soinu-adierazpena
Post on 10-Feb-2018
278 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
1/153
ENTZUNEZKO MINTZAIRA. SOINU-ADIERAZPENA IKUS-
ENTZUNEZKOAN ETA IRRATI-NARRATIBAN
Arantza Gutierrez Paz
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
2/153
I. Soinu-mundua: mundua soinuen bidez......................................... 5
1.1. Mundua soinuen bidez................................................................6
1.2. Soinuaren ezaugarri fisikoak......................................................8
II. Soinu-adierazpenaren osagaiak.....................................................9
2.1. Mintzoa. Ahotsaren ezaugarriak. Lokuzioa. Mintzoa irratian etaikus-entzunezko adierazpenean. Pertsonaiak eta narratzaileak ...... 10
2.1.1. Ahotsaren ezaugarriak........................................................... 102.1.1.1. Ahotsaren ezaugarri objektiboak.......................................................... 102.1.1.2. Mintzoaren ezaugarri subjektiboak.......................................................14
2.1.2. Lokuzioa.................................................................................152.1.2.1. Ahoskatzea .............................................................................................152.1.2.2. Intonazioa..............................................................................................162.1.2.3. Hizketa-erritmoa...................................................................................172.1.2.4. Intentsitatearen erabilpen subjektiboa irrati-komunikazioan............19
2.1.3. Mintzoa irratian .................................................................... 212.1.3.1. Ahots-motak eta programazioa............................................................ 23
2.2. Musika. Musikaren adierazpen-funtzioa. Irrati-musikarenberezitasunak eta erabilpenaren garapena. Irratsaioak eta musika.Musika publizitatean ........................................................................ 25
2.2.1. Musika, irrati-diskurtsoaren osagaia.....................................282.3. Hotsak. Hots naturalak eta artifizialak. Giroa sortzeko balioa.Soinu-efektuak . Teknologia berriak.................................................30
2.3.1. Hots naturalak eta artifizialak............................................... 31
2.3.2. Soinu-efektuak...................................................................... 32
2.3.3. Hotsen eta soinu-efektuen balio adierazkorra....................... 33
2.4. Isiltasuna. Isiltasunaren adierazpen-balioa. Isilune laburrak.Isiltasuna, presentziaren eta absentziaren adierazgarritasuna....... 36
2.4.1. Isiltasunaren adierazpen balioa ............................................ 36
III Soinu-diskurtsoaren ezaugarriak ................................................ 41
3.1. Irrati-diskurtsoa, irratiaren dimentsio sinestesikoa.................. 41
3.2. Soinu- eta irrati-muntaketa. Soinuen nahasketa eta teknologiaberriak: pista anitzeko sistemak.......................................................42
3.3. Denboraren eta lekuaren adierazpena. Soinu-planoak etaperspektiba irratiko eta ikus-entzunezko diskurtsoan .....................46
3.3.1. Mugimenduaren azalpena irratian ........................................48
3.3.2. Soinua 3D-n: sourroundeta holofonia ..................................49
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
3/153
3.3.3. Denboraren azalpena irratian ...............................................50
3.3.3.1. Denbora azaltzeko erak ...................................................... 52
3.4. Erritmoa, jarraitutasunaren eta koherentzia irrati-diskurtsoan.
Anafora, aliterazioak eta errepikapen-figurak irratian ................... 533.4.1. Jarraitutasuna eta koherentzia irrati-muntaketan ................ 53
3.4.2. Anafora, aliterazioak eta errepikapen-figurak irratian ......... 56
3.5. Egia, gezurra eta fikzioa irrati-narratiban: egiantzekotasunareneta sinesgarritasunaren arazoa........................................................58
3.5.1. Informazioaren sinesgarritasuna: egia vs gezurra ................. 59
3.5.1.1.Irratia, historikoki komunikabide sinesgarria .....................60
3.5.2. Fikzioaren sinesgarritasuna: egiantzekotasuna .................... 61
3.5.2. Sinesgarritasuna eta Publizitatea ..........................................643.6. Metafora, metonimia eta sinekdoke eta beste figura erretorikoakirrati-diskurtsoan.............................................................................66
3.6.1. Metonimia, sinekdoke eta katakresia ....................................68
3.6.2. Metaforaren funtzioak irrati-publizitatean ............................71
3.6.3. Beste figura literario batzuk ................................................. 74
3.7. Soinu-banda ikus-entzunezkoan .............................................. 77
3.7.1. Zine mututik sourround-erako bidai luzea ............................ 78
3.7.2. Soinu-banda ikus-entzunezkoan: osagarri hutsa baino zerbaitgehiago...........................................................................................80
3.7.3. Soinu-osagaiak ikus-entzunezkoan........................................ 81
3.7.3.1. Hitza ikus-entzunezkoan..................................................... 81
3.7.3.2. Musika soinu-bandan .........................................................83
3.7.3.3. Hotsak eta efektu bereziak..................................................84
3.7.3.4. Isiltasuna ........................................................................... 85
3.7.4. Irudiaren eta entzunezkoaren arteko harremana ............... 85
3.7.4.1. Soinu zuzena eta bikoiztua..................................................86
3.7.4.2.Soinu sinkronikoa eta asinkronikoa ...................................86
3.7.4.3.Soinu diegetikoa eta ez-digetikoa........................................ 87
3.7.4.4. Soinuaren eragina irudian.................................................88
IV. Soinu-sormenaren bideak ...........................................................90
4.1. Irratiko genero dramatikoak: irrati-serialetatik mikrosaioetara..........................................................................................................90
4.1.1. Dramatiko-motak .................................................................. 92
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
4/153
4.1.1.1. Irrati-antzertiak .................................................................. 93
4.1.1.2. Irrati-nobelak eta serialak ..................................................94
4.1.1.3.Dokudrama ......................................................................... 95
4.1.1.4. Esketxak ............................................................................. 964.1.2. Ekintzen garapena antzezlanetan ..........................................96
4.1.3. Pertsonaien karakterizazioa:.................................................98
4.1.4. Espazioa eta denbora irrati-draman......................................99
4.2. Soinu-paisaiak (soundscapes) ................................................. 100
4.2.1. Soinu-paisaien konposizioa................................................. 102
4.2.3. Egitura-ikuspuntuak........................................................... 104
4.2.4. Soinu-paisaien azpi-generoak ............................................. 106
4.2.4.1. Oktofonia ......................................................................... 106
4.2.4.2. Hrspiel............................................................................107
4.2.4.3. Soinu-postala....................................................................107
4.2.4.4. Roadmovie....................................................................... 108
4.2.4.5 Holofonia.......................................................................... 108
4.2.5. Soundscape edo soinu-paisaien egitasmo nagusiak............. 109
4.3. Soinu- eta irrati-artea: soinu-poesia, Ars Acustica, Kunstradio,
eta beste proposamen berritzaileak ................................................. 111Soinu-arteari buruzko web orrialdeak:.......................................... 112
Irrati-arteari buruzko web orrialdeak: ..........................................116
4.3.1.Ars Acustica .........................................................................116
4.3.2. Soinu-poesia ........................................................................ 117
4.3.3. Text-sound composition...................................................... 121
V. Irrati-publizitatea: limurtzeko soinu-mezuak.............................122
5.1. Irrati-istorioak 20 segundotan: kuinak edo iragarki laburrak. 1235.2. Beste iragarki-motak irratian..................................................125
5.2.1. Komunikatua .......................................................................125
5.2.2. Merkataritza-gida edo gida komertziala (orokorra edosektoreka) .................................................................................... 126
5.2.3. Ikuskizunaka ...................................................................... 126
5.2.4. Publizitate-mikrosaioak:..................................................... 126
5.2.5. Babesa: Irratsaio bat edo horren atala babesten (ordaintzen)
du iragarleak. ................................................................................1275.2.6. Bestelakoak..........................................................................127
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
5/153
5.3. Irrati-publizitatearen agerpena...............................................127
5.4. Irrati-osagaiak publizitatean.................................................. 129
5.4.1. Hitza irrati-publizitatean..................................................... 129
5.4.2. Musika irrati-publizitatean ..................................................1325.4.3. Hotsak eta soinu-efektuak irrati-publizitatean.....................133
5.4.4. Isiltasuna irrati-publizitatean ..............................................133
5.5. Estereotipoak, arketipoak eta pertsonaiak irrati-iragarkietan 133
5.6. Sormen-bideak irrati-publizitatean...... Error! Marcador no definido.
VI. Bibliografia ............................................................................... 136
VII. Web orrialdeak ........................................................................ 150
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
6/153
I. SOINU-MUNDUA:MUNDUA SOINUEN BIDEZ
Gure munduan mugitzen den orok haizearen bibrazioa eragiten du.
Segunduko 16 bider inguru baino gehiagotan oszilatuz mugitzen bada,
mugimendua soinu gisa aditzen da.
Mundua, beraz, soinuz beteta dago. Entzun.
Bibratzen ari den edozein gauzari adi prejuiziorik gabe, entzun.
Egon eserita isilean une batez eta antzeman (Murray Schaffer: 1969, 17)
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
7/153
1.1. Mundua soinuen bidez
Jason Patton-ek dioenez, hotsak gizakion ingurumena ezagutzeko bidea
diren arren, lehenengo munduan galdu da entzuteko gaitasuna, eta blokeatu eginditu soinuak1.
R. Murray Schafer aditu kanadarrak soinu-paisaiaren kontzeptua asmatu
zuen. Bere ustez, gizarte baten ingurune akustiko orokorra elkarte baten harreman
sozialen adierazle gisa uler daiteke, horien ondorioa baita, eta, aldi berean gizarte
horren garapenari buruzko hainbat gauza ezagutzeko aukera ematen digu.
Mundua soinuen bidez jasotzen dugu, baina ez itsuan, irudiaren
erreferentziari lotuak. R. Arheim-ek irratiaren soinu-hizkuntzari dioen moduan,() entzungarria soilik erabiltzen du, baina ez edonola, naturan eta artean
dagoen ikusgarriarekiko harremanetan baizik(Arheim: 1980, 16).
Muos eta Gil adituek ere uste dute irrati-hizkuntzak irudiak sortzen
dituela: () Printzipioz irudi horiek soinu-irudiak, entzunezkoak, dira baina ia
beti ikusgarriak (bisualak) bilakatzen dira hartzailearen buruan(MUOZ ETA
GIL: 1986, 35).
Katy Bets-ek irudiak sortzeko ahalmen horretan inziditzen du irrati-
hizkuntzaz hitz egiten duenean: () belarrira zuzenditako mundua antzezten du,
baina, ez okasio gutxitan, irudiaren munduari men eginez (Bets Rodrguez: 1999,
63).
Ez da iritzi berekoa B. Truax; bere ustez soinuak berez interpretagarriak
dira, eta ez dute irudi-erreferentziarik behar ulertuak izateko 2.
Ideia horrekin loturik dago akusmatikaren kontzeptua: Pitagoras-en
ikasleek ez zuten ikusten entzuten zuten bitartean, esaten zenean arreta osoa
jartzeko, ikus distraziorik gabe. Akusmatikaren ikuspuntutik, ez dugu irudi batekin
erlazionatu behar soinu bat ulergarria izan dadin.
