekonomikoko neurriak, gurasoentzako lan-aukerak eta zerbitzuen zuzeneko hornidura uztartzendituzten estrategiak garatzea.

Adineko pertsonen pobreziari dagokionez (femini-zazioa, pentsio txikiak), planteatzen den estrategialan-bizitza luzatzea eta adineko langileen kolektiboan%50eko okupazio-tasa lortzea da.

Hala eta guztiz ere, pobrezia errotik kentzeko estra-tegia nagusia inklusio aktiboa deitutakoa da, izaeraintegrala duena eta laguntza ekonomikoak, lan-merkatu inklusiboak eta kalitateko zerbitzuetarakoirisgarritasuna uztartzen dituena.

Merkatu inklusiboak lortzeko, beharrezkoa da bizitzanzehar prestakuntza eta ikaskuntza , lan-merkaturakopolitika aktiboak (enplegu-bilaketa, aholkularitza...)eta finantza eta finantzaz kanpoko pizgarriak (adiski-detzea, ingurune osasungarriak...) sustatzea.

• Kezka orokorra iraupen luzeko zainketetarakosarbide unibertsala ziurtatzen duen finantzakoiraunkortasuna bilatzeagatik

Zahartze demografikoaren prozesuak, orain arte,eskari eta gastua handitzea ekarri du iraupen luzekozainketetan.

Era berean, arretaren kalitatea iraunkortasun etasistemaren izaera publikoarekin bateragarri egitekoxedez, osasun sistemak kudeatzeko tresna berriakeransten ari dira. Hauen artean lankidetza publikopribatua handitzea (zerbitzuak adostea), zentroetankalitateko prozesuak ezartzea, profesionalen partai-detza handiagoa, etengabeko prestakuntza, jarduera-ren balorazioa,... daude.

Eta abagune berri honetan, ardatz nagusietako batprebentzioa da. Bizi-itxaropen osasungarria, eritasunkronikoen eragin maila txikiagorekin eta, ondorioz,farmazia eta osasuneko gastu txikiagorekin, lortzekobeharrezko jarduketatzat hartzen da. Bere osasunazaintzearekin konprometitutako biztanleak, bere eri-tasunaren kudeaketa eta erabilera gehiago eza-gutzen dituztenak eta osasun zerbitzuen kontsumoarduratsuagoa ere egiten dutenak beharrezkoak dira.Bertan batera ordaintzea eskariaren disuazio etaarrazionalizazioko elementu gisa agertzen da.

• Zahartze osasuntsua: pertsonaren gaitasuna-ren, bere banako helburuen eta ingurunearenarteko orekarako Europako erronka

Osasun txarra erretiro aurreraturako lehenengo kau-sa da, hortaz, Europako garapen ekonomiko etalehiakortasunerako, osasuna beharrezko elementuada lan-bizitza luzatzeko.

Europako Batzordearen Osasun Publikoaren Progra-maren barruan Zahartze Osasuntsua Proiektua ja-sotzen da, “adineko pertsonei diskriminaziorik gabegizartean parte hartzea eta bizi-kalitate ona etaindependentzia edukitzea ahalbidetzen dieten osasunfisiko, sozial eta mentaleko aukerak optimizatzekoprozesu” gisa definitzen dena.

Proiektuak, guztira, 17 helburu ezartzen ditu, hamardimentsio ezberdinei dagozkienak

e) Politikak gizarte zerbitzuen esparruan

• Beste politika batzuekin koordinatzea eta era-gile guztiek parte hartzea beharrezko ditueneszenario berria.

Politika sozialak ez dira ulertzen hazkunde eko-nomiko eta enpleguaren helburuetatik kanpo, lan-merkatuaren uzkurdurako egoeren aurrean gizarte

146


Elementu nagusi gisa etengabeko ikaskuntza etafuntsezkotzat hartutako gaitasunak agertzen dira.

Lehenengoari dagokionez (etengabeko ikaskuntza)helburu gisa biztanle helduek jarduera mota hauetaneduki beharreko partaidetza-indizea 2020rako %15izatea ezarri da.

Era berean, Europako herrialdeei ohartarazten zaiearreta berezia eskaini behar dietela alfabetatzeari(oinarrizko gaitasunak), hizkuntzei, gaitasun digi-talei; beharrezkoa da abandonu goiztiarreko tasamurriztea, graduatuen ehunekoa handitzea, baitamatematika eta zientzia eta teknologiako lizentzia-dunena ere.

Epe laburrean zahartzearekin batera bizi-itxaropenosasuntsuagoa joatea sustatzen bada ere, oraingozEuropako herrialdeetan kezka orokorra dago iraupenluze, kalitate eta arrazoizko prezioko zainketeta-rako sarbide unibertsala ziurtatzen duen finantzakoiraunkortasuna bilatzeko.

Konponbideak era askotakoak dira (zerga orokorrak,osasun aseguruarekin uztartutako laguntza sozialekozergak, Iraupen Luzeko Zainketen Aseguruaren es-kubideak birdefinitu/murriztuta, ekarpen pribatua,...).

Zerbitzuei dagokienez, sustatu beharreko joerak hi-ru dira: etxez etxeko zainketak instituzionalen edoegoitzazkoen aurrean, teknologia berriak geroz etagehiago erabiltzea eta zerbitzuen eskaintza diber-tsifikatzea.

f) Politikak hezkuntza eta prestakuntzarenarloan

• Aldatzen ari den oraingo testuinguru ekono-miko, lehiakor eta teknologikoak, lan-bizitzaluzatzeak eta gizarte-bazterketaren aurkakopolitikek prestakuntzako jardueran aldaketakeskatzen dituzte.

