recetas de-nidos-de-lengua2
Post on 12-Apr-2017
135 Views
Preview:
TRANSCRIPT
‘‘NIDOS DE LENGUAS’’
‘‘HÑÄHÑU’’
SUBSECRETARIA DE EDUCACIÓN MEDIA SUPERIOR Y SUPERIOR
DIRECCIÓN GENERAL DE FORMACIÓN Y SUPERACIÓN DOCENTE DEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN NORMAL
ESCUELA NORMAL ‘‘VALLE DEL MEZQUITAL’’ CLAVE C.T 13DNL0003F
LIC. PRIMARIA INTERCULTURAL BILINGÜE.
HMUNTS’I:
AMAIRANI PÉREZ MARCOS SALVADOR CRISTÓBAL LORENZO.
MIRIAM ALEJANDRA PÉREZ MARTÍNEZ ESTEBAN DAMIÁN BIÑUELO
JESSICA PAOLA CORTES ZENIL
4° SEMESTRE.
TALLER: HÑÄHÑU
XAHNATE: ADÁN LORA QUEZADA.
‘‘NIDOS DE LENGUAS’’
Pág.
INTRODUCCIÓN (ntu’i )………………………………………………………………………………………….. 1
PRESENTACIÓN (tengu) ………………………………………………………………………………………… 3
ACTIVIDADES (ya nt’ot’e)……………………………………………………………………………………… 6
ELABORACIÓN DE TLACOYOS (ya nthoka hmeju) ………………………………………… 7
ELABORACIÓN DE CHARAPE (y’a nthoka charape) ……………………………………..…. 11
ELABORACIÓN DE FRIJOL (y’a nthoka tsasju) …………………………….……………. 14
HISTORIA DE MIXQUIAHUALA (ra bede me nt’ahi) …………………………………. 17
CONCLUSIÓN (tengu juadi nur’a noy’a)…………………………………………………………..... 20
BIBLIOGRAFÍA (to’o manga nuy’a noy’a)…………………………………………..………………. 22
ÍNDICE (NTU’I)
)
Ja nuna ntofo di udi nara nmunts’i de gato ya b’efi sta ntofo de gato naha sta yoke ja ya mbaji de ya nmunts’i de ya nts’ints’i .
Ts’a da jandi janja ya nts’ints’i bi mpefi ne janja bi nja ya befi.
Nuya befi tsa da mpefi pa da nñudi n’a ra jai di pada ira nñaki Hñahñu pa con nuya nfadi nuyu tsa da mpefi con ngeke ja ya mbaji, cada n’aa de nuya tsa da mpefi ja ya: nñuni de ra nnini, ya npefi t’ada pa, ya npefi pa da nja ra boja, ne ya noya ya jai ma yabu de ya nnini.
Ra nxadi de ra nñaki Hñahñu mi petsi ra befi da unga ra manda pa janha de yoki ya befi ne nuyu me joki de ga nñaki hñahñu pa njabu di nmui ja ra ngu.
nu ya ntofo mi ma’a janha ma nts’ints’i de ra nmunts’i mi mpefi co ya befi mi yoki yasto ja ya nnini.
NTU’I NOY´A
1
En este presente escrito se presenta una recopilación de las distintas evidencias escritas de lo que se realizó en las actividades de los nidos que este equipo trabajo.
Se podrá observar cómo es que los compañeros participaron y como fueron desarrollando estas actividades.
Estas actividades consistían en presentar a una persona que conociera la lengua Hñahñu para que en base a ese conocimiento ellos pudieran trabajar con nosotros las actividades de nidos, en cada una de ellas se podía trabajar en: cocinar algún platillo típico de la región, alguna actividad cotidiana de sus comunidades, actividades que generen algún recurso, además de relatos que existan en sus comunidades.
Los instructores de lengua Hñahñu tenían como tarea regir para instruir las actividades ellos indican como es que se tiene que trabajar y sus instrucciones las realizan en hñahñu para que fueran contextualizadas.
Estos escritos relatan cómo es que los compañeros de equipo participaban de forma activa en cada una de ellas estas actividades se realizan de forma cotidiana en las comunidades originarias.