Baina zaila da iruditan ez pentsatzea soinuak entzuten ditugunean, baita
irratiari dagokionez ere. Hedabide itsua ala ikustezina da irratia? Horixe bera
galdetzen du Alan Backen 1999ean argitaraturiko Is Radio Blind or Invisible? A
Call for a Wider Debate on Listening-in izenburuko artikuluan. Bere ustez, aditu
askok komunikabide akastun gisa aurkezten duten arren, zentzumen bati
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
8/153
entzumenari- zuzentzeak ez du esan nahi itsu denik, erreferentzia bisualak, eta
eszenari dagozkionak ere erabiltzen baititu. Bere ustez, irratiaren abantaila,
gainera, irudimena jotzea da, hau da, entzuleek irudikatu ahal dute soinuen bidez
azaldutako imajina, Crisell-ek azaltzen duen bezala:
()[I] want first to stress that bindness is also the source of some real
advantages whicn it [radio] possesses over other media () its appeal to
the imagination. Because it offers sound-only instead of sound and vision
the listener is compelled to suply the visual data for himself. (Back:
1999, 5)
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
9/153
1.2. Soinuaren ezaugarri fisikoak
Psikoakustikaren ikuspuntutik, harreman zuzena dago soinuaren ezaugarrifisikoen eta gizakion soinuaren pertzepzioaren artean. Arlo horretan, aldaera
psikoakustiko nagusi batzuk bereizten dituzte:
a) Sonoritatea, ozentasuna, zolitasuna (loudness): neurri subjektiboa da, eta soinu
baten intentsitate edo indarrak (ezaugarri fisikoak) sorturiko sentsazio
psikologikoari dagokio; soinu baten maiztasunarekin eta mailarekin (nibelarekin)
erlazionaturik dago.
b) Tonu-altuera (pitch): soinuaren altueraren sentsazioa eragiten du, eta soinuaren
maiztasunarekin lotzen da.
c) Tinbrea edo soinuaren margoa (kolorea): altuera eta intentsitate bereko bi soinu
desberdintzea ahalbidetzen duen ezaugarria da. Kontzeptu horren barruan beste bi
ezaugarri bereizten ditugu:
Zorroztasuna (charpness): soinuaren trinkotasunarekin loturik dago, eta
ez du zerikusirik soinuaren nibelarekin. Parametro nagusiak espektro-edukia eta maiztasun nagusiak dira; ondorioz, aldaera hau ikertzeko
soinuaren inguratzaile espektrala aztertzen da.
Izurdura/zimurtasuna (roughness): soinuaren fluktuazio azkarrekin
erlazionatuta, 15-etik 0-ra Hz.tako maiztasunean egindako modulazioan
eragindako aldaketa azkarrek sorturiko sentsazioa da.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
10/153
II.SOINU-ADIERAZPENAREN OSAGAIAK
2.1. Mintzoa. Ahotsaren ezaugarriak. Lokuzioa. Mintzoa irratian eta ikus-
entzunezko adierazpenean. Pertsonaiak eta narratzaileak2.2. Musika.Musikaren adierazpen-funtzioa. Irrati-musikaren berezitasunak eta
erabilpenaren garapena. Irratsaioak eta musika. Musika publizitatean
2.3. Hotsak eta soinu-efektuak. Hots naturalak eta artifizialak. Hotsak eta
soinu-irudiak. Efektu bereziak irratian eta ikus-entzunezkoan. Teknologia
berriek eta Internetek eskainitako baliabideak.
2.4. Isiltasuna. Isiltasunaren balio espresiboa eta erritmikoa. Presentziaren
eta absentziaren adierazpena irratian eta ikus-entzunezko mintzairan.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
11/153
Abraham Moles-en iritziz, soinu-hizkuntza hiru elementuk osatzen dute: a)
mintzoa edo hitz esana; b) gertaera baten soinu-garapena, hotsak, eta c) elementu
abstraktoek osatutakoa, musika. Hiru osagai horietara, laugarren bat ere gehitubeharko genioke, berez aurreko hiruen absentzia dena: isiltasuna.
2.1. MINTZOA. AHOTSAREN EZAUGARRIAK. LOKUZIOA. MINTZOA
IRRATIAN ETA IKUS-ENTZUNEZKO ADIERAZPENEAN. PERTSONAIAK
ETA NARRATZAILEAK
Mintzoa edo hitz esana honela defini dezakegu: ideia bat azaltzeko gizakiak
sortzen dituen artikulaturiko soinuak.
Esandako hitzari edo mintzoari dagokionez, bi motako edukiak bereizi
behar ditugu: semantikoak (esanahiarenak) eta adierazkorrak edo espresiboak
(esateko erarenak). Kety Betes-ek dioenez, hitzaren adierazgarritasuna ahotsaren
tonuak, dramatizazioak, doinuerak eta inflexioak markatzen dute (Betes: 2002).
Intonazioak eta intentsitateak, beraz, esatari edo pertsonai batek esandako berbak
konnotatzen dituzte.
2.1.1. Ahotsaren ezaugarriak
Mintzoan ezaugarri objektiboak eta subjektiboak bereiz ditzakegu;
lehenengoak pertsonaren ahotsaren ezaugarriei dagozkie eta, subjektiboak, berriz,
hizkerari. Biek osatzen dute pertsona baten hizkera edo mintzatzeko era.
2.1.1.1. Ahotsaren ezaugarri objektiboak
Soinua egon dadin bi elementu behar-beharrezkoak dira: bibratzen den
gorputza eta bibrazio horrek sorturiko energia hedatuko duen bide elastikoa.
Ahotsaren kasuan, ahots-kordak dira bibratzen direnak, harnasturiko airearen
eraginez, eta gizakion ahotsa sortzen dutenak. Izan ere, ahots-kordeetan bi
motatako mugimenduak eragiten ditu aireak: alde batetik, kordak irekitzen eta
ixten ditu (presio abdutorea), eta, beste aldetik, birikatik kanporanzkomugimendua eragiten du (presio azpiglotikoa).
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
12/153
Bi mugimendu horiek ezartzen dituzte ahots baten ezaugarri fisikoak edo
akustikoak: intentsitatea edo indarra, tonua eta tinbrea.
a) Indarra edo intentsitatea
Soinuaren intentsitatea edo indarra uhin-luzera eta anplitudearekin loturik
dago, eta dezibeliotan neurtzen da. Ahotsaren intentsitatea, indarra, biriketatik
askatzen den haize-kopuruarekin loturik dago (zenbat eta haize gehiago, gero eta
ahots-intentsitate handiagoa). Aire gehiago askatzeak presio azpiglotikoa
indartzeaz gain, laringearen irekieran eragiten du, eta, ondorioz, uhin-anplitudea
handitzen da eta ahotsa ozenago entzuten da.
Indarrak distantzia eta tamainua definitzeko balio du, eta tonuarekinbatera, espaziotasuna eraikitzeko laguntzen du: urrutiago dauden ahotsak baxuago
entzuten dira, hurbilago daudenak baino (Perona: 2009, 250).
b) Tonua
Soinu zorrotzak eta grabeak bereizten dituen soinu-nolakotasuna da tonua.
Maiztasunarekin lotuta dago, eta hertziotan neurtzen da.
Ahotsari dagokionez, aireak laringean presionatzen du, eta horren arabera,
laringea ireki eta ixten da presio abdutora. Birikatik sortutako aireak
bibrazioak eragiten ditu laringean, eta zintzurra mugitzen du. Haizearen presioa
indartzen den neurrian, bibrazio horiek azkarrago eta maiztago sortzen dira eta,
hau da, laringea azkarrago irekitzen eta ixten da. Beraz, ahotsaren tonua
bibrazioen (eta sorturiko uhinen) maiztasunarekin loturik dago.
Tonua dela eta, zazpi ahots-mota nagusi bereiz daitezke:
Baxua: gizonezkoaren ahots larrien edo grabeena da, oso tinbre ilunaduena.
Baritonoa: baxuaren eta tenorearen artean kokatzen den ahotsa da.
Tenorea: gizonezkoen oinarriko lau ahotsen artean, altuaren eta
baxuaren artean kokatzen da.
Alto: tiple izeneko ahotsaren azpian eta tenorearen gainean dagoen
gizonezkoaren ahotsa da.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
13/153
Kontralto: emakumezkoaren ahots grabeena da, sonoritate aberatsa
duena eta tonu grabeen erregistro zabala.
Mezzosoprano: emakumearen erdiko ahotsa da, kontraltoaren eta
sopranoaren artean
Soprano: emakumearen ahots zorrotzena da.
Tesitura
Tonuarekin loturiko ezaugarria da, ahotsaren erdiko tonu-eskala. Tonu
horretan hizlaria eroso sentitzen da, esparru horretan kokatzen baita subjektuaren
tonu normala. Guztiok badugu tonu ertaina edo modulagarria. Oso informazio
espresibo garrantzitsua izaten da tesitura norberaren ahotsaren ezaugarriak
ezagutzeko (askotan, tonu altuago edo baxuago batean hitz egiten dugu, eta horrek
kalteak ekartzen dizkigu ahots-osasunean).
Era berean, tesitura aldatuz sortu ahal ditu aktoreak pertsonai ezberdinak.
Ahotsaren tesitura ezagutzea oso garrantzitsua da antzerkian, esatariaren edo
antzezlearen sinesgarritasunarekin lotuta baitago. (Tonu modulagarri hori
eskalaren maila baxuagoan kokatzen denean, sinesgarritasuna handiagoa izaten
da, tonu grabeek presentzia adierazten dute-eta).
Tonuak oso balio adierazkor handia du Juan Jos Peronaren ustez, giroak
eta eszenatokiak eraikitzeko esaterako: tonu zorrotzak argitasunarekin lotzen dira;
grabeak edo larriak, ordea, iluntasunarekin, misterioarekin; era berean, tonu
zorrotzenak urrutiago jasotzen dira, grabeak, berriz, hurbilago. Hori dela eta,
arketipoak edo pertsonaiak eraikitzeko kontuan hartzeko ezaugarria da: tonu
baxuenak erabiliko dira pertsonai ilunak, gaiztoak edota misteriotsuak antzezteko,
eta zorrotzak, aldiz, gazteei, komikoei edota alaiei dagozkie (Perona: 2009, 250).
c) Tinbrea
Soinuaren konplexutasun-sentsazioa da tinbrea, eta antzekoak (berdinak
itxuraz) diren soinuak bereizteko ezaugarria da; hau da, tinbrearen bidez,
sonoritate, altuera eta iraupen bereko soinuak ezberdintzen dira. Beste era esanda,
soinu bat besteengatik bereizten duen berezko ezaugarria da tinbrea.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
14/153
Soinu guztietan maiztasun nagusia dago eta horri laguntzen dioten
maiztasun harmoniko edo anitzak. Harmoniko horiek baldintzatzen dute tinbrea;
harmonikoen kopuruak eta intentsitateak bereizten ditu soinu antzekoak, soinu-
iturri bakoitzak bere harmoniko propioak baititu. Harmonikoek soinuak
margotzen dituzte; beraz, ahotsak distiratsuak (erresonantzia zorrotz gehiago
dutenak), mateak (erresonantzia zorrotz gutxiago eta larri gehiago), zuriak,
ilunak, arrosak, etab., direla esaten da.
Harmoniko hauek haizeak igaro behar dituen durundi- edo erresonantzia-
ontzien arabera aldatzen dira. Esan bezala, tinbreak soinuak bereizteko balio du: a)
mota ezberdinetako elementuek sorturikoak (esaterako, bi musika-tresna
ezberdinek); b) mota bereko bi elementu edo tresnek egindakoa (bi kitarrak kasu);
c) elementu edo tresna bateko soinu-aukera ezberdinak, eta d) soinu baten
denbora-aldaketak eragindako alderak. Azken puntuari dagokionez, esan beharra
dago, denboraren eraginez tinbrea aldatzen dela.
Ahotsari dagokionez, laringean oinarriko maiztasuna sortzen da, ondoren,
horri sudur-erresonantzian eta aho-erresonantzian sorturiko maiztasunak gehitzen
zaizkio, eta harmoniko ezberdinak sortzen ditu, tinbre ezberdinak eraginez. Ahots
berak tinbre ezberdinak izan ditzake, beraz.
Ahots-ezaugarri objektibo hauen bidez pertsonen irudi mentala egin
dezakegu, ikusten ez badugu ere. Dena dela, batzuetan gure buruan egindako
irudia eta pertsonarena ez datoz bat, beti ez baitira betetzen estereotipoek
ezarritako modeluak.
Alde batetik, ahotsak pertsonaren adina ezagutarazten digu. Zahartzen
garen heinean, gure ahotsa ere zahartzen da, eta intentsitatea galtzen du, baita
tonua ere grabeago bihurtzen da. Tinbreak bere harmoniko asko galtzen ditu.
Umeek ahots zorrotzagoa izaten dute gazte edo helduek baino.