Hezkuntza eta ikaskuntza adin gazteen berezko jar-duera, lana adin helduarena eta aisia erretiroarenabazen, gizarte modernoak adinen egitura integratubaterantz doaz. Bertan jarduera guztiak (hezkuntza,lana-aisia) aldi berean egoten dira bizi-garapeneanzehar.

Bizitzan zeharreko prestakuntza edo etengabeko ikas-kuntza hezkuntzako paradigma berria da. Beharrezkoada prestakuntzako sistema tradizionalak sistema irekieta malguago bihurtzea, pertsonen zein lan-merkatueta gizartearen beharrizan eta interesetara egokitua-go daudenak.

• 2020rako, biztanle helduen %15ak gutxienezetengabeko prestakuntzako jardueretan partehartu behar du.

Europako Kontseiluak esparru estrategiko berria har-tu du Europako lankidetza egoteko hezkuntza etaprestakuntzaren arloan. Hauei izaera estrategikoaematen die etorkizuneko hazkunde eta lehiakorta-sunaren motor gisa.

5.1 TAULA. EUROPAKO BATASUNAREN“ZAHARTZE OSASUNTSUA” PROIEKTUA-REN HELBURUAK

Nutrizioa Biztanleen artean elikadurako ohituraosasungarriak zabaltzea

Jarduera fisikoaAriketa fisiko erregularra etaintentsitate moderatukoa egitekoindizea handitzea

Substantzienerabilera/abusua

Pertsona erretzaileen tasa murrizteaAlkoholaren kontsumoa gutxitzea

Sendagaien erabileraeta lotutako arazoak

Medikazioaren erroreak gutxitzeaSendagaien erabilera arrazionala etasegurua sustatzea

Buruko osasuna

Adineko pertsonentzat garrantzitsuakdiren buruko osasunaren gainengaineko ezagutza handitzeaPobrezia, gizarte-harremanak eta dis-kriminazioa bezalako arazoek burukoosasunari dagokionez duten inpaktuagutxitzea

Kapital soziala

Kolektibitate bateko kide izatekosentimendua indartzeaKonfiantza soziala eta ongizatekobanako sentimendua handitzea

Ingurunea(kanpokoaeta barnekoa)

Kanpoko ingurune seguru eta erakar-garri baterako sarbideaTeknologia adineko pertsonentzat iris-garri, egiteko moduko eta onargarriaizan dadila egiteaKlimaren inpaktua eranstea adinekopertsonenganako arretan

Osasunarenprebentzioko zerbitzuak

Osasunaren prebentzioko zerbitzuenerabilera eta ezagutza sustatzea

Istripu/lesioenprebentzioa

Lesioak gutxitzea adineko biztanleenartean (erorikoak, zirkulaziokoistripuak eta autolesioak)

Aurre-erretiroaeta erretiroa

Adin handieneko langileen partaidetzahanditzeaBere lan-bizitzaren kalitatea handitzea

147


5.2.1. Lan-merkatua eta pentsioak

• Joera demografikoek antolaketa sozialarenereduan aldaketa ekarri dute eta lan-merka-tuak enplegu tasa eta instrukzio maila handi-tzea beharrezko du lehiakortasunari eusteko

Eskulanaren eskaintzaren uzkurdurak eta bizi-luzeta-sun handiagoak biztanleria osoaren aldean laneandauden efektiboen proportzioa handitzeko beharraplanteatzen dute. Honek aldaketa handia dakar an-tolaketa sozialaren ereduan eta nahasitako eragileekparte hartzea eta bizi-zikloaren ulermen sozial berriasustatu eta lan-jarduera errazteko neurriak hartzeaeskatzen du.

Testuinguru honetan, eskulanaren lehiakortasunarieustea, enplegu-tasa (batez ere emakumeen artean,eta gazte eta adinekoena) eta instrukzio eta pres-takuntza maila handituz, lan-merkatuaren helburuada pentsio egoki eta iraunkorren sistema baten orekaziurtatzeko.

• Sentsibilizatzeko estrategiek adinari dagokio-nez balore sozialen aldaketa laguntzen dute.Finlandia nazioartean erreferentziako eredugisa agertzen da.

Antzemandako jarduketa-ildoen lehenengo taldebatek sentsibilizatzeko estrategien garapena azpi-marratzen du adinari dagokionez balore sozialenaldaketa laguntzeko: Eraldaketa demografikoetarakoprestatu eta aukerak baliatzea ahalbidetzen duenkultur aldaketa bultzatzea herri aurreratuenetakojarduketa komuna da zahartzearen erronkei aurreegiteko bere ekimenetan.

Erreferentziako adibidea Finlandiako esperientzia etazegoeneko 90ko amaieran hasitako bere ekimenaadineko langileen irudi debaluatua zuzendu eta la-nean adinen dibertsitate eta sinergiaren kudeaketaintegratua ezartzeko. Halaber, Erresuma Batua, Irlan-da eta Frantzia programak garatzen ari dira jarreranegatiboak ezabatzeko zahartzeari dagokionez etaadineko pertsonek lan-merkatuan eta gizartean, orohar, parte hartzea sustatzeko.

EAEn, berriz, Eusko Jaurlaritzaren 2007-2010eko En-plegu Planak eta Egailanen “Zahartze aktiboa EuskalHerriko Lan Merkatuan” (2008) txostenak neurriak

• Informazioaren gizartean hobeto zahartzekobeharrezkoa da IKT erreminta eta zerbitzuaerraz eta pertsona guztientzat irisgarriakdirenak garatu eta ezartzea.

