tuales, poco frecuenteen eí génerode las narraciones, en

VARIOSAUTORES RECENSIÓNS

tuales,pocofrecuenteen eí génerode las narraciones,entanto quela lecturade estasingularhistoriamantienelacapacidaddeproducirsólidosefectos,impresionesemo-cionalesde unavigenciainusual.

Es particularmentellamativo eh hecho de que hanarración,tan íntima y personalen algunos aspectos,hagaposiblequesurja entreel autory eí lectorun con-vencimiento tácito sobre ha finalidad real del viaje, encuantoquedesgranarsuscontenidosconvenceal recep-tor de queen realidaddicho viaje no es másque ha bús-quedasimbólicade uno mismoy su auténticapersona-lidad,enmarcada,esosí, en un contextofeérico-naturahincomparable,que en muy contadasocasionesha en-contradocompetencia,como es el Caminode Santiagodesdeel PaísVasco-Francésa ha ciudadde SantiagodeCompostelaatravesandotodo el nortepeninsular.

PauloCoelbo, conocedorde ha místicareligiosaqueenvuelve la atmósferadel Caminoy unavez realizadoeste fantásticoe inspiradoperegrinajepor él mismo en1986,narrala aventuraimprevistade un hombrequeno sabeque el viaje que emprendees, en realidad, eíescalóniniciático que íe permitealcanzarsus sueñosyalcanzarsea si mismo. Paraello, Coelboabre todo ununiverso,no ajenoah espíritu gallego mágicopor anto-nomasia,de nuevaspercepcionesde la realidad,senso-riales y, aun tiempo,simbólicasy sobrenaturales.Utili-za todos aquellos recursosculturales que le ofrece elCaminode Santiagoy fusionahafenomenologíamedie-val con las expresionesreveladorasdeunarealidadvital,idealmenteevocaday físicamentesentida.

La sensibilidadde esteplurifacéricoescritorbrasile-ño —la novela, eh periodismoy el teatropuedenencon-trarseentre algunasde las actividadesmáscreativasdesu curriculum—se manifiestaenDiario ¿un magoensuparticularvisión del mundoqueíe rodea,dondenuevasentidadesde los conceptosser, sentir o inclusoamarsetraducenen conocimientopor la experienciaadquiridaen eí peregrinaje.Es lo queeh propio Coelbodenominaa lendapersoal en la búsquedaque cada ser humanoemprendea lo largode suvida.

Es seguroque la publicaciónengallegode estepere-grinajebrasileñodehacemásde unadécada,alasopor-tunaspuertasde ha celebracióndel esperadoaño Xaco-beo, enriqueceráfructíferamentela imaginacióndetodoaquelque emprendaeí Caminoacompañadodealgunaotraguíaqueíeseñaledóndedescansarsushuesosy cal-mar su apetito,aménde satisfacersusnecesidadesfísi-casy espiritualesmáselementales.

Diario ¿un magoo, loque eslo mismo, Operegrino aCompostelaFormapartedeeseconjuntoheterogéneodepublicaciones,bien halladas,quese ven fomentadaporla indescriptiblefiesta del Apóstol a los piesde su cate-dral, por las inversionesturístico-culturalesde ha Xuntade Galiciay laseditorialesvariasy por eí interésuniver-sal de un recorridosin pan Si eí ciceronede estepeni-tentecaminareseí relatodePauloCoelbosepuedeafir-

mar, sin temor a equivocarse.que cadaperegrinogozadel privilegio de encontrar,en su lectura, la hechiceracompañíade una experienciamágicaen cada paso,encadamonte o en cadapeñascodel prometedorCaminode Santiago.

MARIA DEL MAR LÓPEZVALERO

DURÁN, Xosé: Roberto Blanco Torres, xornalista epoeta, Galaxia Arbore, Vigo, 1999, 104 Pp.

A conmemoracióndo Día dasLetras Galegas—cal-quera data conmemorable,hoxe en día— vén sendounhaboa escusaparaque as ediroriaisenchanaslibre-rías de publicaciónsde todotipo acercado autorehixi-do ou homenaxeado.Mais todaaproducciónque zurdaesteano 1999 conestemotivo hadeserbenvida, ó tra-rarsemáisdun «rescate»que dunhaconmemoración:oda vida e a obra de Roberto Blanco Torres (Cuntis,Pontevedra,1981-1936),un escritor paramoitos des-coñecido.Chéganosda man do xornalistaXosé Duránunhaamenae sinzehabiografíado escritor cuntiense,publicadapor Galaxia na serie «Letras Galegas»dacolecciónArbore.

