ARAGOI

Aragoiko Autonomiaren Estatuaren arabera, boterea daukaten lau instituzioak hauek dira :

Aragoiko Gorteak, Lehendakaria, Aragoiko Diputazio Orokorra eta Aragoiko Justizia.

Gorteak : lege boterea dute eta senadoreak aukeratzen dituzte. Aragoiko Gortea deitzen da. “Justizia de Aragon”, herritarren eskubideak eta askatasunak babesten ditu.

Lehendakaria: Marcelino Iglesias da.Aragoiko Diputazioa : komunitateko eginkizun

betearazle boterea ordezkatzen du.

Antolakuntza politikoa

Lurraldeen antolakuntzaAragoi hiru lurraldeetan dago banatuta :TeruelHuescaZaragoza

Mapa

BiztanleriaDentsitatea: 26,77 biztanle kilometro

karratukoa daJaiotze tasa: 9’91/1oo daBataz besteko haur kopurua emakumeko:

1,45koa daHeriotza tasa: 10,8/1000

Adin taldeak:Varones Mujeres

>=85 -13.896 2% 27.517 4%80-84 -19.054 3% 27.592 4%75-79 -26.918 4% 34.000 5%70-74 -25.033 4% 29.537 4%65-69 -30.135 4% 32.363 5%60-64 -35.774 5% 37.266 6%55-59 -38.477 6% 38.289 6%50-54 -46.522 7% 44.600 7%45-49 -52.415 8% 49.090 7%40-44 -55.283 8% 50.788 8%35-39 -58.834 9% 52.166 8%30-34 -59.598 9% 52.834 8%25-29 -48.138 7% 43.707 6%20-24 -37.623 6% 35.844 5%15-19 -30.799 5% 29.306 4%10-14 -29.440 4% 27.543 4%5-9 -31.086 5% 29.499 4%0-4 -33.312 5% 31.141 5%

-672.337 673.082

SektoreakLehenengo sektorea:1982 urtean, lurraldearen %59 landuta zegoen., gehiena

Zaragoza probintzian. Abeltzaintzaren arloan, hegaztiak, hazten dira gehienak, gero behiak, txerriak eta ardiak.

Lehorreko nekazaritza: zerealak, olibak, almendrak,esparragoak eta vid.

Ureztatutako nekazaritza:gisanteak, kipulak, tomateak eta frutetako zuhaitz askonon cultibatzen dituzte.

Kutibatzen diren lekutan:Lehorreko nekazaritza:komunitateko zati handi batean,

gehien, erdialdean hegoaldeanUreztatutako nekazaritza: ebroko lautadan eta begako

ibaietan.

Bigarren sektorea:XIX. mendetik aurrera, metalezko

tranformadoreak, Zaragozan egoten dira, Euskadi eta Kataluniaren erdian dagoelako. Zaragozan ere, General motors industria oso nagusia dago, eta automoziorako industria, mekanika eta makinaria industria asko ere badago.

Energia sorrera ere badaukate, hidroelektriko zentralekin, Terueleko lignitoari esker.

Hirugarren sektorea:Merkataritza handien duten hiriak Zaragoza

eta Kalatayud dira. Gero, garrantzi gutxiagorekin, Teruel, Jaca, Babastro, Monzón… badaude.

Hiri handi hauetan ere zerbitzu general gehienak daude: ospitaleak, bankuak, denetako komertzioa…

Aragoik ere, badauka turismo interes nabarmen bat, bere patrimonio kulturalari esker: Pirineoa, Sistema Iberiko babestutako espazioak, Ruta mudejar, elizak, Tarazona…

Historioa Erdi Aroa: Aragoiko izena lehenengo aldiz agertu zen Erdi Aroan.Aragoi, 1035 urtea arte Pamplonako erreinuarekin batuta egon zen.1076an, Sancho IV el de Peñalén hil zenean, Aragoiko bere lurraldeen zati

bati, Navarrako zati bat sartu zuen.Sancho Ramirezen eta Pedro I erregeen agintearekin, fronterak zabaltzen ditu ego-aldetarantz.

Urte batzuetara, Alfonso I “Gerlariak” heltzen da, Ebroren harana konkistatuzuena Aragoirentzat.

1137,, Aragoiko koroa lortu zuen, gerlari gehiago lortu zituen, posible egin zutenak, Mallorca eta Valentziako erreinuaren konkista.

Aragoik,m frase bat sortu zuen:Nos, que valemos tanto como vos os hazemos nouestro Rey y Señor, con tal

que nos guardeis nouestros fueros y livertades, y si no. El

Justicia De Aragón. 1412, Caspen gerra bat saihesten da, Aragoiko koroarekin bukatuko zuena.