Gorputz-sendotasuna da ahotsaren bidez ezagutu ahal dugun beste
ezaugarria. Orokorrean, pertsona sendoen ahots-indarra handiagoa izaten da
argalagoena baino. Era berean, ahots grabea entzuten dugunean pertsona handia
irudikatzen dugu, eta ahots zorrotzarekin, berriz, gorpuzkera txikiagoa lotzen dugu
humorean, ahotsaren ezaugarri honekin jolastu da askotan: pertsona gizen baten
ahotan ahots zorrotza jarriz.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
15/153
Sexua ere adierazten du ahotsak: gizonezkoek ahots grabea izaten dute,
emakumezkoarena zorrotzagoa izaten da; era berean, emakumearenak harmoniko
gehiago izaten ditu.
2.1.1.2. Mintzoaren ezaugarri subjektiboak
Esan dugunez, pertsonaren irudia osatu ahal dugu ahotsaren ezaugarrien
bitartez. Baina ezagutza horrek ez digu beharrezkoa den informazio guztia
eskaintzen; neurtu ahal diren ezaugarri fisikoez gain, badaude beste batzuk
subjektiboak direnak, eta horiek ere mintzoarekin lotuta daude. Alde horretatik,
bereizi ahal ditugu ezaugarri kulturalak edo kolektiboak eta pertsonalak.Lehenengoak hiztun-talde bati dagozkio; bigarrenak, berriz, norberaren egoera
psikologikoari.
Zalantzarik gabe, azentu edo tonuera dugu ezaugarririk nabarmenena.
Horren arabera, hitz egiten duenaren jaioterria edota bizilekua jakin ahal
dugu. Euskalkiek beren hiztegi propioa izateaz gain, askotan azentu edo tonuera
berezia izaten dute zonaldearen arabera (biek bizkaieraz aritzen badute ere, ez dute
berdin mintzatzen Bermeoko ala Mungiako hiztunek, esaterako).Gizarte-maila ere adierazten du askotan mintzoak, eta horrekin lotuta
ikasketa-maila. Ez du berdin hitz egiten unibertsitarioak edo ikasketarik ez duen
gazteak, ezta sendagile batek edo kaleko arloteak, ezta unibertsitateko
katedradunak edo diskotekako zaindariak Ezaugarri horiek kontuan hartuko
ditugu, batez ere pertsonaiak karakterizatzeko (jakin dakidan arren, batzuetan
esterotipo faltsutan erortzeko arriskua dagoena).
Mintzoaren bidez jakin ahal dugu zein den esatariaren egoera
psikologikoa edo animu-egoera. Alaitasuna, urduritasuna, goibeltasuna,
urduritasuna, lasaitasuna eta beste hainbat sentimendu islatzen ditugu mintzatzen
garenean.
Horretaz gainera, pertsonak azaltzen duen gaiari buruz duen ezagutza-
mailaere asmatu ahal dugu esatariaren mintzoaren bidez. Alde batetik, gaiarekiko
segurtasuna edo segurtasun-eza adieraziko digu ahotsak; bestetik, temarekiko
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
16/153
hurbiltasuna edo urrutitasuna: azaltzen dugun gaiak hurbil jotzen digunean, gure
hizkera ere sentikorrago, pasiozkoagoa bihurtzen da.
2.1.2. Lokuzioa
Dudarik gabe, ahotsaren ezaugarriez gain, mezuak esateko erak, lokuzioak,
oso garrantzia handia du zerbait kontatzeko orduan. Hala eta guztiz ere, oso gutxi
dira lokuzioari buruz jasotzen diren aholkuak irratietako estilo-liburuetan, eta
daudenak askotan nahasgarriak izaten dira, tonu edota intonazio bezalako
kontzeptuak bereizten ez baitituzte (Perona: 2009, 248).
Juan Jose Perona-k dioenez, lokuzioaz ari garenean ondo/gaizki irakurtzeaz
gain, esandakoari hitzez hitzezkoari beste esanahi batzuk ere gehitzen zaizikio:
segurtasuna, konfiantza, naturaltasuna, sinesgarritasuna, alaitasuna, tristezia,
misterioa, e.a.(Perona: 2009, 249).
Horretaz gainera, lokuzioak mezuaren ulermena erraz edo oztopa dezake.
Beraz, esan dezakegu, esaten dena bezain garrantzitsua izan daitekeela esateko era,
hizkera.
Era berean, hitz egiterakoan bolumena, tonua, pausaldiak erabiltzen ditu
esatari batek mezuaren edo diskurtsoaren zati batzuk azpimarratzeko edo
nabarmantzeko.
Beraz, intonazioa, azentua, pausaldiak, abiadura eta erritmoa dira erabiltzen
diren prosodia-ezugarri nagusiak; horiei ere ahoskatzea gehituko zaio lokuzioa
aztertzeko orduan.
2.1.2.1. Ahoskatzea
Arin eta erritmoz hitz egiteak ez du esan nahi ahoskatu behar ez dugunik. E
Entzuleak esaten dena ulertzea izan behar da komunikazioaren helburu nagusia.
Azkarregi hitz egiten dugunean nekez ulertuko da esaten duguna, astiroegi
mintzatzea aspergarria izan daiteke, eta entzulearengan urduritasuna sortu ahal du
(ikasleen artean egindako praktika batean, nahiago zuten azkar esandako testua
astiroegi irakurritakoa baino, azken honen entzuketa antsietatea sortzen
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
17/153
baitzitzaien). Praktikan, azkar edo poliki hitz esateak ahoskatze eta hitz-jarioa
oztopatu edo errazteaz gain esaten dugunaren garrantziaren berri ematen digu.
Azpimarratu nahi duguna askoz astiro esan ohi da; gainetik ukitu behar dugun
gaia, berriz, arin eta azkar azaltzen dugu normalean, sakondu gabe.
Beraz, irrati-lokuzio egokia lortzeko ahoskatu behar da, aldi berean
naturaltasuna mantenduz, hau da, hitzak, fonemak, ondoen esan behar dira, baina
maisukerian erori gabe (horretarako onena egunero praktikatzea izaten da, nahi
dugun lokuzioa lortu arte).
Euskararen kasuan, Euskaltzaindiak eratutako 87. araua1 kontuan hartuko
du esatariak batuaz hitz egiten duenean. Hala eta guztiz ere, oraindik
eztabaidatzeko asko dago euskal azentuari buruz, eta zaila da horretan ados jarri
eta batasuna lortzea.
2.1.2.2. Intonazioa
Hitz bakoitzak berezko doinua emanez ez ezik, esaldien antolaketaren
arabera eratzen da ahozko diskurtsoen doinuera edo intonazioa. Mara J.
Machuca-k intonazioa eta azentua bereizten ditu. Bere esanetan, tonuaren,iraupenaren eta intentsitatearen aldaketek esaldian eragiten duten pertzepzio-
sentsazioa da lehenengoa; azentua, aldiz, silaban eragindakoa (Machuca: 2009,
109).
Badaude oinarriko bost intonazio-mota nagusi irakurritako diskurtsoaren
barruan:
a) Anti-kadentzia: esaldia gora amaitzen denean; galderetan edo harridura-
adierazpenetan, adibidez.
b) Erdi-antikadentzia: esaldia erdiko doinu batean amaitzen da.
c) Esekidura: segida batean kokaturiko esaldiarena, diskurtsoa amaitu gabe
dagoela adierazten du, nahiz eta ez den jarraitzen.
d) Erdi-kadentzia: komak adierazten duena, pausaldi laburra.
1 http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0087.pdf
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
18/153
e) Kadentzia: puntuak, puntu eta komak eta bi puntuek eragiten duten
doinua, behean amaitzen duena.
Lokuzioaren kurba melodikoak esatariaren jarrera psikologikoa adierazten
du; alde batetik, mezuarekiko afektibitatea adierazten du (sinesten duen ala ez,
ideiak diskurtso barruan antolatuz), eta, bestetik, jarraitutasuna adierazten du.
a) Irrati batean lan egiten duten esatari guztien doinuera antzekoa izaten
da (askotan horrek zer irrati entzuten ari garen esaten digu).
b) Generoak ere ezartzen du: kirol-saioen tonuera antzekoa izaten da irrati
guztietan, eta irrati-formula gazteetan disko-jartzaileek antzera hitz egiten dute.
Askotan, esatari berriek doinuera bati eusten diote, hau da, segurtasunaematen dien abesti bati. Hau ekidin behar den akatsa da, erritmoa moteltzeaz
gain, naturaltasuna eta freskotasuna kentzen baitizkio lokuzioari.
Aurreko puntu batean, esaldien intonazioaz ari ginen moduan, diskurtsoari
dagokionez lau doinuera bereiz daitezke:
Logikoa: irakurketari zentzua ematen diona.
Emozionala: esatariaren egoera psikologikoa adierazten duena. Nahimenezkoa: esatariaren nahia adierazten duena.
Hizkuntzazkoa: hizkuntzek markaturiko ahoskera ezberdinak
bereizten duena.
2.1.2.3. Hizketa-erritmoa
Maria J. Machuca-ren definizioaren arabera, esaldi edo enuntziatu bateanfenomeno fonetiko baten errepikapenak eragiten duen pertzepzio-sentsazio da
erritmoa (Machuca: 2009, 110). Definitzeko orduan bi ezaugarri kontuan hartu
behar ditugu, objektiboa eta subjektiboa:
a) objektiboki, irrati-hizkuntzan erritmoa soinu-elementu baten aldizkako
errepikapena da;
b) subjektiboki, aipaturiko aldizkakotasun hori entzuleak nola jasotzen
duen.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
19/153
Erritmoa ezartzeko orduan pausaldiek eta isiluneek oso garrantzia handia
dute. Irrati-esatariak solasaldietan edo bakarrizketaren logikak eskatutako
isiluneak egiten ditu diskurtsoan zehar, askotan puntuazio-zeinuek markatuta.
Batzuetan, isilune horiek esandakoa azpimarratzeko funtzioa izaten dute; beste
batzuetan, berriz, jarraian esango duena pentsatzeko denbora emateko funtzioa
dute (batez ere inprobisatzean). Oso isilune luzeak erabiltzeak, berriz,
komunikazioa eten dezake, eta diskurtsoaren zentzua ulertzeko oztopo bihurtu.
Beste aldetik, erritmoa oso elementu baliagarria izaten da tentsioa sortzeko
orduan. Erritmoa in crescendo gero eta azkarrago doanean, tentsioa ere
areagotzen da neurri berean; geldiuneek, aldiz, erritmoa moteltzen dute, tentsioa
ere motelduz (futbol-partiduetan, adibidez, tentsioa areagotzen den neurrian
jokoan dagoen baloia kontrakoaren atera hurbiltzen den heinean esatariak gero
eta azkarrago hitz egiten du, jokalariaren lasterketa jarraituz, eta erritmoa soilik
amaituko da esatariak gooooooool ohiukatzen duenean edo, berriz, kanpora joan
dela esatean).
Ikusiko dugunez, erritmoa ezartzeko orduan soinu-elementu guztiak
kontuan hartu behar ditugu; horien konbinaketak markatzen baitu. Hitzari
dagokionez, erritmoa bi modu ezberdinez lor daiteke: irakurketa erritmikoaren
bidez azkarrago edo motelagoa, edota esatarien kopurua ugarituz/murriztuz.
Isiluneak eta erritmoa irrati-generoekin lotuta daude behin baino
gehiagotan.
Informazio-saioetan erritmoa azkarra izaten da, eta irakurketa
dinamikoa. Ez dago geldiunerik kasik, puntuek eta komek eragiten dituzten
pausaldi laburrak baizik. Informazioa jario balitz bezala -informazio asko eta bat
bestearen atzetik oso arin- ematen da. Batzuen ustez, era horretan entzuleari ez
zaio pentsatzeko denborarik ematen eta horrela irentsi egiten du informazioa.
Gai batetik bestera pasatzen da ia gelditu barik, eta albiste dramatikoak zein
kronika arinagoak nahasten dira esaldien continuum batean.
Emma Roderok 2001ean aurkezturiko ikerketa batean azaltzen duenez,
informazio-saioetan, entzuleek abiadura azkarra nahiago dute, isilune eta
pausaldiez beteriko irakurketa edo lokuzioa baino. Izan ere, azkartasuna
dinamismoarekin lotzen zuten itundutakoek; moteltasuna, berriz, erritmo
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
20/153
monotomoarekin eta, ondorioz, arreta errazago galtzen zutela agerian geratu zen
(Rodero: 2001, 312).
