Ámbito da comunicación - edu.xunta.es · os xestos e movementos utilizados por agustín...

46
Educación secundaria para persoas adultas Páxina 1 de 46 Ámbito da comunicación Educación a distancia semipresencial Módulo 4 Unidade didáctica 15 A lingua como instumento de aprendizaxe

Upload: phungkhue

Post on 05-Oct-2018

215 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Educación secundaria para persoas adultas

Páxina 1 de 46

Ámbito da comunicación Educación a distancia semipresencial

Módulo 4 Unidade didáctica 15

A lingua como instumento de aprendizaxe

Páxina 2 de 46

Índice

1. Introdución........................................ .........................................................................3

1.1 Descrición da unidade didáctica ................................................................................... 3

2. Secuencia de contidos e actividades ................ ......................................................5

2.1 � Agustín Fernández Paz e a novela .......................................................................... 5 2.2 � Texto en castellano. Javier Marías .......................................................................... 6 2.3 � Obter información .................................................................................................... 7 2.4 � Os remedios contra o Demo .................................................................................... 8 2.5 � Texto en castellano. 40 años de “Astral Weeks”...................................................... 9 2.6 � As enciclopedias ................................................................................................... 10 2.7 � Texto en castellano. Los diccionarios .................................................................... 11 2.8 � Texto en castellano. Los diccionarios de biografías............................................... 12 2.9 � Texto en castellano. Los glosarios......................................................................... 13 2.10 � A guerra do Iraq .................................................................................................... 14 2.11 � Mecanismos gramaticais e léxicos de referencia interna (aspectos teóricos) ........ 15 2.12 � Pan e coitelo.......................................................................................................... 16 2.13 � Texto en castellano: Novelas ejemplares .............................................................. 17 2.14 � A oración (aspectos teóricos) ................................................................................ 18 2.15 � O cambio de categoría gramatical (aspectos teóricos) .......................................... 20 2.16 � Costa Norte/ZFK ................................................................................................... 21 2.17 � Texto en castellano: El príncipe............................................................................. 22 2.18 � En que mundo vivimos? ........................................................................................ 23 2.19 � Lecturas ................................................................................................................ 24 2.20 � Construcións ......................................................................................................... 25 2.21 � América ................................................................................................................. 26 2.22 � A sombra da memoria ........................................................................................... 28 2.23 � Texto en castellano. Eloísa está debajo de un almendro ....................................... 30

3. Resumo de contidos ................................. ..............................................................32

4. Exercicios de autoavaliación ....................... ..........................................................33

5. Solucionarios...................................... .....................................................................35

5.1 Solucións das actividades propostas .......................................................................... 35 5.2 Solucións dos exercicios de autoavaliación ................................................................ 42

6. Glosario........................................... .........................................................................44

7. Bibliografía....................................... ........................................................................46

Páxina 3 de 46

1. Introdución

1.1 Descrición da unidade didáctica

Esta unidade denomínase A lingua como instrumento de aprendizaxe. Dedicaremos a esta unidade un tempo equivalente a 16 horas lectivas. Pode distribuílas como mellor lle pareza pero é recomendable que diariamente traballe nela entre unha e dúas horas. Ademais, debe ter en conta as seguintes cuestións:

� A unidade contén textos e exercicios en galego e castelán, pois son as dúas linguas do ámbito coas que imos traballar.

� A unidade consta de dous tipos de textos ou contidos: uns que levan a etiqueta de as-pectos teóricos, que son os que debe comprender e memorizar, e outros que carecen de-sa etiqueta, que son os que debe ler e comentar.

Outra cuestión que se dá nesta e no resto de unidades é que os contidos e actividades están elaborados seguindo o que podemos chamar bloques de contidos. Son cinco: comunica-ción oral, comunicación escrita, coñecemento da lingua, lingua e sociedade, e educación literaria. En cada un deses bloques aténdese especificamente a unha determinada cuestión, tal e como os seus nomes indican.

Como poderá observar, logo de comezar a traballar coa unidade, nela non aparece de xeito explícito esa división por bloques. Isto fíxose así para lograr unha maior cohesión temática e estrutural. De todos os xeitos, pode atopar explicitadas no punto 3 as activida-des e os contidos que abrangue cada un dos bloques.

Logo de rematada a unidade deberá ser capaz de:

� Valorar a importancia que ten a lingua oral como forma de comunicación universal.

� Comprender textos procedentes de distintas presentacións, exposicións ou conferencias realizadas no ámbito académico.

� Ser consciente da importancia dos elementos paraverbais e non verbais na intervención oral planificada.

� Usar estratexias que lle facilitan a recollida de información: apuntamentos, subliñados, guións, fichas temáticas e resumos.

� Recoñecer e comprender textos do ámbito académico como os procedentes de diciona-rios, glosarios e enciclopedias, todos eles en diversos soportes.

� Compoñer textos, en soporte impreso ou dixital, do ámbito académico, nomeadamente expositivos e argumentativos, elaborados a partir de diversas fontes e organizados me-diante esquemas, mapas conceptuais e resumos.

� Identificar e usar, de xeito consciente, algúns mecanismos gramaticais e léxicos de re-ferencia interna vistos en unidades anteriores.

� Recoñecer os esquemas semántico e sintáctico da oración, construír e formar enuncia-dos de acordo con estes esquemas e usar a terminoloxía sintáctica básica.

� Analizar e usar procedementos léxicos e sintácticos para o cambio de categoría.

Páxina 4 de 46

� Comprender a situación sociolingüística de Galicia a través da revisión da presenza da lingua nos principais ámbitos e contextos, e dos factores de normalización.

� Ler e comprender novelas do século XXI nas dúas linguas do ámbito.

� Ler e comprender poemas contemporáneos e modernos valorando a función dos ele-mentos simbólicos e dos recursos retóricos e métricos presentes neles.

� Ler e comprender fragmentos de pezas teatrais contemporáneas, constatando algunhas innovacións nos temas e nas formas.

Páxina 5 de 46

2. Secuencia de contidos e actividades

2.1 ���� Agustín Fernández Paz e a novela

Diríxase ao seguinte enderezo de internet e vexa o vídeo onde Agustín Fernández describe que proceso segue para a elaboración dunha novela:

� [http://es.youtube.com/watch?v=56ETHDA11lE]

Páxina 6 de 46

2.2 ���� Texto en castellano. Javier Marías

Vea el vídeo titulado Javier Marías, a libro abierto: A sangre fría y Fahrenheit 4, en la siguiente dirección web:

� [http://www.youtube.com/watch?v=PxE9DI4T3HI]

Actividades propostas (textos 2.1 e 2.2)

S1. Texto 2.1. Vexa o texto e responda ás cuestións.

� Cal é o tema principal do texto?

� Os xestos e movementos utilizados por Agustín Fernández Paz reciben o nome de contexto non verbal e son tan importantes coma o contexto verbal (o que se fala). Por que cre que esta afirmación é verdadeira? Xustifique a resposta.

S2. Texto 2.2. Actividad en lengua castellana. Vea el texto y responda: ¿cuál es el tema principal del texto?

S3. Responda ás seguintes cuestións relacionadas cos dous textos.

� Cre que nun discurso, presentación ou relatorio se deben utilizar oracións ou expresións moi complexas ao igual que na escrita? Por que?

� Cal cre que é a intención do falante en cada un dos textos que vimos?

Páxina 7 de 46

2.3 ���� Obter información

Normalmente, cando buscamos información en diversas fontes documentais para reali-zarmos un traballo específico só nos interesa un fragmento concreto do encontrado, no que se fala do tema que buscamos. Outras veces, aínda sendo útil toda a información dispoñi-ble, esta é moi extensa e debemos comprimila ou resumila para que se adapte ás preten-sións do noso traballo. Nestes casos é cando nos pode ser moi útil recorrer a unha ou a va-rias das estratexias que existen para a recollida de información. As máis útiles son:

� Os apuntamentos: consiste en tomar notas por escrito dos fragmentos máis salienta-bles da información que estamos visualizando, oíndo ou lendo. Por exemplo: cando o profesor explica na clase un tema e vostede vai collendo apuntamentos do que di se-gundo lle pareza importante ou non a información da que fala.

� O subliñado: consiste en destacar mediante un trazo (liñas, raias ou outros sinais) as frases esenciais e as palabras claves dun texto. Que debemos subliñar? A idea principal dun texto ou parágrafo, palabras técnicas ou específicas do tema que estamos estudando e algún dato relevante que nos permita unha mellor comprensión. Nunca se debe subli-ñar nunha primeira lectura, convén ler o texto antes dúas ou tres veces.

� O guión: o guión é un escrito no que breve e ordenadamente se apuntaron algunhas ideas ou cousas co obxecto de que sirva de guía para un determinado fin. Por exemplo: se ten que dar unha charla sobre un tema calquera pode apuntar nun papel as ideas principais sobre as que vai xirar a exposición; deste xeito, seralle máis fácil seguir unha secuencia de ideas evitando as repeticións ou os erros involuntarios.

� O resumo: despois de ler un texto, comprendelo adecuadamente e subliñar nel as pala-bras técnicas ou ideas principais necesarias, é cando debemos proceder a realizar un re-sumo do mesmo. Resumir é realizar unha breve redacción que recolla as ideas princi-pais do texto mais utilizando o noso propio vocabulario.

� As fichas temáticas: nunha ficha temática recóllense de forma ordenada e sistematiza-da os datos principais ou máis relevantes extraídos previamente dun texto, lección, etc. Son de tamaño rectangular e o seu contido pode variar en función das nosas necesida-des. Por exemplo: acabamos de ler un capítulo extenso dunha novela e queremos ter claro os personaxes que interveñen, quen son, de que falan, acordarnos do significado de certas palabras que tivemos que buscar no dicionario, resumir o seu contido, etc. Pois para isto poderíamos realizar unha ficha temática como a que segue:

Título do capítulo

Resumo

– Eva

– Raquel ���� Personaxes principais

– Xabier

– Pedro ���� Personaxes secundarios

– Verónica

– Paupérrimo ���� Significado de:

– Adusto

Páxina 8 de 46

2.4 ���� Os remedios contra o Demo

Os cregos son magos, pois están en contacto co sagrado. Son descendentes dos antigos xamáns e sacerdotes. Por iso son curas, ou sexa, curan. As súas mans son moi importantes, pois son vehículo da divindade. Por iso as bruxas buscan tollérllelas. Polo xeral os curas teñen gran poder contra o trebón e contra os que o causan, nubeiros, tronantes, etc. Do mesmo xeito os cregos teñen poder contra as meigas e contra os demos, aos que poden expulsar dos corpos mediante esconxuros.

Teñen tanto poder que unhas das persoas que máis frecuentemente resultan aolladores involuntarios son os curas. Moitas veces, sendo conscientes do mal que os seus ollos producen, sen ter intención nin desexo de prexudicar a ninguén, evitan ollar dereitamente as persoas e os animais e acostuman cubrir os ollos con lentes escuras. Teñen especial perigo como obxectivos involuntarios dos curas aolladores as mulleres que camiñan cara á feira coa rodela e a cesta dos ovos na cabe-za. Se cruza no camiño cun cura aollador, os ovos caerán e esnaquizaranse. Os curas aolladores adoitan atoparse tre-mendamente incómodos co seu poder e pasan por moitas situacións desagradables. Pagan xenerosamente polas cousas que derraman. Di unha endiañada: “Non me atrevo a ir ao cura, non me atrevo, non o quero ofender, non sexa que non me cure”. Outra: “A meiga esa, como viviu tantos anos co cura, seguro que el lle aprendeu cousas de bruxería”. Outra: “A min resúltame imposible miralo mentres me está poñendo os evanxeos. El quéreme erguer a cabeza, pero eu teño medo e non me atrevo”. E outra máis: “Ten a ollada moi forte, e din que menos mal que ten gafas, porque se non sería peor”. “Agora o cura xa sabe moito, pero ás veces pasouno moi mal, unha vez saíu da igrexa e vomitou e tirárono os demos e case rompe unha perna, pero agora xa é moi forte. Eu non me atrevo a ollalo. É moi forte”. “O sabio de xunto a Sarria ten poder porque adiviña, será por bruxo. O cura non é bruxo pero adiviña e ten poder, son moi parecidos ou iguais. O cura sabe por cura”.