INTRODUCCIÓN
2
Ha ma país, n’a ntthebe ne yoto ya noy’a , ya ma da medi.
Nuna di uni njagua ngea sea na yoho ya dat’a jai hña nur’a hña.
Nuy’a ngatsi jey’a xa ñuts’i ya mef’i ke jioni p’a da pengi dunthi ya hña. De
nuni ja ya mafi de ga hña, ke bi boni nuya jeya goho n’ate a ra hnini Nueva
Zelanda.
Ya muntsi de ga mafi de ga hña bi mudi ra jey’a yom’o ne yoto, en k’uta ya
hnini y nubye ya ja ret’a ha ra hnini Oaxaca: Guadalupe Llano de Avispa,
Tilantongo, Nochixtlán (mixteco); El Oro, Nuxaa, Nochixtlán (mixteco);
Yolotepec de la Paz, Yosondúa, Tlaxiaco (mixteco); Coápam de Guerrero,
Concepción Pápalo, Cuicatlán (cuicateco); Tlalixtac Viejo, Santa María
Tlalixtac, Cuicatlán (cuicateco y mixteco).
Nu ya mafi de ga hña ye nej’e nuya data jai di mpef’i ko ya tu batsi pa da
badi da hña nehe nura hña ngatsi da hña de hga mbeje.
Nuna ntsemi ja aya hnini donde ja ya nuna basjai habu ya ingi hña nuya hña
y habu ya kasi da medi.
Njabu de nuna n’feni nuya basjai da b’adi n’uya hña, ngea pad’i hinga ma
hioni ra ntofo nera jemi, pada mui nu ra hña, ngea da bad’i nu ra mui de ga
ntunthi ra jey’a.
Nu ra jai thuhu Soberanes Bojórquez, ge bi m’a ge un ya tsogi de ya mafi de
ga hña, inga ya xahnate, nseya ñutat’e pa da badi ya hña.
Ge nuna ma hioni xa metsi ya hoga mfad’i pa inda medi nuya hña y ñutsi ya
hoga mfeni pad’a ,metsi nuya hña.
TENGU
3
En nuestro país, 107 variantes lingüísticas se encuentran en muy alto riesgo
de desaparición. Es decir en un avanzado proceso de extinción que se
evidencia con mayor gravedad en aquellas situaciones donde sólo unas
cuantas personas de edad mayor hablan su propia lengua.
En los últimos años también se han incrementado las propuestas iniciativas
y los proyectos que buscan la recuperación o rehabilitación de las lenguas
indígenas, entre ellas destaca el nido de lenguas, que además de ser una
estrategia para combatir extinción de lenguas indígenas es una estrategia
de rehabilitación que surge en los años 80’s en Nueva Zelanda.
La integración de los "nidos de lengua" comenzó en 2007 en cinco
comunidades y actualmente ya existen diez en Oaxaca: Guadalupe Llano
de Avispa, Tilantongo, Nochixtlán (mixteco); El Oro, Nuxaa, Nochixtlán
(mixteco); Yolotepec de la Paz, Yosondúa, Tlaxiaco (mixteco); Coápam de
Guerrero, Concepción Pápalo, Cuicatlán (cuicateco); Tlalixtac Viejo,
Santa María Tlalixtac, Cuicatlán (cuicateco y mixteco).
Los "Nidos de lengua" consisten en que los adultos y ancianos trabajen
con los niños para que aprendan su lengua como idioma primario antes de
hablar el español.
El interés es, sobre todo, en las comunidades donde las nuevas
generaciones están dejando de hablar sus lenguas maternas y donde hay
mucho peligro de extinción.
Y es así como a partir del uso de esta estrategia las nuevas generaciones
adquieren su lengua indígena como idioma primario, luego aprenden
PRESENTACIÓN
4
español, y en el caso de los niños de preescolar, primaria y secundaria que
están adaptando este modelo para el rescate de su lengua, adquieren el
conocimiento no tanto por lápiz y papel, sino vivir la lengua, aprender la
cultura y la visión de la vida desde la sabidurías de las lenguas indígenas
que son en comunidad.
