€¦ · agradecementos a tódalas persoas que, a título individual ou en r epresentación de...

COLECCIÓN DROGODEPENDENCIAS

DOCUMENTOS 29

Plan

de

Gal

icia

so

bre

dro

gas

200

1-20

04


DOCUMENTOS

29Plan de Galiciasobre drogas 2001-2004

PLAN DE GALICIASOBRE DROGAS

2001–2004

AGRADECEMENTOSA tódalas persoas que, a título individual ou en representación de or-ganismos e institucións, subministraron información para as distintasetapas de elaboración do Plan de Galicia sobre Drogas 2001-2004, aConsellería de Sanidade quere amosárlle-lo seu máis sincero agrade-cemento.

Edita:Consellería de SanidadeSantiago de Compostela, 2003

Elabora:Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas

Dirección:Excmo.Sr. D. Xosé Mª Hernández CochónConselleiro de SanidadeIlmo.Sr.D. Manuel Antonio Silva RomeroSecretario Xeral

Coordinación Técnica:MANUEL ARAUJO GALLEGOINDALECIO CARRERA MACHADOJESUS MORÁN IGLESIASJAIME FRAGA ARES

Colaboradores:DOMINGO MIGUEL ARIASCESAR PEREIRO GÓMEZJESUS CANCELO MARTÍNEZOSCAR CARREÑO MINIÑOAURELIA MARIÑO BLANCOJOSÉ MANUEL IGLESIAS OTEROPILAR BERMEJO GONZÁLEZJOSÉ RODRÍGUEZ REYANGELES PENEDO PITAANTONIO NÚÑEZ PÉREZJESÚS CARTELLE FERNÁNDEZLORENA CASETE FERNÁNDEZFERNANDO GONZÁLEZ IGLESIAS

Imprime:Difux, S.L.

Depósito Legal :C-1502-03

ISBN:84-453-3558-8

PRESENTACIÓN

Aplanificación e o establecemento de obxectivos cuantificables deben consi-derarse aspectos ineludibles na loita contra as drogodependencias.

Seguindo este criterio xa en 1987 publicabámo–lo primeiro texto do entón denomina-do Plan Autonómico sobre Drogodependencias,que tiven a honra de poñer en marchaun ano antes, en 1986. Posteriormente e trala aprobación da Lei 2/1996, de 8 de maio,de Galicia sobre Drogas,reelabóranse os contidos do mesmo dando lugar a un novodocumento, editado tamén en libro, e xa denominado Plan de Galicia sobre Drogas1997–2000.

Tratábase dun documento programático no que se recollían, de forma global, as ac-cións que se ían realizar nas áreas de prevención, asistencia, reinserción, formación,investigación e coordinación, en desenvolvemento da citada Lei.

Agora, como continuación destas actuacións, teño a satisfacción de presenta-la ediciónen libro do Plan de Galicia sobre Drogas(PGD) para o período 2001–2004, xa difun-dido electronicamente. Na súa redacción tivéronse en conta diferentes documentos eplans, dos que cabe sinalar como máis importantes os “Principios rectores da reducciónda demanda de drogas e medidas de fomento da cooperación internacional na loita con-tra o problema mundial das drogas” da ONU, o “Plan de acción da Unión Europea enmateria de loita contra a droga 2000–2004” e, loxicamente a “Estrategia Nacional so-bre Drogas 2000–2008” do Goberno da Nación.

Para a elaboración deste texto galego reuniuse, durante varios días de finais de xuño de2000, un grupo de traballo interdisciplinar composto por destacados profesionais da re-de do PGD nos ámbitos da prevención, o tratamento e a incorporación social, así comopor técnicos da Oficina do comisionado do PGD, baixo a coordinación deste. Poste-riormente, o borrador elaborado remitiuse a tódolos profesionais dos centros eservicios do plan, así como as ONG e concellos que cooperan coa Consellería no de-senvolvemento do mesmo, co fin de que puidesen realiza-las alegacións queconsiderasen oportunas. Paralelamente o texto tamén foi remitido, coa mesma finali-dade, ós diferentes departamentos da Xunta de Galicia e organismos autónomosimplicados nesta materia, así como a outras administracións. Finalmente, e unha vezrematado este proceso, o documento resultante do borrador orixinal máis as alegaciónsincorporadas elevouse ó Consello da Xunta de Galicia que o tomou en consideraciónna súa reunión de 27 de agosto de 2001.

Presentación

No primeiro capítulo analízase a situación no período 1997–2000 para o que se pre-sentan datos procedentes dos estudios epidemiolóxicos de consumo de drogas, e dossistemas de avaliación dos programas de prevención, asistencia e incorporación social,entre outras fontes de información. Ademais tamén se presenta un informe avaliativosobre os logros acadados polo plan anterior 1997–2000. Neste informe ponse de ma-nifesto que aproximadamente un 85% dos obxectivos se cumpriron na súa totalidade,mentres que o restante 15% cumpriuse de xeito parcial, o que, sen dúbida, é un balan-ce claramente positivo.

No capítulo segundo expóñense os principios e directrices de planificación, actuali-zando os recollidos no plan anterior, así como as metas globais e os parámetrosutilizados para establece-la priorización territorial e por áreas de intervención. Nestesentido establécense como prioritarias as áreas de saúde de A Coruña e Vigo así comoas áreas de incorporación social e de prevención do consumo de drogas.

A continuación, no terceiro e último capítulo detállanse os principios xerais de actua-ción, os obxectivos xerais e de proceso de cada unha das seis áreas nas que se divide oplan (prevención, asistencia, incorporación social, formación, investigación–evalua-ción e coordinación) así como a tipoloxía dos programas integrados nelas.

En resumen, este é o instrumento básico de planificación que debe estructurar, organi-zar e dar cohesión á acción que se desenvolve en Galicia nesta materia, co fin de que aintervención sobre o consumo de drogas e a atención ós drogodependentes e á súa fa-milia se poda desenvolver do xeito máis eficaz posible.

Finalmente quero agradecer moi sinceramente a tódolos que teñen participado na ela-boración deste documento o seu esforzo e o seu traballo. En varias ocasións temos ditoque a corresponsabilidade social é básica para afrontar con éxito os retos que a drogo-dependencia formula á sociedade galega. A co–participación de administracións,movemento social e profesionais na creación deste texto é un exemplo práctico de có-mo en Galicia somos capaces de enfronta-los nosos retos: cada un desde o lugar que lleé propio e, por elo, cooperando cos demais. Deste xeito estou seguro que seguiremosacadando bos resultados.

José Mª Hernández CochónConselleiro de Sanidade

Índice

Parte 1Análise da situación 1997-2000 ............................................................. 11

1. Evolución do consumo de drogas en Galicia ................................ 13

2. Avaliación dos programas de prevención eincorporación social: Sistema de Avaliacióndos Programas de Prevención e Incorporación social (SEPI) ........................................................................ 27

3. Avaliación dos programas e centros asistenciais:Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) ......................................... 34

4. Evolución do Indicador de mortalidade por reacciónaguda ó consumo de drogas ................................................................... 51

5. Avaliación dos obxectivos doPlan de Galicia sobre Drogas 1997-2000 ......................................... 55

Parte 2Planificación xeral .............................................................................................. 71

1. A drogodependencia como patoloxíae modelo de intervención ......................................................................... 73

2. Principios e directrices de planificación ........................................... 74

3. Metas do Plan de Galicia sobre Drogas ........................................... 76

4. Prioridades da intervención ..................................................................... 78

4.1. Territorio ...................................................................................................... 78

4.2. Áreas e programas de intervención .......................................... 82

Parte 3Áreas de intervención ..................................................................................... 83

1. Prevención ............................................................................................................ 85

1.1. Principios de actuación ...................................................................... 85

1.2. Obxectivos xerais e de proceso .................................................... 85

1.3. Recursos: Equipos de Prevención ................................................ 88

1.4. Tipoloxía de programas .................................................................... 88

2. Asistencia .............................................................................................................. 99

2.1. Principios de actuación ...................................................................... 99

2.2. Obxectivos xerais e de proceso .................................................... 99

2.3. Tipoloxía de programas asistenciais do PGD ................... 102

2.4. Modalidades de tratamentoe tipoloxía de recursos asistenciais ......................................... 106

2.5. O circuito asistencial na rede do PGD ................................... 109

3. Incorporación social .................................................................................... 110

3.1. Principios de actuación ................................................................... 110

3.2. Obxectivos xerais e de proceso .................................................. 111

3.3. Tipoloxía de programas .................................................................. 113

4. Formación ........................................................................................................... 119


4.2. Niveis da formación: pregrao, postgrao,formación continuada e formacióndo voluntariado social ..................................................................... 119


5. Investigación e avaliación ...................................................................... 124


5.2. Liñas estratéxicas de investigación ......................................... 124


5.4. Sistemas de avaliación dos programas e recursos ........ 126

5.5. Observatorio de Galicia sobre Drogas (OGD) .................. 127

6. Coordinación .................................................................................................... 130



6.3. Estructuras e órganos de coordinación ............................... 132

6.4. Ambitos da coordinación: Administración central,autonómica e local. Organizacións NonGubernamentais e outras entidades sociais ..................... 135

Nota á edición

En consonancia coa recente modificación da estructura orgánica dos departamentos daXunta de Galicia (Decreto 310/2001, do 17 de decembro), e a variación competencial dosdepartamentos de Sanidade e de Asuntos Sociais (Decreto 44/2002, de 8 de febreiro e De-creto 402/2001, de 28 de decembro, respectivamente), realizáronse unha serie demodificacións no texto do Plan de Galicia sobre Drogas 2001–2004, aprobado polo Conse-llo da Xunta de Galicia o 27 de agosto de 2001.

Os cambios realizados consistiron na substitución, dentro do capítulo 3, das antigas deno-minacións de Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, e Dirección Xeral de Servicios Sociais,polas actuais de Consellería de Sanidade, e Consellería de Asuntos Sociais, respectivamente.

Ditos cambios foron aprobados polo Consello da Xunta de Galicia na reunión celebra-da o 26 de setembro de 2002.

Parte I

ANÁLISE DA SITUACIÓN, 1997–2000

1. Análise da situación, 1997–2000

NOTAS

1 EDIS (1988): El Consumo de Drogas en Galicia I.Santiago. Plan Autonómico sobreDrogodependencias. Consellería de Sanidade eServicios Sociais.

2 EDIS (1992): El Consumo de Drogas en Galicia II.Santiago. Plan Autonómico sobreDrogodependencias. Consellería de Sanidade eServicios Sociais.

3 EDIS (1994): El Consumo de Drogas en Galicia III.Santiago. Plan Autonómico sobreDrogodependencias. Consellería de Sanidade eServicios Sociais.

4 EDIS (1996): El Consumo de Drogas en Galicia IV.Santiago. Plan de Galicia sobre Drogas. Conselleríade Sanidade e Servicios Sociais.

5 EDIS (1998): El Consumo de Drogas en Galicia V.Santiago. Plan de Galicia sobre Drogas. Conselleríade Sanidade e Servicios Sociais.

6 DGPNSD (1998): Informe nº1 del ObservatorioEspañol sobre Drogas. Madrid. Delegación delGobierno para el Plan Nacional sobre Drogas.Ministerio del Interior.


8 OEDT (1998): Informe anual sobre los problemasde las drogas en la Unión Europea. Lisboa.

9 EDIS (1999): As drogas de síntese en Galicia.Consellería de Sanidade e Servicios Sociais. Xuntade Galicia.


10 PGD (1999): Observatorio de Galicia sobre Drogas1986–1996 (Documento de traballo). Consellería deSanidade e Servicios Sociais. Xunta de Galicia.

11 EDIS (1988): Los Andaluces ante las Drogas I.Sevilla. Comisionado para la Droga.

12 EDIS (1990): Los Andaluces ante las Drogas II.Sevilla. Comisionado para la Droga.

13 EDIS (1992): Los Andaluces ante las Drogas III.Sevilla. Comisionado para la Droga.

14 EDIS (1994): Los Andaluces ante las Drogas IV.Sevilla. Comisionado para la Droga.

15 EDIS (1996): Los Andaluces ante las Drogas V.Sevilla. Comisionado para la Droga.

16 EDIS (1998): Los Andaluces ante las Drogas VI.Sevilla. Comisionado para la Droga.

1. Evolución do consumo de drogas en Galicia

As enquisas epidemiolóxicas e os indicadores indirectos son dúas metodoloxías que se ve-ñen utilizando en España, así como noutros países, co fin de monitoriza–la evolución doconsumo de drogas. O presente apartado ocúpase das investigacións realizadas en Galiciapolo Equipo de Investigacións Sociolóxicas (EDIS), para o Plan de Galicia sobre Drogas (PGD)da Consellería de Sanidade e Servicios Sociais 1 , 2, 3, 4, 5.

Algúns dos obxectivos que se perseguían neses estudios eran: prevalencia do consumode cada substancia: tabaco, alcohol, alucinóxenos, cannabis, heroína, cocaína, solventes vo-látiles, anfetaminas, analxésicos comúns e morfínicos, hipnóticos, tranquilizantes e drogasde síntese (tipo éxtase —MDMA—,…), estas últimas incorporadas en 1994 e o “crack” en1998; características sociolóxicas e padróns de consumo segundo áreas de saúde, hábitat, se-xo, idade e outras variables como estudios, ocupación, clase social, …; evolucióninterestudios do consumo e policonsumo; idades de inicio no consumo; índices de risco poráreas de saúde; motivacións para o consumo e para non consumir; consecuencias do consu-mo; posibilidade de abandono do consumo; contacto con servicios sanitarios xerais eespecializados; factores de risco; actitudes e demandas da poboación, …

Na táboa 1.1. recóllese a ficha técnica dos estudios de ámbito galego.