Kirol-saioetan ere erritmoa oso arina izaten da, eta zuzeneko
eamanaldietan joku-zelaian gertatzen denak ezartzen du: jokaldi interesgarrietan
erritmoa arintzen da, eta esatariak azkarrago hitz egiten du, eta horrekin batera
ahots-intentsitatea indartuz doa. Esatariaren mintzoaren erritmoa eta jokoaren
interesa batera doaz. Baina egon badaude une batzuk zeinetan ez da ezer gertatzen;
horietan, erritmoa jeisten da, eta informazio batzuk sakonean emateko aukera
dago (estatistikak, kirolariei buruzko datuak, e.a.).
Gaueko saioetan (talk-show edo hitzetan oinarritutako saioetan
bereziki) erritmoa moteltzen da; solasaldia lasaia da, isiluneak ugariak izaten dira,
besteak esandakoa entzuten da eta irakurketa ere lasaia izaten da, gogoetarako
guneak sortzeko asmoz.
Umeentzako saioak erritmo alaikoak izaten dira eta solasaldia
arina da. Txikienen arreta mantentzeko erritmoak bizia eta aldakorra izan behar
du, berehala interesa galtzen dute-eta.
Magazinetan gidariak erritmoak markatzen du, baita gonbidatuekere, une arinak eta lasaiak txandakatzen dira, gidoi orekatuaren arabera (ezin da
erritmoa une zehatz batzuetan soilik pilatu). Eguneko orduen arabera ere erritmoa
ezberdina izaten da: arinagoa goizean, lasaiagoa bazkaldu ondoren, eta are
lasaiagoa gauean (nahiz eta joerak aldatuz doazen).
Magazinetan baliabideen ugaritasunak markatzen du erritmoa: ahots askok
parte hartzen dute esatariak, kolaboratzaileak, elkarrizketatuak, protagonistak-,
musika-tarteek lagunduta.
2.1.2.4. Intentsitatearen erabilpen subjektiboa irrati-komunikazioan
Aurreko atalean ahotsaren intentsitatea ezaugarri objektibo moduan
sailkatu dugun arren, batzuetan, subjektiboki erabili ahal dugun nolakotasuna da.
Hain zuzen ere, intentsitate ezberdinak erabiliz hitz edo esaldi batzuk azpimarratu
ahal ditugu, eta konnotatu.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
21/153
Halaber, hitz egiten dugunean, erabiltzen dugun indarrak edo intentsitateak
distantzia komunikatiboak ezartzen ditu. Lau distantzia bereiz ditzakegu:
a) Distantzia intimoa: oso hurbil sentitzen da esataria, ez du oso ozen hitz
egin behar; batzuetan xurxulatzen dio entzuleari, belarriari hitz egiten dio.
Isiltasunak, pausaldiak, sartzen ditu diskurtsoan zehar; gauza asko esan gabe
ulertzen dira, konplizitatea dago. Gaueko irratsaio batzuetan aurkizten dugu
horren adibidea: esatariaren eta entzulearen arteko harreman berezia sortzen
baita.
Esan bezala, tonuari dagokionez, larriak edo grabeak nahiago dira zorrotzak
baino, hurbilago sentitzen baitira; hori dela eta, presentzia handia adierazten
duten ahotsak nahiago dira gauean, zorrotzegiak baino.
b) Distantzia pertsonala: hurbila den arren, ez da intimoa bezain gertua.
Entzuleak esatariak berari hitz egiten diola, hizkuntza lagunartekoa da, baina pixka
bat formalagoa. Konplizitatea dago, baina ez konfiantza gehiegi. Distantzia
horretan, euskalkiak erabiltzea zilegi da, norberaren hizkera naturala.
Entzuleekiko solasaldietan oinarrituriko saio edo tarteetan, magazinetan kasu,
aurkitzen dugu distantzia pertsonalaren adibidea.
c) Distantzia soziala: hizkera formalagoa da, neutroagoa; batua edo
estandarra erabiltzen du esatariak. Isiltasunak ia ez du lekurik, deserosoa baita.
Erritmoa arina da, ez azkarregia, baina esataria ez da gelditzen. Albistegietan
aurkitzen dugu bereziki mota honetako harremana entzuleekin.
d) Distantzia publikoa: prentsa aurreko agerpenetako distantzia litzateke
hau, adibidez. Oso formala, hizlariak protagonistak, ez irrati-esatariak publiko
zabalari hitz egiten dio, ondo neurtzen du zer eta nola esaten duen diskurtsoa; ezdago entzulearekiko hurbilketarik, eta ez dago harreman pertsonalen arrastorik
edo keinurik.
Perona-k dioenez, intentsitatearen bidez animo-egoera edo izaera adieraz
dezake esatariak edo aktoreak: agresibitatea, haserrea, beldurra, tentsio edo
urduritasuna ozenago adierazten ditu, nekea, ahultasuna edo depresioa baino
(Perona: 2009, 250).
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
22/153
2.1.3. Mintzoa irratian
Irratiaren lehenengo programazioetan bi motako edukiak ziren nagusi:
musika eta hitza, edo, zehazki, testuen irakurketa. Gaur gauzak aldatu diren arren,hitzak oraindik garrantzia handia du irrati-hizkuntzan. Esatariarekin
harremanetan jartzen gaitu irratiak, eta horrek hitz egiten digu, berak gidatzen du
gure entzunaldia, batzuetan parte hartzera gonbidatzen gaitu, eta bestetan, berriz,
edukiaz aldatzen du. Esatariez gain, beste aktore edo eragile batzuek ere hitz egiten
dute irratian eta, beraz, parte hartzen dutenen arabera ahotsak modu ezberdinetan
agertzen dira:
Bakarrizketak: esatarienak, adituenak, norbaitek hitz egiten dioentzuleari, erantzunik itxaron gabe.
Elkarrizketak: esatarien eta gonbidatuen artean, esatarien artean,
solasaldiak entzuleekin
Narratzaile baten azalpena: norbaitek azaltzen du kontakizuna,
hirugarren pertsonan eta gertaera edo ekintza batetik kanpo.
Adierazpenak: gertaera edo ekintza baten protagonisten hitzak maiz
agertzen dira irratian.
Abestiak: tresna-musikaz gain, abeslarien ahotsak ere agertzen dira
irratsaioetan.
Giro-ahotsak: hondo moduan agertzen diren ahotsak dira, askotan
hots moduan jasotzen ditu entzuleak, eta gertaera edo ekintzaren ingurua
islatzeko balio izaten dute.
Antzezleen interpretazioa: dramatikoetan, publizitatean, esketxetan,esatariek testu bat irakurri edo esan beharrean, aktoreek pertsonaiak
antzezten dituzte.
Bets Rodriguez adituak dioenez, esatariaren pertsonalitateak irratiaren
pertzepzioa edo hautamena baldintzatzen du. Entzuleek esatariak sailkatzen ditu
transmititzen duten nortasunaren arabera (Bets: 2002, 48):
a) harroputza: jainkotutakoa dagoenez, pixka bat azaleko izakiaren itxura
du;
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
23/153
b) probokatzailea: erraietako erreakzioak eragiten ditu bere karakter
ziztatzaileak;
c) bakezalea: pertsonai lasaia da, gauzak modu lasaian aztertzen ditu, eta
d) konfidentea: aitortzen duen entzulearen psikologo gisa aritzen da.
Edozelan izanda, esatariak aurretik idatzitako testu bat irakurri ahal du edo,
bestela, bat-bateko diskurtsoa eratu. Irratsaio gehienetan esataria idatzitako
testuaren gainean ari den arren (oso gutxitan inprobisatzen du), hizkuntza
naturalean sorturiko mezua balitz bezala jaso behar du entzuleak, hau da, ez du
irakurketa nabaritu behar.
Hori dela eta, irratirako idatzitako testuak ozena izan behar du. Horregatik,naturaltasuna eta freskotasuna oso garrantzitsuak dira testua idazteko orduan.
Hizkuntza naturaletik hizkuntz literariotik arau hertsietatik baino hurbilago
egon behar du irrati-testuak (horrek ez du esan nahi zabar eta akatsez betea izan
behar denik).
Inprobisazioari dagokionez; bat batean garatutako diskurtsoa freskoago edo
nauralago agertzen bada ere, ondo egiten ez bada komunikazioa eten eta zaildu
daiteke zalantzez beteriko hizketa. Horregatik, inprobisatzeko orduan honakoaholku hauek kontuan hartu behar dira:
1. Ez hitz egin ezagutzen ez denari buruz: ahal den neurrian, oso
komenigarria da gaia aurretik ondo prestatu, eta ulertzen ez dena, ezagutzen ez
dena edo sorturiko zalantzak argitzea.
2. Segurtasuna adierazi: hitzik eta esamolderik egokiak erraztasun eta
naturaltasunez esateak lasaitasuna ematen dio entzuleari.
3. Aurretik prestaturiko ibilbide bati jarraitu, gaitik ateratzeko arriskua
ekiditeko: esango duena buruan ordenatu, egitaratu behar du hizlariak mintzatzen
ari den bitartean; horretarako oso komenigarria izaten da isilune laburrak egitea
esango duen hurrengo esaldia edo ideia pentsatu ahal izateko, kalakak edo
hizkuneak sartzea baino hobeto.
4. Kalakak ekidin: isilune laburrak egitea komenigarria izaten da. Batzuetan,
isiluneak betetzeko, eee..., mmm... edo zera, beno antzeko soinuakerabiltzen ditu hizlariak. Horiek segurtasun-, erraztasun- eta zehaztasun-eza
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
24/153
agerian uzteaz gain, mintzaldia luzatu eta astundu egiten dute, eta, ondorioz,
entzulea urduri jartzeko arriskua dago.
Beste batzuetan, aldiz, esatariak hitzaren edo esaldiaren amaiera luzatu
egiten du, esango duen hurrengo ideia edo hitza pentsatzeko denbora izateko.
Aurrekoan bezala, agerian uzten du esatariaren segurtasun-eza edo
deserosotasuna.
5. Sintaxiaren menekotasuna baztertu: bat-batean ari denean, hizlariak
sintaxia zaindu behar du, baina ez da horren morroi izan behar. Esandakoaren
zentzua garrantzitsuagoa da esaldien eraiketa bikaina baino. Doinua
garrantzitsuagoa da gramatika baino.
5. Ondo prestatu hasierak eta amaierak: hasiera on batek laguntzen du
arrakasta lortzen; baina bezain inportantea da ondo amaitzea. Anti-kadentziaz
amaitutako intonazioak esaldiaren amaiera gora edo esekita, hizlariak zerbait
gehiago esan behar duela adierazten du. Beraz, eta nahi den baino gehiago esatera
behartuta ez egoteko, azalpena beherako intonazioaz amaitu eta ez gorakoaz,
entzuleak azalpen berrien zain gera ez dadin.
2.1.3.1. Ahots-motak eta programazioa
Ahotsaren ezaugarriak entzuleriarengan eragin dezake; honela, ahots
grabeek presentzia edota hurbiltasuna adierazten dute; zorrotzek, ahots garbiek,
aldiz, urruntasuna adierazten dute.
Hori kontuan hartuta, ahots-aukeraketak garrantzia handia du
programazioa antolatzeko orduan. Kasu bakoitzean, irratsaioaren errealizadoreak
erabaki beharko du zein ahotsa egokitzen den irratsaio bakoitzari.
Ahots grabeak presentzia eta hurbiltasuna adierazten dituela eta, oso egokia
izango da entzuleriarengandik hurbiltasuna adierazi nahi denean, hau da,
informazio saioetan, talk-showdirelakoetan edota gaueko irratsaioetan. Horietan,
oso garrantzitsua da entzulearen eta esatariaren artean sortzen den konfiantza eta
adiskidetasuna.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
25/153
Ahots zorrotzak, berriz, eguneko irratsaioetan kokatzen dira hoberen, batez
ere, alaitasuna eta bizitasuna adierazi nahi denean (esaterako, Gaztea antzeko
irrati-kateetan esatarien ahotsak oso zorrotzak izaten dira).