Aro modernoan: Aragoik Monarkiarekin gatazka batzuk eduki zituen eta, Aragoiko alterazioen

gatazka eman zen 1591. XVII mendean, Aragoiko erreinuaren instituzioentzat belaunaldi txarra izan zen. 1601 Aragoiko erreinuko artxiboa egin zen. Beste aldetik, Diputazio Generalak,

zentsura ezarri zuen. Erreinuan gertatutako istorioren sei bolumen erre zituen. Sucesio Gerran Aragoi erreinuak, karlos artziduke lagundu zuen. Almansa guda

ondoren, Felipe V.ak Aragoiko fueroekin bukatu zuen. Erdialdeko jarrera hartu zuen. Aragoi

praktikan probintzia bat bihurtu zen eta bere kontseilua, Gaztelako kontseiluak hartu zuen.

Independentzia gerrarekin Zaragoza suntsituta gelditu zen eta bere garapena atzeratuta gelditu zen.

1822. lehenengo probintzia banaketa egin zen Espainian eta Aragoik lau probintzia izan zituen, eta Calatayud zen laugarren probintziaren hiriburua.

Fernando VII.arekin beste erreforma bat egin zen eta hiru probintzi gelditu ziren, Huesca Teruel eta Zaragoza.

XIX. mendean gizarte rurala hiriburuko eta industriako gizarte bihurtu zen, eta jende asko Kataluniara eta Madrilera ere emigratu zen

Gaur egun:XX. mendean gerra Civilaren ondorioz (1936-1939) Aragoi, bi

taldetan bananduta gelditu zen, bata ekialdean zegoena, Kataluniara gertuen zegoena errepublikari lotuta eta , beste aldetik, mendebaldekoa fascista mugimenduaren subordinatua. Garai horretan, bi taldeen artean gatazka asko sortu ziren Teruel hiriburua bereganatzeko.

Ia berrogei urteetan zehar Aragoi Francisco Franco jeneralaren mendean egon zen.

1970n Autonomia politikoa eskatzen hasi ziren Aragoiko jendeak.1982 Espainiako erregeak eta gobernuaren lehendakariak, lege

Organikoa zinatu zuten, Autonomiako Estatutua zeukana. XXI. mendean infraestruktura asko garatu zuten eta 2008an Nazio

arteko Erakusketa Zaragozan egin zen eta honek aldaketa asko ekarri zizkion probintzia osoari

Patrimonio kulturalaMuseo del Teatro de CaesaraugustaMuseo del Teatro de Caesaraugusta toki bat da non aurki

ditzazkegu antzinako erromatarren teatroa Zaragozan, (Espainia). San Jorge kalean dago kokatuta. Teatroaren instalazioen zati bat erdi aroko, literatura renacentista eta barrokoarekin bat datoz.

Teatro romano de Caesaraugusta I K.O gokoa da bere 7.000 metro karratuekin eta 6.000 ikusle, esaten zen Hispainiako teatrorik handiena zela. Bere hondarrak 1972 an aurkitu ziren auzoko baten esker.

Teatro romano de Caesaraugusta I K.O gokoa da bere 7.000 metro karratuekin eta 6.000 ikusle, esaten zen Hispainiako teatrorik handiena zela. Bere hondarrak 1972 an aurkitu ziren auzoko baten esker.

Catedral-Basílica de Nuestra Señora del Pilar de Zaragoza

Basilika Katedrala Nuestra Señora del Pilar Zaragozakoa literatura barrokoko tenplu garrantzitsua da. Tradizioak dioenez, Mariano de la Cristianidad-eko lehen tenplua da bertan kontserbatzen direlako eta beneratzen delako el Pilar

Tenpluko historia IX.mendekoa da, Aimoinoko Historia del traslado de San Vicente esaten duenez

Saraquastan eliza mozarabe bat dago Santa Mariari dedikatua.

Tenplua hiru nabetan banatzen da, altuera berdinekoak, kanoi gangak estalia, non tartekatu egiten dira kupulak eta plater gangak finkatuta zutabeekin. Kanpoaldea adreiluzkoa da. Erdiko nabea erdiko kupularen azpian dago kokatua. Oparria Asuncion retabloarengatik dago gailenduta. Beste bi kupulen azpian Santa Capilla de la Virgen del Pilar, koroa eta organoa, eliza gotikoaren jatorrikoak. Gaur egun tenpluaren hanketara mugitu da, espazio gehiago edukitzeko . Gainera 2007tik Españako 12 altxorretako bat da.