“Don Xosé, crego de Vilastose, Muxía, era Sabio. Atendía todas as consultas e non cobraba pero aceptaba regalos. Apro-veitándose diso parece que uns médicos de Santiago quixeron quitalo do medio mandándolle unha torta envelenada; el, que o sospeitou, deulle a proba ó can e este morreu. Chamábanlle o Entendido de Vilastose, e como proba da súa sabe-doría cóntase como un dos seus pacientes que saíu da casa con tres ducias de ovos para regalarlle, pensouno mellor polo camiño e decidiu esconder unha para cando volvese. Chegou á casa do Entendido e díxolle:

— ¡Aquí lle traio dúas ducias de ovos para vostede!

Don Xosé, presto, respondeulle:

— ¿Por que non as agachas onde deixaches a outra?”

Moitas veces usan un libro máxico que permite ao que o interprete descubrir tesouros, levitar, conxurar perigos e demiños ou nubeiros, etc. Existen múltiplas versións deste libro: o Ciprianillo ou Libro de San Cipriano.

Artigo de Xosé Miranda; extraído da edición dixital d´A Nosa Terra (13/04/2009)

Páxina 9 de 46

2.5 ���� Texto en castellano. 40 años de “Astral Weeks”

Muy pocos sonidos se pueden escuchar hoy tan vanguardistas como los de Astral Weeks, el disco de Van Morrison que estos días cumple cuarenta años. Todas las listas de críticos y revistas especializadas sitúan esta cima creativa entre las mejores de la historia de la música pop. El legendario elepé nunca ha necesitado naftalina para reclutar nuevas hornadas de melómanos, pero su autor ha decidido celebrar el aniversario con dos conciertos en Los Ángeles (ayer y hoy), con cuyo material se editará un disco conmemorativo.

El irlandés grabó las ocho canciones en dos intensas jornadas, con músicos de estudio a los que no conocía y a quienes enseñó los acordes en los instantes previos a la grabación. Quería que improvisaran y expresaran libremente lo que sintie-ran. En esos días otoñales de 1968, su aliento reventaba cualquier alcoholímetro que osara cruzarse con él. Intentaba así ahuyentar la angustiosa sombra del fracaso vital, y su exorcismo se derramó en los surcos de esta obra maestra cuyos ecos sobrevuelan toda su obra posterior.

"Si me aventurara en el torbellino" son las primeras palabras que el músico lanza con voz sobrenatural en Astral Weeks. Nadie esperaba ese inclasificable sonido que acababa de inventar un joven de 23 años procedente del rhythm and blues y con algún éxito en el pop. El compositor había transformado los vatios de los Them en sinuosos acordes acústicos que be-saban las orillas del folk, pero también lanzaban destellos de jazz, soul, blues y guiños celtas.

El León de Belfast vierte amplias dosis de improvisación vocal y eleva a categoría universal sus propias vivencias infanti-les. Peter Handke ha escrito que en sus cuerdas vocales anida "el canto de una vieja, una mujer, un niño y un hombre. La voz de un hombre". Evoca las calles de su niñez irlandesa, el dolor por la inocencia perdida y los primeros amores de un pasado que recupera con chispazos de belleza. Morrison persigue un renacimiento interior y allí, a miles de kilómetros de su hogar, entre Boston y Nueva York, "en otro tiempo, en otro lugar", encuentra Belfast para siempre, donde refulge la be-lleza de los días perdidos.

Pero las letras apenas significan nada si se desgajan de su voz, el instrumento esencial que invita a cuerdas y vientos a transitar por caminos inexplorados; es una garganta que se adentra por territorios musicales arriesgados, edificando ins-tantes irrepetibles. Machaca las palabras, las vacía, las repite y las vuelve a llenar hasta desmantelar el lenguaje y conver-tir las sílabas en música que alza el vuelo sin más ley que la libertad.

Astral Weeks encumbra a Morrison como el poeta místico en el firmamento del rock. Su profundidad espiritual y la búsque-da filosófica le han situado en una órbita extremadamente personal, repleta de momentos mágicos y trascendentes. Tal vez por ello esta pasada primavera Bruce Springsteen confesó ante el público que este álbum era como una religión para él.

El disco carece de espina dorsal, porque cada canción alberga vida propia y se conecta de forma tan sutil como férrea con el resto. La voz navega desde la placidez de Sweet thing hasta las turbulencias de The way young lovers do para fundirse en el silencio de la inquietante Slim slow slider. En los estertores de 1968, se lanzaron unas 20.000 copias del vinilo, pero Warner no pudo promocionar las ventas con un sencillo: Madame George sobrepasa los nueve minutos; Ballerina y Astral Weeks, los siete; Cyprus Avenue, los seis

... Unos tiempos que rompen las costuras comerciales de su tiempo. Sin embargo, el boca a boca salta todos los obstácu-los y el disco cala como una fina lluvia hasta erigirse como un símbolo misterioso de la cultura popular.

Miguel López, artículo extraído de la edición digital de El País, 08/11/2008

Actividades propostas (textos 2.3, 2.4 e 2.5)

S4. Lea os textos 2.4 e 2.5 dúas ou tres veces e realice as seguintes tarefas (as cuestións relativas ao texto 2.5 debe respondelas en castelán).

� Subliñe as ideas principais, palabras que non entenda e, en definitiva, a infor-mación que vexa salientable para comprender perfectamente ambos os textos.

� Busque o significado das palabras ou termos dos textos que descoñeza e anóte-os por escrito nunha folla de papel ou nun procesador de textos.

� Faga unha ficha temática de cada texto, coa información ben estruturada e or-denada. A ficha pode constar dos apartados que considere necesarios mais debe ter obrigatoriamente un onde apareza o resumo do artigo.

Páxina 10 de 46

2.6 ���� As enciclopedias

Artigo extraído da Galipedia

Páxina 11 de 46

2.7 ���� Texto en castellano. Los diccionarios

���� aquilatar. tr. Examinar y graduar los quilates del oro y de las perlas y piedras preciosas. || 2. Examinar y apreciar debi-damente el mérito de alguien o el mérito o verdad de algo. ||. 3. apurar (|| purificar).

���� climatizar. (De clima) tr. Dar a un espacio cerrado las condiciones de temperatura, humedad del aire y a veces también de presión, necesarias para la salud o la comodidad de quienes lo ocupan.

���� garrotal. (De garrote). m. Plantío hecho con estacas o garrotes de olivo.

Real Academia Española, Diccionario de la lengua española (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008

Páxina 12 de 46

2.8 ���� Texto en castellano. Los diccionarios de bio-grafías

���� Goebbels, Joseph (1897-1945). Principal propagandista nazi, muy influido por Oswald Spengler. Doctor en filología alemana, Goebbels fue el fundador y editor del periódico nazi Der Angriff (“El ataque”, 1927-1935). En 1933 fue nombra-do ministro de Propaganda y presidente de la Cámara de Cultura del Reich, y en 1944 apoderado general para la movili-zación total. Habilísimo demagogo, Goebbels fue el portavoz oficial del régimen y el responsable de la germanización cultural alemana durante el Tercer Reich. Fiel a �Hitler hasta el final, se suicidó con su mujer en el búnker de la Canci-llería del Reich en Berlín tras haber dado muerte a sus seis hijos.

���� Himmler, Heinrich. (1900-1945). Desde los años veinte fue miembro del círculo de �Hitler y del Partido nazi. Dirigente de las SS desde 1929, fue desde este cargo uno de los principales responsables de la configuración de la ideología na-cionalsocialista como religión política. También desde las SS cofundó en 1937 el departamento Herencia Ancestral (Ah-nenerbe), inicialmente dedicado a promover investigaciones y expediciones que permitieran probar la veracidad de la cosmovisión nazi. Nombrado jefe de la policía alemana en 1936, acabó siendo el máximo organizador de los mecanis-mos de represión del Tercer Reich. Tras caer prisionero de los británicos, se suicidó en 1945.

���� Riefenstahl, Leni (1902-2003). Actriz y cineasta alemana. Inició su carrera como actriz bajo la dirección de Arnold Franck, famoso por sus películas de alta montaña, quien la introdujo en el manejo de la cámara. Su primera película co-mo directora es La luz azul (1932), en la que también interpreta el papel principal. A partir de 1933 realiza dos importan-tes películas de propaganda de carácter documental por encargo de �Hitler, quien siempre la apoyó: La victoria de la fe (1933) y El triunfo de la voluntad (1934), a las que seguiría su documental en dos partes sobre los Juegos Olímpicos de 1936: Fiesta de los pueblos y Fiesta de la belleza. Su extraordinario talento en el manejo de la cámara y su habilidad pa-ra captar la atmósfera sugestiva del nazismo la han convertido en la representante más conocida de la propaganda nazi. En los diversos procesos de desnazificación a los que fue sometida obtuvo la categoría de simpatizante. Después de 1945 prosiguió su carrera como fotógrafa, para lo que viajó repetidas veces a África para su reportaje fotográfico sobre los Nuba de Sudán. Con más de setenta años aprendió a bucear y se dedicó a la fotografía submarina. Sus memorias (1987) constituyen un importante, aunque controvertido, testimonio histórico sobre el nazismo.

Sala Rose, Rosa, Diccionario crítico de mitos y símbolos del nazismo, Acantilado, Barcelona, 2003

Páxina 13 de 46

2.9 ���� Texto en castellano. Los glosarios

���� Backup. Copia de respaldo o seguridad. Acción de copiar archivos o datos de forma que estén disponibles en caso de que un fallo produzca la pérdida de los originales. Esta sencilla acción evita numerosos, y a veces irremediables, pro-blemas si se realiza de forma habitual y periódica.

���� Base de datos. Conjunto de datos que pertenecen al mismo contexto almacenados sistemáticamente. En una base de datos la información se organiza en campos y registros. Los datos pueden aparecer en forma de texto, números, gráfi-cos, sonido o vídeo.

���� Bit. Dígito Binario. Unidad mínima de almacenamiento de la información cuyo valor puede ser 0 ó 1 (falso o verdadero respectivamente).

���� Blog. Versión reducida del término "web log". Es la información que un usuario publica de forma fácil e instantánea en un sitio web. Generalmente un blog se lee en orden cronológico. Es muy habitual que dispongan de una lista de enlaces a otros weblogs y que ofrezcan un sistema de comentarios que permite a los lectores establecer una conversación con el autor y entre ellos acerca de lo publicado.

���� Bluetooth. Estándar de transmisión inalámbrica de datos vía radiofrecuencia de corto alcance (unos 10 metros). Entre otras muchas aplicaciones, permite la comunicación entre videocámaras, teléfonos móviles y ordenadores que tengan este protocolo, para el intercambio de datos digitalizados (vídeo, audio, texto). Bluetooth no solamente posee una eleva-da velocidad de transferencia de 1MB/s, también puede ser encriptado con un código pin. Con una velocidad de 1600 saltos por segundo, su interceptación es difícil y la interferencia por ondas electromagnéticas es pequeña.