Táboa 1.1. Ficha técnica dos estudios EDIS 1988, 1992, 1994, 1996 e 1998

UNIVERSO Poboación de 12 e máis anos, residentes nos distintos hábitats, áreas de saúde ezonas de costa e interior

MOSTRA Afixación simple non proporcional por áreas de saúde e grupos de idade,con equilibraxe mostral para recupera–la proporcionalidade en base ó pesopoboacional real de cada área de saúde e grupo de idade. Proporcional porhábitats. Distribución aleatoria.

Ano Nº de entrevistas marxe de erro1988 3.700 ± 1,641992 2.000 ± 2,21994 2.300 ± 2,041996 2.300 ± 2,041998 2.300 ± 2,04

CAMPO Entrevistas persoais, realizadas no lugar de residencia do entrevistado, medianterutas aleatorias entre:1988 10 de outubro e 10 de novembro1992 20 de novembro e 5 de decembro1994 decembro1996 xuño1998 decembro

Entre os principais resultados do último estudio e da análise comparativa cos anteriores,cómpre destaca–lo seguinte:

1.1. Consumo de tabaco

Entre a poboación galega, o hábito de fumar evidenciaba unha tendencia ó decrementoque se manifestaba polo predominio do colectivo de non fumadores e polo descenso con-tinuado dos fumadores diarios (gráfico 1.1.). Nembargantes, no estudio de 1998, prodúceseun punto de inflexión nesta tendencia e, por primeira vez dende 1988, os fumadores cre-cen con respecto ó estudio anterior: 28,9% e 32,2%, respectivamente, aínda que sinacada–la cifra dese ano.

PLAN DE GALICIA SOBRE DROGAS 2001–200414

Paralelamente, en 1998 a media de cigarros fumados increméntase respecto de 1996:17,4 e 16,6 cigarros/día, respectivamente, aínda que tampouco chega ó máximo de 18,9, re-xistrado en 1988.

Este aumento do hábito de fumar en Galicia débese ó comportamento do sector máisxuvenil da poboación, que aumentou o seu consumo: 24,9% frente ó 20,2% de 1996 no in-tervalo dos 12 a 18 anos e fundamentalmente entre as mozas, que por primeira vez,superan a porcentaxe de fumadores dos mozos de igual idade: 26,6% e 23,7%, respectiva-mente (gráfico 1.2.). Este mesmo comportamento feminino evidénciase tamén a nivelnacional. Así, según datos do informe do OED 20006, no ano 1998, o 33,3 % das mozas de14–18 anos declararon haber consumido tabaco no ultimo ano frente o 22,7% dos mozos.

Nembargantes o comportamento do sector xuvenil, o perfil xeral do fumador diario ga-lego, indica que se trata dun hábito predominantemente masculino, (45,2% por un 20,5%das mulleres), de maior incidencia en idades comprendidas entre os 20 e os 40 anos e quese atopa bastante xeneralizado tanto a nivel territorial como social.

Un dato interesante é o constante incremento ó longo destos anos da porcentaxe de ga-legos que abandonaron o tabaco e que en 1998 chega ó 10%.

1.2. Consumo de alcohol

O consumo de bebidas alcohólicas evidencia unha tendencia progresiva e continuada ó de-cremento entre a poboación galega: os consumos considerados de risco (>75 cc. alcoholpuro/día), veñen diminuíndo dende o 10,7% de 1988 ata o 6,9% de 1998 (gráfico 1.3.).

Nembargantes, a situación é bastante paradoxal xa que, se por un lado tende a dimi-nuí–la prevalencia xeral de consumos abusivos, por outro consolídase o padrón de consumoabusivo no sector xuvenil detectado en 1996: consumos de fins de semana, en cidades e demozos de clase media. No gráfico 1.4., onde se analiza o consumo abusivo de alcohol enfunción do xénero e da idade, pódese apreciar como no sexo masculino o consumo tendea incrementarse ata os 40 anos e nas mulleres ata os 25, mais estas, no intervalo de 19 a 24anos, acadan a porcentaxe máxima nesta categoría de consumo abusivo. En definitiva, en-

Gráfico 1.1.Evolución do consumo do tabaco, Galicia 1988–1998

Non fuman Fumaban Ocasionalmente Diario Media/cig.

1988 54,4 5 5 33,7 18,9

1992 60,4 5 5 29,6 18,5

1994 61,9 4,6 4,5 28,6 18

1996 56,2 7,7 7,2 28,9 16,6

1998 51,6 10 6,1 32,2 17,4

PORCENTAXE

Fonte: EDIS 1988, 92, 94, 96 e 98.

Elaboración: OGD, Consellería de Sanidade e Servicios Sociais

ANÁLISE DA SITUACIÓN 1997–2000 15

tre os mozos asistimos a unha unificación interxénero das pautas de consumo, similar ó xareferido sobre o hábito de fumar nas mulleres máis mozas. Este comportamento do sectorxuvenil da poboación detectouse tamén noutros estudios nacionais 7.

Gráfico 1.2.O consumo de tabaco diario, según xénero e idade. Galicia 1998

PORCENTAXE

Fonte: EDIS, O consumo de drogas en Galicia V, Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, 1998.

Elaboración: Observatorio de Galicia sobre Drogas.

12–18 19–24 25–39 40–54 55 e máis

Homes 23,7 52,8 52,0 52,8 41,0

Mulleres 26,8 42,6 37,5 16,9 3,7

Total homes: 45,2%

Total mulleres: 20,5%

Gráfico 1.3.Evolución do consumo do alcohol, Galicia 1988–1998

Abstinentes Lixeiro Moderado Alto Excesivo Alto risco Abusivo1–25 cc 26–75 cc 76–100 cc 101–150 cc > 150 cc > 75 cc

1988 52,5 19,8 17,0 4,0 3,3 3,5 10,7

1992 53,5 18,6 17,2 4,3 3,4 3,1 10,8

1994 54,8 17,8 16,9 4,9 3,2 2,4 10,5

1996 56,3 19,0 16,3 3,5 2,9 2,0 8,4

1998 59,9 15,6 17,6 3,5 2,2 1,2 6,9

PORCENTAXE

Fonte: EDIS 1988, 92, 94, 96 e 98.

Elaboración: OGD, Consellería de Sanidade e Servicios Sociais.


Xa que logo, cómpre destacar, como un grupo de especial risco, a situación da mocida-de galega, onde os datos sinalan que cerca do 9% dos nosos mozos realizan consumosabusivos de alcohol, fundamentalmente en fins de semana, situación que se agrava no ca-so dos que habitan nas grandes cidades e núcleos urbanos medios.

A pesar das pautas de consumo abusivo dos mozos/as, o perfil xeral de bebedor abusi-vo en Galicia aséntase na figura masculina, con idades comprendidas entre os 25 e 54 anos,e moi xeneralizado territorialmente.

Gráfico 1.4.O consumo de alcohol abusivo, según xénero e idade. Galicia 1998

PORCENTAXE



12–18 19–24 25–39 40–54 55 e máis

Homes 5,3 8,0 17,0 14,2 7,4

Mulleres 2,1 9,0 4,5 1,8 1,6

Total homes: 11,2%

Total mulleres: 2,2%

Gráfico 1.5.Evolución do consumo de drogas, Galicia 1988–1998 (últimos seis meses)

INH CAN COC HRN DSI ALU ANF TRA HIP CRACK

1988 0,2 5,6 1,7 1,0 – 0,6 1,9 4,1 1,8 –

1992 0,1 2,4 1,5 1,0 – 0,2 0,4 3,7 1,9 –

1994 0,2 2,7 2,0 1,0 0,8 0,3 0,6 3,1 1,2 –

1996 0,2 3,7 1,8 0,7 1,0 0,4 0,6 5,6 2,9 –

1998 0,3 4,0 1,2 0,5 0,7 0,4 0,6 4,8 2,4 0,1

PORCENTAXE

Fonte: EDIS 1988, 92, 94, 96 e 98.



1.3. Consumo doutras drogas

Nos gráficos 1.5. e 1.6. descríbese a evolución do consumo das distintas drogas dende o pri-meiro estudio galego de 1988 ata o de 1998 e referido ós grupos de consumo de: “últimos6 meses” (gráfico 1.5.) e “consumo habitual” (gráfico 1.6.).

1.3.1. Cannabis

Trátase da substancia ilegal mais frecuentemente consumida, o que sucede tamén no ám-bito nacional 6 e europeo 8. O seu consumo evidencia unha tendencia ó decrecemento nadécada 1988–1998, aínda que dende 1996, evidénciase unha tendencia á recuperación,mais sen acada–los niveis de 1988.

O consumo habitual (gráfico 1.6.), aínda que tende a diminuír con respecto a 1988, incre-méntase con respecto ó estudio de 1996. Esta tendencia expansiva maniféstase tamén noámbito nacional 6 e europeo 8. En números absolutos, poderíamos estimar en cerca de 95.000os galegos que consumiron cannabis nos últimos seis meses, dos cales entre 35.000 e 40.000estaríano consumindo cunha frecuencia maior (varias veces/semana ou diariamente).

Trátase dun hábito de consumo de predominio masculino e xuvenil: diminúe a medidaque aumenta a idade (gráfico 1.7.). O perfil destes consumidores tamén evidencia un pre-dominio en poboacións de máis de 10.000 habitantes, cun nivel de estudios superior aprimarios e clases sociais baixa e media.

1.3.2. Cocaína

En Galicia, dende 1996, o consumo global de cocaína evidencia unha tendencia ó decrece-mento, (gráfico 1.5.), mentres que os consumidores habituais parecen estabilizados sobreo 0,1%–0,2% da poboación (gráfico 1.6.). Os datos dos Observatorios sobre Drogas Español(OED) e Europeo (OEDT), refiren unha discreta mais continuada tendencia ó incremento,especificamente entre os consumidores habituais 6, 8.

Estímase que poden existir cerca de 30.000 persoas consumidores ocasionais de cocaína,das que arredor das 10.000–12.000 farían un uso máis intenso (varias veces/semana ou dia-riamente).

Gráfico 1.6.Evolución do consumo de drogas, Galicia 1988–1998 (consumo habitual)

INH CAN COC HRN DSI ALU ANF TRA HIP CRACK

1988 0,0 1,2 0,1 0,2 – 0,0 0,2 1,8 0,8 –

1992 0,0 0,6 0,1 0,2 – 0,0 0,1 1,2 0,6 –

1994 0,0 0,5 0,2 0,2 0,0 0,0 0,0 1,0 0,8 –

1996 0,0 0,3 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 2,0 0,5 –

1998 0,0 0,6 0,2 0,1 0,0 0,0 0,0 2,2 0,4 0,0

PORCENTAXE

Fonte: EDIS 1988, 92, 94, 96 e 98.



Constátase que se trata dun hábito de consumo de predominio masculino e de idadesxuvenís, principalmente entre os 19 e 24 anos, e en menor medida entre os 25–39 (gráfico1.8.). Outras características do perfil dos seus usuarios, sitúan o seu consumo no medio ur-bano e en tódolos estratos sociais.

En definitiva, aínda que a nivel xeral o consumo de cocaína tende a descender, evi-dénciase que participa no modelo de policonsumo predominante (psicoestimulantes),tanto neste estudio sobre a poboación xeral 5, como no específico dos consumidores dedrogas de síntese 9.

Gráfico 1.7.O consumo de cannabis, según xénero e idade. Galicia 1998

PORCENTAXE PORCENTAXE



HOMES MULLERES

TOTAL: 4,0%

12–18 19–24 25–39 40–54 >54

XÉNERO (consumo últimos seis meses) IDADE

Gráfico 1.8.O consumo de cocaína, según xénero e idade. Galicia 1998




HOMES MULLERES

TOTAL: 1,2%

12–18 19–24 25–39 40–54 >54



1.3.3. Drogas de síntese

Incluídas na serie galega a partir de 1994, ata a data o consumo rexistrado é unicamentede tipo ocasional, non detectándose pautas de consumo habitual (gráfico 1.6.).

Os datos evidencian un decrecemento respecto de 1996, o que suxire unha tendencia afrea–lo seu consumo, similar ó que ocorre a nivel nacional 6. En Europa, o OEDT refire quenos países onde xa se tiña introducido, a tendencia é tamén cara á estabilización, mentresque nos de recente introducción, a tendencia ten aínda un carácter expansivo8.

Entre as razóns que xustifican a súa importancia epidemiolóxica, debe sinalarse o seucomezo máis temperán e a súa prevalencia entre o colectivo xuvenil: o 4% dos mozos en-tre 19–24 anos sinalan que usaron algunha vez na súa vida estas substancias, aínda que aprevalencia entre os mozos de grandes cidades rolda o 10%, afectando o seu consumo pro-blemático a cerca de 9.000 persoas.

Un dos problemas asociados ó consumo destas substancias é o fenómeno de policonsumode drogas. Trala realización dun estudio específico sobre este colectivo 9 en 1999, detéctaseunha tendencia a deriva–lo consumo noutras substancias psicoestimulantes, fundamental-mente cocaína. Se este modelo de policonsumo de psicoestimulantes chégase a se consolidar,poderíamos asistir a un repunte do uso de drogas como a cocaína e as drogas de síntese.

Ademais do característico predominio masculino e xuvenil (gráfico 1.9.), o perfil destesconsumidores caracterízase pola súa condición urbana e estratos sociais baixos e medios.

1.3.4. Anfetaminas

O consumo destas substancias aparece asociado co das drogas de síntese dende mediadosda década dos noventa e co modelo de policonsumo dominante (estimulantes), presentan-do unha evolución similar: non se detectan pautas de consumo habitual (gráfico 1.5.) e oglobal (gráfico 1.6.), estabilizouse nos últimos estudios galegos. A evolución en Españaamosa tamén unha tendencia estable ou de lixeiro decremento 6, mentres que no ámbitoeuropeo 8, as anfetaminas seguen en aumento, podendo nun futuro, supera–la actual im-portancia epidemiolóxica das drogas de síntese.

