energia eta indarrak

INDARRAK ETA ENERGIA

7. GAIA

1

INDARRAK2

Indarrak eta mugimendua

* Indarren eraginez objektuak mugitzen hasi eta gelditu egiten dira.

* Gure oina eta baloia bereizten direnean, ez diogu indarrik egiten baloiari baina aurrera jarraituko du zerbaitek geldiarazi arte.Esate baterako, atera iristen denean, atezainak indarra egin behar du eskuez, baloia geldiarazteko.

* Lurrak indar bat egiten dio baloiari eta horren ondorioz, geldituz joaten da etengabe. Indar hori murruskadura-indarra da.

balaztak

* Gurpilei esker, marruskadura-indarra txikiagoa da. Eta bizikletaren kasuan, balaztei esker, bizikletaren gurpila geratu egiten da, marruskadura-indar handia egiten baitiote gurpilari.

3

Nola eragiten dute indarrek

• Bi objektu elkar ukitzean agertzen dira indarrak (erraketa eta pilota)

* Iman batek burdinazko objektu bat urrutitik mugitzea egin dezake. Imanek egiten dituzten indarrak erakarpen-indarrak dira.(Iman batek burdinazko objektu bati egiten dion indarra). Beste batzuetan, imanek aldaratze-indarrak eragiten dituzte (Bi iman polo beretik aurrez aurre jartzean getatzen da)

Aldaratze-indarra

4

Grabitate-indarra

• Ohituta gaude ikusten objektu bat askatzen dugunean beti “beherantz” erortzen dela. Baina egia esan, gauzak ez dira “beherantz” erortzen, Lurraren zentroaren norabidean baizik. Grabitate-indarrari esker gertatzen da hori; objektuak Lurrerantz erakartzen dituen indarrari esker, alegia.

Antipodetan, gure aurkako puntukoak, ez dira espaziora joaten gu zutik gaudenean.

5

EN

ER

GIA

6

Zer da energia?

Pilek energia dute

Haizeak ere badu energia. Zuhaitzak bota eta kometak hegaldarazten ditu.

Gasak energia du. Irakitean, ura berotu, eta ur-lurrun bihurtzen da.

7

Energia motak

• Zenbait energia mota daude:• Energia mekanikoa:Higitzen ari diren gorputzek dute

(haizeak)

• Energia kimikoa:Erregaietan pilatzen da. (gasolina, ikatza)

• Bero-energia: Bero gisa igortzen den energia (berogailua)

• Energia elektrikoa:Tresna elektrikoek erabiltzen dutena (xurgagailuak, sakelako telefonoak…) Tximistek ere badute.

• Energia nuklearra: Zenbait substantziak dute.(uranio eta plutonio)

• Argi-energia: Argiak duena.

8

Energia-eraldaketakenergia kimikoa

argi-energia

energia kimikoa

energia mekanikoa

energia elektrikoa

energia mekanikoa

Energia mota bat beste mota bateko energia bihur daiteke:

-Auto batean, gasolinaren energia kimikoa autoak mugitzerakoan duen energia mekanikoa bihurtzen da.

- Bonbilla baten energia elektrikoa argi-energia bihurtzen da.

-Txigorgailu batean, energia elektrikoa bero-energia bihurtzen da.

- Haizagailu batean, energia elektrikoa hegalen energia mekaniko bihurtzen da, hegalak mugitzean.

9

ENERGIAREN ERABILERA

10

Energia iturriak

• Egunero energia mota asko erabiltzen ditugu, energia-iturrietatik lortuta.

- Energia-iturri berriztagarriak. Agortzen ez direnak (Eguzkiaren argia eta haizea) Edo berrizta daitezkeenak (egurra)

- Energia-iturri berriztaezinak. Erabili ahala agortzen direnak (petrolioa)

11

Erregai fosilak• Erregai fosil deritzegu ikatzari,

petrolioari eta gas naturalari.Hobi izeneko lekuetatik ateratzen dira.

• Petroliotik zenbait erregai lortzen dira: gasolina, gasolioa eta butanoa. Gainera, plastikoak eta beste zenbait produktu egiteko ere erabiltzen da petrolioa.

• Gas naturala eta ikatza erregai gisa erabiltzen dira zuzenean. Erabilera nagusia energia elektrikoa lortzea da.

12

Energia elektrikoa• Energia elektrikoa zentral

elektrikoetan ekoizten da:- Zentral termikoetan erregaiak erabiltzen dira.- Zentral hidroelektrikoetan urak erortzean duen energiamekanikoa erabiltzen da.- Eguzki-zentraletan Eguzkiaren argi-energia erabiltzen da.- Zentral eolikoetan haizearen energia mekanikoa erabiltzen da.- Zentral nuklearretan, uraniorenenergia nuklearra erabiltzen da.

13

Energiaren kontsumo arduratsua

* Energiaren kontsumoak bi arazo larri dakartza:

- Kutsadura. Erregaiak erretzean karbono dioxidoa sortzen da, atmosferara doa eta lurraren tenperatura igoarazten du.

14

- Erregai fosilak agortzea. Erregai horiek berriztagarriak ez direnez, denbora pasatu ahala agortu egingo dira.

Arrantza egiten Txinan

Trafikoa Buenos Aires-en

ENERGIA ITURRIAK

BERRIZTAGARRIAK BERRIZTAEZINAK

Erregai fosilak Uranio

Eguzki-energiaHaizea

Uraren mugimenduaEgurra

Ikatza

Gas naturala

Petrolioa