���� Buscador. Los buscadores (o motores de búsqueda) son aquellos que están diseñados para facilitar encontrar otros si-tios o páginas web. Existen dos tipos de buscadores, los spiders (o arañas) como Google y los directorios, como Yahoo.

Glosario de informática [http://www.panamacom.com/glosario/letra-b.html]

Actividades propostas (textos 2.6, 2.7, 2.8 e 2.9)

S5. Textos 2.6, 2.7, 2.8 e 2.9. Lea os textos e fíxese, sobre todo, na estrutura de ca-da un. Deseguido, responda ás seguintes cuestións:

� Describa como aparece presentada, estruturada e de que tipo é a información que se nos dá en cada texto.

� Defina cos súas palabras que é un dicionario, unha enciclopedia (conteste en castelán), un dicionario biográfico (en castelán) e un glosario (en castelán).

Páxina 14 de 46

2.10 ���� A guerra do Iraq

Elabore un texto argumentativo que verse arredor do seguinte tema: a guerra do Iraq. Debe situarse a favor ou en contra pero sempre utilizando argumentos válidos. Para realizar o texto debe seguir os pasos que se lle indican:

� Busque en diversas fontes (tradicionais ou dixitais) información sobre a Guerra do Iraq: orixes, causas…

� Realice con cada unha das informacións que obtivo un esquema xerárquico das ideas que aparecen nelas e un resumo. Isto serviralle de axuda para a elaboración do texto ar-gumentativo.

� Elabore o texto argumentativo sobre esa guerra axudándose da información que obtivo nas fontes consultadas.

� Escriba o texto coa súa forma final nun procesador de textos e imprímao.

Páxina 15 de 46

2.11 ���� Mecanismos gramaticais e léxicos de referen-cia interna (aspectos teóricos)

Neste punto teórico imos revisar algúns mecanismos gramaticais e léxicos de referencia interna (de xeito resumido) que xa vimos en unidades anteriores mais que debido á súa importancia convén volver sobre eles. Estes son:

� A repetición: consiste en utilizar nunha oración ou texto referencias á mesma palabra varias veces mediante o uso de sinónimos, hiperónimos, repetindo o mesmo elemen-to… Exemplo: Aquela rosa branca, que ten Eva na man, é preciosa. Facía tempo que non vía unha flor tan rechamente.

� A elipse: consiste en suprimir palabras que non son imprescindibles para a compren-sión dun texto. Exemplo: Ese profesor é o mellor (profesor) de todo o centro.

� A deíxe: son palabras que serven para indicarnos cousas (deixis, en grego, significa si-nalar). Palabras coma ti, hoxe, aquí, isto, son expresións deícticas, que nos serven para sinalar ou facer referencia a persoas, situacións, lugares, etc. Exemplo: Este neno é moi educado pero ese é unha boa peza. // O meu pai librouse do accidente pero o teu tivo feridas graves.

Páxina 16 de 46

2.12 ���� Pan e coitelo

O EXÉRCITO DAS SOMBRAS

Ao Conselleiro Carrodeguas cústalle pegar no sono. Nin sequera adormece con músicoterapia. Ten pasado veladas espe-rando o efecto narcótico das trinta e tres variaciós Goldberg compostas por Bach para arrolar ao Conde Von Keyserling. A nanomúsica constata que as membranas das células emiten sons musicais, as enfermas versionan Miña terra galega de Siniestro Total, e as sas Mi tierra gallega, doce copla do Festival do Miño. Quizais estraña, como cando era neno e chora-ba se o deitaban fóra da súa cama habitual. Mora nunha casa de aceiro, formigón e vidro, constituída por un complexo ho-rizontal rematado por un cubo pequeno de aspecto metálico con vistas a un val que limita a cidade polo oeste. Encargoulla a un arquitecto careiro e moderno, como investimento máis que por acollerse nun espazo que considera provisorio. Un su-plemento dominical, dedicado a ensinar a nova arquitectura, definiuna en termos moi eloxiosos: A vivenda responde a un concepto sinxelo e funcional, sendo o interior un lugar rebordante de claridade. Descansa nun dormitorio de traza xuvenil, entre unha versátil composición de mobles acabados en cor ulmeiro e marfín, pero a disposición do cuarto non lle incum-be, resúltalle allea e postiza como se se tratase dun set que os especialistas decoran con obxectos destinados a pór en destaque o carácter do protagonista do filme. Os escenógrafos preparan o ambiente dos actores como os viticultores as cubas que han recibir o viño: o despacho de Expediente X cunhos libros de satanismo empillados nun estante e o salón dunha película costumista dos anos sesenta ou setenta cun cartel adherido á parede do toureiro Sánchez Bejarano e un exemplar de escolmas do Reader´s Digest pousado no mesote do terno [...].

Iglesias, Bieito, Pan e coitelo, Galaxia, Vigo, 2008

Páxina 17 de 46

2.13 ���� Texto en castellano: Novelas ejemplares

EL LICENCIADO VIDRIERA

[…] Allí se embarcaron en cuatro galeras de Nápoles y allí notó también Tomás Rodaja la extrema vida de aquellas marí-timas casas, adonde lo más del tiempo maltratan las chinches, roban los forzados, enfadan los marineros, destruyen los ratones y fatigan las maretas. Pusiéronle temor las grandes borrascas y tormentas, especialmente en el golfo de León, que tuvieron dos: que la una los echó en Córcega y la otra los volvió a Tolón, en Francia. En fin; trasnochados, mojados y con ojeras llegaron a la hermosa y bellísima ciudad de Génova, y desembarcándose en su recogido mandrache, después de haber visitado una iglesia, dio el capitán con todos sus camaradas en una hostería, donde pusieron en olvido todas las bo-rrascas pasadas con el presente gaudeamus. Allí conocieron la suavidad del treviano, el valor del monte frascón, la nicerca del Asperino, la generosidad de los dos griegos Candía y Soma, la grandeza del de las cinco viñas, la dulzura y apacibili-dad de la señora Garnacha, la rusticidad de la chéntola, sin que entre todos estos señores osase parecer la bajeza del ro-manesco. Y habiendo hecho el huésped la reseña de tantos y tan diferentes vinos, se ofreció de hacer parecer allí, sin usar de tropelía ni como pintados en mapa, sino real y verdaderamente, a Madrigal, Coca, Alaejos, y a la imperial más que real ciudad, recámara del dios de la risa. Ofreció a Esquivias, a Alanis, a Cazalla, Guadalcanal y Descargamaría. Finalmente, más vinos nombró el huésped, y más les dio que pudo tener en sus bodegas el mismo Baco. Admiráronle también al buen Tomás los rubios cabellos de las genovesas y la gentileza y gallarda disposición de los hombres, la admirable belleza de la ciudad, que en aquellas peñas parece que tiene las casas engastadas como diamantes en oro [...].

Cervantes Saavedra, Miguel (de), Novelas ejemplares, editado por J. Pérez del Hoyo, Madrid, 1970

Actividades propostas (textos 2.11, 2.12 e 2.13)

S6. Texto 2.12. Subliñe no texto todos os mecanismos de cohesión textual descritos no texto teórico 2.11 e clasifíqueos en: repetición, elipse e deíxe.

S7. Texto 2.13. Actividad en lengua castellana. Subraye en el texto todos los meca-nismos de cohesión textual descritos en el texto teórico 2.11 y clasifíquelos en: repetición, elipsis y deixis.

S8. Elabore un pequeno texto en galego ou en castelán que verse sobre un tema de actualidade, o que queira. Logo léao e identifique nel os mecanismos de cohe-sión textual que empregou e que vimos no texto teórico 2.11. Clasifíqueos.

Páxina 18 de 46

2.14 ���� A oración (aspectos teóricos)

Neste punto teórico imos seguir revisando algunhas cuestións relacionadas coa oración que xa vimos en unidades anteriores pero que cómpre repasar por ser conceptos básicos que deben quedar ben claros.

A oración transmite un contido completo. Está separada doutras por pausas e ten unha entoación determinada.

Punto de vista sintáctico

A oración caracterízase por ter como elementos esenciais un suxeito e un predicado:

� Suxeito: é o elemento da oración que realiza a acción indicada polo verbo. O suxeito é un sintagma nominal, é dicir, un substantivo (ou pronome), ao que chamamos núcleo, e que pode ir acompañado doutras palabras coas que forma unha unidade. Exemplos (en negriña o núcleo e subliñado o suxeito): Pedro corre moi rápido / O meu pai tropezou co farol.

Hai oracións con suxeito omitido: É guapa (suxeito omitido: ela) e oracións sen suxei-to: En Santiago chove moito. As oracións sen suxeito levan verbos referidos a fenóme-nos atmosféricos ou o verbo haber conxugado en terceira persoa de singular: hai, había, houbo, haberá…

� Predicado: é outra das partes dunha oración. É o que se di do suxeito. O predicado é sempre un sintagma verbal, é dicir, un verbo que funciona como núcleo e que pide ir acompañado doutras palabras coas que forma unha unidade. Exemplos (en negriña o núcleo e subliñado o predicado): Lucas fixo ben o exame / Manola andou durante sete quilómetros.

Punto de vista semántico

A oración caracterízase pola intención coa que se fala ou a actitude do falante ante o que di; pódense distinguir os seguintes tipos:

� Enunciativas: informan acerca de algo, afirmándoo ou negándoo. Exemplo: A casa de Pedro é verde.

� Interrogativas: formulan unha pregunta. Poden ser directas (cun signo de interrogación ao final, en galego, ou entre dous signos de interrogación, en castelán): Que hai para cear? ou indirectas (sen signos de interrogación): Chama ao Alberte e pregúntalle can-do vai regresar da súa estancia no Brasil.

� Exclamativas: din algo con especial intensidade ou sentimento. Exemplo: Ao fin apro-baches a materia!

� Exhortativas: transmiten unha orde, un mandato ou un rogo. Exemplo: Colle a tixola, pona ao lume, frite primeiro as patacas e despois as costeletas.

� Dubitativas: manifestan unha dúbida. Exemplo: Talvez sexa a túa ocasión para demos-trares o que vales.

� Desiderativas: manifestan un desexo. Exemplo: Oxalá Iria volva comigo.

Páxina 19 de 46

Actividades propostas (texto 2.14)

S9. Elabore tres oracións con suxeito omitido e tres sen suxeito.

S10. Identifique e subliñe nas seguintes oracións o núcleo do suxeito, o núcleo do predicado e os seus complementos.

Serxio xoga ao fútbol todos os días Non apareceu pola oficina en todo o día

Alex e Rita andan sempre xuntos Os venres pola noite xogamos ao póker

O experimento funcionou O meu tío leva no hospital dúas semanas

O seu pai é directivo dunha gran empresa Vítor obtivo un dez no exame

S11. Diga de que tipo son os seguintes enunciados tendo en conta a actitude do fa-lante.

Cantos anos tes? Pode ser como dis pero non estou seguro.

Abre a porta, entra no cuarto e acende a luz. Oxalá España gane o mundial de fútbol!

En Sevilla vai moita calor. Avisa a Pedro e pregúntalle a que hora sae o tren.

Da que te zafaches! O libro que me recomendou Xaime é horrible.

S12. Transforme os seguintes enunciados modificando a actitude do falante.

Arre demo Serxio, fixéchelo mal outra vez! Falei con Vítor e pregunteille como se chama o amigo.

Pode que mañá vaia de compras a Vigo. Este automóbil ten pouca potencia.

Que é iso que ten agochado na man dereita? Quítate de diante!

O tempo nesta zona do país é pésimo.

