evolucionismo o creacionismo ciencia ideoloxia e reflexion
Post on 08-Jul-2018
239 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
1/16
EVOLUCIONISMO
VERSUS CRE CIONISM 7: CIENCIA
mo x í n RELIX I~N
NA E S P ~ ~ ONTEMPORÁNE
or
Alfredo
IGLESIAS DIÉGUEZ
Departam ento de Historia
I
Universidade de Santiago de Com postela
Abstract:
The analysis of this discoursive complex includes from rnethodological ques-
tions a nd scientif ic research the step forward in the field of hum an paleonto-
logy) to philosophical or even theological argum entations ab out the s ubjec t of
the origin of mankind. In this way important conclusions are reached about
scientif ic epistemology the need for delimiting the scientif ic and no n-scienti-
fic elem ents), the development of human paleontology the preparation of
research programmes, the analysis of the history of this sc ience, the re cogni-
tion of the m echanisms that allowed the cons truction
of
particular non-scien-
tific explanations of the pres enc e of rnankind on the ea rth
... ,
philosophy deli-
mitation and identif ication of the opposition be twee n a scientif ic theory such
as darwinism or orthogenesis and a philosophical doctrine su ch as e volutio-
nism or finalism) or even theology analysis an d definition of creationism as
oppose d to evolutionism as non-contradictory, whe reas fixicism is recogized
as contradictory as opposed both to christian evolutinism and to disciplines
like the theory of evo lution by natural selection, sociobiology or the neutralist
theory).
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
2/16
No transcurso deste debate déronse unha serie de procesos dos que quere-
mos salientar dous:
1.
Da negación da evo lución como Único xeito de afirmar a c reación, pása-
se
á
súa complementariedade. Subs titúese a confrontación creación vs
evolución coa coexistencia da creación e da evolución.
2.
No discurso antropolóxico sancionable como científico,
ó
tempo que se
avanza na complementariedade anterior, introdúcense elementos extra-
científicos procedentes da ideoloxía (branco inicial, centración, conver-
xencia/diverxencia e, entre outros, P unto Omega).
Pensamos que o m ellor xeito de estudiar os termos nos que se estableceu o
debate ciencia-relixión, a súa historia, ás súas modificacións e o desenvolve-
mento que faría compatible a ciencia coa relixión, e ra limitando a análise do dis-
curso a un período e país concretos, escollimos para acadar este obxectivo a
España franquista (1
936-1976) .
1.
PERIODIZ C I~ND INVESTIGACIÓN
EN ESP N
SOBRE
O
EVOLU
IONISMO
HUM NO
En
1936
como todos sabemos, comeza a Guerra Civil españo la, o que supu-
xo a instauración dun mode lo político dictatorial que implicou o control d a ciencia
pola Igrexa; sobre este feito podemos man ter as seguintes a firmacións:
Os teólogos e os filósofos católicos trazan os límites do saber científico. Así,
a validez das teorías científicas estará determinada pola súa aceptación do
dogma católico. Neste sentido, as voces principais veñen, agás contados casos,
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
3/16
3
Outro dos autores que cómpre salientar
é
Roldán, que centra a súa obra
en torno ás seguintes cuestións:
A contradicc ión entre a evolución menor e a maior, que no caso do
Home
é
máxima por causa da súa constitución dual corpo alma
inmortal outorgada por Deus), e
O Principio do Recto Naturalismo, que en última instancia se rexe
por un criterio de verdade que
é
a evidencia que non é outra cá
revelada por Deus)
4
Así mesmo, Echarri contribúe ó fortalecemento deste discurso ó admitir
como posible o evolucionismo antropolóxico mitigado e finalista sempre
que Deus empregue o concurso pasivo da naturaleza, actuando sobre un
corpo m ais ou menos afín
ó
organismo humano.
5.
Por último, tamén poderiamos salientar a actividade intelectual de
Termes Ros ou de Bartina.
Neste contexto, que non só se vivía en E spaña lembremos que malia as dis-
tintas circunstancias políticas esta situación era se mellante en Francia, Italia ou
Portugal), promúlgase en
1
950 a encíclica Humani generis de Pío XI 1 que cons-
titúe unha certa autorización papal para investigar a orixe do Home sempre que
se manteñan as seguintes verdades:
A
acción divina tivo por obxecto creación da alma.
O Home non puido cham ar pai a un animal inferior; logo,
é
preciso
defender unha acción especial de Deus na formación do corpo do
primeiro Hom e.