Zahartzearen erronka europarra ere bada adinekopertsonak gizartearen ezagutza eta aurrerapenenpartaide izatea.

IKTak erabiltzaileen zerbitzurako tresna izan behardira hobeto zahartzeko lan arloan, etxeko arloan etakomunitateko arloan.

Adineko pertsonentzako gaitzeko estrategia espezi-fikoak eta bere beharrizanen araberako aplikazioakabiaraztea eskatzen du.

5.2. ONDORIOAK. EGOERA EAE-N.

• Zahartzearen fenomenoaren tratamenduanaurreratuago dauden herrialdeek ikuspe-gi integralak aukeratu dituzte, sektoreenarteko eta diziplina anitzeko gogoetaklagunduta.

Lehenik eta behin, nazioartean ikus daiteke ikuspegiintegralak hartzen dituztela biztanleriaren zahartzeariaurre egin eta aipatutako planteamenduarekin batdatorren lan-metodologia aplikatzeko: Zahartzearenfenomenoari aurre eginez hamarkadak daramatzateneta bere estrategia hobetzen joan diren herrialdeekberau aukeratu dute.

Finlandia, Suedia, Erresuma Batua, Irlanda, adibi-de batzuk dira. Parlamentuko batzordeak (Suedia),lantalde espezifikoak eta adituen batzordeak (Da-nimarka, Suedia), zahartze eta adineko pertsoneiburuzko aholkularitzako kontseiluak (Erresuma Ba-tua, Luxenburgo), Estatuko Idazkaritzak (Frantzia),...sortzeak, sarritan, sektoreen arteko eta diziplinaanitzeko gogoeta lagundu du eta erabakiak hartu etaprograma globalak formulatzea erraztu du. Gure Erki-degoan, orain arte, ez da zentzu horretako ekimenikhartu.

148


ekitea irisgarritasuna, arretaren kalitatea eta bide-ragarritasun ekonomikoa bermatzeko. Aldaketok, na-gusiki, eskariaren kudeaketan eta teknologia berrienerabileran oinarritzen dira.

• Proiekzio demografikoek aholkatzen dute adi-neko pertsonen arretarako gizarte zerbitzuenzuzkidura hobetzea, eskaintza dibertsifikatuzeta ordu-intentsitatea hobetuz.

Gizarte Zerbitzuetatik adineko pertsonei egin be-harreko arretari dagokionez, EUSTATen proiekzioekkalkulatzen dute 2020. urtean 65 urtetik gorako ia65.000 lagunek hauen aldetik arreta jasoko dutelagure Erkidegoan. Gainera, mendekotasun arina dutenbeste adineko 90.000 gehiago egongo dira, arretapublikorako eskubide aitorturik gabe eta arreta infor-malerako hautagai izango direnak.

Panorama honek eguneko arretaren zuzkidura hobetzeagomendatzen du etxez etxeko arretaren eta egunekozentroen bitartez. Etxez etxeko arretari dagokionez,interbentzioak ez du eskatzen kasu egindako biztan-leriaren estaldura-indizea handitzea bakarrik, ordu-intentsitatea eta zerbitzuen dibertsifikazioa ere kon-tuan hartzea baizik. Era berean, zainketa informaleiarreta berezia eskaintzeko beharra ere egiaztatzenda, prestakuntzako estrategiak eta zerbitzuaren pro-fesionalizazioa eta kalitatea bermatzen dituzten gai-tasunak garatuz.

EAEko Gizarte Zerbitzuen Lege berria (12/2008) Gi-zarte Zerbitzuen Plan Estrategikoa eta Mapa egitezgaratzeak gutxieneko estaldurak adierazi behar dituzerbitzu mota bakoitzeko (etxez etxeko laguntza,eguneko zentroko plazak, egoitzako plazak), bainaadineko pertsonak bere etxean bertan mantentzekointerbentzio-irizpidea indartuta aterako da.

5.2.3. Hezkuntza eta prestakuntza

• Produktibitate handiago batek baino ez dukonpentsatuko eskulanaren eskaintzarenmurrizketa.

Zahartzeko prozesuaren eta jaiotze-tasa txikien kon-binazioak lan egiteko adinean dauden pertsonenmurrizketa ekarri behar du. Ekonomia lehiakor gisamantentzeko xedez, Europako Batasunak aitortu du

planteatzen dituzte komunikazio eta sentsibilizazio,praktika onen, kudeatzailetzen jarrera-aldaketen,...eta abarren zabalpenaren arloan, baina orain arte ezdituzte modu irmoan gauzatu.

• Pentsio-sistemak aurrean dituen erronkademografikoek eragiten dute aho batekoakordioa egotea berau iraunkor egitekoaldaketak hartzeko gogoeta egiteko beharrariburuz.

Pentsioak ordaintzeak dakarren geroz eta kostuhandiagoari eta Gizarte Segurantzaren Sistemareniraunkortasuna ziurtatzeko beharrari dagokienez, eki-men publikoek lan-bizitza mendekotasun-tasa mu-rrizten laguntzen duten neurriak hartuz luzatzearenaldeko apustua egiten dute. Pentsioen sistema pu-blikoa babestu eta indartzeko planteatzen diren besteneurri batzuek sarreren aldetik jarduten dute, iturrienbanaketa eta jarduera-tasaren hazkundea bezalakomekanismoak erabiliz, besteak beste.

Edozelan ere, eta konponbide zehatzetatik areago,aho bateko adostasuna dago bizitza osoan bizi-baldintzak mantentzeko lanaren mende egon direnpertsonentzat Gizarte Babeseko mekanismo gisaezinbestekoa den Sistemaren gaineko berrikuspeneta gogoeta egiteko beharrari buruz.