Os consumidores presentan un perfil moi semellante ó das drogas de síntese: predomi-nio masculino e xuvenil, fundamentalmente urbano e condicións sociais semellantes.

Gráfico 1.9.O consumo de drogas de síntese, según xénero e idade. Galicia 1998




HOMES MULLERES

TOTAL: 0,7%

12–18 19–24 25–39 40–54 >54



1.3.5. Alucinóxenos

Tamén no caso do consumo de alucinóxenos se evidencia un patrón de uso asociado ás dro-gas de síntese, anfetaminas e cocaína.

Igual que no caso anterior, non se detectan pautas de consumo habitual (gráfico 1.5.) eo global (gráfico 1.5.), estabilizouse nos últimos estudios galegos. A evolución en Españaamosa tamén unha tendencia estable ou de lixeiro decremento 6.

O perfil dos consumidores de alucinóxenos é comparable ó dos consumidores de drogasde síntese.

1.3.6. Heroína

Tanto en Galicia como en España, o consumo de heroína continúa a súa fase de descenso 5, 6.Esta tendencia reflíctese tamén na área asistencial onde o Indicador de Tratamento doSEIT 7, 10 e o do Sistema de Avaliación Asistencial do Plan de Galicia sobre Drogas 11 eviden-cian unha menor incorporación de novas admisións a tratamento por heroína.

Nembargantes, a evolución en Europa resulta dispar xa que determinados países refi-ren un decrecemento, mentras que noutros rexístrase un ascenso entre os consumidores dedrogas de síntese e outros colectivos xuvenís 8.

A estimación sobre o número absoluto de consumidores de heroína, sitúa o consumohabitual desta substancia entre 6.000 a 8.000 persoas.

Referido ó seu perfil, destacar o acusado predominio masculino, fundamentalmente en-tre os de 25 a 39 anos (gráfico 1.10.), hábitat urbano e clases sociais baixa e media–baixa.

A análise en función dos grupos de idade seleccionados no estudio5 proporciona un in-teresante dato: en tódolos grupos de idades considerados replícase a tendencia ódecrecemento, excepto no grupo dos máis mozos, que presenta un incremento ata situar-se a niveis de 1994 (gráfico 1.11.).

Este dato sobre o padrón de consumo xuvenil, coincide coa situación doutras comuni-dades autónomas como Andalucía 12, 13, 14, 15, 16, 17 e o País Vasco, e tamén do Concello deMadrid e coincide tamén co sinalado polo OEDT no seu informe de 1998 8, onde se descri-

Gráfico 1.10.O consumo de heroína, según xénero e idade. Galicia 1998




HOMES MULLERES

TOTAL: 0,5%

12–18 19–24 25–39 40–54 >54



be unha tendencia consistente na incorporación de novos consumidores de heroína, fun-damentalmente mozos, que fuman heroína e pertencen tanto a estratos socialmenteintegrados como a grupos máis minoritarios.

1.3.7. Psicofármacos

Os tranquilizantes e os hipnóticos manteñen unha forte asociación nos seus consumos. Ouso de tranquilizantes nos últimos 6 meses (gráfico 1.5.) representa un 4,8% da poboaciónmaior de 12 anos, observándose un descenso respecto de 1996. O consumo habitual ató-pase máis estabilizado (gráfico 1.6.).

Gráfico 1.11.Consumo do heroína por idade, Galicia 1994–1998

12–18 19–24 25–39 40–54 >54

1994 0,7 3,5 2,7 0,4 0,0

1996 0,3 2,4 1,7 0,0 0,0

1998 0,7 0,8 1,5 0,0 0,0

PORCENTAXE

Fonte: EDIS 1988, 92, 94, 96 e 98.


Gráfico 1.12.O consumo de tranquilizantes, según xénero e idade. Galicia 1998




HOMES MULLERES

TOTAL: 4,8%

12–18 19–24 25–39 40–54 >54



Un comportamento similar detéctase no caso dos hipnóticos, máis con prevalencias me-nores: 2,4% nos “últimos seis meses” (gráfico 1.5.) e 1,5% entre 1 a 7 veces por semana,polo que cabe estimar que en categorías de consumo frecuentes ou habituais estarían en-tre 35.000 e 37.000 persoas.

Frente a esta tendencia de estabilización no uso habitual e de decrecemento no oca-sional, os datos nacionais describen un incremento continuado, en particular daquelescasos nos que son utilizados sen control médico 6.

O perfil dos consumidores de psicofármacos amosa un predominio feminino, máis no-table no caso dos tranquilizantes (gráfico 1.12.), en idades medias da vida, cunha ampladifusión territorial, aínda que no caso dos hipnóticos, existe un lixeiro predominio do me-dio urbano e, referido á súa condición social, pertencen maioritariamente a clases sociaisbaixas e medias.

1.3.8. Outras drogas de consumos

■ O “crack” introduciuse na enquisa por primeira vez en 1998 (gráficos 5 e 6): un 0,2%refire que o consumiu “algunha vez” e un 0,1% nos “últimos seis meses”, non de-tectándose frecuencias de consumo mais intensas.

■ O consumo de inhalables, substancias de uso doméstico ou industrial (colas, pegamen-tos, disolventes, etc), é bastante minoritario e cunha evolución bastante estable ólongo da serie epidemiolóxica galega, non detectándose pautas de consumo habitual.

1.4. Idades de inicio

No gráfico 1.13. analízase a evolución das idades de inicio no consumo das distintas subs-tancias–droga: en xeral, dende o ano 1988 rexistrouse unha tendencia a estabilizarse eincluso retrasarse o primeiro contacto co consumo de drogas, o que indica que a experi-mentación coas drogas se realiza a idades cada vez mais tardías.

1.5. Evolución do consumo de drogas 1996–98

No gráfico 1.14., descríbese a evolución do consumo de drogas entre os dous últimos estu-dios galegos (4) (5). As principais conclusións sobre as prevalencias de consumopermítennos elabora–la seguinte clasificación:

■ Grupo de estabilización: consumo de anfetaminas e alucinóxenos.

■ Grupo de diminución: consumo abusivo de bebidas alcohólicas, cocaína, drogas desíntese, heroína e psicofármacos.

■ Grupo de incremento: consumo diario de tabaco, derivados cannábicos, lixeiro incre-mento do consumo de inhalables.

Aínda que, no seu conxunto, a evolución entre estes dous períodos, e na última déca-da, é positiva, tamén é prudente non esquence–los datos sinalados respecto ó consumo queunha parte dos mozos están a facer do tabaco, do abuso de alcohol, así como do consumodas drogas de síntese e mesmo da heroína. Asi pois, aínda que a situación ten mellorado enGalicia, non se debe caer na fácil compracencia.

1.6. Modelos de policonsumos de drogas

A maioría dos galegos non consumen ningunha substancia psicoactiva, e algo menos duntercio tan só usan unha delas. Nembargantes, tamén é certo que existen outras persoas queasocian o consumo de varios tipos de substancias–droga. Isto último é o que se denominauso múltiple de drogas ou fenómeno de policonsumo.


Gráfico 1.13.Evolución da idade de inicio no consumo de drogas,

EDIS 1988, 1992, 1994, 1996 e 1998

Fonte: EDIS 1988, 92, 94, 96 e 98.


0 10 3020 40 50 60

1988

1992

1994

1996

1998

Gráfico 1.14.Evolución do consumo de drogas, 1996–1998

Fonte: EDIS 1988, 92, 94, 96 e 98.


1

2

3

4

0

-1

-2Alcohol

-1,5

Cocaína-1,1

Tranquili-zantes

-0,8

Hipnó-ticos-0,5

Drogasde

síntese-0,3

Heroína-0,2

Anfeta-minas

0,0

Alucinó-xenos

0,0

Crack0,1

Inhala-bles0,1

Cannabis0,3

Tabaco3,3

TABACO

15,715,415,216,116,6

ALCOHOL

16,116,016,116,616,6

CANNABIS

16,917,618,317,417,6

HEROÍNA

18,418,720,119,023,0

COCAÍNA

19,919,920,719,320,8

ANFETAMINAS

29,219,919,119,020,9

TRANQUILIZANTES

36,843,136,441,339,3

HIPNÓTICOS

40,142,639,343,746,8

DROGAS DESÍNTESE

20,120,919,6

CRACK

19,9


Así, segundo os datos obtidos no último estudio, un 60,2% da poboación entrevistada,non fumaba diariamente, non realizaba consumos abusivos de alcohol, ou non usaron ou-tras substancias–droga nos últimos seis meses. Nas condicións de consumo antesespecificadas, un 30,6% consumiron unha substancia (o que representa o 76,8% dos con-sumidores), un 6,6% consumiron dúas (16,5% dos consumidores) e un 2,6% (6,7% dosconsumidores), consumiron varias substancias.

Táboa 1.2. Distribución dos enquisados, segundo o número de drogas consumidas*

Número de % sobre % sobredrogas consumidas o total consumidores

0 60,2 –

1 30,6 76,8

2 6,6 16,5

3 1,1 2,8

4 0,3 0,8

5 0,4 1,0

6 0,3 0,8

7 ou máis 0,5 1,3

Totais 100,0 100,0

(Bases) (2.300) (915)

Na táboa 1.2., amósase a distribución dos enquisados segundo o número de drogas con-sumidas. Considérase como grupo especificamente policonsumidor, aqueles que consumentres ou mais substancias (2,6% sobre o total ou o 6,7% dos consumidores), no que se ato-parían de 60.000 a 65.000 persoas.

As principais asociacións que cada substancia forma coas demais serían as seguintes:

■ Entre os fumadores de tabaco diario, un 10,9% son bebedores abusivos de alcohol eun 9,2% consomen cannabis.

■ Entre os usuarios abusivos de alcohol, un 51,1% son fumadores diarios de tabaco, un17,7% consomen cannabis e un 9,6% cocaína.

■ Dos consumidores de cannabis un 74,1% son fumadores diarios de tabaco, o 30,3% be-beron alcohol de forma abusiva, un 26% consumiu cocaína e o 17,4% drogas de síntese.

■ No colectivo de consumidores de cocaína un 51,6 son fumadores e un 56,1 bebedo-res abusivos; un 88,87% usaron cannabis, un 40,9% drogas de síntese e un 49,2%anfetaminas.

■ Entre os usuarios de drogas de síntese un 46,3 son fumadores, nun 61,7% beberonabusivamente; un 99,4% tomaron cannabis, un 68,2% cocaína, un 51,5% alucinóxe-nos e un 61,1% anfetaminas.

■ Entre os que consumiron heroína, un 60,4% son fumadores e un 52,9 tomaron alcoholabusivo; un 88% consumiu cannabis, un 63,8% cocaína e o 73,5% outros opiáceos.

■ Entre os consumidores de alucinóxenos e anfetaminas entre o 78,4% e o 65,5% be-beron abusivamente, o 100% usaron cannabis, entre o 88% e o 89% cocaína, e entreo 66,9% e o 100% drogas de síntese.

■ Dos consumidores de tranquilizantes un 28,3% son fumadores, un 11,3% bebedoresabusivos e o 39,6% usaron tamén hipnóticos.

Referente á evolución do colectivo policonsumidor, consolídase a tendencia ó decre-mento, observada a partir de 1992 (táboa 1.3.), sendo máis evidente se se analiza oconxunto de consumidores de dúas ou máis substancias.


Táboa 1.3. Evolución do uso múltiple de drogas

Nº drogas que usas 1988 1992 1994 1996 1998

Ningunha 53,3 59,4 59,6 60,1 60,2

Unha 32,0 29,1 27,6 27,8 30,6

Dúas 10,7 8,4 8,6 8,5 6,6

Tres e máis 4,0 3,1 4,3 3,6 2,6

Total 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Na táboa 1.4. analízase a media de asociacións que cada droga presenta con tódalas de-mais, o que equivale ó índice de policonsumo:

Táboa 1.4. Medias de asociacións ou índices de policonsumo

Drogas e nº de orde %

1º Crack 7,99

2º Alucinóxenos 6,78

3º Anfetaminas 6,26

4º Inhalables 6,07

5º Drogas de síntese 5,78

6º Cocaína 5,29

7º Heroína 5,24

8º Outros opiáceos 5,02

9º Cannabis 3,21

10º Hipnóticos 2,38

11º Alcohol abusivo 2,19

12º Tranquilizantes 2,19

13º Tabaco diario 1,33

Nesta táboa, evidénciase un cambio cualitativo importante no grupo das oito substan-cias que establecen unha media alta de asociacións con outras drogas (máis de cincoasociacións): a heroína máis o grupo de morfínicos e outros opiáceos que encabezaban es-ta táboa no estudio de 1996, baixan ó sétimo e oitavo lugar, respectivamente, cedendo acabeceira ó crack, alucinóxenos, anfetaminas, inhalables, drogas de síntese e cocaína. Oconsumo de cannabis sitúase nunha posición intermedia con 3,21 asociacións de media e,finalmente, catro substancias presentan uns índices de policonsumo máis baixos (menos detres asociacións con outras drogas): hipnóticos, alcohol (bebedor abusivo), tranquilizantese tabaco (fumador diario).

A variedade de asociacións de drogas observada é moi ampla, motivo polo que, parabusca–los tipos básicos de policonsumo que explicaran a parte máis compacta destes usosmúltiples de substancias, aplicouse unha metodoloxía de análise factorial de compoñentesprincipais e obtivéronse catro factores ou modelos básicos de policonsumo (gráfico 1.15.).

Observamos así, como a análise dos diferentes modelos de asociacións de drogas, evi-dencia a emerxencia dun novo padrón: ata 1994, o predominante estaba liderado polaheroína (modelo narcóticos) que, en 1996, pasa a ocupa–lo segundo lugar, cedendo o pro-tagonismo á asociación formada polos alucinóxenos, anfetaminas, drogas de síntese,cocaína e derivados do cannabis (modelo psicoestimulantes). En 1998, este modelo conso-lídase no primeiro posto seguido do modelo dos narcóticos; a continuación, sitúase o dospsicofármacos e por último, a asociación entre tabaco, alcohol e cannabis.