A creación do corpo da primeira muller tamén estivo suxeita
á
acción divina.
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
4/16
A materia da que se valeu Deus para formar os primeiros corpos
humanos non está especificada no texto bíblico.
Adán e Eva foron humanos no m omento da infusión da alma.
En todo o relato presuponse a u nidade da especie humana.
Finalmente, en E l Evolucionismo en filosofía teología 1956 os teólogos e
os filósofos cristiáns analizan a posibilidade do feito evolutivo, establendo o
seguinte:
A descendencia de todos os homes de Adán
é
necesaria para a
existencia do dogma do pecado orixinal.
As investigacións científicas só poden cinxirse á evolución do corpo
humano.
Deus interviu de xeito inmediato na formación do corpo e da alma
do Home.
Noutro nivel, dentro do mesmo respecto pola relixión, cómpre salientar a
Andérez, o primeiro antropólogo español que elabora unha reflexión conxunta de
toda a orde Primate e integra na súa reflexión sobre as nosas orixes xéneros
como Australopithecus, Paranthropus e Plesianthropus , que xa nos anos cin-
cuenta eran comúnes no discurso científico anglosaxón. Así mesm o, considera
que o Pithecanthropus e o Sinanthropus se debían situar na base da
Humanidade, rompendo coa tradición de arqueólogos como Obermaier. Sen
embargo, a pesar desta aparente mod ernización do d iscurso, m anten a existen-
cia do
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
5/16
por primeira vez en 1948 as leis da evolución dende unha perspectiva teleolóxi-
ca; estamos ante o mesrno caso de Lyell ou Gray, que admitiron a evolución
aceptando que seguía unhas leis divinas; tamén Crusafont, xa na década dos
cincuenta, comezou asentar as bas es teóricas d a que será a doutrina imperante
na década d os sesenta.
Primeiro po la influencia dos científicos telexenéticos italianos e logo pola de
TeiIhard de Chardin, imponse
unh
nov a concepción do mundo e unha nova filo-
sofía. Neste camiño teñen un nom e propio C rusafont, quen en 1953 se constitúe
no prim eiro defensor e introductor do pensamento teilhardiano nos circuitos cien-
tíficos e spañoles, tarefa que com parte co n Aguirre e numerosos teólogos e filó-
sofos posteriores súa primeira intervención no discurso teórico español defen-
dendo o pensamen to teilhardiano. A sí mesm o, a influencia da leis d a ortoxéne-
se, defendida s por Meléndez en 1948 e 1959, no n se de be descartar e ten a súa
importancia.
Así, por u n mecanismo ideolóxico, que é posible detectar no complexo dis-
cursivo español, vaise substituíndo a visión estática do universo e a creación, o
fixismo, por outra máis dinámica e transformadora, o evolucionismo cristián. O
finalismo, que será fundamental nos anos sese nta
e
setenta, exercerá unha gran
influencia entre o s científicos
e
o público xeral. E sta doutrina pretende que a evo-
lución está dirixida cara a un fin, a humanidade, empregando para iso datos
observables na natureza tomados d a bioloxía, a xenética e a paleontoloxía) que
son sometidos a u nha interpretación filosófica, cand o no n teolóxica, allea
á
pro-
pia natureza.
2 FlNALiSMO NON
É
UNHA
TEOR~A
IENT~FICA
É
UNHA
DOUTRINA
FILOSÓFICA
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
6/16
Por último, o terceiro punto de vista recollido nes ta monografía é o
da C iencia, que se pon d e manifesto na análise dos mecanismos
xenéticos e bioxeográficos da evolución.
Outras obras que contribuíron decisivamente a esta tarefa foron Evolucion
ascensión
(1
960
de Crusafont,
El hombre en la cumbre del proceso evolutivo
(1961) de Crusafont; Agu irre e Truyols ou a adaptación dunha obra alemana que
baixo o título
El
Origen de la vida del hombre (1963), incluía dous artigos de
Crusafont e A guirre sobre a o rixinalidade bioespiritual do Home. Sen em bargo, a
obra fundamental
deste discurso evolutivo
é
La Evolucion (1966), unha obra
colectiva dirixida por Crusafont, Meléndez e Aguirre na que se defende aberta-
mente que a evolución é un feito.
Nesta obra Crusafont analiza a dinámica biolóxica da antropoxénese (que ten
como fitos fundamentais o bipedismo, a cefalización e a linguaxe) para argu-
mentar que a singularidade da liña hom ínida (que non é outra cá presencia do
espíritu) fará completamente insensible e non apreensible por métodos científi-
cos
o tránsito da animalidade prehurnana
á
Humanidade.