Dena den, hori ez da beti betetzen den legea, eta askotan konbentzio
kulturalei dagozkie. Ahots grabeak gizonezkoak aitaren irudiarekin,
agintearekin, sinesgarritasunarekin, lotzen dira, historikoki horrela izan delako,
baina poliki-poliki aldatuz doa ideia hori (gizonen eta emakumeen estereotipoak
aldatzen diren heinean).
Horrekin lotuta, esatariaren egoera emozionalak ere eragiten du mezuan.
Adibidez, arrakasta-zerrendako itxura duten irratsaioetako esatariek irribarrea
prestatzen dute hitz egiten hasi baino lehen, alaitasuna adierazteko asmoz.
Informazio-saioetan, berriz, esatariek jarrera serio eta larria bereganatzen dute,
esandakoari sinesgarritasun eta larritasuna eragiteko asmoz (edo iritzia
adierazteko asmoz). Hori dela eta, esan dezakegu, irrati-hizkuntzan oso garrantzia
handia duela esateko erak, ia esaten denak beste (horregatik, errazagoa da irratian
informazioa kutsatzea, prentsan baino).
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
26/153
2.2. MUSIKA. MUSIKAREN ADIERAZPEN-FUNTZIOA. IRRATI-
MUSIKAREN BEREZITASUNAK ETA ERABILPENAREN GARAPENA.
IRRATSAIOAK ETA MUSIKA
.M
USIKA PUBLIZITATEAN
Zalantarik gabe, soinu-baliabideen artean presentzia handia du musikak
irratian. Hondoan, ia nabariezina, edo lehenengo planoan, irratsaioaren funtsezko
osagai edo puntuazio-zeinu moduan, musikak hitza laguntzen du, entzulearen
arreta deitu edo, besterik gabe, gozatzeko aukera eskaintzen dio entzuleari, horixe
baita musikaren ezaugarri bat: atsegitasuna.
Izan ere, ahotsaren edo musika-tresnen (tresnen) nahasketa edo konbinazioartistikoa baita musika, denbora-tarte batean garatzen den soinuen mogimendu
antolatua. Musikaren bidez, ideiak, sentimenduak edo zirrarak azaldu eta
sentiarazi ahal ditugu, mezu zehatzak, esplizituak baztertu barik. Beraz, irratian
erabiltzen dugun musikak balio anitz izan ditzake adierazpenaren ikuspuntutik.
Murray Schaffer-k, soundscapeedo soinu-paisaiaren teorikoak, berriz, John
Cage-ren definizoa jasotzen du musika zer den adierazteko: Musika soinuak da,
gure inguruko soinuak, kontzertu-aretoetan zein horietatik kanpo, Thoreau-renWalden lanari men egiten dio hitz horietan (Schaffer: 1969, 13).
Musika konkreta delakoaren adituek ere edozein tresnak egindako soinua
jotzen dute musika-iturri gisa.
R. M. Haye-ren ustez, irratian, musikak balio anitz ditu: katea
identifikatzeko; pertsonai baten garrantzia azpimarratzeko; gertaturiko ekintzak
gogorarazteko; gertatuko denaren aurrean entzulea prestatzeko, giroa eraikitzeko;
leku bat, denbora bat, pertsona edota talde bat identifikatzeko; gortinak etakateatuak egiteko eta, azkenik, hitzaren kontrapuntua adierazteko (Haye: 1995).
Aditu horren arabera lau dira irratiaren funtzioak:
1. Funtzio gramatikala (puntuazioa)
2. Funtzio deskriptiboa.
3. Funtzio espresiboa.
4. Funtzio osagarria.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
27/153
Roman Balsebre-k musikaren funtzio estetikoa azpimarratzen du, eta
horren barruan bi funtzio nagusi bereizten ditu (Balsebre: 1994, 102):
a. Funtzio adierazkorra edo espresiboa. Aditu horren ustez, musikak
konnotatzen duen mugimendu afektiboak emozio zehatza eragiten du, eta, bide
batez, soinu- giro berezia sortzen du. Musika batzuk, aldiz, gogoeta-guneak
bilatzen dituenean entzuten ditu, lasaitzen dutelako.
b. Funtzio deskriptiboa. Musikak paisaia bat, eszena bat deskribatzen du,
ez modu zuzen edo zehatzean, atmosfera edo giro berezi bat iradokiz baizik.
Rafael Beltrn Moner-ek (1991), berriz, eszena bat girotzeko erabiltzen
dugun musikaz ari denean, hiru adiera bereizten ditu:a. Musika objektiboa: musikaren produkzio errealari dagokio. Musika
eszena barruan dago, eta hortik entzuten du entzuleak (kontzertuen zuzeneko
emankizunetan, esaterako).
b. Musika subjektiboa: musikak egoera emozional bat laguntzen du, eta
gogo- aldarte zehatza sortzen du (musika alaia entretenimenduzko saio batean,
edo beldurrezkoa misterio-saio batean).
c. Musika deskriptiboa: egoera naturalaren sentsazioa eskatzen du. Nahiz
eta eszenan ez egon, naturaltzat jotzen du entzuleak musikaren erabilera.
(esaterako, maitemintzen garenean ez dugu biolinak entzuten kontzertu batean
ez bagaude, behintzat baina guztiz naturaltzat onartzen dugu biolinen musika
amodiozko eszena batean, adibidez).
Arturo Merayo-k bere aldetik egindako sailkapenean (Merayo, 1992:132-
133), zortzi dira musikak irratian betetzen dituen funtzioak edo paperak:
1. Garai edo leku zehatz bateko giroa azaltzea (sanba Brasilen kokaturiko
erreportaje batean, adibidez).
2. Pertsonaiak eta sekuentziak karakterizatzea.
3. Narrazioaren barruko erritmoa finkatzea.
4. Sekuentzien definizio psikologikoa. Lehen aipaturiko funtzio
adierazkorrarekin lotuta, musikak animu-egoera bat iradokitzen du,
atmosfera berezia
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
28/153
5. Istorioaren denbora azaltzea. Leku edo gai batean kokatzen gaituen
moduan, musikak ere denbora ezberdinetatik igarotzeko erabili ahal dugu.
6. Egoeren aurrekariak iragartzea. Musikak entzulea erne jartzen du gerta
daitekeen aurrean, misterioa iragartzen dute sintonia batzuek beldurrezko
sentsazioa eragiten dute beste batzuek; era berean, sintoniek ondorengo
irratsaioa iragartzen digu, edo horren barruko atala.
7. Lotzeko, kateatzeko eta trantsizioak egiteko elementua izatea. Puntuazio-
zeinuek idatzizko testuan duten funtzio bera izan ahal du musikak
irratsaioaren barruan: atalak bereizi, erritmoa ezarri
8. Programazioaren osagai protagonista izatea. Musika-irratsaioetan ez ezik,gainerako irratsaioetan ere musikak eginkizun nagusitarikoa izaten du
irratsaioetan, eta horien denbora-tarte handia betetzen du. Horregatik,
musikaren aukeraketa ezin da azarean utzi, eta hainbat irrati edo
irratsaioetan musika-arduradun bat dago, eta horri dagokio musikarik
egokiena bilatu irratsaioaren edukiarekin bat egin dezan.
Hagelken-ek irrati-draman musikak dituen paper ezberdinak azaltzen ditu
(Hagelke: 2006, 18):1. Musika eszenikoa: balberako beharrezkoa den tarte musikal osoa.
2. Musika eskenatoki akustiko gisa.
3. Egoera bisualak ordezkatzeko musika, jardun musikal edo/eta erritmotik
sortua.
4. Dramatikoki igotako elkarrizketen ilustrazio gisa.
5. Esandako abestiak edo akonpainamendu musikala (melodraman).
6. Areagotze musikala: eskuarki tresna bakarra persuasiokoa- erabiltzen
da.
7. Keinu esanguratsu bat ordezkatzeko tresna.
8. Gertaera naturalak ordezkatzeko musika.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
29/153
2.2.1. Musika, irrati-diskurtsoaren osagaia
Esan bezala, osagai nagusi moduan ager daiteke irratia, irratsaio baten live-
motif izanda, edo horren tarte handia betez. Baina horretaz gainera, irratianmusika oso erabilia puntuazio-zeinu moduan, irratsaioak, atalak edo/eta sezkzioak
bereizteko.
Hona hemen musikaren agerpen batzuk:
Sintonia: irratsaio zehatz batekin identifikatzen den musika izaten da.
Entzun bezain pronto, entzuleak irratsaio zehatz batekin identifikatzen du
sintonia eta irratsaioa loturik baitaude eta horretan datza bere garrantzia eta
balioa. Beraz, funtzio semantikoa oso garrantzitsua da; musikak zera esan nahibaitu: orain hasiko da X irratsaioa (eta horrek dakarrena).
Adierazlea:irratsaio batekin beharrean, irratiarekin identifikatzen dugun
sintonia da adierazlea.
Sintoniak eta adierazleak ez dira aldatzen, nahiz eta denbora pasatzeak
aztarnak uzten dituen melodian zein erritmoetan, modei egokitu egin ohi zaie-eta.
Beraz, ondo aukeratu behar dira irratsaioaren edo irratiaren marka eramango duen
musika hori, horretan laburtuko baitu entzuleak irratsaioaren edo katearen edukia.
Sarrera musikala:irratsaio baten zati edo atal batera sartzeko balio duen
musika da. Ideia edo irudi zehatz lotuz, entzuleak badaki zein izango den hurrengo
eszena edo gaia, inork espresuki iragarri baino lehen.
Itxiera musikala: sarrerak datorren edukia aurreratzen duen moduan;
itxierak atala edo tartea ixten du.
Gortina musikala: irratsaio baten sekuentziak, edukiak edo atalakbereizten dituen tema musikal laburra da. 5 eta 15 segundo arteko iraupenaz, tarte
batetik bestera egiteko trantsizioak egiteko balio du, eta batzuetan esatariak esan
duenari buruz iruzkina ere eskaintzen du, txalotuz edo zentsuratuz (aurretik
ezarritako eta entzuleek onartutako kodearen arabera, noski).
Musika-bolada:gortina antzekoa, laburragoa izaten da. Irratsaioa osatzen
duten tarteak bereizteko erabiltzen da. Izan ere, oso erabilia izaten da albistegietan
laburretan zein nagusietan, albiste-blokeak edo atalak sailkatzeko. Aparteko
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
30/153
puntuaren balioaz, irrati-diskurtsoaren erritmoa eta jarraitutasuna ezartzen ditu
musika-boladak.
Kolpe musikala:oso musika-zati laburra da (bi edo hiru akordek soilik,
gehienetan) eta gorantz doan tonu-modulazioan oinarritzen da. Bolada antzekoa,
ezberdintasun nagusia azpimarratzeko duen balioan datza, hau da, tarteak banatu
ez ezik, azken esaldia azpimarratzen du kolpe musikalak.
Tema musikala: entzuten denean, musikak pertsonaia baten presentzia
edo ekintza zehatz baten gertaera adierazten du.
Koltxoi musikala edo hondoko musika: lehenengo planoan dauden
soinu-baliabideak ahotsa, gehienetan lagunduz entzuten den musika dugu.Laguntzen edo bigarren plano batean kokatuta, baxuago entzuten da eta askotan
entzuleak ez du oso kontzienteki jasotzen. Diskurtsoaren erritmoa markatzeaz
gain, giroa edo atmosfera bat sortzeko baliagarria da.
Askotan erabiltzen dira musika-koltxoiak irratian, eta ez beti egoki.
Lagundu beharrean, hitzaldia oztopatu ahal du hondoko musikak, ahozko
diskurtsoa ulergaitz bihurtu edo erritmoa moteldu. Horregatik, oso garrantzitsua
da lagundu nahi diogun testuari ondo egokitzen den musika aukeratzea, baita esandakoarekin bat egin dadin musikaren tarte ezberdinak (lasaiak,
erritmodunak) ondo aprobetxatzea. Bi aholku musika-koltxoia aukeratzeko
orduan: abestirik gabeko tartea hobetsiko dugu, eta testuarekin batera entzungo
dugu (behar ditugun frogak eginez) emanaldiaren edo grabaketaren aurretik.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
31/153
2.3. HOTSAK. HOTS NATURALAK ETA ARTIFIZIALAK. GIROA
SORTZEKO BALIOA.SOINU-EFEKTUAK .TEKNOLOGIA BERRIAK
Artikulatu gabeko soinua da hotsa, nahasgaria eta gutxi gora-behera ozena.