5.2.2. Osasuna eta Gizarte Zerbitzuak

• Osasun Sistemek bere iraunkortasunarieusteko dituzten zailtasunen aurrean, erronkada baliabideen erabilera eraginkorra egin etaeskaria kudeatzea.

Adostasun orokorra dago Europako Osasun Sistemekbere iraunkortasunari eutsi ahal izateko dituzten zail-tasunen gainean. Kausen artean adineko pertsonakopuru handiagoaren ondorioz (eta hauek, gainera,eritasun kronikoak dituzte) eskaria handitu izanaeta farmazia eta osasuneko gastuaren ondoriozkohazkundea daude, baita geroz eta tratamendu sofis-tikatu eta garestiagoetan oinarritutako interbentzioaere.

Egoera honen aurrean, erronka da baliabideen era-bilera eraginkorragoa egitea eta eskaria hobetokudeatzea. Eta beharrezkoa da aldaketa handiei

149


Erkidegoek, alderdi politikoek eta solaskide sozia-lek 2010. urteko apirilean sinatutako “Hezkuntzarenaldeko Itun Sozial eta Politikoak” eskakizun honierantzuten dio, bere hitzaurrean espresuki aitortzenduen bezalaxe: “Itun honen funtsezko helburua dabiztanle guztien prestakuntza maila hobetzea, baieskola-adineko gazteena zein helduena,... ezagutza-ren gizartearen erronka berriei erantzuteko”.

• Hezkuntza sistemak aldaketa handiei aurreegin behar die, ikasleen bolumenari etairakasleen berritzeari dagokienez.

Datorren hamarkadan eskola eta unibertsitatekobiztanleen murrizketa aurreikusten da, eta aldake-tak egongo dira maila ezberdinen pisuan: haur etagoiko hezkuntzek (Goi Mailako LH eta unibertsita-teko hezkuntza barne) ikasleak galduko dituzte etaLehen Hezkuntzak eta DBHk, aldiz, irabaziko dituzte.Ikasleen beherakada honek, dagoeneko gertatzen aridenak, ez du ekarri irakasleen murrizketarik.

Bestaldetik, irakasleen kolektiboaren batez bestekoadina nahiko handia da, ondorioz, datozen urteetanberritzeko prozesu handia egongo da.

ezagutzatik etorritako produktibitate handiago batekbaino ez duela konpentsatuko efektiboen galera ho-nen ondoriozko jardueraren beherakada.

• Gure Erkidegoa aurrera doa Europak 2020rakohezkuntza eta prestakuntza arloan ezarritakohelburuak betetzeko bidean.

Hezkuntza eta prestakuntza, hortaz, Europako herrial-deek 2020rako adierazitako batez besteko errendi-mendu europarraren erreferentziako bost helburuenlorpenean bat egitea lortzeko bultzatu beharrekobaliabide gisa ageri dira.

Gaur egun, EAEk 4-6 urte bitarteko eskolatze-tasariburuzko helburua baino ez du gainditzen, eta 25-64 urte bitarteko pertsonek helduen etengabekohezkuntzan duten partaidetza, 15 urteko gazteenoinarrizko gaitasunen errendimendu txikia, uzte goiz-tiarren tasa edo 30-34 urteko helduen arteko lizen-tziadunen ehunekoa, berriz, helburuen azpitik daude.Distantziak ez dira, hala ere, handiegiak, eta ratioaknorabide egokirantz doaz.

Hezkuntzako sistemari bere kalitatea eta bikainta-suna eta, bereziki, bere emaitzak indartuz bultzadaberria emateko betebehar honekin eragile asko batdatoz. Estatuko Hezkuntza Ministerioak, Autonomia

151


Ikuspegi demografikoak lan-merkatuan, pentsio-en sisteman, osasunean eta osasun-sisteman, men-dekotasunean eta gizarte zerbitzuetan eta hezkuntza-sisteman izango dituen ondorioei aurre egiteko epeluzerako estrategia integralaren definizioa gainditugabe dauka gure Erkidegoak.

2. Jaiotzak sustatzeko modu bakarra, zerikusiaduten administrazio guztien lankidetzari eskerFamiliaren egiazko Politika Integrala abianjartzea izango da.

Eusko Jaurlaritza 2002az geroztik familiak ba-besteko garatzen ari den planak ez dira eraginkorrak,euskal familien seme-alaba kopuruak gora egiteko;uztartzeko laguntzek, berriz, etxeko lanen banaketaeredua betikotu besterik ez dute egiten, gaur egunsoilik emakumeek erabiltzen baitituzte gehienetan.Horregatik, bizitza pertsonala, familiarra eta lanekoauztartzeko politikak emakumeen eta gizonen artekoerantzukidetasunera zuzenduta egon beharko lira-teke.

Familiaren Politika eraginkorra behar da. Politikahorrek bizitza pertsonala, familiakoa eta lanekoauztartzeko neurri eraginkorrak jaso beharko ditu etajaiotza sustatu beharko du, urte batzuen buruanbiztanleriaren piramidea aldetzeko ikuspegi estrate-gikoa behar du.

3. Lana egiteko adina duen biztanleriak beheraegin du eta hori egiturazko arazoa denez,paradigma aldaketa behar da eta enpresetanenplegu eta giza-baliabide politikak birplan-teatu behar dira.

