atmosfera

NATUR ZIENTZIAK 3GAIA Atmosfera1DBH 2011-2012

NATUR ZIENTZIAK 1DBH1 LURRAREN GERUZAK

Lurraren geruzak 4 dira

Lurrazala

Mantua

Kanpo nukleoa

Barne nukleoa


1 Geosfera Lurraren zati harritsua da 6370 km-ko erradioduna eta hiru geruzatan banatu egiten dena

a) Lurrazalab) Mantuac) Nukleoa

Barneko nukleoaKanpoko nukleoa

2 Hidrosfera Lurran dagoen ur guztia da Ura bi modutara aurkitu dezakegu gatz kontzentrazioaren arabera

a) Gazia Itsasoa ozeanoakhellipb) Geza Lakuak zingirak ibaiak errekak lur azpiko urakhellip

Bestalde ura hiru egoeratan aurkitzen dugu

a) Solido Izotz eran (poloetan eta mendi gailurretan)b) Likido Itsaso ibaihellipc) Gaseosoa Ur lurrun eran atmosferan

3 Biosfera Lurran dauden izaki bizidun guztien multzoa (animaliak landareak bakterioak onddoak algak protozooakhellip)

4 Atmosfera Gai honetan jorratuko dugu

2 ATMOSFERA

Lurrazala inguratzen duen gas geruza da atmosfera


21 Atmosferaren konposizioa (osagaiak)

Atmosferan gas ezberdinak ageri zaizkigu proportzio ezberdinetan

NITROGENOA 78 OXIGENOA Izaki bizidun guztiok ezinbestekoa dugun gasa

bizitzeko gure arnasketaren oinarri baita 21 UR LURRUNA OZONOA (O3) Oso proportzio txikitan ageri den gasa Oso

arriskutsua da pozoitsua delako baina atmosferaren goi geruzatan dagoenean ezinbestekoa suertatzen zaigu Eguzkitiko erradiazioetatik babesteko

KARBONO DIOXIDOA (CO2) 003 Ezinbesteko gasa bi gauzengatik

a) Fotosintesirakob) Berotegi efekturako

ARIKETAK

ZEREZ DAGO OSATURIK

ATMOSFERA (I) Atmosfera materiaz osaturik dago Materia horri aire esaten diogu baina zein materia mota da airea eta zein osagai du


A Jarraian baduzu materia mota batzuk idatzi ldquoatmosfera kutxardquon airearen osagaiak

A Zein egoera fisikotan egoten dira horiek B Zein proportziotan daude osagai horiek C Zein osagai da ugarienaD Zein urrienaE Ba al dago izaki bizidunentzat ezinbestekoak diren osagairik

Zergatik F Ba al dago osagai horien artean kaltegarria den baten bat Zergatik

ZEREZ DAGO OSATURIK ATMOSFERA (II)

Lurraren atmosferan aire lehorraren bolumena kontuan harturik hau da urik gabeko airean soilik bi gasek okupatzen dute 99a gas horiek dira nitrogenoa eta oxigenoa Gainontzeko 1ean beste gas batzuen artean karbono dioxidoa dugu Ondoko taulan dituzu gas horien portzentaiak

GASA PORTZENTAIA (-tan)Karbono dioxidoa (CO2) 003

Nitrogeno 78Oxigeno 21

Beste batzuk 097 Datu horiek erabiliz eraiki grafiko bat (Zirkularra barradunahellip)

ZEREZ DAGO OSATURIK ATMOSFERA (III)

Ondoko grafikoan Lurraren atmosferako aire lehorraren konposizioa adierazita dago Behatu ezazu eta ondoren erantzun galderei

1 Zein gas nagusitzen dira Lurraren atmosfera lehorrean 2 Zein da ugariena 3 Behar dugu gas ugari hori izaki bizidunok


4 Dakizunez karbono dioxidoa atmosferaren beste osagai bat da Zure ustez zergatik ez dago adierazita grafikoan

5 Kontuan izanik konposizio hori aire lehorraren dena zein beste osagai bat agertuko da atmosferan

6 Osagai horren kantitatea oso aldakorra da Lurraren toki batetik bestera Ondoko tokietako atmosferan zeinetan espero dugu kantitate handiagotan aurkitu osagai hori Zeinetan kantitate txikiagoa Kokatu ondoko tokiak dagokion zutabean