Xosé Durán, autordestabiografía, é licenciadoenCienciasQuímicase xornalista.A maior parteda súaactividadeprofesional estávencelladaós mundos daradioe datelevisión,perofoi quizais a súafacetadexor-nalista e escritora que o hevou a escribirestabiografía.«RobertoBlanco Torres, xornalista e poeta»é unhaobraescritacoa necesidadedo xornahistade da-ha informa-ción dunhaformarápida,amenae bendocumentada,óque seengade,nestecaso,a manifestaadmíracione orespectoque o autorsentepoío que é o seu paisano.Anarraciónvai percorrendoavida deBlancoTorresdesdea súa nenezata o seuasasínaro,acaecidoen 1936 enrerrasourensás,nosprimeirosmesesda GuerraCivil.

É adeXoséDuránunhanarraciónbiográficaabertaógranpúblico,ó lectorque buscamáisun achegamentoáfigura e ó rempo de Blanco Torres que unha obra demaíor profundizacióne peor acceso. Durán creaalgosemellantea unha «biografia xornallstica=>;recorre,paraosixena-lorelato,ós recortesdeprensa,á introduccióndeanécdotase dalgúns —poucos-- dos versos de BlancoTorres:o lectoraropanesraobraun magníficoretratodeépocado xornahismogalego,do quefoi sobranceiroBlan-co Torres, mais dificilmente val atopar nela a poesía,senónnun brevecapitulo queDurándedicaaesta&cerado escritor,ou nalgunhadas citasqueencabezanoscapí-tulos. O lectordecárasedequeo de «poeta»no subtítulodo libro é máis unhaboa intenciónque unharealidade.Haberáque acudira outros títulos de Galaxiapara coñe-ce-la traxectoriapoética—cuna,maisnon por iso menosinteresante—do autorde «Orballodemedianoite’>.

2191999,2: 217-229

VARIOSAUTORES RECENSJONS

Pero é que como di o mesmoBlanco Torres «Pracoñecerben a obra ¿unpoeta n-hay millor quesaberdasña vida». Estas son as primeirasliíias do libro que,xunto coas últimas «O vosoprimeiro deberé o amor aGalicia, partindo do sagroamorá sualiberdade»,sinteti-zandun xeito dilucilmenresuperablea traxecrorialite-tana—e non só literariasenóntaménahumana—decal-querapoetaou escritor.

Un xornalista-poera(ou un poeta-zornalista,que aestasalturasda películainda non sesabequen foi pri-meiro) que fala de deberes,é unha«rara avis», ou asínoho parecenos remposquecorren. Mais, obviamente,non era un de tantos,porquerampouco,nin onre nínhoxe,é cousafácil atoparun xornahisracoafondurae ocaladointerior suficientecomo paraquerercoñecerdeverasa vida a travésdo amor á liberdadee ás raíces.

«Púxolle¡o pail ó futuro escritor en total deznomes.Deste xeitopretendíadar a entenderquesetrataba do pechacancelasdafamilia, quexa nonhaberlaun décimofilIo» (p. 7)

Debeu de ser—foi, sendúbida—alguénque sabiaoupolo menosventabaque, á fin de conrasé a verdade—averdadedo encontroradicalcun mesmo,no máis fondointerior dapropiaconciencia—a quefai libre ó serhuma-no, chámesePechacancehasou Roberto Blanco Torres.Eso si, a travésdo marabilloso,imprescindiblee irre-nunciableorballo da liberdade,queen partelíe foi arre-batadaun amencerde 1936. Só en parre, porquecomodi MargueriteDuras «todo o queun escribeéalgo queIlevén arrebatado ti morte. E a morteresulta mutiladaporcadapoemaescrito, lido, por cada libro rematada..»

¡ Verdal verdá, da liberdá meliza,sublimeairón, enseñaluminosa!¡Gandotodo no entornoseesnaquiza,izala ó cumeé unha misióngro riosa!

R.B.T. (p. 43)

Xosé Duránestructuraa narraciónen trececapítu-los, os once primeiros estrictamentebiográficose osdous últimos dedicadosa «recupera-lamemoria» ecreba-lo inxusto silencio ó que estiveracondenadaavida e a obrade Blanco Torres.

Os primeiroscapítulosfahan dosanosen Cuntis, dafamilia numerosisimadeRoberto,un rapazque non foiá escolaperoquerecibiu ensinanzasda súanai, mestrado lugar, e latín e gregodo seupai (que fora sacerdotemaisnuncachegaraa dicir misaó casarcoamestra,naídosseusnove fillos). Robertoós seteanoslía os conrosde Grimm e deAndersen.Un rapazasí, que pohasnoi-res, áluz do candil, líe relatabaos sucesosdo xornal ácriada, non podía ser un rapaz niáis. A vida fixollemadurarmoi pronto e ó morrero pai emigroua Cubaonde vivía e medrabao seu irmán, Mundo. Contaba

quince anos. Xosé Durán pasacon detemenropolosanos de estanciaen Cuba, onde se desenvohveua súaxuventude, ondecoñecena escritorese zornalistasd0ralle de CurrosEnríquez,Antón Villar Ponteou RamónCabanillas,ondecomezoua escribirea senil-hogalegocomoalgo propio, eos problemasde Galiciacomoalgomm sen.