Zahartzeak biztanleria aktiboaren beherakadanduen eraginari aurre egiteak esan nahi du enplegu-tasa oro har hazi beharra dagoela eta, zehatz esate-ko, emakumeena eta 55 urtez gorakoena. Era berean,helburu honi lagundu egin behar zaio gazteak lanmunduan lehenago sartuta eta etorkinak lan mun-

Egungo gizarte garatuetan, pertsonen bizi-kalita-tea hobetzea eta, ondorioz, bizi-itxaropena nabarmenhaztea, gizartearen aurrerapentzat eta Ongizate Es-tatuaren arrakastaren adierazgarri argitzat hartzendira; baina prozesu hau beste prozesu demografikoeta ekonomiko batzuekin konbinatuz gero, aldaketaksartzeko beharra dagoela ikusi da.

Zahartzea eta jaiotze-tasa baxuak batera gerta-tzen ari dira. Honen ondorioz, lanerako adina dutentaldeak txikiagoak dira eta adinekoen proportziohandiagoa dago gizartean; horrek ondorio ekonomikoargiak ditu.

EAEko egoera demografikoak Europako batezbestekoak baino are ezaugarri zorrotzagoak ditu biadierazle hauetan (adinekoek pisu handiagoa dutebiztanleriarengan eta jaiotza-tasak baxuagoak dira)eta 2020rako aurreikuspenak optimistak direnik ezinesan. Zehatz esateko, 16 eta 64 urte arteko taldeanbeherakada handia aurreikusten da (% –4) eta 64urtez gorakoak % 22,7 haziko dira.

Hau horrela izanik, Euskal EGABek gogoeta etagomendio hauek azaldu nahi ditu:

1. Gure gizarteak bi erronka saihestezini eginbehar die aurre: lana egiteko adinean dagoenbiztanleriaren beherakada eta biztanleriazahartzea; horrek eragina du ongizate esta-tuaren iraunkortasunean eta erantzun global,zehatz eta zeharkakoa behar da eta oraindikez da horrelakorik egin ez Estatuan ez EAEn.

EAEk optika globalizatzailea ezarri beharra daukafenomeno hauei aurre egiterakoan, ezinbesteko bi-tartekoa baita euskal biztanleriaren bizi-kalitateaneragina izango duen ekimen kopurua arrazionaliza-tzeko. Ezinbestekoa da ikuspegi integralaren gabezia,zatitutako eta sakabanatutako politikak eta epelaburreko ikuspegiak gainditzea.

6. Gogoetak eta gomendioak

152


6. Beharrezkoa da etengabeko ikaskuntza,konfiantzaz eta autonomiaz bizitzeko (etazahartzarora egokitzeko) beharrezko jarrerengarapenera bideratutako estrategia globalbezala hartzea.

Zahartutako eta etengabe aldatzen ari den eza-gutzaren gizartean adinekoak aktibo mantentzekotresnak dira heziketa eta trebakuntza, independenteeta euren gizarte inguruarekin harremanetan man-tentzeko, euren garaiko ezagutzak eta trebeziak par-tekatuta, teknologia berriei arreta berezia jarrita.

Hala ere, gaur egun 50 urte baino gehiagokoektrebakuntza jardueretan parte hartze txikiagoa izatendute. Hori dela eta, talde honengan heziketa etatrebakuntza jarraituaren gizarte sentsibilizaziorakoekintza positiboak egitea gomendatzen da, zahartzeosasuntsua askoz lehenago hasten den printzipioaerabili behar da eta prozesuan parte hartzen duenbanako erantzukizuna dagoela.

7. Erantzukizun handiagoa eman behar zaiobiztanleriari oro har eta pazienteei bereziki,Osasun Sistemaren iraunkortasunari etakalitateari laguntzeko.

Bizi-luzetasun osasuntsua kontzeptua sortu zen,prebentziorako ekintza integrala behar du honek,gizarte osoarekin partekatua (hezkuntza eragileekin,osasungintzakoekin, gizartekoekin, lanekoekin, etab.)eta herritarren jarrera aktibo eta erantzuleagoa.Apustu hau funtsezkoa da gaixotasun kronikoeneragin tasa txikitzeko eta farmazietako eta osasunarretako gastua murrizteko.

Era berean, Osasun Sistema Iraunkorrerako ber-mea partekatutako erantzukizunaren printzipioa sar-tzean oinarritzen da. Biztanleriari oro har dagokionez,erantzukizun hori prebentzioari eta heziketa soziosa-nitarioari lotuta dago eta pazienteen kasuan, berezikikronikoen kasuan, gaixotasuna kudeatzerakoan pro-tagonismo handiagoa izateari.

8. Osasun arloan teknologia berriak erabiltzeafuntsezkoa da Sistemaren eraginkortasunaeta iraunkortasuna hobetzeko, zerbitzuenkalitatea ziurtatuta.

duan sartuta, balio handiko giza kapitala baitira.Immigrazio integratuaren alde egin behar da, eska-riaren eta eskaintzaren kualifikazio profilak beharbezala egokituta.

Bestalde, erakundeetan aldaketak egin behardira: Giza taldeen esperientziaren eta aniztasunarenbalorazio berria egin behar da, “adina” aldagaia sartubehar da plantillen kudeaketan eta lan-baldintzetan(malgutu), laneko bizitza eta bizitza pertsonala uz-tartzeko programak eta babesteko zerbitzuak garatubehar dira, adin helduan lan-merkatuan egotea sus-tatu behar da, etab.

4. Ezin da ahaztu Ongizate Estatuaren iraunkor-tasunari buruz oro har eta, bereziki, PentsioSistemari buruz egin beharreko hausnarketa.Eremu publikoetan eztabaida lasaiak eginbeharra baitago horiei buruz.