Gauzek, animaliek eta gizakiok sortzen ditugu hotsak, berezko soinuak. Hermann
von Helmholtz-ek musikaren eta hotsaren arteko bereizketa mugimenduaren
periodizitatean datzala dio; bere esanetan, musika-soinu baten sentsazioa soinu-
gorputz baten mugimendu periodikoak sortzen du; hots batena, berriz,
mugimendu ez-periodikoak(Murray Schafer: 1969, 26).
Murray Schafer-ek bereizten ditu tresnek edo gauzek egiten duten hotsaren
eta zarataren artean; zarata nahi edo bilatzen ez den hots desatsegina litzateke
(Murray Schafer: 1969, 29-30). Schafer-ek lau definizio proposatu zuen, hots
subjektiboak edo objektiboak bereiztuz (Schafer, Ipsen-ek aipatuta: 2002):
1. Hots ez desiratua.
2. Musika ez den hotsa
3. Edozein soinu ozena
4. Edozein seinal-sistemako iskanbilak.
Izan ere, hotsa eta zarata sinonimotzat erabiltzen ditugun arren, kontzeptu
ezberdinak ditugu. Hotsak bizidunok zein gauzek sorturiko berezko soinu ez-
artikulatuak dira; zaratek, berriz, komunikazioa oztopatzen duten hotsak. Hori
baita zarataren definizioa informazio-teoriaren ikuspuntutik: seinale zakar batzuk,
txikiak zein handiak, edonola, edozein ordenatan, inolako erritmorik eta
lehentasunik gabe aurkezten direnak. Seinaleak kanalean dituen zabaltasun
ahalgarri guztiak aldi berean agertzen dira, imajina ditzakegun erritmo guztietan,
eta, aldi berean, inolako erritmorik gabe.
Luigi Russolo-k 1913. urtean idatzitako Lart des bruits testuan sei hots
mota bereizi zituen2:
1. Burrunbak / Zapartak / Jausitako uraren Hotsak/ Pulunpa-hotsak/
Marrumak.
2. Txistuak/ Zurrungak /Marmarrak.2 Jatorrizko testua hemen irakur daiteke: http://luigi.russolo.free.fr/bruits.html
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
32/153
3.Murmurioak/Zurrumurruak/Burrunbak/Kurrinkak/Marraskak/Glu-
gluak.
4. Estridentziak/Karraskak/Burrunbak/Klaskak / Ostiko-jotzeak.
5. Metalaren, egurraren, larruaren, harriaren, lur errearen, eta abarren
kontrako perkusioa.
6. Gizakion eta animalien ahotsak; oihuak, intziriak, alarauak, barreak,
estertoreak, negar-zotinak.
2.3.1. Hots naturalak eta artifizialak
Hotsez inguraturik gaude. Tamalez soinu-kutsaduraz ohitzen ari gara, baina
era berean oso hots ederrak entzuteko parada izaten dugu askotan: nini txiki baten
barre garbia, itsasoa ertzeratzean, txoriak, euria lehioan kolpatzean Hots
gehienei ez diegu ia arretarik jartzen, guregan interes berezia sortzen dutenei izan
ezik. Irratitik ere askotan sartzen zaizkigu hotsak ia konturatu gabe (kalean,
pilotalekuan, e.a.), kronika bat entzuten ari garenean.
Luigi Russolo-ren iritziz, natura isila da, ez bada ekaitzak edo ohikoa ez denfenomeno bat geratzen denean3, eta hotsa hemeretzigarren mendeko asmakizuna,
gizakiok eraginda. Hala dela ala ez, inguratzen gaituzten soinu horiek honakoak
izan daitezke:
a) Naturak berak sortuak:
Fenomeno atmosferikoek sortuak (haizeak, euriak, ekaitzak)
Animaliek sortutakoak
b) Gizakiok egindakoak:
Naturalak: garrasiak, xuxurlak, etab.
Artifizialak: edozein tresnarekin egindakoak
3C'est au dix-neuvime sicle seulement, avec l'invention des machines, que naquit le Bruit. Aujourd'hui lebruit domine en souverain sur la sensibilit des hommes. Durant plusieurs sicles la vie se droula en silence,
ou en sourdine. Les bruits les plus retentissants n'taient ni intenses, ni prolongs, ni varis. En effet, lanature est normalement silencieuse, sauf les temptes, les ouragans, les avalanches, les cascades et quelquesmouvements telluriques exceptionnels.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
33/153
c) Makinek eragindakoak.
2.3.2. Soinu-efektuak
Chelkoff-ek eta Odion-ek kokatzen dute soinu-efektuaren kontzeptuaren
sorrera Augoyard-ek 1982n idatzitako Sonorit, sociabilit, urbanit testuan, eta
horren garapena, berriz, CRESSON - Centre de Recherche sur lEnvironnement
Sonore et urbain- institutuaren ikerketa-ildoan (Chelkoff eta Odion: 1994).
Soinu-efektu horien artean, ezagunenak honakoak dira:
Erreberberazioa edo Doppler efektua: soinuaren maiztasunean
eragiten du. Soinu-uhinaren iturria eta behatzailea erlatiboki mugitzen ari
direnean, elkarrekiko hurbildu eta urrundu ahala behatzaileak jasotzen duen
uhinaren maiztasuna txikiagoa edo handiagoa izatea. Horren arabera, soinuak
hurbilago edo urrutiago jasotzen dira, baita mugimenduaren efektua lortu ere. Izan
ere, soinu-uhinen iturria behatzailearantz gerturatzen ari denean, uhinaren
maiztasuna txikiagoa izango da eta soinua, berriz, zorrotzagoa. Iturria urruntzen
denean, aldiz, maiztasuna handiagoa eta soinua baxuagoa dira.
Larsen edo feedback efektua: soinu-iturri berberatik soinu bera aldi
berean sartzen eta irteten denean, akoplamendua gertatzen da eta txistu
desatsegina sortzen da.
Horietaz gainera, Jose Luis Carles Arribas-ek beste soinu-efektu batzuk
jasotzen ditu soinu-paisaiei dagozkienak (Carles: 1995, 26-7):
Bordoia: musikan askotan erabiltzen den efektua, eta maiz agertzen
dena gizarte industrializatuetan: hondoan dagoen hots grabe edo larria,urrutik entzundakoari dagokiona.
Intrusioa: soinu baten ezgaraiko presentzia babesturiko lurralde edo
eremu batean. Lurralde baten urratzearen sentimendua, bereziki arlo
pribatuan.
Hesia: intentsitate handiko efektua. Soinu-multzo batek soinu-hesi
edo gortinaren itxura hartzen du. Intentsitate handiak eta jarraiak korte-
efektua eragiten du.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
34/153
Irakurgarritasuna: soinu-materiaren giro-ezaugarriak bikainak
direlarik, soinu-paisaik eskultura baten bidez hitz egiten du, irakurgarria
izaten da.
Bitxitasuna: soinu-ekintza baten balio sinbolikoa, errepresentazio-
ahalmea, bitxiari proportzionala izaten da. Bitxitasunaren ideiak preziatzen
du egoera.
Paulo Marcos Paiva de Oliveira-k, bere aldetik, honela definitzen ditu soinu-
efektuak: soinu-iturriek edo soinu-ekintz partikularrek- sortutako estimuluak,
arkitekturaren kapazitate akustiko pasiboekin konbinaturik. Hamasei efektu
nagusi daudela dio, honako kategoria hauetan sailkatuta:
a) oinarrikoak: iragazia, erresonanatzia eta erreberberazioa;
b) konposiziozkoak: bordoia, kortea, masakaratze eta olatua;
c) mnemopertzepziozkoak: anamnese, metabolo, oroipen, sinekdoke eta
ubikuotasuna;
d) psikomotorrak: Crneau;
e) semantikoak: imitazioa, errepikapena eta Sharawadji, etaf) electroakustikoak.
Horietaz gainera, Augoyard eta Torguek identifikaturiko beste hirurogei
efektu txikiagoak daude (Paiva de Oliveira: 1996).
2.3.3. Hotsen eta soinu-efektuen balio adierazkorra
Argazkietan hondoko elementuak nahi gabe agertzen zaizkigun bezalaagertzen zaizkigu irratian hots horiek: batzuk agerian, eta beste batzuk, ordea,
bazterturik. Ia ez du horietan erreparatzen entzuleak eta kentzen errealizadoreak-
baina hala ere informazio handia eskaintzen diete biei, objektiboa (informazio
hutsa) zein subjektiboa (adierazkorra).
Honako puntu hauetan laburbil dezakegu hotsen adierazkortasuna:
1. Gertaera edo egoera bateko giroa azaltzeko erabili ahal dugu. Irudia
sortzen dute hotsek: ezin dugu ingurua ikusi, baina bai entzun. Informazio edo
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
35/153
narrazio bateko hondo-funtzioa bete ahal du ere bai. Adibidez, nola sinetsiko
genuke futbol-partida bat azaltzen digun esatariaren kontakizuna hondoan zelaian
gertatzen dena entzun gabe? (Ez digu emozio bera azaltzen telebistatik partida
ikusi eta komentatu egiten digun kirol-esatariaren kontakizunak eta zelaian
bertatik grabatutakoak, hotsak eta guzti).
2. Informazioa, soinu-dokumentua izan daiteke hotsa bera. Zenbait
egoeratan, esandako hitzek bezainbeste informazio eskaintzen digute hotsek
(irudiak mila hitzek baino gehiago azaldu ahal duen moduan, hotsek ere bete ahal
dute irudiaren funtzioa; esaterako, kale-istiluen zuzeneko hotsek). Gaur, grabazio-
sistema berriei esker (mini-disc-ak, mp3 grabagailuak) gero eta kalitate
handiagoa duten kanpo-grabazioak lortzen dira eta, ondorioz, naturari buruzko
hotsak eta antzekoak jasotzen dituzten dokumentalak eta tarteak ugaritu dira
irratietan.
3. Egintza, adierazpen edo gertaera bat azpimarratu edo osatu.
Esaterako, txaloek jarraitzen diote bertsolariaren jardunari, Bertsolarien
Txapelketako zuzeneko emanaldian; oihuek laguntzen diote joko zikina agerian
utzi duenari. Gertaerarekin batera grabatuta, edo estudioan gehituta (efektuak)
izan daitezke hots horiek, aldatzen dena ikuspuntua da: gertaeraren lekukoek
adierazitako iritzia da lehenengoa; bigarrenean, aldiz, irrati-ekoizleak iruzkindu
egiten du bere diskurtsoa.
4. Hitzen zein musikaren erredundantzia balioestea (adibidez,
Merkataritzari buruzko iragarkian, bihotz-taupadak entzuten ditugu, eta esatariak
dio: Dendak non, bizitza han).
5. Hitzak, musikak edo isiltasunak adierazten duenaren aurkakoa
adierazi ahal dute hotsek, kontrapuntu moduan (adibidez, isiltasuna apurtzen
duen irrintzia edo esandakoa gezurtatzen duen aho-puzkerra).
6. Egoera bat indartzea, nahi den giroa lortu ahal izateko. Beste hots
batzuen barrutian sartzen den hotsa da hau, efektu bat nabarmenarazteko
(adibidez, lehenengo planoan, kaioak entzuten ditugu, hondoan itsasoa, haizea,
hondartzako hotsak osatuz).
7. Gertaera edo egoera dramatiko bateko giroa narratzea. Giroaadierazteko balio handia dute hotsek, baita efektuek ere (esaterako, espazio
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
36/153
batzuetan gertatzen diren oiartzunak edo baldintza akustikoak eraiki daitezke
ordenagailuan, eszena edo egoera bati errealitate-itxura areagotzeko).
8. Informazio edo narrazio bateko sakontze-funtzioa bete. Hondoan
dauden hotsen gainean nabarmentzen dira lehenengo planoko soinuak.
9. Hitza ordezkatu. Txalo batek dio zerbait gustatu zaigula, hitzik esan
behar gabe.