Soberanes Bojórquez comentó que los encargados de los "nidos de lenguas"
no son considerados maestros o asesores, sino guías en el aprendizaje de la
lengua.
Por lo que el uso de este modelo ha tenido un gran éxito en el rescate de
las lenguas indígenas y llena de esperanza a las comunidades por la
alternativa de conservar sus lenguas originarias, que seguir en otras
instituciones del estado y del país para esta labor contribuya a la
conservación del legado cultural de los pueblos indígenas a través de sus
lenguas maternas.
5
ACTIVIDADES
ya nt’ot’e
6
* ya ntsots´i *kon te maga j’a
1.- juni 1.- juni
2.- taxju 2.- nt´atsi
3.- ´tzumi 3.- dohmi
4.- ndega 4.- doy´o
5.- dehe
6.- komino
7.- pimienta
8.- axi
*ra thoki
met´o da hopi bi dä ra ju, da utsi ra dehe, ya u, ya axi, nepu da hopi bi
dä ha ra tsibi ngu nä hora mäde.
nepu da tsege ra tsibi pa da huxa ra doy´o, ra ngätsi da ent´a ra ´tzumi
pa da uet´i.
YA HOKA HMEJU
7
da ju ra juni pa da nkuni ya ntzotsi, met´o da nkuni ra ñ´i, nepu ra
komino, ra pimienta, ra taxju, ne da japi na tui ra dehe pa bi nkuni
xahño.
da exa ra dohmi ha ra tsibi ne da uti ya ndega ne besto bi pat´i, ne da
utsi ya thantañ´i da japa ra u, ne da hopi bi ndhuni.
nubie bi nthuni, da ut´i ya kungaju ne da hopi bi dä.
da hokje ya hme ko ya juni, nepu da kätsuabi ya kungaju ko ya ñ´i pa da
hokje ya hmeju, ne da enta ha ra doy´o, da puntsi yo hmiki, da hopi bi dä
ne da ent´a ha ra ´bithi.
8
* Ingredientes: Materiales:
1.- Masa. 1.- Metate.
2.- Frijol blanco. 2.- Cuchara.
3.- Chiles de árbol. 3.- Cazuela.
4.- Aceite. 4.- Comal.
5.- Agua.
6.- Comino
7.- Pimienta.
8.- Axi.
*Procedimiento:
Primero dejamos coser el frijol le agregamos sal, ajo y lo dejamos coser 1
hora ½.
Después prendimos lumbre para poner el comal enseguida pusimos los
chiles de árbol para que se asaran.
Con el metate molimos los ingredientes, primero el chile, el comino, la
pimienta, y agregamos un poco de agua para que todo se pudiera moler
bien.
ELABORACIÓN DE TLACOYOS
9
Mientras molíamos el frijol cosido, pusimos la cazuela en la lumbre le
pusimos un poco de aceite cuando el aceite se calentó agregamos la
salsa que molimos le pusimos sal y dejamos hervir.
Después de que la salsa hirvió agregamos el frijol molido, un poco de
agua y dejamos coser.
Con la masa hicimos tortillas, antes de ponerla al comal le untamos el
frijol ya cosido con la salsa y la doblamos asiéndola en forma de
quesadilla, la pusimos en el comal, lo volteamos dos veces, cuando se
cosió la sacamos del comal y la pusimos en la canasta, finalmente
probamos, nos quedaron muy ricos los tlacoyos.
10
* ya ntsots´i * kon te maga j’a
1.- se´i 1.- jua´i
2.- dazä 2.- xoni
3.- pimienta 3.- juni
4.- dothui 4.- nt´atsi
5.- arro 5.- ´mats´i
6.- aki
*ra thoki
met´o bi mit´i ra arro ha ra sei
nepu bi nkuni ha ra guni ne bi xit´i na tui ra sein pa da nkuni xahñon,
nehe ra dazä, ra pimienta.
ha ra xoni da ut´i kut´a litro ga sei ne da japa ra ntsots´i bestho di
mats´i.
ne da japabi ra dothui ne da japa ra dothui ne da äni ra ngätsi da tsapi
xahma bi hogi ra ñu
ne da aki na tui pa ga tsihe ¨xmakuhi¨
YA NTHOKA CHARAPE
11
* Ingredientes: Materiales:
1.- Pulque. 1.- Cuchillo.