1.7. Conclusións

1. Drogas legais: o comportamento do sector xuvenil da poboación galega, resultouser un factor decisivo na inversión da tendencia ó decrecemento que presentaba ohábito de fumar: en 1998, o 32,2% dos galegos decláranse fumadores diarios fren-te ó 28,9% de 1996. Referido ó consumo excesivo de alcohol, aínda que aprevalencia xeral evidencia unha tendencia ó decrecemento, confírmase a consoli-dación do padrón de abuso xuvenil detectado en 1996 e caracterizado polaunificación intersexual das pautas de consumo excesivo en fins de semana e de pre-dominio urbano.

2. Drogas ilegais: os derivados cannábicos atópanse entre os máis consumidos, amo-sando unha tendencia crecente dende 1994, ainda que sin chegar ás cifras de 1988.No consumo de cocaína, heroína, psicofármacos e as drogas de síntese evidenciaseunha tendencia ó decrecemento.

3. Modelos de policonsumo: consolídase no primeiro posto o modelo dos psicoestimu-lantes, detectado en 1996 e liderado polas drogas de síntese, desprazando asegundo lugar o dos narcóticos (heroína); a continuación sitúase o dos psicofárma-cos e, por último, a asociación entre o consumo de tabaco, alcohol e cannabis. Nocolectivo específico das drogas de síntese, detéctase que cerca do 60% deriva o seuconsumo noutras drogas despois desta fase de iniciación e, maioritariamente, noconsumo de cocaína.

Gráfico 1.15.Modelos actuais de policonsumo de drogas

Fonte: EDIS O consumo de drogas en GaliciaV. Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, 1988.


1º PSICOESTIMULANTES

Alucinóxenos

Drogas de síntese

Anfetaminas

Inhalables

Cocaína, crack

2º NARCÓTICOS

Heroína

Outros opiáceos

Cocaína

Cannabis

1º PSICOFÁRMACOS

Hipnóticos

Tranquilizantes

2º TABACO–ALCOHOL

Tabaco

Alcohol

Cannabis


2. Avaliación dos Programas de prevención e incorporación social: sistema de avaliación dos programas de prevención e incorporación social (SAPI)

O SAPI nace como consecuencia da necesidade de sistematiza–las intervencións preventivas e asúa avaliación, tendo en conta os principios de actuación e os obxectivos xerais e de procesoque conforman, no documento do Plan de Galicia sobre Drogas 1997–2000, a área de preven-ción do consumo de drogas. Os seus contidos veñen derivados fundamentalmente da Lei2/1996 de Galicia sobre Drogas e tamén doutros documentos como o Plan de Saúde de Galicia1998–2001 e o Documento–Marco de Prevención (nº 10 da colección Drogodependencias).

Neste contexto enmárcase o SAPI, como un instrumento operativo que pretende unhacoherencia e consistencia dos programas individuais, así como unha coherencia interpro-gramas, é dicir, transversal a tódalas actuacións que se desenvolven na nosa comunidadeautónoma. Neste sentido, é importante resaltar que tamén é obxecto de avaliación non sóos programas individuais senón tamén a área global de prevención, considerada como unmetaprograma, no que se engloban os devanditos programas executados polas asociaciónse concellos integrados na rede do PGD.

O SAPI concrétase nunha serie de instrumentos/protocolos que permiten recolle–la in-formación de forma estandarizada, adaptándose a cada ámbito (comunitario, educativo,familiar, laboral, xuventude) e modalidade de intervención.

2.1. Obxectivos

■ Recoller de forma sistemática e sistematizada información sobre os programas que serealizan na área de prevención do consumo de drogas e incorporación social do PGD.

■ Facilita–la análise, valoración e toma de decisións sobre ditos programas e sobre aárea de prevención e incorporación, considerada globalmente como un metaprogra-ma, có fin de mellora–los procedementos e a planificación.

■ A longo prazo, e tras esta ordenación da área mediante a recollida sistemática da in-formación, poderanse realizar outros tipos de avaliación máis complexas que denconta dos resultados destas intervencións na poboación.

2.2. Niveis e criterios de aplicación do SAPI

O SAPI articulase nos dous niveis complementarios sinalados: os programas individuais e aárea global de prevención, considerada como metaprograma.

Nivel I. Avaliación dos programas individuais.

Os criterios para a avaliación neste primeiro nivel sitúanse con relación a tres eixes:

■ Adecuación dos programas. Valorada en función das prioridades marcadas no docu-mento do PGD.

■ Claridade dos deseños. Valora as características do programa no seu inicio e analizaa súa consistencia interna, así como a relación entre a necesidade que motiva o pro-grama, os obxectivos e as actividades. Parece evidente que un bo deseño da garantíasdun maior axuste do programa na práctica e permite determina–lo equilibrio entreas actuacións e os obxectivos. Creouse un protocolo, denominado “Documento depresentación de programas” mediante o que se estudian tódolos programas. Destaforma tamén se facilita e homoxeneiza a presentación dos mesmos por parte dosequipos de profesionais, ó servirlles de guía para a planificación do mesmo. Nel re-cóllese a lóxica do proceso de planificación e achéganse os datos básicos para estaprimeira análise dos programas:


■ Xustificación da alternativa de intervención elixida segundo a análise dasituación e alternativas de intervención.

■ Descrición das características do programa e metodoloxía.

■ Descrición da poboación obxectivo e características do contorno.

■ Descrición dos obxectivos, xerais e específicos.

■ Descrición das actividades deseñadas.

■ Cronograma.

■ Recursos humanos.

■ Recursos materiais.

■ Coordinación.

■ Orzamento.

■ Análise sobre a execución dos programas. Unha vez realizados os programas presen-tarase una memoria sobre a súa execución. Igual que no apartado anterior,deseñouse un formulario básico, denominado “Memoria”, para cumplimentalas querecolle información sobre os mesmos aspectos. A análise da execución da conta da re-lación entre o planificado e o conseguido. Con certa frecuencia a aplicación dunprograma sufre modificacións sobre o documento inicial; trátase de determinar ataqué punto se lograron os obxectivos anteriormente marcados.

Nivel II. Avaliación do metaprograma

Os datos provintes dos programas do nivel anterior son tratados para avalia–la evolu-ción e desenvolvemento globais da área. O sistema achega un conxunto de indicadoresque se obteñen a partir dos datos dos formularios de presentación de programas e damemoria final. Esta recollida de datos ó inicio e ó final permite analiza– la situación es-tablecendo unha comparación entre o previsto e o realizado.

2.3. Indicadores

Os indicadores do sistema agrúpanse en catro tipos:

■ Indicadores de cobertura. Fan referencia ó campo abarcado por cada programa e ac-tividade, en termos xeográfico e poboacional, así como polo ámbito dos mesmos.

■ Indicadores de actividade. Describen as características dos diferentes tipos de activi-dades, segundo as seguintes categorías:

■ Actividades de sensibilización e información.

■ Actividades formativas: cursos, seminarios, conferencias, mesas redondas…

■ Actividades de ocio e lecer.

■ Actividades deportivas.

■ Actividades de obradoiros.

■ Actividades de coordinación.

■ Indicadores de persoal (rendemento). Refírense a diferentes aspectos relacionadoscós profesionais e voluntarios que participan nas actividades e programas.

■ Indicadores de custo. Relacionan o orzamento dos programas coa cobertura, as acti-vidades realizadas e o persoal que interviu.

Ademais, estes indicadores pódense clasificar de acordo ós seguintes criterios de aplica-ción:

■ O conxunto dos programas da área de prevención, equivalente ó nivel do metapro-grama.


■ Por cada ámbito de intervención no que se clasifican os programas (comunitario, es-colar, familiar, xuventude).

■ Pola clasificación sinalada de actividades.

■ Por zonas xeográficas: áreas de saúde, provincias e total Galicia.

Para os nosos propósitos de planificación e avaliación, tivemos en conta que a combi-nación do tipo de indicador (cobertura, actividade, persoal e custo) co criterio de aplicación(metaprograma, ámbito de intervención, clasificación de actividades e zona xeográfica) po-de dar como resultado un número moi elevado de indicadores que, na práctica, volveríarealmente inoperante o proceso de avaliación. Necesitamos, pois, poucos indicadores peroo suficientemente potentes como para que nos permitan xulga–la nosa actuación para, enconsecuencia, tomar decisións.

2.4. Instrumentos

O sistema queda reflectido no seguinte cadro de maneira máis esquemática:

Esquema do sistema de avaliación

Instrumentos de recollida de datos Formulario de presentación de programas

Memorias finais

Primeiro nivel de análise Avaliación de cada un dos programas

Segundo nivel de análise Avaliación da área ou do metaprograma

O SAPI estructurase nun conxunto de instrumentos, dous deles destinados a recolle–losdatos que alimentan ó sistema, e os outros dous orientados a analizar e xulga–los progra-mas e a propia área, tal e como se especifica no cadro seguinte:

Instrumentos de recollida de datos do sistema

Formulario de presentación de programas

Memoria final

Instrumentos de análise

Escala de Avaliación dos programas

Panel de Indicadores

■ O formulario de presentación de programas sirve para formaliza–la presentación da-queles programas que se pretende que financie ou cofinancie o PGD. A súaestructura obedece ó proceso de planificación xeral baseado nos documentos pro-gramáticos do PGD.

Cada entidade terá que cumprimentar un formulario deste tipo para cada programadistinto, presentando tantos formularios como programas desenvolve.

■ A memoria final recolle os datos que se derivan da execución dos programas, así co-mo información acerca dos seus resultados e posta en marcha efectiva. Ten comounidade de análise o programa, no que se poden incluí–los diferentes subprogramasde que se compoña. Haberá que cumprimentar un formulario de memoria para cadaun dos programas realizados.

■ A escala de avaliación de programas é un instrumento que ten por obxectivo anali-za–los diferentes programas que se presentan, atendendo ós criterios establecidos atal efecto. Esta escala é aplicada polos técnicos do PGD.

■ Finalmente, mediante o panel de indicadores vaise realiza–lo control e seguementoda Área de Prevención e Incorporación Social. Os indicadores que se van a utilizar re-flicten datos distribuídos por zonas xeográficas e por ámbitos de intervención.


2.5. Principais resultados de cobertura e tipoloxía de programas

A progresiva posta en marcha do SAPI permitiu ata agora a obtención de datos de cober-tura e distribución dos diferentes programas no territorio. En anos sucesivos, os indicadoresdefinidos no sistema permitirán acadar un detalle máis preciso sobre a eficacia dos progra-mas, tendo en conta que non existe unha tradición avaliativa das actuacións preventivas ede incorporación social en España e Europa (agás algunhas investigacións sobre programasconcretos), constituíndo o SAPI un dos primeiros sistemas integrados para a avaliación glo-bal destas intervencións.

Deste xeito, no período 1997–2000, a Area de Prevención e Incorporación Social do PGDcaracterízase polos seguintes aspectos:

■ Unha cobertura xeográfica de 119 concellos, que supoñen o 38% do total dos conce-llos de Galicia. En canto a cobertura poboacional, acádase o 68% de Galicia, por cantoestán incluídos os concellos con maior número de habitantes. A poboación usuaria dosprogramas realizados é de 500.641 persoas, que supón o 18% da total de Galicia.

■ Estes datos describen unha situación de gran potencialidade de cobertura, aínda quea participación nas actividades e programas podería ser máis alta tendo en conta queo consumo de drogas é unha das cuestións que parecen preocupar máis á poboación.

■ Unha dotación orzamentaria que acada o 19% do total do PGD, que sitúa a Galiciacomo a segunda comunidade autónoma tralo Pais Vasco que máis adica a esta Area.Isto implica un custo de 0,87 . por persoa atendendo á cobertura total.

■ Unha evolución crecente do número de programas, estabilizándose no ano 2000. Así,pasouse dun total de 190 programas no ano 1997 a 242 no ano 2000, coa seguintedistribución (gráfico 1.16.).

Gráfico 1.16.Programas de prevención e incorporación social, 1997–2000

1997

Total Programa: 190

P. comunitarios 8

Outros 3Mozos 24Familia 35Escola 49Inf.–form. 39

Incorporación 32

Prevención 150

1998

Total Programa: 237

P. comunitarios 8

Outros 3Laboral 3Mozos 43Familia 41Escola 51Inf.–form. 47

Incorporación 41

Prevención 188

1999

Total Programa: 242

P. comunitarios 8


Incorporación 40

Prevención 194

2000

Total Programa: 242

P. comunitarios 8


Incorporación 40

Prevención 194


■ Unha evolución de recursos e programas no período1996–2000 a nivel provincial (tá-boas 1.5., 1.6., 1.7., 1.8. e 1.9.), que se adecúa ó mapa de risco socioepidemiolóxicodefinido nos estudios de consumo de drogas en Galicia dos anos 1996 e 1998.