UR KANTITATE TXIKIKO ATMOSFERA

UR KANTITATE HANDIKO ATMOSFERA

22 Atmosferaren egitura

1048722Harezko basamortuak 1048722Kostaldeak 1048722Antartika 1048722Ekuatoreko oihanak 1048722Kontinente handien erdiguneak 1048722Irla tropikalak

Troposfera Zenbat eta gorago Tordf baxuagoa Aire gehiena geruza honetan

dago Hemen bizi daitezke izaki

bizidunak Hemen gertatzen da euria

txingorrahellip

Estratosfera Hemen ozono geruza dago Ozono geruzak eguzki-

izpietatik babesten gaitu

Mesosfera Barnealdetik kanpoaldera tenperatura jaitsiz doa

Ionosfera Tenperatura altuko geruza da

Exosfera Aurora polarrak izar usoakhellip


3 HASIERAKO ATMOSFERA

Duela 4500 milioi urte Lurra sortu zen Atmosfera ez zen berdina

KARBONO DIOXIDOA 95 Gutxituz joan zen gaur egungo kontzentrazioa lortu arte Zergatik

a Fotosintesiagatikb Arroka batzuk eraketarako CO2 behar dute

OXIGENOA EZ zegoen Fotosintesiaren ondorioz sortu zen

4 ATMOSFERAREN EGOERA METEOROLOGIA

ZER DA KLIMA Denbora luzez leku bateko egoera atmosferikoa ZER DA EGURALDIA Momentu konkretu batean egoera atmosferikoa

Mapa ezberdinak daude eguraldi-iragarpenak egiteko

Argazkiak Espaziotik ateratakoak (meteosat adibidez ateratakoak)

Mapa meteorologikoak Antizikloiak eta depresioak

Mapa adierazgarriak Eguraldia aurresateko

Argazkiak Mapa meteorologikoak Mapa adierazgarriak

Tresna meteorologikoak

TermometroaTenperatura neurtzeko

HigrometroaAirearen hezetasuna

BarometroaPresioa

PlubiometroaPrezipitazioetan

jasotako ura (metro karratuko)

AnemometroaHaizearen abiadura neurtzeko Haize-orratza

Haizearen noranzkoa


5 PRESIO ATMOSEFRIKOA ETA HAIZEA

Presio atmosferikoaAirearen ldquopisuardquo izango zen Mendi batean zenbat eta gorago joan gero eta presio baxuagoa (airea behean metatzen delako)Milibarretan neurtzen da (mb) Egoera normala itsas mailan 1024 mb-koa da

Haizea Airea mugitzen denean

Airea mugitu egiten da aire beroa arinagoa baita hotza baino eta horregatik gorantz doa

Antizikloiak Eguraldi ONA adierazten dute Depresioak Eguraldi TXARRA adierazten dute

6 HEZETASUNA ETA HODEIAK

HezetasunaAirean dagoen ur lurruna da Zergatik dago ura atmosferanLurruntzeagatikIzakien jarduerengatik Landareen izerditzean eta animalien arnasketan askatutako ur lurruna

HodeiakUr tantatxoz osoturiko masak dira

Ihintza Izotz zuria gainazaletan


ARIKETAHEZETASUNA

Begiratu taulako datuak Zein airek hartzen du hezetasun handiagoa beroak ala hotzak

Aireko tenperatura ordmC-tan 1m3ko aire masak har dezakeen gehienezko ur kantitatea (g)

0 48510 94020 173030 3037

1 Zeren araberakoa da aire masa baten hezetasuna

2 Sargorian hau da airea beroa eta oso hezea denean gure gorputza izerditan eta bustita dagoela atzematen dugu gure izerdia erraz lurruntzen ez delako Zure ustez zergatik gertatzen da hori

3 Ohartu al zara inoiz zer gertatzen den ahotik botatzen dugun hatsarekin egun hotz batean Zergatik uste duzu hodeitxo antzeko bat ikusten dugula Gogoratu arnasbotatzearekin batera ur lurruna kanporatzen dugula Zein egoera aldaketa gertatzen da kanporatutako uretan