2.- Plátano. 2.- xoni
3.- Pimienta. 3.- Metate.
4.- Azúcar. 4.- Cuchara.
5.- Arroz.. 5.- Coladera.
6.- Recipiente.
*Procedimiento:
Primero remojamos el arroz en el pulque por media hora
aproximadamente, para que el arroz se ablandara y pudiera
molerse.
Después molimos el arroz en el metate y al molerlo le
agregábamos un poco de pulque para que se moliera muy bien,
enseguida molimos el plátano y la pimienta de la misma
manera.
Cuando molimos todos estos ingredientes los vaciamos en un
recipiente para hacer una sola mezcla.
ELABORACIÓN DE CHARAPE
12
En la xoni depositamos 5 litros de pulque y agregamos la mescla de
ingredientes con ayuda de una coladera.
Le pusimos azúcar y movimos para que todo quedara concentrado en
una propia mezcla, enseguida probamos para verificar si de azúcar ya
estaba bien.
Atajamos un poco y tomamos, el sabor era delicioso.
13
Ya ntsots´i * kon t’e maga j’a
1.- ju 1.- nt´a ts´i
2.- tsumi 2.- ts´e
3.- kominu 3.- za
4.- ixkua 4.- juai
5.- landro 5.- cerillo
6.- xiga ts´ani
7.- ndomä bäst´a
8.- u
9.- dehe
10.- juni
*ra thoki
Ra mudi da t´oma ra ju ha ra juni
Met´o bi nkuni ra ts´umi ko na tuki ra dehe, ne da japabi na xeni ra juni,
ne ut´i ha na ra ´mats´i ne da äni pa bi nthants´i.
Da exa ra ts´e ha ra tsibi, da japi ra dehe ne ha hopi bi nthuni, ra ngäts´i
da ut´i ra ju, da hopi bi dä ra ju, nubie ha da ut´i naä ra ntsots´i mi
bepi, ya ixkua, ya ndoma bäst´a, ya kunga ´ñi ne gatho naä mi tsits´i.
RA HOKA TSASJU
14
* Ingredientes: Materiales:
1.- Frijol. 1.- Cuchara.
2.- Chile de árbol. 2.- Olla de barro.
3.- Comino. 3.- Leña.
4.- ixkua 4.- Cuchillo.
5.- Cilantro. 5.- Cerillo.
6.- Hojas de aguacate.
7.- Flor de garambullo.
8.- Sal.
9.- Agua.
10.- Masa.
*Procedimiento:
Para comenzar con el metate quebramos el frijol.
Después molimos el chile de árbol con un poquito de agua y le pusimos
un pedazo de masa, cuando esto quedo molido, con una coladera
colamos y la depositamos en un recipiente.
Pusimos la olla en la lumbre, le agregamos agua y dejamos hervir,
agregamos el frijol y dejamos coser.
ELABORACIÓN DE FRIJOL QUEBRADO
15
Cuando se coció le agregamos lo que habíamos molido, las hojas de
aguacate, las flores de garambullo y sal.
Movimos y dejamos hervir otro poquito, finalmente probamos.
16
ra häki ne ra hutsä beste
Ra behña ra thuhu María de Jesús Ortiz . Bi petkagi nara bede de ya mfeni
di hoki mengu nt´ahí.
Ha ra nt´ahí ja na ra dango ra pa hñu ra zänä guto t´ada jeya, di mudi ko ra
nts´onte yoho ya si dada nara nda San Antonio mengu Los Tigres ne ra San
Nicolas me Taxhuada.
Ya zi jäi di ma mada honi ya doni ha ra t´oho di tohni maña hara xazä, pa da
hoki ya ntoge, ne di jäpi pa da huxa ya ra´yo mepate. Naä yoho ya si dada di
ñehe hara nijä bi ja nt´ahí, pa da hoka ra mixa ne ra ngäts´i di ma hara
hmuntsi los Tigres di hutsa ya si santo hara hermita ne di hoka nä ra xadi,
ya xita di japa ya jäi pa da nsagi. Mbo ha ra hermita de di ngähä di hudi ya
ñoho ne ma ñe´i Di hupu ya b´ehña, ya xadi di huxa ya ntoge ya danga
ntsut´ui ne ya nfätsi ne gatho ya jä´i.