10. Egoera, diskurtso... zehazteko eta finkatu.
HOTSAK eskaintzen dituzten webguneak:
Espainiako Hezkuntza ministerioaren soinu eta irudien bankua:
http://bancoimagenes.isftic.mepsyd.es/
Soundogs: http://www.sounddogs.com/
Madrilgo mediateca: http://mediateca.educa.madrid.org/audio/
Sonidos gratis: http://www.sonidos-gratis.com/
Parners in rhyme: http://www.partnersinrhyme.com/pir/PIRsfx.shtml
GR Sites: http://www.grsites.com/sounds/
A1 Free Souns Effects: http://www.a1freesoundeffects.com/
Find Sounds: http://www.findsounds.com/
Pac DV: http://www.pacdv.com/sounds/index.html
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
37/153
2.4. ISILTASUNA. ISILTASUNAREN ADIERAZPEN-BALIOA. ISILUNE
LABURRAK. ISILTASUNA, PRESENTZIAREN ETA ABSENTZIAREN
ADIERAZGARRITASUNA
Isiltasuna, soinu-eza da, hau da, ez hitzik, ez musikarik, ez hotsik. Hala eta
guztiz ere, oso balio adierazkor handiko elementua da, presentzia handikoa, nahiz
eta objektiboki gabezia izan.
Egia esan, isiltasun absolutua ez da existitzen gizakion ikuspuntutik. Nahiz
eta inguruan hotsik ez egon beti entzuten baitugu barruko soinuak. Kamara
anekoika izeneko isolaturiko areto batean sartu eta gero, John Cage musikariak bisoinu entzun zituela azaldu zuen, bat zorrotza eta bestea larria; esperimentuaz
arduratzen zen ingenieroari galdetuta, soinu zorrotza nerbio-sitemarena eta larria
odol-zirkulazioa zirela erantzun omen zion. Horren ondorioz, Cage-ren konklusioa
hauxe zen: Isiltasuna ez da existitzen. Beti ari da soinua eragiten duen zerbait
gertatzen (Murray Schaffer: 1969, 22). Dena den, ez zuen horrekin isiltasunaren
inguruko ikerketa itxi eta horren adibidea dugu 1952an Cage-k berak sortutako
433 izeneko lana; horretan, interpreteek ez zuten soinurik egin lau minutu eta 33
segundotan, eta ingurugiroko hotsak baino ez ziren entzuten (beraz, isiltasuna ez
zen erabatekoa).
Zaila da, beraz, isiltasun absolutua gure inguruan aurkitzea, eta are gehiago,
hedabideetan.
Izan ere, isiltasun absolutua heriotza litzateke, edo Schafer-ek dioen
moduan: man fears the absence of sound as he fears the absence of life(Schafer:
1994, 256). Beharbada, horregatik isiltasunak ikaratzen gaitu eta betetzen saiatzengara, bereziki bilatua ez dagoenean: () to contemplate an absolute silence, that
is an absolute and terrible thing(Schafer: 1994, 256).
2.4.1. Isiltasunaren adierazpen balioa
Isiltasunaren balio espresiboari buruz teoria bat egin asmoz, EHUko Ikus-
entzunezko Komunikazioko hirugarren mailako ikasleei horren inguruan gogoeta
egin zezaten eskatu nien. Postif batzuk hartuta, isiltasunak eragiten zizkien
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
38/153
sentimenduak, sentsazioak edo/eta gogorapenak azaltzeko eskatu nien. Hona
hemen azaldutakoa:
a) Alde batetik, isiltasuna egoera edo/eta sentsazio negatiboekin lotzen
zuten:
Beldur-sentsazioa eragiten du; esaterako, beldurrezko film bat ikusi
ondoren, ohean, isiltasunak areagotzen du ikara-sentsazioa; gauza bera gerta
daiteke, etxean gauez soilik gelditzen garenean, edo parking batean bakarrik
gaudela... Egoera horietan guztietan, isiltasunak, gainera, indartzen ditu entzuten
diren soinuak (isiltasun hori apurtzen dutenak).
Ezjakintasunarekin lotzen zuten beste batzuk: erantzuna jakiten ezdenean, isiltasun deserosoa sortzen baita.
Lotsarena ere izan zen azaldu zuten beste sentimendua: eskolakide
guztiak isilik daudela, gogorra zitzaien galdera edo iruzkin bat egitea; edo taberna
batean, jende guztia marmarka dagoelarik, norbait altxatzen da zerbait eskatzera
eta bat batean guztiok isiltzen dira (ni haurra nintzela, aingeru bat pasatua zela
esaten zuten egoera deseroso horretan, zeinetan bat batean mahai inguruan
geunden guztiok isiltzen ginela). Batek, berriz, lagunen artean batzuetan sortzen diren isiltasun
deserosoez hitz egin zuen. Kasu horretan, isiltasuna estaltzeko edozer gauza esaten
da, zentzu handirik ez duen arren.
Urduritasuna, tentsioa, ezinegona, deserotasuna eta antzeko
sentsazioak ere agertu ziren ikasleen erantzunetan, esaterako, igogailuan edo
medikuaren itxaron-gelan ezezagunen ondoan eserita eta zer esan jakin gabe
gaudenean; edo autoan, beste batekin bidaia partekatu arren, inork zertaz hitz egin
jakiten ez duenean.
Tristura, goibeltasuna ere badira isiltasunarekin loturik dauden
sentimenduak. Eta errespetua ere. Horregatik, lutoa adierazteko isiltasun-minutu
bat egiten da.
Asperdura, nekea adierazi ahal ditu isiltasunak, baita bestearekiko
interes falta, haserrea edo mespretxua ere bai, ikasleen esanetan.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
39/153
Bakardadea ere isila izaten da. Hotsek, soinuek espazioa betetzen
dute; isiltasunak, berriz, hutsa adierazten du, inoren presentzia ez dagoela.
b) Beste batzuen iritziz, ordea, egoera edo/eta sentsazio positiboak eragin
ditzake isiltasunak:
Lasaitasuna iradokitzen zuten askok isiltasuna hitzari lotutako
sentsazioa: eta egoera ezberdinetan kokatzen zuten sentimendu hori, esaterako,
hondartzan, mendian edo ur azpian Hiriko zarataren kontra, isilaren lasaitasun
hori bilatzen dugu hainbatetan, baita gauean ere, sosegua behar dugunean.
Nostalgia apur bat ere eragiten du batzuetan ingurune isil batek.
Hausnartzeko tartea eskaintzen du ere isiltasunak, zer esango dugunpentsatzeko parada.
Bi maitaleen arteko isiltasuna ere ez da deserosoa izaten, eta soinurik
gabekoa izan arren, esanahi aberatsakoa izaten da orduan.
Isiltasun konplizea ere bada adiskideen artekoa; ez da ezer esan behar
konfiantza egoera batean, isilik egon arren inor ez baita deseroso sentitzen.
Batzuentzat askatasunaren kontzeptuarekin lotu zuten isiltasuna,baita erlaxazioarekin ere.
Itxaropenarako beta ematen du isiltasunak, ezagutzen ez dugun
zerbait datorrela aurreratzen baitu.
Beraz, soinuen eza ez hitzik, ez musikarik, ez hotsik- den arren, ez du esan
nahi isiltasunak ezer adierazten ez duenik. Aitzitik, oso esanguratsuak izaten dira
isiltasunak. Ikasleen artean egindako ariketan oinarrituta, isiltasuna oso era
ezberdinez jasotzen dugula ondorioztatu ahal dugu, gure egoera pertsonalak edopsikologikoak zein bestearekiko harremanak bultzatuta. Oso hurbil sentitzen
dugunen isiltasuna onartzeko arazorik ez dugun bezala, harreman formalagoetan
isiltasunak betetzen saiatzen gara. Era berean, bilaturiko isiltasunak segurtasuna
eta lasaitasuna eskaintzen dizkigu; ustekabean harrapatzen gaituenak, ordea,
ikaratu egiten gaitu.
Heather de Geest-ek azaltzen duenez, isiltasunak eragin ezkorrak sortzen
ditu gizakiongan, bereziki mendebaldeko kulturan, non ez gauden oso ohitutasoinu-eza jasateko:
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
40/153
() Although scientific observations confirm that true silence does
not exist, the physical and emotional reactions of many individuals to
silence indicates otherwise. The exposure of many individuals,
particularly ot the Western culture to a relatively quiet soundscape can
lead to a variety of negative emotions, including anxiety, terror, boredom,
and loneliness. These negative perceptions of silence can perhaps only be
adjusted through a greater personal understanding of the value of quiet,
for the benefit of our own individual soundscapes and the good of our
society (De Geest: 1999, 1).
Hori horrela izanda, esan dezakegu oso balio adierazkorra duela isiltasunak
irratian ez ezik, soinu-diskurtso osoan ere bai:
Alde batetik, esatariak edo pertsonaiak esaten duena azpimarratzen du.
Esandakoaz hausnarketa txiki bat egiteko aukera ematen dio entzuleari isilaldi
laburrak. Gaueko irratsaioetan, gogoetarako uneak ugaritzen diren neurrian,
isiluneak ere ugaritu egiten dira. Elkarrizketetan ere, galdera-egileak isiltzen jakin
behar du, elkarrizketatuari denbora emateko erantzuna pentsa dezan.
Diskurtsoaren erritmoa moteltzen du isiltasunak. Horregatik, gaueko
irratsaioetan asko erabiltzen dira isiluneak. Erritmo motela, pausa luzeagoak,
hausnarketa edo gogoeta-uneak, batera doaz intimitate-egoera sortzeko helburuan.
Baliabide horien bidez, entzuleak badu pentsatzeko aukera bere bakardadean.
Irratiak laguntzen dio, erritmo arinegirik ezarri gabe. Alderantziz, lasai egon
daiteke, irrati-laguna du ondoan, askotan burupekoaren azpian, atsedenaldiko
garaian laguntzen. Izan ere, gauean egun osoan lan egiten edo/eta ikasten egon
eta gero gure biorritmoak moteldu egiten dira, eta entzuleek erritmo lasaiagoa
duen solasaldia nahiago dute, goizeko edo eguneko arintasuna baino.
Era berean, isiltasuna objektiboki absentzia edo hutsa den arren, gure
hautamen psikologikoan, berriz, presentzia azpimarratu ahal du. Esan bezala,
hurbil dugunaren isiltasunak ez gaitu kezkatzen, eta onartzen dugu arazorik gabe.
Ondorioz, esatariak astiroago hitz egiten duenean, horren hitzak indar gehiagoz
jasotzen ditu entzuleak, gertuago. Entzulearen eta esatariaren arteko distantzia
psikologikoa motzagoa izaten da.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
41/153
Dramatizazio-baliabide moduan, esandakoa azpimarratzeaz gain, tentsioa
sortzen du, itxaro-egoera. Gizakiak modu ezberdinak jasotzen ditu beste gizakien
isiltasunak:
a) Mehatxu modura, etsaiaren aurrean batez ere. Kontrakoa isilik
dagoenean, emango duen hurrengo urratsa edo esango duen hitza itxoiten geratzen
gara. Kontakizun dramatikoetan, isiltasunak areagotu egiten du gertatuko denaren
aurreko beldur-sentsazioa, etorriko denaren aurreko tentsioa
b) Isiltasuna apurtzen dute oihu bat askoz ozenagoa da hotsen gainean
egindakoa baino. Beraz, azpimarratu nahi den soinu baten aurrean isilune bat
egiteak areagotzen du azken horren presentzia eta indarra.
c) Lasaigarri modura ere ulertzen dugu isiltasuna. Esan dugun moduan,
lagunaren, hurbilaren isiltasuna lasaitasunez jasotzen dugu. Elkarren arteko
konplizitate edo adiskidetasunaren isla ere izan daiteke; ez dago hitz egin beharrik
gauzak berez ulertzen direnean. Hori dela eta, helburu horrekin erabili daiteke
ahozko diskurtsoan, bereziki irratian.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
42/153
41
IIISOINU-DISKURTSOAREN EZAUGARRIAK
3.1.IRRATI-DISKURTSOA,IRRATIAREN DIMENTSIO SINESTESIKOA
Hayek dioenez, irratia zentzuanitzeko (multisensoriala) komunikabide bat
da; soinuaren bidez, mundu oso bat (edo mundua bere dimentsio guztietan)
azaltzen du, prozesu sinestesikoen bidez, hau da, zentzu-mundu ezberdinetakoak
diren bi irudi batzen baitu, edo, beste era esanda, zentzu bat erabiliz, beste
zentzumen batez jasoko genukeen sentsazioa izateandatza sinestesia.