4 Zergatik uste al duzu egun epel edo beroetan ez dugula ikusten gure hatsa

7 PREZIPITAZIOAK

Atmosferak ur kantitate aldakorrak izaten du Ur hori gas likido edo solido egoeran egoten da gas moduan dagoenean ur lurrun esaten diogu eta ezin dugu ikusi Atmosferan dagoen ura ozeano ibai edo lakuetako uraren ebaporazioz sortzen da Eguzki beroaren eraginez Atmosferak duen ur lurrun kantitateari hezetasun deitzen diogu beraz ur lurrun asko duen airea hezetasun handiko airea da Aireak gehienezko ur lurrun kantitatea duenean airea ase dagoela esaten dugu

Hezetasuna bi modutan adierazten dugu hezetasun absolutuan eta hezetasun erlatiboan Hezetasun absolutua da metro kubikoko airean dagoen ur lurrun kantitatea Hezetasun erlatiboa da airean dagoen ur lurrun kantitatearen (hezetasun absolutua) eta aire asean ur lurrun kantitatea egon daitekeenarekiko erlazioa Hezetasun erlatiboa portzentaian adierazten da


EURIA ELURRA TXINGORRA

8 BEROTEGI EFEKTUA

ZER DA BEROTEGI-EFEKTUA Irakurri arretaz ondoko gertaera arruntak

Udako egun eguzkitsua da baina ez du bero handirik egiten termometroak 24ordmC markatzen du Baina gure kotxea eguzkitan aparkatuta dago eta horrela darama ordu batzuk Zein bero sartzerakoan Jasaezina Labea bezalakoa da Nola dago kotxearen barrukoa Zergatik

Nekazaritzan gero eta gehiago erabiltzen dira landare negutegiak Instalazio horietan lortzen da landareak hazteko giro egokia negua eta kanpo tenperaturak hotzak izan arren Hori dela eta jan dezakegu tomateak letxugak eta abarreko barazki eta hainbat fruitu sasoitik at Zer dela eta udako landareak haztea neguan izanda ere

Gure etxeko egongela hego-mendebaldera orientatuta dago Gaur goizean ahaztu zaigu pertsianak jaitsi eta Eguzkia aritu da jotzen eguerditik arratsaldera arte eta uda hasi berria dugu Zein bero etxera bueltatu garenean arratsaldean

1 Zer dute komunik hiru gertaera horiek

2 Azaldu kotxe gela eta landare negutegian gertatzen den tenperatura igoera Gauza bera gertatzen al da Lurraren atmosferan


3 Ba al dago atmosfera inguratzen duen beirarik berotegi-efektua sortzeko

4 Horrela izatekotan zeri esker gertatzen da beroketa Erlazionatuta dago berotegi efektua atmosferaren konposizioarekin

ZERI ESKER LURRAREN BEROTEGI-EFEKTUA

Zergatik ote Dagoneko badakigu zer den berotegi-efektua Baina zeinek sortzen du Ideiarik ba al duzu Atmosferako berotegi-efektua atmosfera beraren konposizioari esker sortzen da hau da airea osatzen duten hainbat gasei esker Gas horiei berotegi-gas deitzen zaie eta besteak beste karbono dioxidoa (CO2) eta ur-lurruna (H2O) ditugu nagusi Gas horiek Eguzkiko erradiazioa harrapatzeko ahalmena dute Bestalde lur-gainazaleraino iristen den erradiazioak superfiziea berotzen du Gero honek beroa askatzen du erradiazioz eta berotzen du kontaktuan dauden aire masa Horren parte bat espaziora atera daiteke eta beste parte bat beherantz islatzen da berriz

1 Zeri zor zaio atmosferako berotegi efektua2 Nola funtzionatzen du berotegi efektuak Azal ezazu

BEROTEGI-EFEKTUA TXARRA ALA ONA Galdera horri erantzuteko taulako datuak aztertuko ditugu

Lurraren atmosferaBerotegi-gas nagusiak COB2B (003) Ur-lurruna (

aldakorra)Batez besteko tenperatura berotegi-gasik gabe (ordmC)

-18ordmC

Batez besteko tenperatura berotegi-gasekin (ordmC)

15 ordmC

Datu horiek kontuan hartuta erantzun galderei 1 Zeintzuk dira berotegi-efektua sortzen duten gasak