En La Evolución
(2 d., 1974) introdúcense importantes cambios que afectan
sobre todo á explicación da nosa orixe; a labor de Aguirre neste punto é funda-
mental para a difusión do paradigma científico anglosaxón (sinonimización de
Homo erectus
aceptación de
Homo habilis
na base do xénero
Homo
distinción
entre Ramapithecus e Kenyapithecus situando a este último na base d a familia
Hominidae, da que separaba ó primero); sen embargo, Aguirre nunca abando-
nou o finalismo característico do se u pensamen to cristián.
A
partir da s inves tigacións de Tort (1983), podemos advertir que no interior de
calquera conxunto textual establecido en torno a unha ciencia determinada se
distinguen dous tipos de textos: o texto científico e o texto da ideoloxía.
Á
súa vez
estes textos reflecten tres tipos de d iscursos: o discu rso científico, o discurso ide-
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
7/16
tir
CO
Seguindo as observacións epistemolóxicas de Tort (1983 , ternos que adver-
que a oposición entre o discurso da ciencia e o discurso ideolóxico do científi-
é capital.
Le discours -sanctionné ou sanctionnable- de la science forme en
effet, avec celui de I idéologie, un seul texte, un seul complexe de dis-
cours qui exige, d une instance critique qui devra nécessairement se
situer du c6té de la science, la distinction entre ces deux composantes.
(Tort, 1983, 13).
Para situarnos nesta posición crítica distinguimos no seo deses complexos
discursivos catro elementos que tomamos tanto de Tort (1983), coma de
Althusser
(1
974):
1.
A ciencia paleontolóxica moderna.
2. A filosofía espontánea do científico.
3. Afilosofía.
4.
A concepción do mundo.
posición que tomamos no seo da ciencia paleontolóxica e da bioloxía
moderna
é
a que está sancionada pola práctica darwinista materialista; o darwi-
nismo, para nós, é unha teoría científica que designa a evolución por selección
natural. Fronte a esta práctica científica distinguimos unha práctica ideolóxica, o
creacionismo e o finalismo.
Deste xeito veremos, como observou Tort (1983), que poden existir as
siguientes contradiccións:
1.
Entre o discurso da ciencia e o discurso ideolóxico.
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
8/16
-No nivel do discurso sancionado como científico atopamos a influencia da
concepción cristiana do mundo e da filosofía finalista tanto na elaboración
dos programas d e investigación científica, coma n a m etodoloxía e na inter-
pretación. C entrémonos neste Último aspecto.
Realizando unha análise da filoxénese dos Símidos e da filoxénese dos
Primates que elaborou Crusafont en dous momentos diferentes da súa traxecto-
ria investigadora pódese detectar a influencia que exercen os elemetos extra-
científicos concepción cristiana do m undo e finalismo) na súa producción san-
cionada como científica.
-Filoxénese dos Símidos3. Segundo esta hi pótese os Símidos acadaran
unha gran diversidade no M ioceno, puidendo inclusive caracterizarse unha
subfamilia Dryopithecinae que abranguese varios xéneros e especies
europeas fronte a unha familia Simiiae e outra Hilobatinae. Neste esque-
ma, dun antepasado común Propliopithecus xorden todos os posterio-
res Simíidos ou Antropom orfos. Os Hom ínidos, que tiñan un aspecto dife-
rente, non se atopaban nes ta filoxénese. Sen embargo, debido a es ta prác-
tica segregac ionista que deriva nesta multiplicidade de especies e xéneros
diferentes aínda nun mesrno xacemento) podemos apreciar de xeito
espontáneo, e quizais inconsciente, a diverxencia que caracteriza ós
Ponxidos, fronte ós Hom ínidos, que están centrados , son converxen tes e
de gran homoxeneidade. Dous conceptos diverxencia/converxenciae cen-
tración) de g ran fecundidade n a obra teilhardiana e despois crusafontiana,
conceptos que remiten á autoevolución e á converxencia de Horno para a
súa confluencia no Punto Omega.