A volta de América aconreceuno 1916, e o relatorranscorrepola historiado xornalismoe dapolíricagalegadeprimeirosdeséculo.Daquelaxa andabaBlancoTorrescomprometidocon todo o queconsiderabamoralmentereprobable,e escribíanos zornais O Noroestee A NosaTerra, inda que colaborabaen ródolos mediosescritos.

A narraciónreima na nova da ceosurado gobernodoxeneralPrimo de Rivera, queo xornalisraburlabaescri-bindo os seus arrigos en latín. Nesre momento tresnomes máis aparecenna súa biografía: o de ManuelAntonio, Rafael Diesre,... e Xulia SánchezNovoa, amuller conquencasaen 1926.

«Resultabaun elementoincómodoencalqueraredaccióno xornalistadeCuntis,co seuánimoéticosemprepresente, coa denuncia sistemáticada co-rrupción eda incapacidadedemoitos políticospararesolver osproblemasdo pobo» (p. 53)

Tan incómodo que vén desterradopor causadunpreitocopropietariodeEl PuebloGallego, PorrehaValla-dares,e marchaaOurense.Foi nesrerempodedesrerrocandoescribiua maiorpartedospoemasda súaúnicaobralírica, «Orballo de medíanoite». Estaobra recolleun total detrinta e un poemasdivididos endous gru-pos; o primeiro ~<amosaa sua vísion universaldo serhumanoe do Deuscreador(...) salienraa nobrezacrea-Uva da arre, a importanciamoral da xusrizae da hiber-dadee a gloria engaioladorado amor». (Se é tal arique-za temáticadesra primeira parre, resultan poucosignificativosos dous poemasescollidospoío autor,«OJunco»e O grilo a cantar»).Na segundaparteo poetafai denunciapolítica e social. A obra foi acollida conadmiración e interesepoíos seus compañeiros,que ííerenderonunhahomenaxe.Sitúan os críticosó autorde«Orballo da medianoite» na XeraciónNós, á queper-rencenManoelAntonio, Amado Carballo, Luis Pimen-reí, BouzaBrey,Blanco Amor, Euxenio Montes...

Continúaa narracióncoamilitancia republicanadeBlanco Torrese a celebradaproclamaciónda 11 Repú-bhicadeNiceroAlcalá Zamora.BlancoTorresfoi envia-do a Palenciadegobernador,perodebidoó seuxeito depensarnondurouno posronin seis meses.

A hoita porconseguirun estatutodeautonomíaparaGalicia semellanteó catalán,será o afán que leve aMadrid a Blanco Torres duranteo gobernode Azaña.Tras prochamarseo estadode guerra, estandoel enOurense,é conducidoó gobernomilitar, encarceradoeasasínadopolosfalanzisraspoucodespois.Foi soterrado

2201999,2: 2i7-229

VARIOSAUTORES RECENSIÓNS

nunhafosacomúne aíndahoxe non sesabecon certe-zaondeestáo sencadáver.

No «amodo deepílogo»queson os dous últimos ca-pirulos, conraXosé Duránque foi o impulsodefinitivodo profesor Xesús Alonso Montero o que rescarouaBlanco Torres,ó resalta-laobrado intelectualcunriensee ó propoñeren Xuhho de 1998 quea Real AcademiaGalega—institución queo propio escritorcontribuiraacrear ó participaren Cuba na Asociaciónprecursora—dedicaseo Día das Letras Galegas1999 ó sobranceiro,aíndaqueesquecido,autor de «Orballo demedianoite».

Sobranceiro,sen dúbidaningunha.Esquecido,nun-ca máis, conlibros tan emotivoseverdadeiramenreúti-les comaeste.

MARIA DEL MAR VELASCO GONZÁLEZ.

GONZALEZ TOSAR, Luís: Madeira do meu canto,Madrid, Visor, 1998, 254 Pp.