Táboa 1.5. 1996

Provincia Recursos ProgramasONGs Concellos Escola Familia Outros Reinserción

A Coruña 9 32 11 10 24 5

Lugo 2 4 4 4 3 1

Ourense 4 31 6 6 6 3

Pontevedra 15 18 14 5 30 7

Galicia 30 85 35 25 63 16

Táboa 1.6. 1997


A Coruña 9 34 16 12 32 5

Lugo 2 4 4 4 4 1

Ourense 4 30 6 6 8 3

Pontevedra 16 21 19 14 40 8

Galicia 31 89 45 36 84 17

Táboa 1.7. 1998


A Coruña 10 34 16 15 42 5

Lugo 2 23 5 5 13 4

Ourense 3 30 6 5 12 3

Pontevedra 16 22 19 17 45 13

Galicia 31 109 46 42 112 25

Táboa 1.8. 1999


A Coruña 10 39 19 16 45 12

Lugo 2 24 6 5 13 3

Ourense 3 30 6 6 12 4

Pontevedra 15 26 19 19 44 13

Galicia 30 119 50 46 114 32

Táboa 1.9. 2000


A Coruña 10 39 19 16 45 12

Lugo 2 24 6 5 13 3

Ourense 3 30 6 6 2 4

Pontevedra 14 26 19 19 44 13

Galicia 29 119 50 46 114 32


■ Unha cobertura no ano 2000 en prevención escolar de 103.889 alumnos (24% do to-tal de Galicia), 5.182 profesores (15% do total de Galicia) e 629 centros educativos(33% do total de Galicia). (Gráficos 1.17. e 1.18.).

Dado que non se trata dun rexistro nominal, non podemos sumar as cifras acadadasanualmente. Pero sí podemos estimar, en función da experiencia acumulada e dosdatos do estudio avaliativo realizado (que revelou que entre un 65% e un 82% doalumnado de Galicia declara ter tratado temas de drogas durante o curso escolar)que entre 269.347 e 339.791 alumnos diferentes participaron no programa ó longodestes anos. A participación media nos centros adscritos ó programa é do 70% do to-tal de alumnos e do 44% do total de profesores por centro.

Gráfico 1.18.Avaliación da implantación, sistema de avaliación de prevención 2000

n % sobre o total %totaldo centro de Galicia

Centros 629 233

Alumnos 103.889 70 24

Profesores 5.182 44 15

■ En canto á cobertura do programa de prevención familiar (gráfico 1.19), implantadoa través de escolas de pais/nais e outras actividades máis puntuais, obsérvase unhafluctuación importante na participación aínda que a oferta de actuacións realízasecon continuidade tódolos anos. O total de pais/nais que teñen participado no ano2000 nestes programas acada a cifra total de 4.523.

Gráfico 1.17.Implantación de materiais didácticos. Evolución período 1995–2000

CENTROS EDUCATIVOS

Fonte: Observatorio de Galicia sobre Drogas, 1999.

700

600 6.000

500

400

300

200

100

0

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

0

120.000

100.000

80.000

60.000

40.000

20.000

0

PROFESORES ALUMNOS (5–17 anos)

109

1996

1997

1998

1999

2000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

1995

440

552

559

577

629

3.20

0

4.22

8

4.15

9

4.92

7

4.91

2

5.15

2

50.0

00

59.4

76

56.1

35

101.

143

101.

952

109.

559


Así mesmo, foise incrementando a oferta de prazas no programa de educación en va-lores, ata chegar ós actuais 23.965 alumnos de ESO. (Gráfico 1.20.).

2.6. Conclusións

Pódese afirmar que o SAPI constitúe unha boa guía para a planificación e avaliación, entanto que sistematiza a información e permite a análise dos programas considerados indi-vidual e globalmente.

As coberturas poboacional e xeográfica dos programas de prevención tenden a unha es-tabilización, procurándose a diversificación de actividades e a inclusión de sectores eámbitos tradicionalmente non incluídos como poboación usuaria (consumo de drogas nomedio laboral), así como a utilización de estratexias preventivas de reducción de riscos.

É necesario avanzar na utilización de indicadores económicos que xustifiquen, den so-porte e avalen a intervención preventiva.

Gráfico 1.19.Outros programas: escolas de pais

NÚMERO DE ESCOLAS NÚMERO DE PAIS/NAIS


140

120

100

80

60

40

20

095

1999

96

1997

127

1998

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

02.809

1999

1.965

1997

4.655

1998

Gráfico 1.20.Outros programas: educación en valores

NÚMERO ALUMNOS


25.000

20,000

15.000

10.000

5.000

015.225

curso 1996/1997

20.993

curso 1997/1998

22.894

curso 1998/1999

23.965

curso 1999/2000

NOTAS

1 PGD (1994): Catálogo de programas asistenciais doPGD. Santiago. Consellería de Sanidade e ServiciosSociais. Xunta de Galicia.

2 PGD (1994): Manual del Sistema de EvaluaciónAsistencial. Santiago. Consellería de Sanidade eServicios Sociais. Xunta de Galicia.

3 PGD (1997): Plan de Galicia sobre Drogas1997–2000. Consellería de Sanidade e ServiciosSociais. Xunta de Galicia.

4 DGPNSD (2000): Informe nº 3 del ObservatorioEspañol sobre Drogas. Ministerio del Interior.

5 Sells, S.; Simpson, D. (1980): The case for drugabuse treatment efectiviness based on the DARPresearch program, Br, J. Addiction, 75, nº 2:117–131.

6 Simpson, D. (1984): National treatment systemevaluation based on DARP. Follow–up research, in:Tims, F.; Ludford, J.: Drug abuse treatmentevaluation: strategies, progress and prospects, pp29–41, NIDA, Washington.

7 Simpson,D et als (1982): Six years follow–up ofopioide addicts after amission to treatment. Arch.Gen. Psychiatry, 39:1318–1323 pp.

8 Cotrell, D. et als (1985): British opiate addicts: aeleven years follow–up study. Br. J. Psychiatry, 146:448–450 pp.

9 Edwards, J.; Goldie, A. (1987): A ten–yearfollow–up study of Southampton opiate addicts.Br. J. Psychiatriy, 151: 679–683 pp.

10 Sánchez–Carbonell, J. et als (1988): Folow–up ofheroin addicts in Spain (EMETYST Project): Results1 year after treatment admission. Br. J. Addiction,83: 1439–1448 pp.


3. Avaliación dos centros e programas asistenciais:sistema de avaliación asistencial

3.1. Avaliación do funcionamento da rede asistencial do PGD:1997–2000

Para avalia–la eficacia e eficiencia dos dispositivos asistenciais da rede de drogodependen-cias galega, o Plan de Galicia sobre Drogas desenvolveu un catálogo de programasasistenciais 1 e simultaneamente un Sistema de Avaliación Asistencial que se implantou o 1de xaneiro de 1994 en tódolos centros ambulatorios da rede.

3.1.1. Descrición do SAA

O SAA, é un sistema de avaliación deseñado especificamente para os programas de trata-mento de drogodependentes nas distintas unidades asistenciais da rede do PGD. Baséase narecollida de datos dos pacientes atendidos e do proceso terapéutico que se lles dispensa.

O modelo de avaliación proposto polo PGD a través deste sistema, fundaméntase sobreun sistema de información común a tódolos dispositivos de atención a drogodependentesque reportan a unha unidade central, a Oficina do Comisionado do Plan de Galicia sobreDrogas (CPGD).

Os obxectivos do SAA 2 son os seguintes:

1. Facilitar un feed–back de planificación, que permita a toma de decisións do CPGD.

a. estudio das deficiencias da rede.

b. estudios de eficiencia/eficacia de programas/centros.

c. identificar bos indicadores asistenciais.

2. Facilitar un feed–back clínico, que permita a toma de decisións en programas/centros.

a. redefinición de obxectivos terapéuticos.

b. estudios de variables con valor pronóstico.

c. redefinición das indicacións dos programas.

3. Coñece–la historia natural do transtorno e facilitar estudios de seguemento.

4. Posibilita–la compatibilidade co SEIT.

Este sistema presenta as seguintes características:

■ É un sistema de información multicéntrico que realiza unha recollida de datos ho-moxéneos, establecendo unha liña base poboacional e consignando as actuaciónsque se realizan con cada paciente. Esto posibilita a realización de estudios de segue-mento e eficacia dos tratamentos.

■ O sistema garante o anonimato xa que apartir dos datos que se recollen resulta in-viable a identificación persoal dos pacientes na unidade central.

■ Os instrumentos que articulan o sistema son a ficha de admisión a tratamento (fichainicial ou de acollida), baseada na historia clínica do paciente, e a ficha mensual, querecolle as actividades realizadas con cada paciente en cada programa durante o tra-tamento.

■ Dende o punto de vista do proceso e da explotación da información acumulada, o sis-tema está deseñado para proporcionar dous tipos de avaliación:

■ Avaliación externa ós centros e interna para a rede

■ Avaliación interna dos propios centros

■ Respecto ós distintos niveis de análise da información recollida, obtéñense datos doconxunto da rede, de cada un dos centros de tratamento e dos distintos programasterapéuticos. Deste xeito, pódense comparar datos de centros, programas e rede.


En canto ás características dos dispositivos asistenciais, o sistema clasifícaos en doustipos:

■ De primeira acollida: son os centros de referencia, as denominadas “Unidades Asis-tenciais de Drogodependencias” (UADs). Nestes centros acóllense os pacientes epódeselles derivar a outros centros de tratamento máis específicos.

■ De segunda acollida: acollerían os pacientes derivados polas UADs. Son as Comuni-dades Terapéuticas (CT) e as Unidades de Día (UD).

Como se trata dun sistema flexible, permite a incorporación futura de máis centros(actualmente existen 28 centros notificadores), programas e outras variables avaliativas quese consideren oportunas, en función da evolución do fenómeno das drogodependencias.

Os principais indicadores de avaliación que proporciona o sistema son :

1. Indicador de Admisións a Tratamento: número anual de casos que inician trata-miento ambulatorio por problemas de dependencia ás distintas sustancias–droganos distintos centros da rede asistencial. Tratase de casos nos que se comeza unproceso asistencial que pode levarse a cabo en diferentes programas e é compati-ble co indicador de tratamentos do Sistema Estatal de Información sobreToxicomanías (SEIT).

2. Indicador de Volume Asistencial: número anual de suxeitos distintos que foron tra-tados nos diferentes centros da rede.

3. Indicador de Permanencia: tempo en que os suxeitos están no proceso asistencial.Calcula tanto o número de días que cada suxeito permanece nos distintos progra-mas como ó longo de todo o tratamento. Este indicador pode cruzarse con outroscomo o de actividades, motivo de saída ou abstinencia, dando lugar a indicadoresmais complexos.

4. Indicador de Motivo de Saída de Programa/Centro: define a causa e data de saída,incluíndo: alta terapéutica, abandono, expulsión, forza maior, derivación (total eparcial), continuidade e cambio de programa (con dúas posibilidades: por necesida-de de replantexamento terapéutico ó incumplirse determinados obxectivosinicialmente propostos e por cumprimentación dos obxectivos terapéuticos inicial-mente propostos).

5. Indicador de Abstinencia: medida por urinoanálise, en número de controis positi-vos/negativos.

6. Indicador de Asistencia: tratase dun dos indicadores principais para a avaliación deprocesos. Por asistencia entendese o número de días nos que o paciente acode a tra-tamento durante o tempo que permanece no proceso asistencial. Este indicador émoi útil en relación coa efectividade dos tratamentos e a organización dos recursos.

7. Índice de Asistencia: relaciona o indicador de asistencia co de permanencia, en ba-se ó cociente entre o número de días que acude ó centro e o número de días nosque o suxeito permanece en programa. Utilízase para a comparación entre progra-mas e centros.

8. Indicador de Actividade: este indicador informa sobre o número e tipo de interven-cións realizadas sobre os pacientes, xa que éste pode recibir mais dunha actividadecada vez que acode a un centro.

9. Índice de Actividade: relaciona o indicador actividade co de permanencia, en base ócociente entre o número de intervencións recibidas e o número de días que o pa-ciente permanece en tratamento.

10. Indicador de Carga Asistencial–Pacientes: número de pacientes atendidos en fun-ción da tipoloxía do profesional do centro asistencial.

11. Indicador de Carga Asistencial–Intervencións: número de intervencións realizadasen función da tipoloxía do profesional do centro asistencial.


3.2. Resultados do Sistema de Avaliación Asistencial:1997–1999

3.2.1. Evolución das admisións a tratamento

A evolución de admisións a tratamento nos centros extrapenitenciarios da rede galega(gráfico 1.21.), mostra un incremento constante ata 1994. En 1995, iníciase unha tendenciacara á estabilización (1996–97), descendendo dende 1997: 4.127 en 1998 e 3.894 en 1999.

Nembargantes, se temos en conta as admisións a tratamento nos centros penitenciariosradicados na nosa comunidade (táboa 1.6.), as demandas de tratamento deberíanse incre-mentar en 721 casos en 1997, 1.020 en 1998 e 1.180 en 1999.

Táboa 1.6. Admisións a tratamento en Establecementos Penitenciarios, 1999

Establecemento penintenciario 1997 1998 1999

E.P. Teixeiro. A Coruña 113 269 360

E.P. Monterroso. Lugo 75 77 50

E.P. Pereiro de Aguiar. Ourense 143 147 157

E.P. Bonxe. Lugo 59 210 288

E.P. A Lama. Vigo 331 317 325

Total 721 1.020 1.180

Gráfico 1.21.Evolución das admisións a tratamento, Galicia 1986–1999

PMM: Programa de Mantenemento con Metadona.

PMN: Programa de Mantenemento con Naltrexona.

PLD: Programa Libre de Drogas.

Datos: UADs e Proxecto Home (sen EPs).

Fonte: SEA Galicia 1999


1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

Total admis. 871 1.249 1.390 1.450 2.104 2.636 3.599 4.391 4.846 4.440 4.705 4.723 4.127 3.894

Entradas PMM 16 284 555 1.097 1.775 1.204 2.279 2.577 2.976 2.948 2.755

Entradas PMN 260 371 419 935 922 1.036 1.864 1.826 1.678 1.287 944

Entradas PLD 1.128 1.737 1.562 1.456 1.326 1.541

6.000

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

500

0


Tomando en consideración estes datos, para a análise da evolución do total de iniciosde tratamento na rede galega de drogodependencias, constátase que en 1997–98 alcán-zanse as cifras máis altas dos anos analizados (5.444 e 5.147, respectivamente), mais en1999, a cifra global é xa inferior ó ano precedente (5.074).