-Filoxenia dos Prima tes4.Outro caso que nos permite detectar a influencia
da filosofía e a ideoloxía no discurso científico é o punto de vista que adop-
taron Crusafont e Hürzeler despois do < redescubrimento>>o Oreopithecus
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
9/16
cia-relixión no seo do propio discurso científico. Abriamos este artigo aludindo á
aceptación que Xoán Pablo II fixo da evolución ; logo, ¿é contrad ictoria a evolu-
ción e a creación? A resposta, nega tiva. Nos últimos anos, diferentes corren-
tes filosóficas que abranguen dende o metarrealismo ata o holismo ás diferentes
doutrinas emanadas da fonte común do idealismo, xunto con certos sectores
católicos instalados na ciencia, defenderon que a creación non é incompatible
coa evolución, xa que a primeira é atemporal e a segunda temporal, xa que logo,
lonxe de seren opostas, son complementarias.
A
opos ición creación e evolución non existe na esfera filosófica do discurso;
sen embargo é obvia entre as diferentes teorías científicas.
A
exclusión e no nivel
das teorías científicas -fixismo, ortoxénese, neodarwinismo social, teoría sinté-
tica da evoluc ión e teoría neutralista-, podendo observarse que entre elas non
hai posibilidade ningunha de síntese ou integración; o fixicismo admite unica-
mente a inmutabilidade das especies, a ortoxénese, unhas leis de fondo que
guían a evolución, entre o neodarwinismo social
e
a teoría sintética as d iferen-
cias son m enores e a teoría neutralista reduce a evolución a un mecanismo neu-
tralista totalmente aleatorio. finalismo 4 o u t r i n a filosófica-, sen embargo, no
nivel teórico e na concepción do mundo fixo compatibles unha teoría evolutiva
unha integración do creacionismo e
o
evolucionismo.
2
Espec ies fixas
-
Fixismo
Creacionismo +CREACIÓN
Especies cambiantes Ortoxénese
eoda winismo social
Evolucionismo+ EVQLUCION voluc ión das especies -+Teoría sintética
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
10/16
Se a relación entre ciencia e filosofía, ciencia e ideo loxías e ciencia e socie-
dade
é
certa, como probamos para o franquisrno español, unha pregunta lexíti-
ma que nos podemos formular é: Aten sentido establecer criterios de demarca-
ción ou de distinción entre o pensamiento científico e o resto das formas de pen-
samento pseudociencias, creacion ismo científico, pensamiento metafísico...)?
Alén da simple discusión de teorías, que
é
precisa, mesmo no sentido máis
popperiano, debemos establecer os mecanismos, no nivel dos programas de
investigación, que permitan a construcción científica liberada de deformacións
ideolóxicas e fagan posible o desenvolvemeto científico de acordo cos intereses
xerais da Humanidade.
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
11/16
AGUIRRE, E. 1992).
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
12/16
na: un a cla u p er a I estudi de la controversia ciencia-fe>>. n ler. Col.loquisobre C iencia
i Fe. Actas. Lleida, p. 153-159.
GOULD, S.J. (1992). La flecha del tiempo: mitos y metáforas en el descubrimiento del
tiempo geológico.
Madrid.
HABERMAS,
J .
(1982).
Conocimiento e interés.
Madrid.
IGLESIAS
DI
ÉG
U
EZ,
A. (Inédito).
Hominización e ideoloxía: deconstrucción e recons-
trucción do proceso de hominización.
IGLESIAS DIÉGUEZ, A. (1999).
A
invesfigación en España sobre o evolucionismo huma-
no (1936-1976). Teses de Doutoram ento en CD-RO M, Santiago de Com postela.
IGLE SIAS D IÉGUEZ, A. (1 999). Historia d o pensam ento antropolóxico en Galicia: o dis-
curso sobr e a evolución humana (1859-1976). Santiago de Compostela.
IGLES IAS DIÉGUEZ,
A.,
GIBERT CLOLS,
J.
(1997a). ~~E volucionistasronte creacionis-
tas: a an tropo foxía evolutiva na España contemporánea>,. En
Actas do Congreso de
Historia
d
Antropoloxía e Antropoloxía Aplicada.
Santiago de Compostela, p. 97- 120.
IGLES IAS DIÉGUEZ, A,, GISERT CLO LS,
J.
(1997b).
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
13/16
ROVIRA,
J.
(1993). . n
Pour Danuin,
Paris, p. 11
-44.
TORT,
P.
(199713).
Darwin et le datwinisme.
Paris.
TORT, P. (1997c). . n Pour Darwin Paris, p. 343-355.
TRIGER,
B.G.
(1992).
Historia del pensamien to arqueológico.
Barcelona.
ULIANOV, V. l 1
976).
Materialismo y empiriocriticismo. Moscij.
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
14/16
1936
1941
1944
1947
Com eza a G uerra Civil EspaAola.