Eztabaida hauekin batera:

— Pedagogia handia behar da biztanleriarensegmentu desberdinetan eta eragile ekono-miko, sozial eta instituzionalen artean, al-daketa demografikoen irismenari, eraginarieta ondorioei buruz;

— Belaunaldi gazteen interesak eta ikuspegiaksartu, lan merkatuan pixkanaka sartuta etaeuren ekarpen ekonomikoekin, sistemari eutsibeharko diotenak izango baitira.

5. Testuinguru honetan, helduek zeregin akti-boagoa izango dute, bai banako arrazoienga-tik (prestakuntza handiagoa, osasun hobea,diru sarrera maila handiagoa) bai gizartekoeta laneko arrazoiengatik, kontzeptu berribatekin: “Zahartze aktiboa”.

Lan merkatuko estrategian enplegu-tasa hazi etauzte goiztiarrak saihestu behar badira, errazago eginahal izango da hori pertsonak trebatuago, artatuago(zerbitzuak), osasuntsuago eta lantokietan aintzate-tsiago badaude.

Gainera, laneko bizitzaren luzapen honekin tre-bakuntza eta kualifikazioa indartu beharra dago,inguruko aldaketetara egokitzeko eta ekoizpena man-tentzeko.

153


10. Bizitzan zehar ezagutzaren eta trebakun-tzaren aldeko jarrera sustatzea beharrezkoada, garapen ekonomikoaren eta gizarteongizatearen faktore legez.

Heziketarako eskubidea da Ongizate Estatuarenlorpenetako bat eta gaur egun horrek ez du esan nahiheziketarako sarbidea izatea soilik. Berdintasuna,gizarteratzea, oinarrizko konpetentziak, lankidetzaeta beste zenbait baliorekin bat egiteko eta konpro-misoa izateko beharra areagotu egin dira ikuspegiberrien aurrean; horien arabera, trebakuntza ez dahaurtzarora eta gaztarora mugatzen, baizik eta biziosora zabaldu behar da.

Positiboa litzateke gizarteak bere egitea heztekoeta trebatzeko erronka eta, zentzu honetan, komu-nikabideek eta ekonomia eta gizarte erakundeek tres-na osagarrien lanak egin ditzakete, heziketari buruzeta honek garapenari egiten dion ekarpenari buruzsentsibilitate handiagoa izateko sustapen lanetanzeregin aktiboa izanda.

11. Neurriak hartu beharra dago 2020rakoaurreikusitako helburuetan Europako batezbesteko etekinaren erreferentzia mailekinbat egiteko.

Ezagutzari lotutako ekoizpenaren hazkundeak po-litika zorrotzagoa eskatzen du trebakuntzako emaitzeieta kalitateari dagokionez, are gehiago garatutakogizarteetan 2020-2025 inguruan enpleguen % 15baino ez direla kualifikaziorik gabekoentzat izangoaurreikusten baita46.

2010eko maiatzean Europar Kontseiluak bosthelburu planteatu zizkien Estatu Kideei trebakuntzaarloan, 2010-2020 aldirako. Horien arabera, EAEkeskola uzten dutenen tasa murriztu beharra dauka,Zientzian eta Irakurketan oinarrizko gaitasunen ete-kina hobetu behar du eta lizentziatu helduen ehune-koa hazi. Beste helburu batzuek bizitzan zeharrekotrebakuntza aipatzen dute, esku lan gabeziari aurreegiteko eta biztanleria aktiboaren gaitasun mailakhobetzeko, ekoizpen sistemaren behar berri eta al-dakorretara euren kualifikazioak egokituta.

Gaur egun IKTak azpiegituretan eta ekipamen-duetan daude (sareetan, sistemetan, ekipoetan...),osasun datuen informazio-sistemetan (hitzordua es-katzea, osasun txartela, historia klinikoa, errezetaelektronikoa), telemedikuntzan (etxeko arreta, tele-diagnostikoa, telekonferentzia, irudi klinikoak...) eta2.0 sareetan ere bai.

Telemedikuntza eta telelaguntza denbora etakostua murrizteko aukerak dira, baina teknologia etaazpiegiturak behar adina garatuta egon behar diraeta herritar guztien esku, beraz, etxeetan beharrezkoekipamenduak eta horiek aprobetxatzeko beharrezkoezagutzak bermatzea gomendatzen da.

9. Gizarte Zerbitzuen arloan, etxean adine-koak mantentzeko estrategia integral etadimentsio anitzekoa garatzea gomendatzenda, prebenitzeko eta modu trasbertsal etakoordinatuan jardun ahal izateko.

“Zahartze osasuntsua” kontzeptuan osasunariburuzko dimentsioaz gain, beste batzuk sartzen dira:bizi-kalitatea, gizarte parte hartzea eta indepen-dentzia; kontuan izanda bizitzako une horretarakoproiektatutako edozein parte hartze, askoz lehenagohasi behar dela.

Testuinguru honetan gomendatzen da GizarteZerbitzuek izan behar dutela ikuspegi prebentibo etaintegral honen buru, zahartzaroan baldintza egokie-tan bizi ahal izateko eta arretaren xedetzat honakoakhartuta:

— Baldintza ekonomikoak (pobreziaren aurkakoborroka)

— Etxearen baldintzak, irisgarritasunari, kalita-teari eta segurtasunari dagokionez.

— Adinekoen bizitza errazteko zerbitzuak, askobakarrik biziko baitira edo beste adineko bate-kin (etxeko zerbitzuak, lagun egitekoak...)

— Teknologia berrien ezagutza eta erabilpena,

— Gizarte harremanak

— Ohitura osasuntsuak.