Polo que respecta ás entradas nos tres principais programas de tratamento ambulato-rio (gráfico 1.21):, Programa Libre de Drogas (PLD), Programa de Mantemento conMetadona (PMM) e Programa de Mantemento con Naltrexona (PMN)), mantense o predo-minio do PMM, as entradas en PMN retroceden a niveis de 1992–93 e obsérvase unharecuperación das entradas en PLD.

3.2.2. Evolución do volume asistencial

Ó analiza–lo volume asistencial (gráfico 1.22.), observamos que se incrementa notable-mente no período 1992–95, pasando de 3.957 a 10.310 usuarios, para evidenciar na últimaparte da década dos noventa unha suave tendencia ascendente ata os 11.813 pacientesatendidos en 1999).

Este aumento do volume asistencial cabe relacionalo co incremento continuado na per-manencia que se observa nos distintos programas (e que máis adiante se comentará), deforma que a maior permanencia nos programas maior volume de pacientes atendidos ca-da ano.

A evolución do volume asistencial do PMM 1992–99 (gráfico 1.22.), mostra un acusadoe progresivo incremento, representando unha parte importante do volume asistencial to-tal da rede galega de drogodependencias, chegando ó 56% en 1999. Este incremento émáis notorio se consideramos os 1.253 pacientes que frecuentaron este programa nos es-tablecementos penitenciarios de Galicia (táboa 1.7).

Gráfico 1.22.Evolución do volume asistencial, Galicia 1992–1999




Datos: UADs e Proxecto Home (sen EPs).



1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

Volume total 3.957 7.004 8.629 10.310 10.442 11.320 11.603 11.813

Volume PMM 2.480 3.690 4.218 5.117 6.086 6.630

Volume PMN 2.230 2.625 2.757 2.414 2.008

Volume PLD 2.155 1.911 1.891 1.943 2.219

12.000

10.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0


Táboa 1.7. Volume PMM en Establecementos Penitenciarios, 1997–1999

Establecemento penintenciario volume en PMM*1997 1998 1999

E.P. Teixeiro. A Coruña 116 285 440

E.P. Monterroso. Lugo 54 64 48

E.P. Pereiro de Aguiar. Ourense 115 195 186

E.P. Bonxe. Lugo 75 166 160

E.P. A Lama. Vigo 250 338 419

Total 610 1.048 1.253

* Os datos obtivéronse das memorias anuais da D.G.II.PP.

Estes datos son indicativos dunha progresiva e crecente capacidade da rede asistencialgalega para atende–las demandas de tratamento por problemas asociados ó consumo dedrogas existentes na nosa Comunidade.

3.2.3. Perfil do usuario da Rede Asistencial: 1997–1999

Apartir deste gráfico, no que se analiza a poboación admitida a tratamento nas UADs e nosCentros de Acollida do Proxecto Home (sen contar a poboación atendida nos Establece-mentos Penitenciarios), pódense deduci–las seguintes conclusións:

■ Mantense a heroína como droga principal que motiva o inicio dos tratamentos na re-de asistencial do PGD, aínda que evidencia unha tendencia ó decremento.Nembargantes, a evolución das demandas por cocaína triplicou a súa incidencia nes-te período de tempo, sendo máis notable entre os que inician tratamento porprimeira vez, como se comentará máis adiante.

■ Mantense a tendencia ó cambio de vía de administración, xa sinalada en 1994 3, sen-do predominante a vía fumada/inhalada, dato que se corrobora co aumento da nonutilización da vía parenteral no último mes.

■ Destaca tamén o predominio de casos con tratamentos previos e o aumento do tem-po de consumo, aspectos congruentes entre sí.

■ Mantéñense as tendencias ó envellecemento da poboación asistida e o predominiodo sexo masculino.

■ En canto ós datos de estratificación sociocultural, mantense o baixo nivel de estudiosda poboación asistencial (arredor do 75% refire estudios inferiores o iguales a pri-marios). Pola contra, continúa o progresivo incremento dos datos concernentes aactividade laboral e percepción de ingresos polo desenvolvemento da mesma. Máisda metade dos pacientes continúan a te–lo apoio da súa familia, ainda que se obser-va unha lixeira tendencia decrecente.

■ A situación legal asociada ó hábito de consumo (antecedentes de problemas legais eingresos en prisión), permanece estabilizada despois do incremento de 1997, pre-sentando problemas legais cerca do 50% da poboación asistencial e cerca dun terciotiveron ingresos en prisión.

■ Respecto da situación da infección VIH/SIDA evidenciábase que ata 1996 3, a súa in-cidencia amosaba unha lixeira tendencia ó decrecemento, mais dende ese anoatopámonos cun discreto máis continuado aumento ata chegar ó 11,1% de 1999. Es-te incremento está relacionado co aumento do número de pacientes contratamentos anteriores, os que presentan maior proproción de afectación VIH/SIDA.

Da análise comparativa destas características do usuario da rede galega cos datos ache-gados polo Observatorio Español sobre Drogas (OED) sobre a situación no ámbito nacionalen 1998 (último dispoñible), destacamos os seguintes 4:

■ Manifestase unha tendencia similar referida á droga que motiva a demanda de tra-tamento: descenso da heroína e ascenso da cocaína, aínda que menos acusada enGalicia: en España a cocaína representou o 11,3% dos inicios de tratamento en 1998e 4,8% en Galicia para ese mesmo ano; os datos do SAA de 1999, avalan a progresióndas demandas de tratamento por esta droga (9,2%).

■ Outros datos de tipo toxicolóxico, sinalan que tanto no caso galego como no espa-ñol predomina a vía pulmonar, de xeito máis acusado en Galicia (61,4% fronte a58%). O tempo de consumo da droga principal é inferior en Galicia (8,7 e 9,6 anos,respectivamente).


Gráfico 1.23.Perfil do usuario da rede asistencial, Galicia 1997–1999

Datos: UADs e Proxecto Home (sen EPs). Poboación sen alc./tab.



Galicia 1997PORCENTAXE

Non I.V. noúltimo mes

64,567,2

–

100806040200

Galicia 1998

Galicia 1999

Ingresos poractividade laboral

31,735,437,1

Ingresos poractividade marxinal

19,517,115,4

Demanda DTX26,021,619,8

Demanda MTD34,139,241,5

Droga principal HRN93,289,684,9

Idade media27,628,729,0

≤ estudios primarios76,873,675,5

Convivencia coafamilia de orixe

58,056,153,7

Situación laboral:traballando

35,238,338,7

Situación laboral:no paro

42,040,642,0

Vía de administraciónintravenosa

35,130,732,3

Vía de administraciónfumada/inhalada

59,361,458,8

Urxencias17,818,320,0

Tratamento anterior60,162,265,1

Problemas legais49,448,851,0

Ingreso en prisión30,031,130,3

VIH+/SIDA10,610,411,2

Droga principal COC3,34,89,2

Media anos de uso7,98,79,3

Familiardrogodependente

17,416,817,5

Razónhomes/mulleres

4,85,45,2


■ Ambas fontes (OGD/OED) refiren o predominio masculino, o avellentamento da po-boación asistencial (aínda que a media de idade é algo inferior en Galicia: 30,2 e 28,7anos) e paralelamente, un predominio daqueles que referían antecedentes de trata-mento (62% en ambos casos), característica que se revela como unha das máisdiscriminantes na análise do perfil do usuario, como posteriormente se comentará.

■ Entre as características de estratificación sociocultural, sinalar que a comparación dosdatos referidos ós estudios e ó traballo, presenta unha situación mais favorable paraGalicia, fundamentalmente no aspecto laboral, onde en 1998 traballaban o 38,3%dos que demandaron tratamento fronte ó 31% nacional; os desempregados repre-sentaron o 40,6% dos que iniciaron tratamento en Galicia, mentres que nesasituación se atopaban a maioría dos admitidos a nivel nacional (54,4%).

En definitiva, en Galicia en 1999 obsérvase unha tendencia cara á estabilización do per-fil do usuario despois do agravamento de deterioro bio–psico–social do usuarioexperimentado en 1997. Estes datos, referidos ó progresivo deterioro do usuario da redeasistencial poderían estar en relación co aumento progresivo dos usuarios do PMM que, co-mo comentaremos, son os que presentan o perfil máis deteriorado.

Nembargantes, dentro da análise do perfil do usuario faise necesario desagrega–las sú-as características en función da condición da existencia de tratamentos anteriores (gráfico1.24). Este tipo de análise pon de manifesto que o colectivo dos admitidos a tratamento conantecedentes doutros tratamentos, presenta o perfil máis deteriorado:

■ Parámetros máis desfavorables relacionados coa súa situación sociolaboral: en menormedida traballan e dispoñen de ingresos procedentes desta fonte, e teñen un nivelde estudios máis baixo.

■ Maior incidencia de patoloxías asociadas: máis antecedentes de episodios de urxen-cia por sobredose, maior prevalencia de infección VIH/SIDA e de hepatite B e C.

■ Maior incidencia de problemática sociolegal asociada: presentan máis antecedentesde detencións e de ingresos en prisións.

■ Dentro dos parámetros toxicolóxicos destaca o maior uso da vía parenteral e maiorantigüidade no consumo da droga principal, que principalmente é a heroína.

■ Paralelamente con este perfil mais deteriorado, o tratamento máis demandado é ode mantemento con metadona.

Pola contra, os pacientes que acoden por primeira vez presentan un perfil máis conserva-do e destaca a incidencia de demandas de tratamento relacionadas co consumo de cocaína,de continuar este comportamento é previsible un aumento significativo do peso asistencial dapatoloxía relacionada co consumo desta substancia na rede asistencial galega.

A análise comparativa cos datos do OED 4, en función da existencia de antecedentes detratamento, evidencian unha tendencia, aínda que no ámbito nacional o peso das deman-das por cocaína é superior, pola especial incidencia nalgunhas comunidades como Murcia,Navarra, Cataluña e Valencia.

3.2.4. Perfil dos usuarios de PLD, PMN e PMM

Na análise da evolución interanual do perfil dos usuarios dos tres principais programas am-bulatorios existentes na rede asistencial galega (gráfico 1.25), detectouse unha tendencia,xa observada en 1994 3, que se mantén ata o momento presente. Segundo a mesma, o ni-vel de deterioro global máis elevado preséntano os pacientes de PMM e o máis conservadoos de PMN, ocupando o PLD unha posición intermedia.

Os datos de 1999 continúan corroborando esta tendencia:

■ Maior media de idade e de tempo de consumo: predominio da vía intravenosa emaior número de tratamentos anteriores.

■ Maior incidencia de patoloxía asociada: máis antecedentes de episodios de urxenciapor uso de drogas e maior porcentaxe de afectados pola infección VIH/SIDA.


■ Menor grao de integración sociolaboral e maior marxinalidade: menor proporciónde ocupación laboral e maior porcentaxe de obtención de ingresos por actividadesmarxinais.

Así mesmo, presentan maior grao de conflictividade sociolegal asociada: máis da me-tade presentan problemática legal asociada e máis dun tercio teñen antecedentes deingreso en prisión.

Pola contra, os pacientes do PMN mostran o perfil máis conservado: menor idade e tem-po de consumo, predominio da vía fumada/inhalada, menor afectación por patoloxíaVIH/SIDA, maior grao de apoio social e menor grao de problemática legal asociada.

3.2.5. Indicadores de avaliación

O SAA está deseñado para realiza–las análises dos indicadores de permanencia (media dedías en programa), actividades (media de intervencións/caso) e asistencia (media de díascon intervencións/caso durante o período de permanencia en tratamento), así como os co-rrespondentes índices en base ó colectivo de saídas, é dicir, aqueles casos nos que aparececonsignado, un motivo de saída de programa nunha data determinada. Non se trata doconcepto de permanencia no sentido dos estudios clásicos de seguimento lonxitudinal depacientes (retención), aínda que o SAA admite a posibilidade de identificar unha cohortede pacientes e realizar posteriormente o seu seguimento.

Gráfico 1.24.Perfil do usuario da rede asistencial. Tratamento previo SI/NON, Galicia 1997–1999

Datos: UADs e Proxecto Home (sen EPs). Poboación sen alc./ahb.



Tratamentoprevio Si

PORCENTAXE1998

100806040200

PORCENTAXE

100806040200

Tratamentoprevio NON

1999

≤ estudios primarios 77,671,7

Idade media 29,727,6


5,25,1


51,857,5

Parelladrogodependente

18,016,3


35,744,3


45,136,1


34,442,2


16,313,7

Demanda DTX 16,725,7

Demanda MTD 49,326,9

Droga principal HRN 91,372,9

Droga principal COC 4,917,3

Media anos de uso 10,47,0


39,918,2


56,1 63,9

Urxencias 24,112,4

VIH+/SIDA 13,86,3

VH B+ 6,61,2

VH C+ 10,13,2

Problemas legais 57,938,4

Ingreso en prisión 36,119,4


5,06,0

Idade media 29,227,6

≤ estudios primarios 73,876,3


55,659,6

Familiardrogodependente

18,514,8


37,241,7


41,241,2


33,939,5


18,215,9

Demanda DTX 19,126,2

Demanda MTD 44,129,7

Droga principal HRN 94,980,9

Droga principal COC 2,09,6

Media anos de uso 9,77,0


38,818,1


57,670,8

Urxencias 22,512,0

VIH+/SIDA 13,45,3

Problemas legais 54,341,6

Ingreso en prisión 35,225,5


Grá

fico

1.2

5.

S.A

.A. p

erfil d

o u

su

ario

do

PL

D, P

MM

e P

MN

PLD, Pro

gram

a Libre

de D

rog

as

10080

6040

20

POR

CEN

TAX

E1998

10080

6040

200

POR

CEN

TAX

E1999

10080

6040

200

PMN

, Prog

rama d

eM

antem

ento

con

Naltrexo

na

PMM

, Prog

rama d

eM

antem

ento

con

Metad

on

a

Fon

te: SAA

Galicia 1999

Elabo

ración

: OG

D, C

on

sellería de San

idad

e e Servicios So

ciais.