A primaverado 1998viu aaparicióndunlibro agar-dado desdehabíamoiros anos poíos amantesda boaliteraturagalega. O talanteminucioso e perfeccionistado seu autornon permiteque vexaa luz ningúnversomenor, poío que nos foi ofrecendopequenasdosesdoseu quefacerpoético que estimularonainda en maíormedidao desexode coñecermáis da súavariadae cel-mosa obra. En efecto, Chus Visor prosegneco senínxenrelabor cultural e publica o volume 338 da súarecenremenregahardoadacolección de poesíaco títulode Madeirado men cantoque reúne toda a producciónpoéticaque Luís G. Tosarquixodar ó prelo(concreta-mente contén os seguinres libros: A C’aneiro (‘heo(1986), Seis cánticos labrados co recordo de seis cidadesmouras(1986), Remoldas Travesías(1989), CanípásdeRecalada(1992), e o Cantar da Terra Meoga (1997)).Deste xeiro, os amantesda lírica de calidade podengozarcuns libros esgoradosdesdehabíaanos—esa eraasituación de A Caneiro Cheo(1986) e RemoldasTrave-sías(1989)— ou sorprenderseagradablementecos poe-masinéditosde GampásdeRecalada(1992)e CantardaTerraMeoga(1997). Ó mesmoremporecolleas traduc-cións que o propio Tosarfizo paraos seusversos, feitoque constitúe un auténticoezercicio estéticoque cuí-mínao traballopoéticodunautonQueremosqueo lec-ror advirrae valore o esforzoquesupóndesliga-hapala-brapoéticado sen contextoe rransvasalaaourralinguasen que perda o valor estéticoe maila harmoníaquesempreourorgaa faha materna.

A crítica ten sinaladoa miúdo quea poesíade Tosarnon pode encadrarsenos parámetrosó uso.EstamosafaJar dun autor queexecuraun labor constantee caladoenprol da poesíacon maiúsculas,perseguindoa palabraexactaque definao sere mailacernadaexistenciagalega.

Parafalar da obrade Luís G. Tosaré indispensablesaberque naceuahéndo mar, naquinta provinciagale-gaque ourroschamanBuenosAires, cidadecosmopoli-ra naque Tosarse mergulhoufalandoen lunfardo comonosconranahgúnsdosmáis fermosospoemasde Remoldas Travesías (vézanseos titulados Palermo de BuenosAires e Quevinteanosnon énada). Estelibro supónatoral aperturaó mundo de Tosar, podemossegui-hassúasviaxesporAmérica(con estaciónsemblemáticasnaArzentina,como xa sedixo, e nailla deCuba,retratadacomo a terraexuberantena que sepoderastrexa-hapre-sendagalega a travésde monumentosdo pasado enenos mestizos).A presenciada Europa do Leste éraménmoi importante:as chairaspolacas,a cidadedeMoscovapolaque sobrevoao recordodeLísrer (fóra za

das rimasbélicasqueIle dedicaranMachadoou MiguelHernández,sendoagorasó poesía:vénsemeá memoriaJesúsListeForján, 1 un mozocanteirode Calo, le a emo-ción anúbramea vista.), avella Pragainmortalizadaengalego co belísimo titulo de No van das abelairas, onBudapeste as súashembranzasdedicadasa Xosé MaríaDiaz Castro(poetaesencialparaenrende-haproducciónde Tosar,mestree amigo segundoas súaspropiaspala-bras, raménprocedendo autorde Nimboscitascomaaque dá nomea un doscapítulosdesrelibro: Unha¿esasvocesescondidasqueaíndatemían¿estemundo).

A trazectoriapoéticade Tosar discorre afasradadegruposon escolaRliterarias,poío que a súaobra resultaallea a calquera modaou discursopasaxeiro.Cómpresahienrarnestesentidoa aremporalidadeda súapoesía,a mesmaque distingueá arte duradeirada simplepre-tensión literaria que tan a miódo vemos na poesíaactual.

Ó abordámo-lo tema das viaxes, non podemosesquece-losSeiscánticoslabrados co recordo de seiscida-des mouras, boa mostra de experimentacióne afasra-mento dos escenarioscomúns da lingua e literaturagalegas. Esres cánticos fan que poidamosconsideraresresespacioscase semprealleos —ás vecesainda peor,chegandoa ser mesmouniversosinimigos— como ple-namenteintegradosno imaxinario galego(recomendá-mo-la lecturado poemaPresasaquí enMeknésasando-riñas, magníficamesrurade sensibilidadese zeiros deenrende-hacreaciónpoética).

Á partedo leirmoriv da emigracióne dasviaxespre-sentesen maíor on menor grao en tódolos libros deTosar,haique referirseó caráctertelúrico dasúapoesía.E un signo especialmenteperceptibleno libro A canei-ro cheo(repáresena traducciónó casrehándesrenome:Claz4jera de agua, froiro da busca concienciudadaPALABRAcon maiúscuhasxa sinahadaó principio desranota.O léxico deA Caneiro Cheoafúndenosna paisaxemilenariade Galicia (véxase a serie Xirarga, auténticoalardedevocabularioe tensiónlírica). Este caneiropoé-rico está compostopor poemasextensos,complexos,cun granpoderde evocación,nos que o lectorgozaco

2211999,2:217-229