Páxina 20 de 46

2.15 ���� O cambio de categoría gramatical (aspectos te-óricos)

Un mesmo significado pode manifestarse nun texto a través de diversas clases de palabras. A transformación dunha clase de palabra noutra prodúcese mediante morfemas. Exemplo: interromper (verbo)�interrupción (substantivo).

Ademais, os determinantes (artigos e adxectivos determinativos) teñen a facultade de transformar calquera clase de palabra nun substantivo. Nestes casos o determinante cum-pre a función de substantivador e o elemento transformado por el denomínase palabra substantivada. Exemplo: Gústame esa casa verde (adxectivo) / Colle o verde (adxectivo substantivado).

Páxina 21 de 46

2.16 ���� Costa Norte/ZFK

CAPÍTULO DOUS

Feliz, feliz... nun hospital. Rosa alí descubrira o mundo. O hospital non. O mundo.

No hospital, o tipo de branco que apareceu na porta non era enfermeira.

De momento era o tipo, sen máis.

O hospital non era hospital e a enfermeira viña sen termómetro. Non era enfermeira. Non levaba os zoquiños brancos fu-rados de enfermeira nin a bata verde cos botóns por diante de enfermeira. Zoquiños brancos, ringleira de botóns, bata ver-de. Todo limpo e transpirable. Quen lle dera a este tipo ser. Que non era.

As enfermeiras, poñamos, tiñan a nota máis alta: sobresaliente. Escollían elas, non entraba calquera. O tipo, insisto, de pé na porta estudou o chan cun xiro mecánico do pescozo. Uniforme de licra, axustado, marcando paquete, novos materiais. Un tanto superheroe e un tanto gay. Avaliou as opcións para dispoñer do cadáver dela unha vez morta. Ela, a única super-vivente. Por que sempre se tiña que dar por morta?

Nos hospitais sempre hai unha planta especial para que a xente morra xunta, un ascensor especial, unha porta especial. Ás veces teñen as mellores vistas, coma se fose un ascenso. Ninguén fóra sabe nada, nin sequera nas outras plantas. A ninguén fóra lle van arrincar que coñeza o asunto, que teña indicios. Nada.

Nas outras plantas padécese, as feridas cicatrizan lentas. Nesta planta a morfina condimenta a sopa. Aos mortos dinlles que van facer unhas probas e sácanos na cama con rodas. Iso si, en principio, a todos nos abraia a cama con rodas, o respaldo abatíbel e o timbre directo. Algo tan técnico. Os compañeiros de cuarto nin se dan conta, a televisión está paga e eles cren nas probas, fixéronlles moitas, sempre volveron. O morto non. Xa se vía que estaba mal, dicían, pasara mala noi-te. Cambiárono de planta. Eles xa lle escoitaran á enfermeira algo de glicosa, ou da tensión, a temperatura, o fígado, unha hemorraxia interna... datos que falaban ben claro da inminencia de “o peor”.

[...]

Borrazás, Xurxo, Costa Norte/ZFK, Galaxia, Vigo, 2008

Páxina 22 de 46

2.17 ���� Texto en castellano: El príncipe

���� ���� Ver Glosario: Maquiavelo, Nicolás

CAPÍTULO V

Cuando los estados que se conquistan, como hemos dicho, están acostumbrados a vivir en libertad y a tener sus propias leyes, hay tres formas de conservarlos: la primera es destruirlos, la segunda ir a vivir allí personalmente y la tercera dejar que sigan viviendo con sus leyes, cobrándoles un tributo y creando en su interior gobiernos oligárquicos que los manten-gan fieles a ti. Porque dichos gobiernos saben que, al haber sido creados por el príncipe, no pueden subsistir sin su poder y su amistad, y se ven obligados a hacer todo lo posible para mantenerle. Además, es más fácil gobernar una ciudad acos-tumbrada a vivir en libertad utilizando a sus propios ciudadanos que de cualquier otra forma, si es que se desea conservar-la. Entre otros ejemplos tenemos a los espartanos y a los romanos. Los espartanos controlaron Atenas y Tebas mediante go-biernos oligárquicos, pero no obstante las volvieron a perder. Los romanos, en cambio, para apoderarse de Capua, Carta-go y Numancia las destruyeron, y no las volvieron a perder; por el contrario, quisieron gobernar Grecia como lo habían hecho los espartanos, dejando que fuera libre y que conservara sus propias leyes, y no lo consiguieron, por lo que tuvieron que destruir muchas ciudades para poder conservarla. Porque, en realidad, no existe otra forma segura de dominarlas que no sea la de destruirlas. Y quien se adueñe de una ciudad acostumbrada a ser libre y no la destruya, que se espere ser destruido por ella, porque el nombre de la libertad y de las antiguas instituciones siempre encuentra refugio en la rebelión, y ni el tiempo transcurrido ni los beneficios obtenidos pueden hacer que sean olvidadas. Y por muchas precauciones que se tomen, si no se divide o destruye a sus habitantes, éstos nunca olvidarán ese nombre y esas instituciones y recurrirán inmediatamente a ellos en cuanto tengan ocasión, tal y como ocurrió en Pisa, cien años después de que fuera conquistada por los florentinos. En cambio, cuando las ciudades o las provincias están acostumbradas a vivir bajo el dominio de un príncipe y el linaje de éste se ha extinguido, los ciudadanos, en parte porque están acostumbrados a obedecer, y en parte porque se han quedado sin su antiguo príncipe, ni se ponen de acuerdo para elegir a uno de entre ellos, ni son capaces de vivir en libertad. Por consiguiente, son más lentos a la hora de tomar las armas, y para un príncipe es más fácil convencer-los y asegurarse su apoyo. Pero en las repúblicas existe más vida, más odio, más deseo de venganza, y el recuerdo de la antigua libertad ni los deja ni puede dejarlos descansar, de manera que el camino más seguro es destruirlas o vivir en ellas.

Maquiavelo, Nicolás, El príncipe (comentado por Napoleón Bonaparte), Espasa Calpe, Madrid, 1992

Actividades propostas (textos 2.15, 2.16 e 2.17)

S13. Texto 2.16: Lea o texto e conteste ás seguintes tarefas:

� Nesta serie de palabras, cambie a clase á que pertencen engadindo ou elimi-nando os morfemas necesarios (lembre o visto en 2.15): hospital, enfermeira, verde (adxectivo), estudar, avaliou, especial, condimenta.

� Elabore unha oración con cada unha das palabras que vostede creou).

S14. Texto 2.17. Actividad en lengua castellana. Lea el texto y realice los siguiente.

� Resuma el contenido fundamental del texto.

� De esta serie de palabras, cambie la clase a la que pertenecen añadiendo o eli-minando los morfemas necesarios (recuerde lo visto en 2.15): acostumbrados, vivir, substituir, antiguas, olvidadas, habitantes, dominio, seguro (adjetivo).

� Elabore una oración con cada una de las palabras que usted creó.

Páxina 23 de 46

2.18 ���� En que mundo vivimos?

De seguro que, en maior ou menor grao, sabe que a lingua galega foi completamente mi-nusvalorada nos máis diversos ámbitos da sociedade (administración pública, xustiza, edu-cación…), debido a diversas causas, como a represión lingüística ou o seu menor número de falantes, comparada con outros idiomas. Iso tivo unha serie de efectos negativos sobre a percepción da lingua galega entre a xente de Galicia, é dicir, a existencia de prexuízos lingüísticos. Estes esténdense ao longo de toda a sociedade, aínda que, afortunadamente e, pouco a pouco, vanse levando a cabo unha serie de políticas lingüísticas que van erradi-cando este problema. Grazas a isto e a outros factores -aínda que a situación actual non pode ser considerada ideal- na actualidade, a presenza do galego en Galicia dáse na maio-ría dos ámbitos en maior ou menor grao.

Para analizar estas cuestións polo miúdo imos botar man dos datos fornecidos polo seguinte enderezo web, cos que imos traballar nas seguintes actividades.

� [http://www.observatoriodalinguagalega.org]

Actividades propostas (texto 2.18)

S15. Diríxase á páxina indicada e rexístrese nela para poder analizar os datos que contén. A continuación faga o seguinte:

� En Observatorio prema na opción Obxectivos. Léaos e verá o fin desta páxina.

� Diríxase agora a Estatísticas e prema Estatísticas por ámbito. Aparecen oito ámbitos fundamentais da nosa sociedade cunha orde determinada. Ordenaríaos diferente segundo a importancia real de cada un? Como? Xustifique a resposta.

� Explore brevemente cada un deses ámbitos: vexa os datos que fornecen, etc.

� Céntrese no ámbito Cidadanía, prema en Lingua habitual e lingua inicial e prema de novo en Lingua habitual. Que conclusións tiramos dos datos?

� No mesmo ámbito; prema en 4 Usos lingüísticos no ámbito familiar e na transmisión familiar”) e na subopción 4.1; analice os datos e tire conclusións.

� Aínda en 4.1, filtre por idade. Logo aparecen moitos datos. Céntrense en Fillos e dentro del nas franxas de idade 25-34 e 35-44. Analice e tire conclusións.

S16. Seguimos traballando co Observatorio da lingua. Agora diríxase a Estatísticas e prema en Índices de normalización lingüística. Deseguido faga o seguinte:

� Responda a esta cuestión: que é a normalización lingüística? En que consiste?

� Que ámbitos dos que forman parte dos índices de normalización lle parecen máis importantes? Por que?

� Céntrese no ámbito da Administración e, dentro del, no punto 2.8 (Administra-ción de Xustiza). Analice os datos que se fornecen e extraia conclusións.

� Que medidas normalizadoras tomaría para modificar os usos lingüísticos no te-rreo xudicial?

Páxina 24 de 46

2.19 ���� Lecturas

���� ���� Ver Glosario: Fernández Paz, Agustín; Fernández García, César

Vaia a unha biblioteca e colla en préstamo os seguintes libros para ler:

� En lingua galega: Fernández Paz, Agustín, O único que queda é o amor, Xerais, Vigo, 2007.

� En lingua castelá: Fernández García, César, No digas que estás solo, Bruño, Madrid, 2009.

Páxina 25 de 46

2.20 ���� Construcións

ela abandona o posado

el quedou durmido no sofá

xa non pintaba só observaba en fite a través do fume

o retrato inacabado e durmiu

o mencer deseña brillos inesperados

nas cores ocres do retrato

ela érguese pecha as contras e cun xesto que se diría

triste recolle do chan unha manta

tápao e vaise deixando tras de si a estancia queda

el dorme un sono intranquilo

cando esperte sentirá unha previsíbel pesadez na cabeza

regresará urxente á pintura e descubrirá que

o día a luz gris do inverno en montparnasse

fai do lenzo un novo lenzo

co día a tristeza faise obvia obscena

a luz dos ollos do retrato confundirase de día coa néboa

da memoria coa desolación de ter que fixar

na tea as cores do pensamento

baldeirará logo os ollos na pintura

a imaxe final terá o desalento da claridade

e o baldeiro inmutábel das estatuas

Estévez, Eduardo, Construcións, Positivas, Santiago de Compostela, 2008

Páxina 26 de 46

2.21 ���� América

Estoy, estoy rodeado por madreselva y páramo, por chacal y centella,

por el encadenado perfume de las lilas; estoy, estoy rodeado

por días, meses, aguas que sólo yo conozco, por uñas, peces, meses que sólo yo conozco,

estoy, estoy rodeado por la delgada espuma combatiente del litoral poblado de campanas.

La camisa escarlata del volcán y del indio, el camino, que el pie desnudo levantó entre las hojas

y las espinas entre las raíces, llega a mis pies de noche para que lo camine.