46 Hezkuntza Ministerioa, Heziketarako gizarte eta politika hitzarmena. 2010eko apirila.

154


hauek oso garrantzitsuak dira eta pertsona artatzekozerbitzuak kualifikazio baxuko pertsonentzako enple-gu bezala hartu izan dira.

Etorkizunean, profesionalizazioa eta kalitatea di-ra sektore honen funtsezko bi alderdi; prestakuntzaazpimarratu beharra dago, gaitasunak eta kuali-fikazioak hobetzeko eta, zentzu honetan, gaur egunEAEn, oro har, sektore honen egoera nolakoa densakonago ezagutzea komeni da eta, bereziki, zerprestakuntza behar dauden.

13. Azkenik, EAEko hezkuntza-sistemakbirdimentsionamendu prozesuari aurreegin beharra dauka eta irakasleak egungobeharretara hobeto egokitzeko aprobetxatubehar da.

Ikasle kopuruak behera egin du eboluzio demo-grafikoaren ondorioz eta are gehiago murriztuko dadatozen urteetan, nahiz eta Lehen Hezkuntzako etaDerrigorrezko Bigarren Hezkuntzako pisuak propor-tzionalki gora egingo duen. Honen ondorioz, sistemabirdimentsionatu egin beharko da eta bere mailaguztietan bikaintasunaren aldeko apustua egin be-harko litzateke.

Irakaskuntzan hemendik gutxira erretiro ugariegongo denez, berritzeko prozesu hori erabili beharkolitzateke gero eta eskari gehiagoko irakaskuntzamailetara bideratzeko eta prestakuntza egokitzeko,euskal hezkuntza-sistema egungo beharretara doitudadin (teknologia berrien erabilera, hirueledunta-sunerantza jo, etab.).

Ezagutzaren ekonomiako ekoizpenak jarduerarenbeherakada esku lanaren beherakadarekin konpentsatubehar du eta goi titulazioa dutenek zeregin garrantzitsuadute; horregatik, arreta berezia eskaini behar zaio goimailako titulazioak (lizentziaturak eta goi mailako LH)lortzea sustatzeari eta mesedetzeari, zientziaren etateknologiaren alorrean arreta berezia jarrita.

Era berean, EAEn 25 eta 64 urte arteko pertso-nek heziketa jarraituko jardueretan parte hartzeaareagotzeko, eragileek egungo kokapena aztertu etaeztabaidatu behar lukete, helburuarekin bat egitekodauden oztopoak eta epe laburrean behar diren neu-rriak identifikatuta.

12. Pertsonak artatzeko zerbitzuen ondoriozkotrebakuntza eta berrikuntza beharrei arretaberezia jarri behar zaie.

Emakumeen okupazio-tasa haztea, lan-bizitzaluzatzea, etxez etxeko zerbitzuak (pertsonalak etaurrunekoak) luzatuta helduak ahalik eta denbora lu-zeen euren ohiko inguruan mantentzea dira helburu.Helburu horiek laneko bizitza eta bizitza pertsonalauztartzeko zerbitzuak eta adinekoentzako laguntzazerbitzuak eskatuko dituzte eta eskariak gora egingodu, hau da, “pertsonarentzako zerbitzuak” hazi egin-go dira, nazioartean gero eta gehiago erabiltzen denterminoa erabilita.

Badakigu zaintza hauen ezaugarriak zein diren:emakumeak dira nagusi, batez ere emakume etorki-nak, familia giroa eta izaera informala dute eta horieilotuta ordainsari txikiagoak izaten dira. Ezaugarri

155


• European Commission, Towards adequate, sus-tainable and safe European pension systemsGreen paper, 2010

• European Commission, Joint Report on Social Pro-tection and Social Inclusion 2008, Social inclu-sion, pensions, healthcare and long-term care

• European Commission, Regions 2020, DemographicChallenges for European Regions, 2008

• European Commission, Demographic Trends, Socio-Economic Impacts and Policy Implications in theEuropean Union-2007

• European Foundation for the Improvement of Livingand Working Conditions, Demographic changeand work in Europe, 2010

• European Foundation for the Improvement of Livingand Working Conditions A guide to good practi-ce in age Management, 2006

• European Foundation for the Improvement of Livingand Working Conditions A guide to good practi-ce in age Management, 2006

• European Commission. The economic impact ofageing in populations in the UE 25. 2005

• European Commission. Progress and key challengesin the delivery of adequate and sustainablepensions in Europe. A Joint Report on pensions.November 2010.

• European Observatory on Health Systems and Po-licies, HEALTH TARGETS IN EUROPE Learningfrom experience

• EUROSTAT, Adult Education Survey 2007

• EUROSTAT, Continuing Vocational Training Survey2005

• EUROSTAT, Datos de población

• EUROSTAT, Estadísticas de Educación

• Ararteko, Pertsona nagusiei emandako arreta EAEn:Etxeko laguntza, eguneko zentroak eta egoitza-zentroak, 2004

• Boletín de Estadísticas Laborales. Lan eta Immigra-zio Ministerioa

• Euskadiko Kutxa, EAEko etxebizitza-merkatuariburuzko ikerketa, 2009

• Euskadiko Kutxa, Populazioa, enplegua eta pentsio-ak EAEn 2004-2050 (2006).

• Europako Batzordea, El futuro demográfico de Eu-ropa: transformar un reto en una oportunidad,(2006)

• Europako Batzordea, Europa 2020, Una Estrategiapara un crecimiento inteligente, sostenible eintegrador, 2010

• Europako Batasunaren Kontseilua, Conclusionessobre un marco estratégico para la cooperacióneuropea en el ámbito de la educación y la for-mación (“ET 2020”), 2009

• Euskadiko Eskola Kontseilua. EAEko irakaskuntzarenegoerari buruzko txostena. 2005-2006 ikastur-tea

• Gipuzkoako Foru Aldundia, Gipuzkoako Gizarte Zer-bitzuen II foru mapa. 2008-2012.