Nubye di tsitsi ya beste di huxa mañä ha ra nt´ots´i di tsopu ñhato ya pa,
ne di häki pa da umbi ra ra´yo mepate, ne nuyu ya xita di meni ha ra hai di
ntsutsa goho ya mboxhyadi, k´onts´ahyadi, mähyats´i. Ne di jäpi pa da apa
njämdi de gatho ya nsofo.
Ya mepate di juahu ra b´efi di umba ra ponza ra ra´yo mepate ne da hoki ya
nthet´i di guadi di ubi ra hñuni gatho ya jäi.
RA BEDE ME NT’AHI
17
Pon y quita bandera.
La señora llama María de Jesús Ortiz, nos platicó una de las tradiciones
que tienen en el municipio de Mixquiahuala.
En Mixquiahuala hay una fiesta cada año en el mes de Marzo, empieza con
la llegada de dos santos, uno es San Antonio que viene de Los Tigres y San
Nicolás que viene de Tashuada.
Los señores van a buscar flores al cerro, para cortarlas los señores tienen
que subir árboles.
Con estas flores hacen cuelgas, estas cuelgas son incensadas y son puestas
a los nuevos mayordomos.
Los dos santos se van a la iglesia de Mixquiahuala, hacen misa y después
salen y se van los Tigres, en donde ha una ermita ósea un lugar de
descanso, en ese lugar hacen oración y los xitas hacen bailar a las personas.
Adentro en el lugar de descanso, los señores, señoras y autoridades
empiezan bailar
Después se lleva la bandera, la ponen arriba en el asta y la dejan 6 días,
cuando quitan la bandera se la entregan a los nuevos mayordomos.
RELATO DE MIXQUIAHUALA
18
Entonces los xitas hacen el agradecimiento de las cosechas, acostándose
en la tierra, en cada uno de los puntos cardinales lo besan 4 veces
Finalmente los mayordomos salientes entregan una cruz a los nuevos
mayordomos como símbolo de su nuevo servicio, hacen una procesión por
las calles y culminan con un convivio.
19
Ngu da hoku ya befi, nububi za da hokihe, da tsa ga henhyu ge da padihu
ma r’a ya mfadi de ma noya hu, ra hñähñu da padihu ma na ra noya, hanja ga
mmÄ hu, hanja ha hñähñu kon ma ra ya jai, ngetho bi faxkagihu nuú to padi
da ña.
Ha bi xike hanja da thoki te ga tsihu, ´ne hanja thoki. Gatho te bi xikje da
faxkagighe pa da untuabihe ya batsi ha ra nguntudi habu ma ga mahu.
TENGU JUADI NUR’A NOY’A
20
De acuerdo con los nidos de lengua o actividades que realizamos durante
el tiempo posible podemos decir que dichas actividades nos dejan algo
nuevo para nuestro aprendizaje conforme a la lengua hñähñu.
De dichas actividades aprendimos nuevas palabras, oraciones, y hasta en su
momento un dialogo gracias al apoyo que las personas que saben la lengua
hñähñu nos brindaron sus conocimientos en la realización de diferentes
acciones como la elaboración de comida típica de la región del valle del
mezquital.
CONCLUSIÓN
21
jaf.lenguasindigenas.mx/docs/el-nido-de-lengua.pdf
www.redalyc.org/articulo.oa?id=13923155017
corresponsalesindigenas.blogspot.com/2009/06/nidos-de-lenguas-
estrategia-para.html
www.elpinerodelacuenca.com.mx › Inicio › Politica
www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1405...
revolucionemosoaxaca.org/.../nido-de-lengua-recuperacion-linguistica-y-
resistencia-c...
BIBLIOGRAFÍA
TO’O MANGA NUY’A NOY’A
22
top related