La oscura sangre como en un otoño derramada en el suelo,

el temible estandarte de la muerte en la selva, los pasos invasores deshaciéndose, el grito

de los guerreros, el crepúsculo de las lanzas dormidas, el sobresaltado sueño de los soldados, los grandes

ríos en que la paz del caimán chapotea, tus recientes ciudades de alcaldes imprevistos, el coro de los pájaros de costumbre indomable,

en el pútrido día de la selva, el fulgor tutelar de la luciérnaga,

cuando en tu vientre existo, en tu almenada tarde, en su descanso, en el útero de tus nacimientos,

en el terremoto, en el diablo de los campesinos, en la ceniza que cae de los ventisqueros, en el espacio,

en el espacio puro, circular inasible, en la garra sangrienta de los cóndores, en la paz humillada

de Guatemala1, en los negros, en los muelles de Trinidad, en La Guayra2:

todo es mi noche, todo es mi día, todo es mi aire, todo

es lo que vivo, sufro, levanto y agonizo. América, no de noche

ni de luz están hechas las sílabas que canto. De tierra es la materia apoderada del fulgor y del pan de mi victoria, y no es sueño mi sueño sino tierra. Duermo rodeado de espaciosa arcilla y por mis manos corre cuando vivo un manantial de caudalosas tierras. Y no es vino el que bebo sino tierra, tierra escondida, tierra de mi boca, tierra de agricultura con rocío,

vendaval de legumbres luminosas, estirpe cereal, bodega de oro.

Neruda, Pablo, Canto general, Cátedra, Madrid, 1990

1 Alusión a la dictadura que imperaba en aquel país. 2 La Trinidad es la isla mayor de las pequeñas Antillas; La Guayra es un puerto antillano de Venezuela. En ambas abunda la población negra.

Páxina 27 de 46

Actividades propostas (textos 2.20 e 2.21)

S17. Texto 2. 20. Lea o poema e responda ás cuestións.

� Cal é o tema principal do poema?

� Diga os principais recursos estilísticos que están presentes no poema.

S18. Texto 2.20. Actividad en lengua castellana. Lea el poema y responda a las cues-tiones.

� ¿Cuál es el tema principal del poema?

� Diga los principales recursos estilísticos que están presentes en el poema.

Páxina 28 de 46

2.22 ���� A sombra da memoria

ACTO SEGUNDO

EL:

Navia soña aínda con ser a nena imperfecta que sempre quixo, ela, a mesma vida da moneca que lle entregara papá ao cumprir os sete anos : porcelana e ollos de tristeza, vestidos que non tapan o que hai, ollos que non fitan, sorriso perma-nente. Non era un xogo, era unha vida; trasunto de si mesma cando cheguen os anos e poida ser todo máis posíbel. Gardara o xoguete no sobrado, envolta en lenzos, eses que a mamá gasta e despois non quere e tira para o lixo. Na caixa de cartón que envolve as botellas do leite de fóra, doce botellas coma doce vacas tristes, está o tesouro da súa infancia. Unha caixa selada con fitas visgosas, con goma de pegamento por unha cara, a máis firme, a de máis mérito. Así. E a adolescente enterrou por uns poucos anos a amiga, a compañeira, o seu retrato.

ELA:

Déitate e durme, Nada. E quedou un anaco cos ollos fixos sobre o sorriso; sobre a camisa branca con broslados de seda; sobre as maus pequenas, cun dedo vello, esfolado contra o chan; sobre os peíños descalzos. Durme, Navia. Coma min. Coma min non, que eu teño que acordar todos os días, facerme adulta, ter...cousas. Entón regresarei por ti, por min. ¿ En-tendes ?. Si que entendes; e se non explícocho cando volva. Non tardarei moito, agora médrase axiña, coma dun chimpo xa te fan maior, ti non o es, pero xa verás como cho conto e cres en todo, coma min, ou non. Veña, durme; si, coma min; si, muller, prometo volver contigo, nunca poderei deixarte en abandono, sabes cousas miñas, moitas cousas, e aínda has saber máis cando regrese.

¿ Que ? ¡Ah, Milo ! ¡ Que pillabán ! ¿ Aínda lle queres ?

Si, verás, gardeino noutra caixa máis pequena, el é máis forte, de trapo, pode resistir mellor o frío, pode estar dobrado...¡ que se chinche ! Bueno, vale..., quérelo aquí contigo nesta caixa, os dous xuntos, coma sempre, pero habédesme prome-ter gardar as formas, sen pelexas . ¿ El debaixo ? ¡ Que máis dá !. Mellor: os dous de papona, que ben cabedes. Espera que vou. ¡Ale, dádeme un bico ! o penúltimo. Quedades avisados, nin un chío, déixovos leite en pó nesta latiña, pan fresco, auga...durmide, soñade. ¿ Que ?. Non, Milo, ninguén virá para facer mal, estades no meu sobrado, que é a miña, a nosa casa de sempre. Esperade felices a que eu regrese e confesarei con vosoutros, direivos cousas que hai, que existen polo mundo dos máis listos. Non, Nada, non me quedarei aló con eles, eu son vosa, tan pequena, somos nolos tres na mesma vida. Abur.

El:

Navia senta na cadeira de bimbias secas, malladas pola chuvia e o vento do abandono. Aquí, debaixo da sombra da olivei-ra olla o mar, as puntas das illas...Pasaron doce anos coma un chimpo automático sobre o carrolo do xardín, cando a pri-meira falda apuntaba as coxas dunha muller fermosa e ela non sabía; cando a mamá escondía os dous xoguetes preferi-dos cos que falaba a diario en confidencias, porque esta rapaza vai acabar mal, e o psicólogo non sabe dicir senón espe-remos a ver que pasa, e pasa sempre o mesmo, que ela segue e segue soa no xardín, nos cuartos...¡ pode ser que escri-ba, que pinte, que soñe..! ¡ unha Creadora ! ¡ bah, paparruchas ! ¡ Navia, ven ! E Navia nunca respondía á primeira. Papá soña con levala ás Xosefinas, que despois fará carreira de pago, será...¡ ministra !, ¿ máis ?, pois máis: primeira ministra; ¡ oh, si, princesa !; casámola cun dos Federicos Holderlëinch, xa o verás.

Aquela mañá entraba a luz tardeira no sobrado. Chovera de noite e todas as cousas tiñan a nugalla enriba da piolla, do ba-rolo, do arrecendo a humidade e a silencio. Navia vai por primeira vez á caixa das lembranzas, camiño aberto, decidida a prol da promesa de outrora.

ELA:

¡ Eih, eih, vamos, vamos !, cómpre ir abrindo os ollos, é de mañá e railoa o sol coma en marzo, Milo, a ti que sempre che gustou o mes de marzo, ¿ lémbraste ?: cando ías polo xardín da casa triscando as primeiras flores para lle regalar a Na-da...;pois xa choveu e agora quecen os prados... escoitade son as herbas que conversan, xa están grandes e axiña pasará por elas o cortacéspede, ese trou-trou... trousando coma unha navalla de afeitar...¿ lémbraste, Milo ?, cando rabeabas porque che medrase a barba...dicíasme: Navia, mociña, eu quero ser guapo e con esta peluxe non vou a ningures, úntame a cara con varelán, dese que fai medrar os bigotes...e eu corría ata o cuarto de papá, roubáballe o frasco e dábache en pasar a mau por onde ti me dicías, por aquí, por alí, por alá, por aló..., de seguida veuche unha barba loira que non cadra-ba co teu cabelo...

— ¡ Que feo estás hoxe, Milo !

— Estou deixando medrar a barba, Nada.

— Pois vai ser mellor que te afeites; Navia, ¡ eu así non o quero comigo !

— ¡ Se non me queres así é que non me queres de verdade !

— ¡ Claro que te quero de verdade, parvo !

— Pois logo quéresme así.

— Bueno, como ti queiras.

Páxina 29 de 46

¿Sabedes?: non pasaron os anos, foi todo mentira, soñeino esta noite, por eso viñen así, sen me vestir de todo, tedes que me escusar por esta falta de respecto...¡ non chusques o ollo, Milo, xa sei que sempre che gustou verme espida, durmir comigo...!, non te cabrees, Nada, durmía unha vez por semana: cando nevaba nos cimos da serra e chegaban ata aquí os oubeos do lobo, ¡ ouuuuuh, oooouuuuuuuuuh ! entón metíaste entre as sabas e acaroábaste a min, ¡ eras tan bribón !, non durmías, non, non durmías...; quérovos dicir que soñei tan feliz que ata querería non acordar nunca, nunca: viñas ti, Milo, desde moi lonxe, a bordo dun avión que pasaba en moito a velocidade do son...voaba aquel aparato sobre a miña cabeza, redonda coma un mundo, dando voltas e voltas coma unha abella sobre o cáliz da flor, e eu acenábache coas maus: ¡ ven, baixa, aterra aquí, está libre a pista e hai vento calmo para que todo cadre perfecto !, e aterrou o jumbo, case coma un bi-co, sen facer ruído: " Señores pasaxeiros, acabamos de tomar superficie no aeroporto de Lavacolla, deben revisar os seus asentos por se deixan atrás algunha documentación necesaria, este aviso é importante porque, de seguido, despegaremos cara á Patagonia, gracias pola súa amabilidade para con nosoutros "..., e recollinte na estación de International Air, more-niño e azul, gordecho, apuntando xa esa barbicha de namorar doncelas..., olláchesme as pernas e despois o rostro, deiche un bico e descansamos tomando un café con leite..., non deixabas de ollar para as miñas pernas, e nesto comenzou a chover, a saraiba petaba nos vidros, " cae pedra ", dixeches, cos ollos asustados; cae...; e rímonos os dous; despois, dun chimpo, chegamos á cidade nosa, aló abaixo, por entre as árbores que esquivaba o coche cunha grande habilidade do chofer..., a cidade érame coñecida, porque nela nacín, lémbrome que ti estabas intranquilo e remexíaste con aquel tic ner-vioso que sempre che quedou na mau esquerda; ¡ pare aquí !, díxenlle ao taxista; subimos ao ascensor, levábate no colo, contra o peito, e, por primeira vez, sentín o tec tec tec do teu corazón pequeno, que axiña deu en correr coma unha má-quina acelerada...e os teus olliños non deixaban de me repasar unha e outra vez; entramos dentro e púxente naquela ca-deira que está fronte aos vidros que dan cara ao mar..." ¡ o mar ! "; si, o mar..., e todo estaba calmo, nin siquera o vento movía as follas do xardín, sabes que eu chamo xardín a eses poucos metros de terraza coas macetas de xeranios, de hor-tensias, alegrías, caraveis, begonias, petunias...

Navia abre a bufarda e penetra axiña o corisco.

Si, xa sei que fai moito frío, sobre todo para ti, Nada, sempre fuches moi feble para os catarros: principiábache a tos...ec ec ec...e eu veña a darche mel por aquela culleriña que tiña un rabo longo de máis.

— ¡ Máncasme na boca, Navia, esta culler é moi grande !

E non era grande, eras ti...pequena; en poucos minutos pasábache a tos e iamos as dúas para o cuarto.

— Eu quero durmir contigo, coma Milo.

E Milo non durme senón cando neva, xa sabes que ten medo á neve e ponse roibo, coma se fose un pemento rebentón, ¡ canto nos temos rido del !, ¿ lémbraste ?: aquel día branco, cando todo estaba inmóbil porque nin a xente nin os autos po-dían saír coma de costume, el colleu medo e dixo moi serio:

— Navia, se non me deixas meter contigo na cama eu morro, sei que morro, porque me atopo moi mal.