A
instauración dun modelo político dictatorial supuxo o control da ciencia pola Igrexa:
-O s teúlogos e os filósofos católicos trazan os limites do saber científico
creacionismo impúxose como única explicación admitida da orixe do Horne.
Vilfalta e Crusaf ont: Hallazgo del Dlyopithecus onfani en el vindoboniense de la cuenca del Vallés-Penedés
Oberm aier e García y Bellido:El hombre prehistdrico
y
los orígenes de la humanidad
2aed.
Villalta e Crusafont: Dos nuevos antropom orfos del Mioceno español y su situación dentro de la moderna
sistemática de los símidos
Obermaier
e
García
y
Bellido: El hombre prehistórico y los orígenes de la humanidad (3 ed.)
Jorda Cerda: El hombre fósil
1948
1949
1950
1952
1953
1954
1955
1956
1957
Obermaier e García y ~ell ido :
l hombre prehisfdricoy los orígenes de la humanidad
(4 ed.)
Termes Ros: La
volución y el origen del cuerpo humano
Meléndez: Problemas paleobiológicos
Rojas Fernández: El origen del hombre se& el Génesisy a la luz de la ciencia
Comeza a actividade científica de Margaief
Ec ham : El hombre en sus primeros orígenes: evolucionismo antropológico
Hurnani generis
Roldán:
Evolución
CAmara Niño: La hnt as ia evolucionista
Crusafont: La noosfera y el cvenómeno humano según las ideas del Padre Teilhard de Chardin
Crusa font e Villalta: 'fAlmogaver', n nuevo pri mate del Eoceno pirenaico
Soto Fernández: Cosmologia: a unidad del universo
Bartina: Hacia los orígenes del hombre
Crusafo nt: Reflexi ones sobre la evolución
Crusafont e Villalta: Sobre la verdadera situación sistemática del géneroAlmogaver
Meléndez: Origeny evolución de la viday del hombre
Obermaier, García
y
Bellido e Pericot: El hombre prehistórico
y
los orígenes de la humanidad (5' ed.)
El Evolucionismo en$losofia
y
teología
Andérez: Hacia el origen del hombre
Crusafont:
El fendmeno humano según los puntos de vista del Padre Teilhard de Chardin.
Arnaldich: El origen del mundov del hombre según la Biblia
1958
1959
1960
Fusté: Alguna s obser vaciones sobre la orientació n de la región occipital en cráneos neandertalens es
Aguime: La ortogknesis y el problem a de la evolución biológica moderna
Cordón: Introducción al origen y evolucidn de la vida
Comeza a actividade científica de Sabater
Pi.
La Teoria de la evolucidn a los cien d o s de Darwin
Crusafont: El oreopiteco
y
el origen del hombre
Bujanda: El origen del hombrey la feologia católica
Maluquer e Pericot: La hummzidadprekisfórica
Crusafont: Evolución y ascensión
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
15/16
os Horninidos terían un antepasado diferente
-
8/19/2019 Evolucionismo O Creacionismo Ciencia Ideoloxia E Reflexion
16/16
.ape@uewnH p ug.euuo4
p
JeSay:,
ele soaywou woH sop oas ou lenp KJ6uw'qana eu opeaseq elguwn lma o~uauiesuad n Jelnqvesap e~e d a j a o ode
un
ueuf~oUWSW
op a
u 6w
op eJnpal esle4 eyunu sqmsnq onb ws rn q p WaleJlsa e4um ep euWelaJ pFa anb uiMiea
ap eJqo ep uqpejdatde equn o u m souiapualua anb o ',emu Miep, o uim asmuqsaid asauwoly w a esntx, ap apro &n oN
-1eipw ue a ~e jn3ad iep6u s e llas oueuinu
wnfl@,
o eianbea 's03#9iopc sodwa~olouiaJ qyu i sou epeqruua
@ O J ~
wplon
ay ¡ ey un
tua
anb uguas s oy ou iod o~ ~s o px ,uo~lp atuw.u&su a laralel ejpiel elamas equn wa uou eueunq
e@ e asauvoly etsa opunf3es
? ~oqrueqn3aWm
op ,evwn=apaJ, ep
6 1
satu nBes
a
0 ~ 6 ~ )aiaunH
a
(salu n6as
8~62. U O J ~ S N ~
ae~dopenb o o4
elqn
ap o~und= ( ~ 8 6
uoqsg)
salmyd sop
yuexolg
p
euianbtq
e ~ n & j
top related