• Euskal Herriko Unibertsitatea. Unibertsitatea zenba-kitan. 2007-2008 ikasturtea.

• European Centre, Pension Policy in EU25 and its Pos-sible Impact on Elderly Poverty. Asghar Zaidi,Policy Brief September 2006

• European Commission. DG Economic and FinancialAffaires. The 2009 Ageing Report

• European Commission. European Health Strategy2008-13

7. Bibliografia

156


• Euskadi 2015 Lehiakortasun foroa. Grupo de Trabajosobre Déficit de Profesionales en el MercadoLaboral Vasco.

• Espainiako Gobernua, Documento sobre la Revisióndel Pacto de Toledo, 2010

• Eusko Jaurlaritza, Enplegu eta Gizarte Gaietako Sai-la. Lan-merkatuaren errolda (Eskaria) 2004

• Eusko Jaurlaritza, Enplegu eta Gizarte Gaietako Sai-la. Biztanleria aktiboaren kualifikazioari buruzkoinkesta 2007.

• Eusko Jaurlaritza, Justizia, Lan eta Gizarte Segu-rantza Saila. Txirotasunari eta gizarte-desber-dintasunari buruzko inkesta 2008

• Eusko Jaurlaritza, Justizia, Lan eta Gizarte Segu-rantza Saila. Euskadiko gizarte-prebisio osaga-rriaren diagonstikoa eta plana 2006

• Imserso. Instituto de Mayores y Servicios Sociales.Las personas mayores en España. Informe 2008.País Vasco

• EIN-INE, Encuesta sobre la Participación de la Pobla-ción Adulta en las Actividades de Aprendizaje(EADA) 2007

• EIN-INE. Encuesta de Población Activa. 2005 y2008

• EIN-INE. Estadística Variaciones Residenciales.1998-2006.

• EIN-INE. Indicadores Demográficos Básicos.

• EIN-INE. INEBASE. Encuesta de Discapacidad, Auto-nomía Personal y situaciones de Dependencia.2008. Avance de Resultados País Vasco. 2008

• EIN-INE: Proyecciones de población a corto plazo2008-18

• EIN-INEM, Estadísticas de Contratos

• ISIE-IVEI. Hezkuntza adierazleen euskal sistema

• Lanbide, Gizarte Segurantza sistemako afiliatuak,2008

• Lanbide, EAEko lan-merkatuaren behatokia

• Lan eta Immigrazio Ministerioa, Informe Estadísticode la Seguridad Social

• EUROSTAT, Population Projections.

• EUSTAT. Udal-biztanleriaren eguneratzea

• EUSTAT. Urtekari estatistikoak.

• EUSTAT. Datu-bankua

• EUSTAT. Inkesta demografikoa 2006

• EUSTAT. Jaiotza eta heriotzen estatistika

• EUSTAT. Biztanleria eta etxebizitzen inkesta.

• EUSTAT. Hezkuntzaren estatistikak. Datu-bankua

• EUSTAT. Biztanleriaren estatistikak. Biztanleria-proiekzioak.

• Eskola Kontseilua. Informe sobre la situación de laenseñanza en la CAV. Curso 2005-2006

• EUSTAT. Osasunaren estatistikak. Osasunaren kon-tua. Estatistika taulak

• EUSTAT. Osasunaren estatistikak. Osasunarenegoera. Estatistika taulak

• EUSTAT. Osasunaren estatistikak. Ospitaleko ba-rruko hilkortasuna. Datu-bankua

• EUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistikak. Datubankua. Egoitzak.

• EUSTAT. Gizarte Zerbitzuen estatistikak. Estatistikataulak eta Datu-bankua

• EUSTAT. Euskadi EB-27n.

• EUSTAT. Adierazle demografikoak.

• EUSTAT. Biztanleria jardueraren arabera sailkatzekoinkesta (BJA)

• EUSTAT. Proiekzio demografikoak 2020

• Fedea, El Sistema de Pensiones en España ante elreto del Envejecimiento (2006).

• Fedea, Convergencia real y envejecimiento: retos ypropuestas, 2009

• Fedea, Perspectivas de la atención a la dependen-cia, 2009

• Nazioarteko Diru Funtsa. Fiscal Implications of theGlobal Economic and Financial Crisis. 2009

157


• ELGA, Indicadores de Pensión, 2007

• ELGA, Pensions at a Glance 2009.

• ELGA, Labour Market Statistics (on-line),

• Osasunaren Mundu Erakundea, Envejecimiento acti-vo: un marco político 2002

• Rostocker Zentrum, Laboratory Demographic Chan-ge, Mapping Regional Demographic Changeand Regional Demographic Location Risks inEurope, 2008.

• Lan eta Immigrazio Ministerioa, Muestra Continuade Vidas Laborales

• Lan eta Immigrazio Ministerioa. Estrategia Nacionalde Pensiones 2008

• ELGA, Pension Policy Challenges in European coun-tries. Asghar Zaidi. 2007

• ELGA “Society at a Glance”, 2009

• OFCE (Observatoire Français des Conjonctures Eco-nomiques), “Etude Comparative sur les PaysEuropéens ayant un taux d’emploi des SeniorsElevé. 2007.

aurreikusitako demografia- bilakaeraren ondorioak eaeko ......10 eegabeuskalautonomiaerkidegoa...

Documents