Si que estaba maliño, íanlle e víñanlle todas as colores á cara, da vermella á alba...Ven, Milo, senta aquí. E sentou, pe-chando os ollos, para soñar.

[...]

Vázquez Pintor, Xosé, A sombra da memoria; eDixital, 1999; fragmento extraído da Biblioteca Virtual Galega

Páxina 30 de 46

2.23 ���� Texto en castellano. Eloísa está debajo de un almendro

Clotilde. — (Dentro.) ¡Sujetad los perros!

Luisa. — (Dentro.) ¡Ya están!

Micaela. — (Dentro.) ¡Yo siempre sé lo que me digo!

Clotilde. — (Dentro.) Y ayudadme...

Práxedes. — (Dentro.) ¿No le basto yo? ¡Ah! Bueno, por eso...

Micaela. — (Dentro.) ¡Yo siempre tengo razón! ¡Yo siempre tengo razón!

Clotilde. — (Dentro.) ¡Calla, Micaela!

Micaela. — (Dentro.) ¡No quiero! ¡No quiero callar! (La primera que surge por la escalera del fondo es Micaela, que viene en tal actitud de desvarío, que ni ve por dónde anda ni a los que están en escena.) ¡Todos habláis de mí como de una lo-ca, como si yo no supiera lo que me digo! ¡Y sé lo que me digo! Ya lo estáis viendo. El lunes anuncié ladrones para hoy, y ¡ahí los tenéis! ¡Ya ha caído uno!

(Entre tanto, por la escalera, ha entrado y avanza por entre los muebles un grupo formado por Clotilde, que viste un traje de calle muy sencillo; Práxedes y Luisa, que es una doncella joven, trayendo en medio a Ezequiel, el cual viene muy páli-do, quejándose gravemente, con el abrigo roto, la pechera del smoking hecha un higo, la corbata y el cuello en una mano y la otra liada en un pañuelo.)

Fernando. — (Asombrado.) ¡Tío Ezequiel!

Fermín. — ¡El señor Ojeda!

Micaela. — (Yendo de un lado a otro.) ¡Ya ha caído uno! ¡Ya ha caído uno!

Clotilde. — ¡Calla, Micaela, calla! (A Luisa.) Tú, trae árnica y algodón, que el señor debe de tener mordeduras.

Luisa. —Sí, señora. (Se va por la escalera.)

Ezequiel. — ¡Y agua!

Clotilde. — ¡Y agua! Un vaso de agua para el susto.

Práxedes. —Agua, hay aquí. ¿Qué dice? ¿Qué no? ¡Ah! Bueno, por eso... (Le sirve un vaso de la mesa a Ezequiel.)

Ezequiel. —Yo debo de estar malísimo, porque veo la habitación llena de muebles.

Fernando. —Y lo está realmente, tío Ezequiel.

Ezequiel. — ¡Vaya! Menos mal. Eso me tranquiliza.

Clotilde. — ¡Qué cosa tan desagradable, Dios mío! Tiene usted mordeduras, ¿verdad?

Ezequiel. —Sí. Tengo de todo.

Clotilde. — ¡Claro! Si Micaela le echó encima a Caín y a Abel...

Fernando. — ¿Te han mordido los perros, tío?

Ezequiel. — ¿Los perros? No. Aquella señora. (Señala a Micaela.). Los perros no hacían más que ladrar los animalitos. Pero aquella señora... Sujetadla bien, que no vuelva.

Clotilde. —No tenga cuidado, que estoy yo aquí.

Ezequiel. —También estaba usted antes... ¡y ya ha visto!

Fermín. —No tema el señor. Ahora la vigilo yo.

Fernando. —Pero ¿cómo ha podido ocurrir? Yo te hacía en el cine...

Ezequiel. —Me marché aburrido, y me dio la idea de venir a buscarte...

Fernando. — ¿A buscarme? ¿Y para qué tenías que venir a buscarme?

Ezequiel. —Te habías ido del cine tan excitado... Y por si tenías algún otro disgusto con Mariana, para consolarte y hacerte compañía...

Fernando. — (Con aire de no creer lo que le dice.) ¡Ah! Sí, sí...

Ezequiel. —Llegué; iba a llamar, cuando vi que se habían dejado la verja abierta, y entonces entré...

Páxina 31 de 46

Clotilde. —Yo, yo... Yo que... había bajado... porque me dolía mucho la cabeza..., pues le encontré de manos a boca.

Ezequiel. —Y estábamos hablando cuando surgió esa señora con los dos hijos de Adán. Se me echaron los tres encima, y...

Clotilde. —Es Micaela, la hermana de Edgardo.

Fernando. —La que no sale de su cuarto por el día.

Ezequiel. —Y la que colecciona búhos.

Fernando. — ¡Pobre señora! Voy a saludarla.

Ezequiel. —Ten cuidado, que muerde.

Jardiel Poncela, Enrique, Eloísa está debajo de un almendro, Espasa-Calpe, Madrid, 2006

Actividades propostas (textos 2.22 e 2.23)

S19. Textos 2.22 e 2.23. Lea os textos e diga o tema principal de cada un deles.

S20. Textos 2.22 e 2.23. Busque en internet información sobre os dous autores des-tes textos: Xosé Vázquez Pintor e Enrique Jardiel Poncela. Escriba a información que atope (de xeito resumido).

Páxina 32 de 46

3. Resumo de contidos

Bloque de comunicación oral (secuencia de contidos e actividades 2.1 a 2.2)

� Lemos e comprendemos textos procedentes de distintas presentacións ou conferencias realizadas no ámbito académico.

� Vimos a importancia dos elementos paraverbais e non verbais na intervención oral pla-nificada.

Bloque de comunicación escrita (secuencia de contidos e actividades 2.3 a 2.9)

� Aprendemos estratexias que facilitan a recolla de información: apuntamentos, subliña-dos, guións, fichas temáticas e resumos.

� Recoñecemos e comprendemos textos do ámbito académico como os procedentes de dicionarios, glosarios e enciclopedias –en soporte dixital–.

� Compuxemos un texto sobre a guerra do Iraq, elaborado a partir de diversas fontes e organizado mediante esquemas, mapas conceptuais e resumos.

Bloque de coñecemento da lingua (secuencia de contidos e actividades 2.10 a 2.16)

� Identificamos, utilizamos e revisamos algúns mecanismos gramaticais e léxicos de refe-rencia interna xa vistos en unidades anteriores.

� Revisamos a oración simple desde un punto de vista sintáctico e semántico.

� Analizamos e usamos os procedementos léxicos e sintácticos para o cambio de catego-ría gramatical.

Bloque de lingua e sociedade (secuencia de contidos e actividades 2.17)

� Analizamos a situación sociolingüística de Galicia a través da revisión da presenza da lingua galega nos principais ámbitos e contextos, e dos factores de normalización me-diante a páxina web do Observatorio da Lingua Galega.

Bloque de educación literaria (secuencia de contidos e actividades 2.18 a 2.22)

� Lemos dúas novelas do século XXI escritas nas dúas linguas do ámbito.

� Lemos dous poemas nas dúas linguas do ámbito e valoramos a función dos elementos simbólicos e dos recursos retóricos e métricos que aparecen neles.

� Lemos e analizamos dous fragmentos de pezas teatrais nas dúas linguas do ámbito.

Páxina 33 de 46

4. Exercicios de autoavaliación

1. En que consiste a repetición?

� En utilizar nunha oración ou en varios textos referencias á mesma palabra va-rias veces mediante o uso de sinónimos, hiperónimos, repetindo o mesmo ele-mento.

� En utilizar nunha oración ou texto referencias á mesma palabra unha soa vez mediante o uso de sinónimos, hiperónimos, repetindo o mesmo elemento.

� En utilizar nunha oración ou texto referencias á mesma palabra varias veces mediante o uso de sinónimos, hiperónimos, repetindo o mesmo elemento.

� En utilizar nunha oración ou texto referencias á mesma palabra varias veces mediante o uso de antónimos, hiperónimos, repetindo o mesmo elemento.

2. En que consiste a elipse?

� En suprimir palabras que son imprescindibles para a comprensión dun texto.

� En suprimir palabras que non son imprescindibles para a comprensión dun tex-to.

� En engadir palabras que non son imprescindibles para a comprensión dun tex-to.

� En suprimir palabras que son imprescindibles para a comprensión dun texto.

3. Que é a deíxe?

� Son palabras que serven para indicarnos cousas (deixis, en grego, significa si-nalar). Palabras coma ti, hoxe, aquí, isto, son expresións deícticas, que nos ser-ven para sinalar ou facer referencia a persoas, situacións, lugares, etc.

� Son palabras que serven para referirse exclusivamente a persoas (deixis, en gre-go, significa sinalar). Palabras coma ti, hoxe, aquí, isto, son expresións deícti-cas, que nos serven para sinalar ou facer referencia a persoas, situacións, luga-res, etc.

� Son oracións que serven para indicarnos cousas (deixis, en grego, significa si-nalar). Palabras coma ti, hoxe, aquí, isto, son expresións deícticas, que nos ser-ven para sinalar ou facer referencia a persoas, situacións, lugares, etc.

� Son palabras que serven para indicarnos cousas (deixis, en grego, significa si-nalar). Palabras coma ti, hoxe, aquí, isto, os nomes propios, son expresións de-ícticas, que nos serven para sinalar ou facer referencia a persoas, situacións, lu-gares, etc.

Páxina 34 de 46

4. Cales son os elementos que caracterizan a oración desde un punto de vista sintáctico?

� Só o suxeito.

� Só o predicado.

� O suxeito, o predicado e o substantivo.

� O suxeito e o predicado.

5. Desde o punto de vista semántico, que tipos de oracións existen?

� Enunciativas, exclamativas, exhortativas, dubitativas e desiderativas.

� Interrogativas, exclamativas, exhortativas, dubitativas e desiderativas.

� Enunciativas, interrogativas, exclamativas, dubitativas e desiderativas.

� Enunciativas, interrogativas, exclamativas, exhortativas, dubitativas e desidera-tivas.

6. Como se produce, principalmente, a transformación dunha clase de palabra en outra?

� Mediante monemas.

� Mediante fonemas.

� Mediante morfemas.

� Mediante morfemas e adxectivos.

7. Que facultade teñen os determinantes (artigos e adxectivos determinativos)?

� Teñen a facultade de transformar calquera clase de palabra nun substantivo. Nestes casos o determinante cumpre a función de substantivador e o elemento transformado por el denomínase palabra substantivada.

� Teñen a facultade de transformar calquera clase de palabra nun adxectivo. Nes-tes casos o determinante cumpre a función de adxectivador e o elemento trans-formado por el denomínase palabra adxectivada.

� Teñen a facultade de transformar certas clases de palabras nun substantivo. Nestes casos o determinante cumpre a función de substantivador e o elemento transformado por el denomínase palabra substantivada.

� Teñen a facultade de transformar calquera clase de palabra nun verbo. Nestes casos o determinante cumpre a función de verbalizador e o elemento transfor-mado por el denomínase palabra verbalizada.

Páxina 35 de 46

5. Solucionarios

5.1 Solucións das actividades propostas

S1. Texto 2.1.

� Cal é o tema principal do texto?

Agustín Fernández Paz explícanos o proceso creativo que segue para a elaboración dunha novela.

� Por que cre que a afirmación é verdadeira?

Porque o “contexto non verbal” reforza o expresado polo “contexto verbal”. É un apoio á lingua oral que empre-gamos nun discurso ou conferencia. Dálle expresividade e consegue que o discurso oral sexa máis comprensi-ble para o oínte.

S2. Texto 2.2.

� Tema principal del texto.