Razó

nh

om

es/mu

lleres

POR

CEN

TAX

E1997

6,89,15,9

Idad

e med

ia30,128,030,8

≤estu

dio

s prim

arios

68,171,277,6

Co

nviven

cia coa

familia d

e orixe

61,070,053,5

Situació

n lab

oral:

traballan

do

39,541,128,4

Ing

resos p

or

actividad

es labo

rais

36,137,922,9

Ing

resos p

or

actividad

es marxin

ais

10,011,323,5

Med

ia de an

os

de u

sos

7,35,98,8

Vía ad

min

istración

fum

ada/in

halad

a

55,971,847,5

Vía ad

min

istración

intraven

osa

27,922,745,0

Urxen

cias13,111,019,6

VH

I+/SID

A7,23,6

17,8

Tratamen

to an

terior

42,443,861,6

Tratamen

top

siqu

iátrico

11,69,9

11,1

Prob

lemas leg

ais34,634,351,1

Ing

reso en

prisió

n18,013,535,8

0

Razó

nh

om

es/mu

lleres

6,17,65,1

Idad

e med

ia26,826,128,8

≤estu

dio

s prim

arios

69,870,373,9

Co

nviven

cia coa

familia d

e orixe

66,567,453,6

Situació

n lab

oral:

traballan

do

40,046,232,8

Ing

resos p

or

actividad

es labo

rais

39,044,228,3

Ing

resos p

or

actividad

es marxin

ais

9,59,3

20,0

Med

ia de an

os

de u

sos

7,26,79,5

Vía ad

min

istración

fum

ada/in

halad

a

56,673,754,4

Vía ad

min

istración

intraven

osa

29,421,538,4

Urxen

cias14,013,419,5

VH

I+/SID

A7,24,0

14,8

Tratamen

to an

terior

47,353,364,2

Tratamen

top

siqu

iátrico

13,811,512,8

Prob

lemas leg

ais40,336,250,3

Ing

reso en

prisió

n21,416,835,3

Razó

nh

om

es/mu

lleres

5,25,94,4

Idad

e med

ia27,526,929,3

≤estu

dio

s prim

arios

65,769,776,5

Co

nviven

cia coa

familia d

e orixe

63,764,549,3

Situació

n lab

oral:

traballan

do

41,544,932,9

Ing

resos p

or

actividad

es labo

rais

38,543,229,5

Ing

resos p

or

actividad

es marxin

ais

9,68,5

19,3

Med

ia de an

os

de u

sos

7,46,99,7

Vía ad

min

istración

fum

ada/in

halad

a

56,175,954,4

Vía ad

min

istración

intraven

osa

27,218,940,2

Urxen

cias16,310,221,7

VH

I+/SID

A7,03,5

16,4

Tratamen

to an

terior

51,252,368,9

Tratamen

top

siqu

iátrico

17,111,414,5

Prob

lemas leg

ais39,636,653,2

Ing

reso en

prisió

n20,715,136,9


3.2.5.1. Indicador de motivo de saída de programas

No gráfico 1.26., explicítase a evolución (1997–99) dos motivos de saída en cada un dos pro-gramas ambulatorios ata agora considerados.

Xa dende a implantación do SAA en 1994, un dos principais motivos de saída é o cam-bio de programa, o que se traduce en que o suxeito, aínda que deixe o programa non deixao centro, nin polo tanto o proceso terapéutico. Así, o feito de dispoñer dunha oferta di-versificada de programas de tratamento en cada centro, posibilita que os pacientes quedeixen un programa transiten a outro, favorecendo a permanencia do suxeito no disposi-tivo asistencial, que constitúe a variable predictora máis significativa de evoluciónfavorable a longo prazo, como demostraron os clásicos estudios de seguimento no campodas drogodependencias 5, 6, 7, 8, 9, 10.

Destacar tamén deste gráfico, a porcentaxe de altas terapéuticas (casi un 20% en 1999,en PLD, programa que o PGD estableceu como paso previo á alta dentro da protocolizaciónda atención ó drogodependente na rede asistencial), o que vén a desmitifica–la crenza so-bre a súa inexistencia no campo do tratamento das drogodependencias. Nembargantes,quérese sinalar que en drogodependencias, o concepto de alta terapéutica débese relativi-zar, xa que se trata dunha enfermidade recidivante e, por este motivo, non se considera arecaída como un fracaso terapéutico en sentido estricto.

Por outro lado, tampouco cabería a conceptualización do abandono como un fracasoterapéutico definitivo, xa que no campo das drogodependencias, constátase a existenciadunha marcada tendencia ó reinicio do tratamento, como se pode deducir dos datos ante-riormente comentados sobre a existencia de antecedentes de tratamentos.

Gráfico 1.26.Motivo de saída, por programa

Alta Abandono Expulsión Cambio Forzaprograma maior

PLD 12,6 37,4 0,0 46,8 1,5

PMN 6,4 40,0 1,0 45,7 3,9

PMM 6,0 30,5 5,9 26,9 18,5

PORCENTAXE

0

GALICIA 1997


PLD 11,5 37,5 0,2 47,0 1,6

PMN 6,9 36,7 0,3 49,8 3,0

PMM 3,7 25,3 4,2 3,1 19,1

PORCENTAXE

0

GALICIA 1998

30

40

50

20

10

30

40

50

20

10


Na análise do Indicador Motivos de Saída de Programas en 1999, evidéncianse resulta-dos similares ós de 1998, aínda que máis favorables: mellores resultados naqueles motivosque indican un aumento da permanencia do paciente (diminúen abandonos e expulsións)e incremento das altas terapéuticas. Este comportamento evidencia a consolidación da ten-dencia, sinalada en 1998, para o comportamento deste indicador:

■ Altas terapéuticas: tendencia a incrementarse, fundamentalmente en PLD, o que suli-ña a orientación finalista deste programa como primeiro paso cara á alta terapéutica.

■ Abandonos: en 1999, continúan descendendo nos programas de mantemento e, nes-te ano, tamén en PLD. Mantense a tendencia de que a maior esixencia terapéuticado programa asistencial maior porcentaxe de abandonos (PLD e PMN máis abando-nos que en PMM).

■ Expulsións: en 1999, son inexistentes en PLD e PMN e continúan descendendo enPMM, situándose, por primeira vez, por debaixo do 2%.

■ Cambio de programa: ó igual que no caso dos abandonos, obsérvase unha maior por-centaxe deste motivo de saída nos programas de alta esixencia (PLD e PMN) fronte óPMM.

En definitiva, en 1999, consolidase a estabilización do funcionamento do proceso asis-tencial nos programas de menor esixencia (PMM: menor porcentaxe de abandonos ecambio de programa) fronte ós de maior esixencia (PMN e PLD: maior porcentaxe de aban-donos e cambio de programa) e acentúase a orientación do PLD como un programa“finalista”, anterior á alta terapéutica.

3.2.5.2. Indicadores de permanencia, actividades e asistencia

No gráfico 1.27., analízase a evolución do Indicador de Permanencia (media de días en pro-grama) e dos Indices de Actividade (media de intervencións) e de Asistencia (media de díascon intervencións ou días que acoden ó centro), observándose que, xeralmente, en tódolosprogramas aumenta a media de días en programa.

Este aumento da permanencia rexístrase en paralelo a un aumento proporcional-mente maior da media de intervencións e da media de visitas ós centros, constatándoseque a media de intervencións que o paciente recibe cada vez que acode ó centro tende adiminuír.

Gráfico 1.26.Motivo de saída, por programa


PLD 17,8 26,5 0,0 47,2 4,4

PMN 10,2 30,6 0,0 49,7 4,7

PMM 4,3 20,5 1,2 31,3 16,4

PORCENTAXE

0

GALICIA 1999

30

40

50

20

10




Fonte: SAA Galicia 1999






Fonte: SAA Galicia 1999


Gráfico 1.27.Media días/intervencións en programa

Media de días Media de Media de Media deno programa intervencións visitas intervencións/visitas

PLD 223,7 13,5 7,1 1,9

PMN 261,8 31,6 15,5 2,0

PMM 307,3 32,0 13,5 2,4

PORCENTAXE

0

GALICIA 1997

300

400

500

200

100


PLD 259,4 12,9 9,0 1,4

PMN 308,4 27,5 17,9 1,5

PMM 373,5 24,1 19,1 1,3

PORCENTAXE

0

GALICIA 1998

300

400

500

200

100


PLD 251,2 14,4 10,9 1,3

PMN 366,8 33,2 23,7 1,4

PMM 511,3 29,9 24,7 1,2

PORCENTAXE

0

GALICIA 1997

300

400

500

200

100


Gráfico 1.28.S.A.A., 1997


INDICADORES DO PROGRAMA LIBRE DE DROGAS

Índice de asistenciaA CORUÑA 0,06

ASFEDRO 0,05CANGAS 0,05

PONTEVEDRA 0,05LUGO 0,04

O GROVE 0,04MONFORTE 0,03

VILAGARCÍA 0,03BURELA 0,03

CARBALLO 0,03NOIA 0,03

PORRIÑO 0,03SANTIAGO 0,02

RIBEIRA 0,02OURENSE 0,02

CEDRO 0,02ALBORADA 0,02

GALICIA 0,03

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de actividadeA CORUÑA 0,13

LUGO 0,10ASFEDRO 0,09PORRIÑO 0,09

PONTEVEDRA 0,08CARBALLO 0,08

O GROVE 0,07MONFORTE 0,07

CANGAS 0,06VILAGARCÍA 0,05

RIBEIRA 0,05NOIA 0,05

BURELA 0,05CEDRO 0,05

SANTIAGO 0,04ALBORADA 0,02

OURENSE 0,02

GALICIA 0,06

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de permanenciaALBORADA 449,6

CEDRO 367,3BURELA 245,2

SANTIAGO 237,6LUGO 228,8NOIA 227,6

CARBALLO 224,2O GROVE 222,0ASFEDRO 211,1PORRIÑO 206,5


VILAGARCÍA 171,5PONTEVEDRA 169,6

A CORUÑA 163,8MONFORTE 163,0

CANGAS 131,0

GALICIA 223,8

0 100 200 300 400 500

INDICADORES DO PROGRAMA DE MANTENEMENTO CON NEXTRADONA

Índice de asistenciaO GROVE 0,10

MONFORTE 0,09LUGO 0,08

ASFEDRO 0,08A CORUÑA 0,07

VILAGARCÍA 0,07PORRIÑO 0,07

PONTEVEDRA 0,06RIBEIRA 0,05

CARBALLO 0,05CANGAS 0,05

CEDRO 0,05ALBORADA 0,05

BURELA 0,05OURENSE 0,04

NOIA 0,03SANTIAGO 0,03

GALICIA 0,06

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de actividadeLUGO 0,24

MONFORTE 0,23ASFEDRO 0,15O GROVE 0,15PORRIÑO 0,15

RIBEIRA 0,14A CORUÑA 0,13

VILAGARCÍA 0,13CARBALLO 0,12

PONTEVEDRA 0,11CEDRO 0,11

BURELA 0,10SANTIAGO 0,08

CANGAS 0,07ALBORADA 0,07

NOIA 0,06OURENSE 0,04

GALICIA 0,12

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de permanenciaNOIA 457,2

A CORUÑA 329,3BURELA 313,8

O GROVE 312,2VILAGARCÍA 309,2

CARBALLO 290,2RIBEIRA 270,0

ALBORADA 265,8ASFEDRO 252,2

LUGO 250,0PONTEVEDRA 247,8

SANTIAGO 237,9CEDRO 214,4

PORRIÑO 213,0MONFORTE 189,8

OURENSE 187,8CANGAS 110,5

GALICIA 261,8

0 100 200 300 400 500

INDICADORES DO PROGRAMA DE MANTENEMENTO CON METADONA


BURELA 0,08CARBALLO 0,07

MONFORTE 0,06LUGO 0,06

PORRIÑO 0,05RIBEIRA 0,05

OURENSE 0,04SANTIAGO 0,04

ALBORADA 0,04CEDRO 0,04

ASFEDRO 0,04NOIA 0,03


A CORUÑA 0,03CANGAS 0,02

GALICIA 0,04

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de actividadeRIBEIRA 0,19

LUGO 0,18MONFORTE 0,18CARBALLO 0,17

BURELA 0,16O GROVE 0,14

ALBORADA 0,14PORRIÑO 0,12

PONTEVEDRA 0,12SANTIAGO 0,10

ASFEDRO 0,08CEDRO 0,07

A CORUÑA 0,07NOIA 0,06

VILAGARCÍA 0,05OURENSE 0,05CANGAS 0,03

GALICIA 0,10

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de permanenciaVILAGARCÍA 470,4