2 Zein eragin dute berotegi-gas horiek atmosferen tenperaturan

3 Erlazionaturik ote dago bizia garatzea atmosferen tenperaturarekin Arrazonatu Gogoratu bizia emateko baldintzak


4 Esan al genezake berotegi-efektua txarra dela Arrazonatu zure erantzuna

9 ATMOSFERAREN KUTSADURA ETA ZER EGIN

Nondik dator Zer eragiten duKARBONO DIOXIDOA Erregai fosilak

erabiltzean ( ikatza petrolioahellip)

Berotegi efektua areagotzen du eta

ondorioz klima aldaketa

SUFRE OXIDOAK ETA NITROGENO

OXIDOAK

Kalitate txarreko gasolina eta ikatza

erretzean

Euri azidoa Monumentuak

hondatzea landare nahiz animali

belarjaleak hiltzeaCFC GASAK Industrialki egindako

gasak aerosolakhellipOzono geruza apurtu

minbiziaKEDARRA Ikatzaerretzean Monumentuak hautsi

birikietako gaixotasunakhellip

ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK

a) Nazioarteko protokoloa Kyoto protokoloa atmosferako Karbono dioxido kantitatea murrizteko

b) Legeak emateac) Kanpainak bultzatzead) Birziklatzea errazteaBANAKOEI DAGOZKIGUN ERABAKIAK

a) Energia aurrezteab) Aerosolik ez erabiltzeac) Birziklatzea

10 ARIKETAK

1) Erantzun hurrengo galdera laburrak

1 Zenbat geruza ditu Lurrak2 Zeintzuk dira3 Zer da geosfera4 Zer da atmosfera5 Zeintzuk gas dira nagusi atmosferan6 Zer da hidrosfera7 Klima eta eguraldiaren arteanhellipezberdintasunik al dago Zein8 Aurreikusi daiteke eguraldiaNola9 Antizikloia datorreneanhellipeguraldi ona ala txarra dakar10Depresioa datorreneanhellipeguraldi ona ala txarra dakar11Nola jakin dezakegu guk zer eguraldi egingo duen bihar12Badakizu zer den termometro bat13Eta haize-orratzak zertarako balio duen badakizu14Eta izen hauekhellipezagutzen al dituzu Anemometro plubiometro

higrometro eta barometrohellipzertarako balioko ote dute


15Zer dira prezipitazioak16Zer motakoak izan daitezke prezipitazioak17Zerk kutsatzen du atmosfera18Zeintzuk ondorio dakar atmosfera kutsatzeak

2) Esan egia ala gezurra diren esaldi hauek eta gezurra badira zuzendu

1 Lurrak hiru geruza ditu2 Geosfera Lurran dagoen ura da3 Atmosfera gasez osotuta dago4 Lurran gehien dagoen gasa oxigenoa da5 Guk karbono dioxidoa arnasten dugu6 Landareek nitrogenoa behar dute bizitzeko7 Duela 4500 urte ez zegoen oxigenorik8 Mapa adierazgarrietan antizikloiak eta depresioak aurkezten dira9 Haizea airea mugitzen denean sortzen da10Prezipitazioak bi motatakoak izan daitezke11Spray-ak erabiltzea ona da atmosfera ez kutsatzeko12Kotxeek atmosfera kutsatzen dute13Birziklatzea ona da atmosferaren osasuna zaintzeko3) Bete hutsuneak hitz egokienarekin

1 Lurrak ______________ geruza ditu2 Lurraren geruzak ___________________ hidrosfera atmosfera eta

_____________ dira3 Hidrosfera Lurran dagoen _____________ da4 Atmosfera _____________ osotuta dago5 Gasak proportzio __________________ daude6 Gehien dagoen gasa _____________ da7 Bizitzeko behar dugun gasa ________________ da8 Nahiz eta gutxi egon __________________beharrezkoa da landareak

bizitzeko9 Duela 4500 milioi urte Lurra sortu zen eta atmosfera ez zen

_______________10Karbono dioxido _________________ zegoen eta ez zegoen

_______________11__________________ denbora luzez leku bateko egoera atmosferikoa12Momentu konkretu batean egoera atmosferikoari ________________

deritzo13Mapa ezberdinak daude ______________iragarpenak egiteko14Espaziotik ______________ateratzen dira15Mapa meteorologikoetan ______________ eta depresioak ikusten dira16Eguraldia aurresateko ________________ adierazgarriak erabiltzen

ditugu17Tenperatura neurtzeko _________________ erabiltzen dugu18Haize orratza haizearen _________________ adierazteko balio du19________________ eguraldi ona adierazten dute20Depresioak eguraldi _______________ adierazten dute21__________________ ur tantatxoz eratuta daude22Kutsaduragatik ________________ apurtzen dira eta ____________ sortzen

dira

4) Identifikatu hurrengo irudiak


_______________ ___________________ ________________

Zer adierazten du bakoitzak

ZEREZ DAGO OSATURIK ATMOSFERA (I)