Javier Marías nos da sus impresiones sobre algunas obras y directores de cine que han marcado su vida.

S3.

� Cómpre utilizar no discurso oracións ou expresións moi complexas? Por que?

Non, na lingua oral débense utilizar expresións, frases ou oracións curtas e sinxelas, pois o posible receptor ten menos tempo para descodificar a mensaxe que lle envía o emisor e, polo xeral, non pode volver a escoitala de novo. A lingua oral carece -normalmente- da permanencia no tempo da que goza a escrita.

� Cal cre que é a intención do falante en cada un dos textos que vimos?

Debe ser a de expresarse o máis sinxelamente posible e, ao mesmo tempo, lograr que o receptor do discurso o entenda perfectamente. Para iso, os emisores de cada un dos textos que vimos deben pronunciar correctamente, falar cun ritmo normal e ter un ton de voz e utilizar os elementos paraverbais de forma adecuada.

S4. Textos 2.4 e 2.5.

� Subliñar a información salientable dos textos.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

Páxina 36 de 46

� Buscar significados e anotalos.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

� Elaboración dunha ficha temática por cada texto.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

S5. Textos 2.6, 2.7, 2.8 e 2.9.

� Como aparece a información que se nos dá en cada texto?

���� Texto 2.6

Estamos diante dunha enciclopedia en liña En primeiro lugar aparece en negra e letra grande a entrada da que se vai dicir algo: a Lei de Stefan-Boltzmann. Deseguido explíca-senos en que consiste a lei e esa explicación apoiase con fórmulas matemáticas. Díse-nos non só en que consiste a Lei de Stefan-Boltzmann senón tamén para que serve, que utilidade ten.

���� Texto 2.7 (en castelán)

Estamos ante tres entradas de un diccionario. En cada una de ellas aparece en negrita la palabra a definir y a continuación, en cada una de las entradas –mediante enumeración-, las posibles acepciones que cada una de las palabras puede tener. Además, también se nos ofrece una breve información gramatical sobre cada una de las palabras definidas (si es masculina, un verbo transitivo).

���� Texto 2.8 (en castelán)

Estamos ante tres entradas de un diccionario biográfico o histórico. En cada una de ellas aparece en negrita el apellido y nombre de la persona sobre la que se nos va a hablar y también –entre paréntesis- el año de nacimiento y muerte de cada uno de ellos. La infor-mación proporcionada en cada una de las entradas es de tipo biográfico; en ellas apare-cen destacados los hechos más significativos de cada uno de los personajes de los que se habla.

���� Texto 2.9 (en castelán)

Estamos ante seis entradas de un glosario especializado en términos relacionados con la informática y con internet. En primer lugar aparece el término resaltado en negrita. Des-pués se explica el significado de cada término, con sus especificaciones técnicas y la fun-ción que cumplen.

� Definir dicionario, enciclopedia, dicionario biográfico e glosario.

���� Dicionario

Listaxe en que se compila, xeralmente en orde alfabética, o conxunto de palabras, xiros e sintagmas dunha lingua, ou ben os termos dunha técnica, arte, ciencia ou especialidade, xunto cos correspondentes significados ou equivalencias noutra lingua. Pode incluír xun-to a cada termo a súa pronuncia, etimoloxía, información sobre a clase de palabra, exemplos de uso, sinónimos e contrarios.

���� Enciclopedia (en castelán)

Obra en la que se recoge información básica tomada de todos los campos y disciplinas científicas. En las enciclopedias editadas en forma de libro, las entradas pueden aparecer organizadas alfabéticamente o por temas.

���� Diccionario biográfico (en castelán)

Diccionario en el que aparece información sobre personajes relevantes de la historia, normalmente ordenados alfabéticamente. A veces, los diccionarios se centran en un pe-ríodo concreto de la historia, en la historia de un país, etc.

Páxina 37 de 46

���� Glosario (en castelán)

Catálogo de palabras de una misma disciplina, de un mismo campo de estudio, etc., defi-nidas o comentadas.

S6. Texto 2.12.

Repetición Elipse Deíxe

sons musicais, Miña terra galega, Mi tierra gallega // casa de aceiro, espazo, A vivenda // dormitorio, cuarto, set.

Nin sequera adormece (o Conse-lleiro) con musicoterapia; Ten (o Conselleiro) pasado veladas es-perando...; e (o Conselleiro) cho-raba se o deitaban fóra da súa cama habitual; Mora (o Consellei-ro) nunha casa de aceiro, formi-gón e vidro...; Descansa (o Con-selleiro) nun dormitorio de traza xuvenil...

Miña terra galega // Mi tierra ga-llega (castelán) // súa cama habi-tual

S7. Texto 2.13.

Repetición Elipsis Deixis

las grandes borrascas y tor-mentas, que tuvieron dos: que la una los echó en Cór-cega y la otra los volvió a Tolón; pusieron en olvido to-das las borrascas pasadas // Allí conocieron la suavidad del treviano, el valor del mon-te frascón, la nicerca del As-perino, la generosidad de los dos griegos Candía y Soma, la grandeza del de las cinco viñas, la dulzura y apacibili-dad de la señora Garnacha, la rusticidad de la chéntola, sin que entre todos estos se-ñores osase parecer la baje-za del romanesco; la reseña de tantos y tan diferentes vinos

Pusiéronle (a Tomás Rodaja) te-mor las grandes borrascas y tor-mentas // Allí (el capitán y sus camaradas) conocieron la suavi-dad del treviano...

Allí se embarcaron; aquellas ma-rítimas casas; su recogido man-drache; sus camaradas en una hostería

S8.

Cumprirá seguir as indicacións da actividade para a súa resolución.

S9.

Cumprirá seguir as indicacións da actividade para a súa resolución.

Páxina 38 de 46

S10.

Núcleo do suxeito: laranxa. / Núcleo do predicado: azul. / Complementos: gris.

� Serxio xoga ao fútbol todos os días.

� Álex e Rita andan sempre xuntos.

� O experimento funcionou.

� O seu pai é directivo dunha gran empresa.

� Non apareceu pola oficina en todo o día.

� Os venres pola noite xogamos ao póker.

� O meu tío leva no hospital dúas semanas.

� Vítor obtivo un dez no exame.

S11.

���� Cantos anos tes? Interrogativo.

���� Abre a porta, entra no cuarto e acende a luz. Exhortativo.

���� En Sevilla vai moita calor. Enunciativo.

���� Da que te zafaches! Exclamativo.

���� Pode ser como dis pero non estou seguro. Dubitativo.

���� Oxalá España gane o mundial de fútbol! Desiderativo.

���� Avisa a Pedro e pregúntalle a que hora sae o tren. Enunciativo.

���� O libro que me recomendou Xaime é horrible. Enunciativo.

S12.

���� Arre demo Serxio, fixéchelo mal outra vez! Fixéchelo mal outra vez Serxio.

���� Pode que mañá vaia de compras a Vigo. Mañá vou de compras a Vigo.

���� Que é iso que ten agochado na man dereita? Ten agochado algo na man dereita!

���� O tempo nesta zona do país é pésimo. Como é o tempo nesta zona do país?

���� Falei con Vítor e pregunteille como se chama o amigo. Como se chama o teu amigo Vítor?

���� Este automóbil ten pouca potencia. Ten pouca potencia este automóbil?

���� ¡Quítate de diante! Podes apartarte do medio?

S13. Texto 2.16.

� Cambiar a clase de palabra.

���� Hospital Hospitalario (adxectivo)

���� Enfermeira Enfermo (adxectivo)

Páxina 39 de 46

���� Verde (adxectivo) Verde (substantivo): non é necesario engadir nin eliminar morfemas

���� Estudar (verbo) Estudar (substantivo): non é necesario engadir nin eliminar morfemas

���� Avaliou Avaliación (substantivo)

���� Especial (adxectivo) Especialmente (adverbio)

���� Condimenta (verbo) Condimento (substantivo)

� Unha oración con cada unha das palabras.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

S14. Texto 2.17.

� Cambiar la clase de palabras.

���� Acostumbrados (adjetivo). Acostumbrar (verbo).

���� Vivir (verbo). Vivienda (sustantivo).

���� Subsistir (verbo). Subsistencia (sustantivo).

���� Antiguas (adjetivo). Antigüedades (sustantivo).

���� Olvidadas (adjetivo). Olvido (sustantivo).

���� Habitantes (sustantivo). Habitadas (adjetivo).

���� Dominio (sustantivo). Dominado (adjetivo).

���� Seguro (adjetivo). Seguridad (sustantivo).

� Una oración con cada una de las palabras.

Se deberán seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución.

S15.

� Lectura dos obxectivos.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

� Proposta de reorganización.

Resposta aberta. Depende da percepción que o alumno ou a alumna teñan da realidade que o rodea.

Páxina 40 de 46

� Explore brevemente cada un deses ámbitos: vexa os datos que fornecen, etc.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

� “Lingua habitual”: análise e conclusións.

Segundo os datos que se reflicten nas gráficas que aparecen na páxina web do Observatorio deberase ser ca-paz de dicir coas propias palabras e por escrito os datos que aparecen nelas reflectidos. Xa que logo, trátase de que se acostumen a ler gráficas e datos estatísticos e, como non, coñecer a situación real da lingua galega na nosa sociedade.

� Subopción 4.1: análise e conclusións.

Idem .

� Franxas de idade: análise e conclusións.

Idem.

S16.

� Que é a normalización lingüística? En que consiste?

É un proceso polo cal se pretende introducir en diversos ámbitos (educación, xustiza, cultura, deportes...) dunha determinada sociedade unha lingua que deixou de usarse neles por diversas razóns: de carácter histórico, políti-co, etc. Para que este proceso de normalización teña éxito debe estar apoiado polas Institucións públicas e pola propia sociedade á que pertence esa lingua -a cal se quere normalizar-.

� Ámbitos máis importantes.

Resposta aberta. Depende da percepción que o alumnado teña da sociedade que o rodea.

� Administración: análise e conclusións.

Segundo os datos que se reflicten nas gráficas que aparecen na páxina web do Observatorio deberase ser ca-paz de dicir coas propias palabras e por escrito os datos que aparecen nelas reflectidos. Xa que logo, trátase de que se acostumen a ler gráficas e datos estatísticos e, como non, coñecer a situación real da lingua galega na nosa sociedade.

� Medidas normalizadoras para modificar os usos lingüísticos no terreo xudicial.

Resposta aberta. Preténdese que se acheguen ideas para fomentar o uso do galego na nosa sociedade. É dicir: políticas de dinamización lingüística; e que sexa consciente da súa importancia e necesidade para conseguir a normalización da lingua galega.

Páxina 41 de 46

S17. Texto 2.20.

� Tema principal do poema.

A deshumanización da arte.

� Principais recursos estilísticos que están presentes no poema.

���� Personificación: O mencer deseña brillos inesperados: personificación.

���� Personificación: A luz gris do inverno en Montparnasse fai do lenzo un novo lenzo: personificación.

S18. Texto 2.21.

� Tema principal del poema.

Una descripción exuberante de América, de la América vista a través de la mirada de Pablo Neruda.

� Diga los principales recursos estilísticos que están presentes en el poema.

���� Personificación: Delgada espuma combatiente.

���� Epíteto: Oscura sangre.

���� Metáfora: El temible estandarte de la muerte en la selva.

���� Metáfora: Cuando en tu vientre existo (vientre: centro de la selva, profundidades).

���� Antítesis: Y no es sueño mi sueño.

S19. Textos 2.22 e 2.23.

���� Texto 2.21: Navia, a protagonista da historia, lembra tempos pasados, da infancia.