Era berean, irrati-diskurtsoan denborak eta lekuak islatu edo eraikitzen
dira. Estudio edo ordenagailu batetik, irrati-diskurtsoa denboran garatzen da,baita mundua islatu ere. Mundu hori hiru dimentsioduna da, eta dimentsio horiek
guztiak adierazten dira soinuen bide, eta ez solik adierazi, baizik eta entzuleek
horrela jaso ere.
Arheim-ek ere ideia bera sakontzen du; bere ustez, audioaren bidez
ikustekoa azaltzen du artistak irratian: Irratia adierazpen-bitarteko moduan
erakatzen nau gehiago. Arte-egileari, artearen zaleari, teorikoari esperientzia
berri bat eskaintzen dio: alde batetik, entzungarria soilik erabultzen du, baina ezedonola, naturan eta arten dagoen ikusgarriarekin harremanetan baizik
(Arheim: 1980, 16).
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
43/153
42
3.2. SOINU- ETA IRRATI-MUNTAKETA. SOINUEN NAHASKETA ETA
TEKNOLOGIA BERRIAK:PISTA ANITZEKO SISTEMAK
Ordenagailua idazgeletatik estudioetara eraman eta gero, izugarrizko
aldaketa gertatu da irrati-errealizazioan; bereziki azkeneko hamarkadan, non
ordenagailuaren bidezko grabazioa eta edizioa irrati handietan ez ezik txikienetan
ere guztiz ezarri da. Urte gutxi lehenago, DAT eta mini-disko bezalako euskarri
digitalek lekukoa hartua zioten kaseteei eta bobina irekiko zinteei. Sistema digital
horiek soinu-edizioan egindako korte-puntuak eta zaratak ezabatzea ahalbideratu
zuten eta, ondorioz, grabaketen eta muntaketen kalitatea asko hobetu zen. Baina
euskarri horiek desabantaila batzuk zituzten oraindik: alde batetik, jatorrizko
soinu-dokumentua manipulatzen zenez, horren segurtasun-kopia bat egitea
komenigarria zen ez galtzeko; zaila zen (bereziki zintetan) korte-puntuak bilatzea
eta edizioa lineala (denboran kronologikoki ordenatua) egin behar zen.
Arazo horiek konpondu dira ordenagailuen editore digitalek eskaintzen
dituzten aukerei esker: alde batetik, edizio ez-lineala egiteko aukera ematen dute;
hau da, muntaketan erabiltzen diren soinu-tarteak ez dira agertuko diren agertuko
diren ordenean grabatu behar, baizik eta egileak egoki jotzen duenean. Horietaz
gainera, erabilitako soinu-artxiboak edo tarteak moztu, kopiatu, erantsi edo
manipulatu ahal dira jatorrizkoan eragin gabe, baita belaunaldiz belaunaldi
kalitate-galerak egon barik.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
44/153
43
Efektu asko sartzeko aukera ematen dute editore digitalek (kasu honetan Audacity)
Horretaz gainera, editore digital gehienek soinuen gainean efektuak
sartzeko aukera ematen dute (oihartzunak, erreberberazioak, delay edo doppler
direlakoak, eta beste hainbat), baita hots edo maiztasun batzuk iragaztekoa ere.
Kasu askotan, audioari buruz ezagutza handiak izan behar gabe, giro ezberdinetan
kokaturiko soinuak edo ahots ezberdinek esandako testuak simulatu ahal dira
ordenagailuaren pantailan Eta hori da editore digitalek eragindako aldaketa bat:
profesionalek ez ezik, edonork, ezagutza minimo batzuk izanda, egin ahal ditu egun
kalitate handiko soinu-muntaketak etxeko ordenagailu batetik. Ondorioz, une
honetan, irrati-sormena ez dago trebetasun teknikoaren menpe, norberarenirudimenaren menean baizik.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
45/153
44
Kalitate handiko soinu-artxiboen nahasketa egin daiteke pista anitzeko editoreetan (Cool Editkasu honetan)
Editore multipistetan, gainera, estudioan egin ahal diren konposizioak
eraiki daitezke nahasketa-mahai birtual baten aurrean eserita, soinuak planoezberdinetan, ezkerretik eskuinera eta alderantziz, hasieran suabe eta gero
ozenago konbinatuta, eta, gainera, edonoren eskutan, diru-inbertsiorik gabe.
Izan ere, Interneten topa daitezke dohako soinu-editore digitalak.
Horretaz gainera, ez da ahaztu behar azken urteotan asko direla Interneten
topa daitezkeen soinu-baliabideak, grabagailu digitalen hedapena ere handitu dela,
ia edozein sakelako telefono bat bihur daitekeela soinu-grabaketa edota gero eta
errazagoa dela soinu-artxiboak grabatu eta ordenagailu batean manipulatu, USBkonexioa nahikoa izanda. Baliabide horiek guztiak, gainera, merkeak dira, eta
lortzeko errazak.
Ondorioz, gero eta erabilgarriagoak izan daitezke eta horrek eragin du irrati-
edukietan:
1. Gaur egun, teknologia berriek eragina dute irrati-genero informatibo
klasikoetan, bereziki erreportaje eta elkarrizketan. Gero eta soinu-korte gehiago
sartzen dira; baina informazioa sakondu asmoz baino gehiago, ikusgarriagoak
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
46/153
45
egiteko asmoz. Gertaeren soinuak eskaintzen dira, irudiak balira bezala, edo
elkarrizketatutakoei bere bizitzaren soinuen bidez bidaiatzeko aukera ematen zaie.
2. Egunerokotasunaren soinuak, naturaren paisaiak, audio-argazkiak ere
aurki daitezke irratsaio batzuetan, eta webgune askotan Informatu baino
gehiago, telebistako dibulgazio-saioen formatura hurbiltzen dira, nahiz eta
motzagoak diren, zailagoa baita entzulearen arreta mantentzea irudien sostengua
izan gabe.
3. Magazinetan ere, gero eta audio-muntaketa asko eskaintzen dira,
batzuetan irratian emateko eginda ez dauden arren: filmetako audioak, telebistako
programen soinu-korteak, soinu-efektuak edo artxibo multimedia (politonoak
esaterako) maiz tartekatzen dira irratsaioetan.
4. Esketxak edo antzezpen laburrak ere tartekatzen dira humore-
kontrapuntua eskaintzen behin baino gehiagotan serioagoak diren edukiei. Horien
ugaritzea ekoizpen-gastuetan teknologia berrien eskuragarritasunak eragindako
murriztearekin lotuta dago.
5. Publizitate-hizkuntzan ere eragin du sistema digitalek eragindako soinu-
baliabideen ugaritzeak, honako honetan gastuen murrizketan oinarrituta ere bai.Hala eta guztiz ere, eta editore digitalek eta Internetek eta bereziki biek
batera- eskaintzen dituzten baliabideak ugariak diren arren, oraindik orain ezin da
esan berritasunetan egindako ahalegin edo inbertsioa handia denik ez irrati
publikoetan, ezta pribatuetan edo sozialetan ere. Zoritzarrez, irrati gehienetan,
teknologia berrien erabilerak ekarri ditu hainbat lan-ohituren erraztea eta
grabazioen hobetzea, baina sormen edo ausardia gutxiko gidoien gaineko lanetan
oinarrituta.
Horren parean, berriz, egon badaude Interneten esakintzen diren
proposamen berritzaileak, horietako asko audiolog edo podcast formatutan
proposatuak, irrati- edota arte-munduetatik ez ezik, zerbait kontatzeko grina duen
edonoren eskutik ere, hori baita da audio-editore digitalen eta Interneten
eskuragarritasunak bultzatu duen beste fenomeno bat: zerbait azaltzeko duen
edonork egin ditzake soinu-kontakizunak, oso merke (edo dohainik) eta ezagutza
tekniko berezirik gabe.
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
47/153
46
3.3. DENBORAREN ETA LEKUAREN ADIERAZPENA. SOINU-PLANOAK
ETA PERSPEKTIBA IRRATIKO ETA IKUS-ENTZUNEZKO DISKURTSOAN
Jose Luis Carles Arribas-ek dioenez, Isiltasunak mugimendurik gabeko
leku hutsa ordezkatzen du; soinuak, berriz, mugimenduz eta ekintzez beteriko
espazioa(Carles Arribas: 1995, 20).
Izan ere, espazioan, noranzko guztietatik guztietara mugitzen dira soinu-
uhinak, sortzen diren iturrietatik gizakion bi belarrietara heldu artean. Soinuak
nondik heltzen zaizkigun sentitzean iturria non dago jakin dezakegu; era berean
soinu batzuk atzean sentitzen dugu, beste batzuk, berriz, ezkerretik datoz edo
aurretik dugun objektu batetik...; begiak itxita ere jakin dezakegu hori.
Irratiak ez du entzuketa erreala eskaintzen, eraikitakoa baizik -
estereofoniak, esaterako, ez du entzuketa binaurala guztiz erreproduzitzen-, eta
sortutako soinuak iturri batetik sortuta jaso arren, espazio osoa ere betetzen du.
Sourround delako sisteman, gainera, bozgailuen kokapenak laguntzen du
entzuketa hori errelagoa bihurtzeko.
Entzuketa errealarekin parekatzeko asmoz, travellingefektua erabiltzen dairratian, hau da, leku ezberdinetan kokatzen diren soinuak atzerago edo aurrerago
jartzea, plano ezberdinetan, hurbil edo urrutiago balitz bezala jaso ahal izateko;
goitik edo behitik etorritako soinuen itxura, aldiz, ezin da erreproduzitu
(ordenagailuaren bidez hori egiteko gai izan arren, irrati-aparatuetan, berriz, ez da
entzunaldi hori erreproduzitu ohi).
Horretaz gainera, errealitatean aldi berean gauza asko gertatzen den bezala,
soinu-irudiaren dentsitatea plano exberditnetan gertatzen diren ekintzen edoeskenen gehiketa- beharrezkoa da irrati-narratiban. Batzuetan, errealitatetik
jasotako elementuz gain, eskenaren sinesgarritasuna edo ulergarritasuna
adierazteko elementu estetikoak ere nahasten dira soinu-diskurtsoan, musika
alegia. Horren adierazpen balioa konnotazio edo estetika-mailan koka daiteke.
Aurreko atalean esan dugun bezala, hotsak erabiltzen dira lekua edo
eszenatokia eraikitzeko, bereziki irratian. Inguruko soinuek laguntzen digute
paisaia edo ingurua irudikatzeko, baina hotsak berez ez dira nahikoak ingurua
-
7/22/2019 Soinu-adierazpena
48/153
47
osotasunean adierazteko. Errealitatean bezala, inguruko soinuak plano
ezberdinetan kokatzen dira gure inguruan.
Oro har lau soinu-plano mota bereiz daitezke entzunezko diskurtsoan:
1. Narrazioaren plano espazialak. Ekintza bat gertatzen den tokiak eta inguru
horretan eragiten duten aldaketetak sartzen dira.
2. Denbora-planoak. Zein denboratan kokatzen den ekintza ezagutzeko
erabiltzen direnak.
3. Intentzio-planoak. Zerbait azpimarrratzeko erabiltzen dira (ametsetako edo
pentsamenduak), askotan tema musikalak lagunduta izaten dute atmosfera
berezia eraikitzeko.
4. Presentziaren planoak (distantzia). Horien artean, honako plano hauek
bereiz ditzakegu:
a)Lehenengo planoa: plano hurbila da; horren barruan lehenengo lehengo
planoa eta lehenengo planoak bereizten dituzte aditu batzuek: bi
pertsonaien arteko intimitatea -konfidentziak- azaltzeko erabil daiteke, edo
pentsatzen dituen sekretu intimoenak azaltzeko ere.
b) Plano ertaina edo arrunta. Pertsonaia edo esataria ekintzaren parean
entzuten da. Ohikoa izaten da irratian. Esataria mikrofonoetatik 20
zentimetrotara kokatzen da.
c)
top related