1 Geosfera Lurraren zati harritsua da 6370 km-ko erradioduna eta hiru geruzatan banatu egiten dena

a) Lurrazalab) Mantuac) Nukleoa

Barneko nukleoaKanpoko nukleoa

2 Hidrosfera Lurran dagoen ur guztia da Ura bi modutara aurkitu dezakegu gatz kontzentrazioaren arabera

a) Gazia Itsasoa ozeanoakhellipb) Geza Lakuak zingirak ibaiak errekak lur azpiko urakhellip

Bestalde ura hiru egoeratan aurkitzen dugu

a) Solido Izotz eran (poloetan eta mendi gailurretan)b) Likido Itsaso ibaihellipc) Gaseosoa Ur lurrun eran atmosferan

3 Biosfera Lurran dauden izaki bizidun guztien multzoa (animaliak landareak bakterioak onddoak algak protozooakhellip)

4 Atmosfera Gai honetan jorratuko dugu

2 ATMOSFERA

Lurrazala inguratzen duen gas geruza da atmosfera









ARIKETAK

ZEREZ DAGO OSATURIK

























txingorrahellip






















BarometroaPresioa




Haizearen noranzkoa












ARIKETAHEZETASUNA



0 48510 94020 173030 3037





7 PREZIPITAZIOAK





8 BEROTEGI EFEKTUA
















-18ordmC


15 ordmC












OXIDOAK


erretzean







ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK




10 ARIKETAK















dira



_______________ ___________________ ________________












ARIKETAK

ZEREZ DAGO OSATURIK

























txingorrahellip






















BarometroaPresioa




Haizearen noranzkoa












ARIKETAHEZETASUNA



0 48510 94020 173030 3037





7 PREZIPITAZIOAK





8 BEROTEGI EFEKTUA
















-18ordmC


15 ordmC












OXIDOAK


erretzean







ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK




10 ARIKETAK















dira



_______________ ___________________ ________________



























txingorrahellip






















BarometroaPresioa




Haizearen noranzkoa












ARIKETAHEZETASUNA



0 48510 94020 173030 3037





7 PREZIPITAZIOAK





8 BEROTEGI EFEKTUA
















-18ordmC


15 ordmC












OXIDOAK


erretzean







ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK




10 ARIKETAK















dira



_______________ ___________________ ________________




















BarometroaPresioa




Haizearen noranzkoa












ARIKETAHEZETASUNA



0 48510 94020 173030 3037





7 PREZIPITAZIOAK





8 BEROTEGI EFEKTUA
















-18ordmC


15 ordmC












OXIDOAK


erretzean







ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK




10 ARIKETAK















dira



_______________ ___________________ ________________















ARIKETAHEZETASUNA



0 48510 94020 173030 3037





7 PREZIPITAZIOAK





8 BEROTEGI EFEKTUA
















-18ordmC


15 ordmC












OXIDOAK


erretzean







ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK




10 ARIKETAK















dira



_______________ ___________________ ________________






8 BEROTEGI EFEKTUA
















-18ordmC


15 ordmC












OXIDOAK


erretzean







ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK




10 ARIKETAK















dira



_______________ ___________________ ________________













-18ordmC


15 ordmC












OXIDOAK


erretzean







ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK




10 ARIKETAK















dira



_______________ ___________________ ________________












OXIDOAK


erretzean







ZER EGIN DEZAKEGU

GOBERNUAK




10 ARIKETAK















dira



_______________ ___________________ ________________















dira



_______________ ___________________ ________________





_______________ ___________________ ________________




atmosfera

Documents

batez besteko

hau da

karbono dioxidoa

lurraren geruzak

zure ustez

berotegi

hezetasuna

efektua