���� Texto 2.22: (en castelán): La mordedura de Micaela (personaje que sufre algún tipo de desvarío) que recibe Ezequiel. Es una escena de comedia.

S20. Textos 2.22 e 2.23.

���� Xosé Vázquez Pintor: Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

���� Enrique Jardiel Poncela (en castelán). Se deberá seguir las indicaciones de la actividad para su realización.

Páxina 42 de 46

5.2 Solucións dos exercicios de autoavaliación

1. En que consiste a repetición?

� En utilizar nunha oración ou texto referencias á mesma palabra varias veces mediante o uso de sinónimos, hiperónimos, repetindo o mesmo elemento.

2. En que consiste a elipse?

� En suprimir palabras que non son imprescindibles para a comprensión dun tex-to.

3. Que é a deíxe?

� Son palabras que serven para indicarnos cousas (deixis, en grego, significa si-nalar). Palabras coma ti, hoxe, aquí, isto, son expresións deícticas, que nos ser-ven para sinalar ou facer referencia a persoas, situacións, lugares, etc.

4. Elementos esenciais que caracterizan a oración desde un punto de vista sintáctico

� O suxeito e o predicado.

5. Desde o punto de vista semántico que tipos de oracións hai nas dúas linguas do ámbito?

� Enunciativas, interrogativas, exclamativas, exhortativas, dubitativas e desidera-tivas.

Páxina 43 de 46

6. Como se produce, principalmente, a transformación dunha clase de palabra en outra?

� Mediante morfemas.

7. Que facultade teñen os determinantes (artigos e adxectivos determinativos)?

� Teñen a facultade de transformar calquera clase de palabra nun substantivo. Nestes casos o determinante cumpre a función de substantivador e o elemento transformado por el denomínase palabra substantivada.

Páxina 44 de 46

6. Glosario

Glosario en galego

F ���� Fernández Paz,

Agustín

(Nado en Vilalba en 1947) é escritor e pedagogo galego. É un dos autores galegos máis lidos de todos os tempos. Diplomado en enxeñaría industrial mecánica, e licenciado en Ciencias da Educación, foi profesor de lingua galega no ensino primario e no secundario. Xubilouse en 2007 no IES Os Rosais 2, de Vigo.

Como mestre e pedagogo, é autor de numerosos traballos sobre a normalización lingüística no ensino, a didáctica da lingua, a promoción da lectura, a literatura infantil ou a introdución dos medios de comunicación nas aulas.

Ademais, entre 1988 e 1990 traballou para a Consellería de Educación como asesor para a reforma educativa e preparando deseños curriculares tanto de primaria como de secundaria, na área de lingua. De 1990 a 1995 traballou como Coordinador Docente de Galego. Dese traballo quedaron tamén numerosos libros de texto, como o pioneiro O noso galego, dos primeiros anos oitenta.

Tamén é membro do grupo de traballo sobre lingua do Consello da Cultura Galega e asesor do Programa SOL, da Fundación Germán Sánchez Ruipérez.

Agustín Fernández Paz é un dos nomes chave da literatura infantil e xuvenil galega, non só polo amplo número de obras publicadas, senón polo seu éxito cos lectores, pola cantidade das súas obras que foron traducidas, en especial ao castelán, ao catalán, ao éuscara e ao portugués pero tamén ao asturiano, ao francés, ao árabe e ao coreano, e polos premios acadados, tanto de ámbito galego como internacional, entre os que se atopa o Merlín, Lazari-llo, o Rañolas ou o Raíña Lupa. Algunhas obras súas tamén foron seleccionadas para a Lista de Honra de IBBY

Ademais, realizou un longo labor editorial para Edicións Xerais, coordinando durante moitos anos a colección "Merlín" de literatura infantil e xuvenil.

Glosario en castellano

F ���� Fernández García,

César

(Madrid 1967) Es un escritor español de literatura infantil y juvenil. Sus cuentos y novelas han sido traducidos a varios idiomas, entre los que se incluyen el turco y el coreano.

César Fernández García nació en Madrid en 1967. Autor de novelas de literatura infantil y literatura juvenil. Compagina la docencia universitaria como profesor de Literatura con su labor como novelista. Hasta la fecha ha publicado más de quince obras, entre las que desta-ca por la buena acogida de la crítica La visita del vampiro (Siruela), La magia del samurái (Bruño) y Donde vive el miedo (Bruño). En el prólogo a su novela Donde vive el miedo de-fiende que: "en la realidad más cercana late lo más asombroso y fantástico.

Su obra abarca variados géneros y temas literarios. Ha escrito novelas de fantasía como El bibliobús mágico (editorial Brief) o El rugido de la vida (Edebé (editorial)). Novelas de misterio como Bárbara y el misterio de Ariadna (editorial Bruño), La visita del vampiro (editorial Sirue-la), Los extraños vecinos del bajo B (editorial Bruño) o Donde vive el miedo (Editorial Bruño). Novelas de terror como El e-mail del mal (editorial Alfaguara). Cuentos infantiles como No, no y no y Un hogar para Dog. Novelas intimistas como La magia del samurái (editorial Bru-ño). Novelas de denuncia social como La camiseta de Óscar (editorial Bambú). En sus novelas se desarrolla un tema secundario que, a la sombra de un argumento más evidente, va imponiéndose poco a poco. Según la revista Leer en su número de junio de 2005 en la página 48: "César Fernández García ha logrado crear una voz infantil fresca, osada, inge-nua, ligeramente irónica". La revista Educación y biblioteca en su número 149 del año 2005, al comentar La visita del vampiro, recoge otro tema al que alude con cierta frecuencia este autor en concreto y la literatura infantil en general: "la incomunicación entre adultos y niños".

M ���� Maquiavelo, Nicolás

(Florencia, 1469-1527) Escritor y estadista florentino. Nacido en el seno de una familia noble empobrecida, Nicolás Maquiavelo vivió en Florencia en tiempos de Lorenzo y Pedro de Médicis. Tras la caída de Savonarola (1498) fue nombrado secretario de la segunda cancille-ría encargada de los Asuntos Exteriores y de la Guerra de la ciudad, cargo que ocupó hasta 1512 y que le llevó a realizar importantes misiones diplomáticas ante el rey de Francia, el emperador Maximiliano I y César Borgia, entre otros.

Páxina 45 de 46

Su actividad diplomática desempeñó un papel decisivo en la formación de su pensamiento político, centrado en el funcionamiento del Estado y en la psicología de sus gobernantes. Su principal objetivo político fue preservar la soberanía de Florencia, siempre amenazada por las grandes potencias europeas, y para conseguirlo creó la milicia nacional en 1505. Intentó sin éxito propiciar el acercamiento de posiciones entre Luis XII de Francia y el papa Julio II, cuyo enfrentamiento terminó con la derrota de los franceses y el regreso de los Médicis a Florencia (1512).

Como consecuencia de este giro político, Maquiavelo cayó en desgracia, fue acusado de traición, encarcelado y levemente torturado (1513). Tras recuperar la libertad se retiró a una casa de su propiedad en las afueras de Florencia, donde emprendió la redacción de sus obras, entre ellas su obra maestra, El príncipe (Il principe), que Maquiavelo terminó en 1513 y dedicó a Lorenzo de Médicis (a pesar de ello, sólo sería publicada después de su muerte).

En 1520, el cardenal Julio de Médicis le confió varias misiones y, cuando se convirtió en Papa, con el nombre de Clemente VII (1523), Maquiavelo pasó a ocupar el cargo de superin-tendente de fortificaciones (1526). En 1527, las tropas de Carlos I de España tomaron y saquearon Roma, lo que trajo consigo la caída de los Médicis en Florencia y la marginación política de Maquiavelo, quien murió poco después de ser apartado de todos sus cargos.

La obra de Nicolás Maquiavelo se adentra por igual en los terrenos de la política y la literatu-ra. Sus textos políticos e históricos son deudores de su experiencia diplomática al servicio de Florencia, caso de Descripción de las cosas de Alemania (Ritrato delle cose della Alemagna, 1532). En Discursos sobre la primera década de Tito Livio (Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, 1512-1519) esbozó, anticipándose a Vico, la teoría cíclica de la historia: la monar-quía tiende a la tiranía, la aristocracia se transforma en oligarquía y la democracia en anar-quía, lo que lleva de nuevo a la monarquía.

En El príncipe, obra inspirada en la figura de César Borgia, Maquiavelo describe distintos modelos de Estado según cuál sea su origen (la fuerza, la perversión, el azar) y deduce las políticas más adecuadas para su pervivencia. Desde esa perspectiva se analiza el perfil psicológico que debe tener el príncipe y se dilucida cuáles son las virtudes humanas que deben primar en su tarea de gobierno. Maquiavelo concluye que el príncipe debe aparentar poseer ciertas cualidades, ser capaz de fingir y disimular bien y subordinar todos los valores morales a la razón de Estado, encarnada en su persona.

El pensamiento histórico de Nicolás Maquiavelo quedó plasmado fundamentalmente en dos obras: La vida de Castruccio Castracani de Luca (1520) e Historia de Florencia (Istorie fioren-tine, 1520-1525). Entre sus trabajos literarios se cuentan variadas composiciones líricas, como Las decenales (Decennali, 1506-1509) o El asno de oro (L'asino d’oro, 1517), pero sobre todas ellas destaca su comedia La mandrágora (Mandragola, 1520), sátira mordaz de las costumbres florentinas de la época. Clizia (1525) es una comedia en cinco actos, de forma aparentemente clásica, que se sitúa en la realidad contemporánea que Maquiavelo tanto deseaba criticar.

Páxina 46 de 46

7. Bibliografía

� Alarcos Llorach, Emilio, Gramática de la lengua española, Espasa, Madrid, 1999.

� Borrazás, Xurxo, Costa Norte/ZFK, Galaxia, Vigo, 2008.

� Cervantes Saavedra, Miguel (de), Novelas ejemplares, editado por J. Pérez del Hoyo, Madrid, 1970.

� Estévez, Eduardo, Construcións, Positivas, Santiago de Compostela, 2008.

� Fernández García, César, No digas que estás solo, Bruño, Madrid, 2009.

� Fernández Paz, Agustín, O único que queda é o amor, Xerais, Vigo, 2007.

� Iglesias, Bieito, Pan e coitelo, Galaxia, Vigo, 2008.

� ILG e RAG, Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, ILG e RAG, Vigo, 2003.

� ILG e RAG, Vocabulario ortográfico da lingua galega, ILG e RAG, 2004.

� Jardiel Poncela, Enrique, Eloísa está debajo de un almendro, Espasa-Calpe, Madrid, 2006.

� Maquiavelo, Nicolás, El príncipe (comentado por Napoleón Bonaparte), Espasa Calpe, Madrid, 1992.

� Neruda, Pablo, Canto general, Cátedra, Madrid, 1990.

� RAG, Dicionario da Real Academia Galega, Xerais e Galaxia, Vigo, 2000.

� RAE, Diccionario de la lengua española (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008.

� Sala Rose, Rosa, Diccionario crítico de mitos y símbolos del nazismo, Acantilado, Bar-celona, 2003.

� Vázquez Pintor, Xosé, A sombra da memoria; eDixital, 1999; fragmento extraído da Biblioteca Virtual Galega.

Ligazóns de internet

� [http://www.anosaterra.org/]

� [http://www.biografiasyvidas.com/]

� [http://www.digalego.org/]

� [http://www.elpais.com/]

� [http://www.galicia-hoxe.com/]

� [http://www.galipedia.org]

� [http://www.observatoriodalinguagalega.org/]

� [http://es.wikipedia.org]

� [http://es.youtube.com]