A CORUÑA 435,2ASFEDRO 401,5

NOIA 377,3CANGAS 340,3

SANTIAGO 330,2MONFORTE 323,3

PONTEVEDRA 312,4BURELA 282,0

OURENSE 266,7PORRIÑO 264,6

RIBEIRA 261,9CEDRO 260,5LUGO 253,9

O GROVE 229,6ALBORADA 217,9CARBALLO 196,1

GALICIA 307,3

0 100 200 300 400 500

0





Índice de asistenciaA CORUÑA 0,07

CANGAS 0,06MONFORTE 0,05


VILAGARCÍA 0,05ASFEDRO 0,04OURENSE 0,04

SANTIAGO 0,04PORRIÑO 0,04O GROVE 0,03

CARBALLO 0,03BURELA 0,03CEDRO 0,02RIVEIR 0,02NOIA 0,01

ALBORADA 0,01

GALICIA 0,03

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0


A CORUÑA 0,10MONFORTE 0,07

CANGAS 0,07PONTEVEDRA 0,07

VILAGARCÍA 0,07ASFEDRO 0,06OURENSE 0,06

SANTIAGO 0,05BURELA 0,04

O GROVE 0,04PORRIÑO 0,04

CARBALLO 0,03CEDRO 0,03

RIBEIRA 0,03NOIA 0,02

ALBORADA 0,01

GALICIA 0,06

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8

Índice de permanenciaALBORADA 532,8

O GROVE 532,8SANTIAGO 300,4

LUGO 293,9NOIA 281,8

BURELA 275,3CEDRO 261,7

PORRIÑO 252,7CARBALLO 248,2

ASFEDRO 246,5VILAGARCÍA 239,0


MONFORTE 188,6A CORUÑA 179,4

OURENSE 130,7CANGAS 59,4

GALICIA 259,4

0 100 200 300 400 500 600



MONFORTE 0,09VILAGARCÍA 0,08

LUGO 0,08PORRIÑO 0,08OURENSE 0,07



CANGAS 0,06BURELA 0,05CEDRO 0,05

SANTIAGO 0,04CARBALLO 0,04

ALBORADA 0,03NOIA 0,03

GALICIA 0,06

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0


OURENSE 0,16MONFORTE 0,14

O GROVE 0,13PONTEVEDRA 0,11

VILAGARCÍA 0,11ASFEDRO 0,10

A CORUÑA 0,10PORRIÑO 0,09

BURELA 0,08RIBEIRA 0,07

CANGAS 0,07SANTIAGO 0,06

CEDRO 0,06CARBALLO 0,04


GALICIA 0,09

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de permanenciaBURELA 463,6

NOIA 424,8CARBALLO 395,3

ASFEDRO 387,7RIBEIRA 383,1

ALBORADA 381,0A CORUÑA 354,2

VILAGARCÍA 334,9CEDRO 302,5LUGO 297,2

PONTEVEDRA 294,0SANTIAGO 282,7

O GROVE 276,4PORRIÑO 194,1OURENSE 192,3CANGAS 148,2

MONFORTE 129,0

GALICIA 308,4

0 100 200 300 400 500


Índice de asistenciaLUGO 0,11

O GROVE 0,10MONFORTE 0,08SANTIAGO 0,08

BURELA 0,07RIBEIRA 0,06

PORRIÑO 0,05CARBALLO 0,05

CEDRO 0,04CANGAS 0,04

ASFEDRO 0,04OURENSE 0,04

NOIA 0,03VILAGARCÍA 0,03ALBORADA 0,03A CORUÑA 0,03

PONTEVEDRA 0,03

GALICIA 0,05

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0


O GROVE 0,12SANTIAGO 0,11

MONFORTE 0,10BURELA 0,09RIBEIRA 0,07

CARBALLO 0,06PORRIÑO 0,06ASFEDRO 0,05


OURENSE 0,04ALBORADA 0,04

NOIA 0,04A CORUÑA 0,04

PONTEVEDRA 0,03VILAGACÍA 0,03

GALICIA 0,07

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8



SANTIAGO 460,2BURELA 433,3

O GROVE 407,9NOIA 392,0

CANGAS 370,3PORRIÑO 369,7


CARBALLO 328,9CEDRO 326,1


LUGO 205,1ALBORADA 204,8

GALICIA 373,5

0 100 200 300 400 500 600





Índice de asistenciaVILAGARCÍA 0,09

O GROVE 0,08A CORUÑA 0,07

LUGO 0,06PORRIÑO 0,05

CEDRO 0,05PONTEVEDRA 0,05

ASFEDRO 0,04SANTIAGO 0,04

CANGAS 0,04CARBALLO 0,04

RIBEIRA 0,04MONFORTE 0,03

OURENSE 0,03BURELA 0,03

NOIA 0,03ALBORADA 0,02

GALICIA 0,05

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de actividadeVILAGARCÍA 0,14

O GROVE 0,13A CORUÑA 0,12


ASFEDRO 0,06OURENSE 0,06

CEDRO 0,06PORRIÑO 0,06

RIBEIRA 0,05MONFORTE 0,05CARBALLO 0,04SANTIAGO 0,04

CANGAS 0,04BURELA 0,04

NOIA 0,03ALBORADA 0,03

GALICIA 0,07

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de permanenciaALBORADA 395,8CARBALLO 351,8SANTIAGO 309,7

CEDRO 288,4ASFEDRO 283,2CANGAS 281,8

NOIA 274,9PORRIÑO 269,1O GROVE 251,2

BURELA 245,5PONTEVEDRA 218,7

RIBEIRA 202,9MONFORTE 195,0A CORUÑA 189,1

LUGO 185,1VILAGARCÍA 167,1

OURENSE 161,7

GALICIA 251,2

0 100 200 300 400 500




MONFORTE 0,07A CORUÑA 0,07

PORRIÑO 0,07ASFEDRO 0,07

RIBEIRA 0,06BURELA 0,06CEDRO 0,06

CANGAS 0,06LUGO 0,05

ALBORADA 0,04SANTIAGO 0,04A CORUÑA 0,04CARBALLO 0,04

NOIA 0,04

GALICIA 0,06

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0

Índice de actividadeO GROVE 0,23

PONTEVEDRA 0,13VILAGARCÍA 0,13


MONFORTE 0,10BURELA 0,09

PORRIÑO 0,08LUGO 0,08



ALBORADA 0,06CARBALLO 0,05SANTIAGO 0,05

NOIA 0,05

GALICIA 0,09

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8

Índice de permanenciaBURELA 542,9

ALBORADA 505,8ASFEDRO 484,3

NOIA 477,4CEDRO 445,9

RIBEIRA 417,1MONFORTE 385,2A CORUÑA 372,1

PORRIÑO 369,6CARBALLO 368,0A CORUÑA 332,5

PONTEVEDRA 327,2VILAGARCÍA 322,4

SANTIAGO 291,6LUGO 235,5

CANGAS 201,6OURENSE 156,5

GALICIA 366,8

0 100 200 300 400 500 600


Índice de asistenciaLUGO 0,20

O GROVE 0,10RIBEIRA 0,09

VILAGARCÍA 0,08MONFORTE 0,07

BURELA 0,07CANGAS 0,07

SANTIAGO 0,06PORRIÑO 0,06


CARBALLO 0,05OURENSE 0,05

CEDRO 0,04ASFEDRO 0,04

PONTEVEDRA 0,04A CORUÑA 0,03

GALICIA 0,07

0,0 0,2 0,4 0,6


RIBEIRA 0,15O GROVE 0,13

VILAGARCÍA 0,10MONFORTE 0,09

BURELA 0,08SANTIAGO 0,08

CANGAS 0,08PORRIÑO 0,07OURENSE 0,07


CARBALLO 0,06ASFEDRO 0,06

CEDRO 0,05PONTEVEDRA 0,04

A CORUÑA 0,04

GALICIA 0,09

0,0 0,2 0,4 0,6


O GROVE 638,9A CORUÑA 628,4CARBALLO 626,4

CEDRO 594,9RIBEIRA 577,3

NOIA 557,4PONTEVEDRA 538,0

ASFEDRO 507,7SANTIAGO 500,4

BURELA 457,4PORRIÑO 447,4CANGAS 415,4

LUGO 409,1 ALBORADA 339,9


GALICIA 511,3

0 100 200 300 400 500 600 700 800


Ó analizar estes indicadores a nivel centro (gráficos 1.28. a 1.30.) pódense compara–losresultados dos dispositivos asistenciais entre si, así como coa media de Galicia. Detectaseunha tendencia segundo a cal, os centros que máis interveñen sobre os pacientes (puntua-ción máis elevada nos índices de actividade e de asistencia), non son necesariamente os queobteñen os mellores resultados, entendendo por tal unha maior permanencia de días enprograma. Os resultados apuntan no sentido de que non semella existir unha relación di-rectamente proporcional entre unha maior intensidade do tratamento (maior indice deasistencia e actividade) e unha maior permanencia dos pacientes nos programas.

3.2.5.3. Indicador de actividade (número e tipo de intervencións)

No referente ás intervencións, que veñen descritas nas táboas 1.8., 1.9. e 1.10. (1997, 1998e 1999, respectivamente), sinalar que se mantén a tendencia de incremento rexistrada in-teranualmente dende 1994, pasando de 246.065 en 1997 a 310.841 en 1999 (incremento do26,3% con respecto a 1997).

Táboa 1.8. Tipos de intervencións en programas asistenciais. 1997

Acollida PLD PMM PMN TotaisN % N % N % N % N %

Tipos de intervención H. V. H. V. H. V. H. V. V.

Individual 9.655 16,75 30,25 6.869 11,92 26,42 26.922 46,70 21,20 13.214 22,92 23,02 57.646 23,43

Médica 5.960 15,36 18,68 4.061 10,47 15,62 16.434 42,36 12,94 12.158 31,34 21,18 38.794 15,77

Familiar 9.136 23,31 28,63 5.819 14,85 22,38 11.679 29,80 9,20 12.265 31,29 21,37 39.193 15,93

Terapia de grupo 121 2,69 0,38 652 14,52 2,51 2.340 52,10 1,84 790 17,59 1,38 4.491 1,83

Grupo de pais 26 4,17 0,08 115 18,46 0,44 249 39,97 0,20 169 27,13 0,29 623 0,25

Ouriñoanálise 5.230 5,96 16,39 6.453 7,36 24,82 58.746 66,98 46,25 15.704 17,91 27,36 87.701 35,64

Outro tipo 1.786 10,14 5,60 2.035 11,55 7,83 10.640 60,40 8,38 3.093 17,56 5,39 17.617 7,16de intervención*

Total 31.914 12,97 26.004 10,57 127.010 51,62 57.393 23,32 246.065

H. = horizontal. V. = vertical

* Inclúe as intervencións de tipo: visitas fora do centro, taller, actividades fora do centro e outras.




Individual 7.928 12,69 30,01 7.680 12,29 25,58 33.665 53,87 19,41 12.096 19,36 21,40 62.488 21,44

Médica 4.678 12,20 17,71 3.647 9,51 12,15 18.068 47,13 10,42 11.471 29,92 20,30 38.336 13,15

Familiar 6.717 17,71 25,43 5.169 13,63 17,22 14.955 39,43 8,62 10.889 28,71 19,27 37.932 13,01

Terapia de grupo 514 4,48 1,95 1.465 12,78 4,88 6.274 54,72 3,62 1.936 16,89 3,43 11.465 3,93

Grupo de pais 108 3,81 0,41 342 12,05 1,14 1.437 50,65 0,83 729 25,70 1,29 2.837 0,97

Ouriñoanálise 4.583 4,41 17,35 7.163 6,89 23,86 76.232 73,30 43,94 14.399 13,84 25,48 104.004 35,68

Outro tipo 1.890 5,49 7,15 4.552 13,22 15,16 22.842 66,32 13,17 4.996 14,51 8,84 34.440 11,81de intervención*

Total 26.418 9,06 30.018 10,30 173.473 59,51 56.516 19,39 291.502




Ó desagrega–la análise en función do programa asistencial, séguense mantendo as por-centaxes observadas en anos anteriores, sendo o PMM o que máis intervencións rexistra(51,6% e 62,5% do total, en 1997 e 1999, respectivamente). Este dato desmitifica a idea deque nos PMM a asistencia se limita exclusivamente á administración da metadona, polo me-nos no que á rede asistencial galega se refire. Profundizando nesta liña, pode observarseque, calquera que sexa o tipo de intervención que se considere, predomina sempre noPMM, destacando as porcentaxes na terapia de grupo (51,6%), grupos de pais (41,3%) e in-tervencións coas familias (44,8%).

Da evolución dos datos analizados, cómpre deducir tamén a importancia das interven-cións individuais, médicas e familiares en tódolos programas asistenciais como as estratexiasterapéuticas máis frecuentemente utilizadas no tratamento das drogodependencias.

Destacar tamén a consolidación da tendencia de incremento das intervencións de cortegrupal, tanto co paciente drogodependente como coa súa familia, xa que se trata dun tipode intervención que permite unha optimización do traballo dos profesionais do equipo, au-mentando a efectividade e eficiencia do traballo asistencial.

3.2.6. Conclusións

1. A evolución de inicios de tratamento na rede galega mostra un incremento constan-te ata 1994 e, posteriormente, unha tendencia cara á estabilización e descenso en1999. Pola contra, o volume asistencial mostra unha tendencia ó incremento progre-sivo e continuado ata a estabilización en 1998–99. O incremento é máis notable enPMM, programa que supón máis da metade da poboación asistencial en 1998 e 1999.

2. O perfil do usuario da rede asistencial varía en función da existencia de antecedentesde tratamento e do programa terapéutico ó que foi asignado, presentando o maiorgrao de deterioro os pacientes que teñen tratamentos anteriores e os do PMM.

3. Un dos principais motivos de saída de programa é o “cambio de programa”, poloque os suxeitos a pesar de saír do programa, seguen a tratamento nos centros da re-de. Este dato amosa un dos factores que contribúen ó incremento progresivo dovolume asistencial, e apoia a necesidade de diversifica–la oferta terapéutica nos cen-tros asistenciais .

4. Destacan as altas terapéuticas rexistradas en 1999 en PLD: 17,8%.

5. Constátase un aumento progresivo e continuado da permanencia a tratamento.Apartir da análise do indicador de permanencia e os índices de asistencia e activida-de, obsérvase que non semella existir unha relación directamente proporcionalentre a intensidade do tratamento e unha maior permanencia dos pacientes en tra-tamento, avalando a necesidade de individualiza–lo plan terapéutico, axustándooás necesidades do paciente.




Individual 7.724 11,09 30,13 10.013 14,38 24,82 40.897 58,72 21,05 11.019 15,82 21,77 69.653 22,41

Médica 4.319 11,64 16,85 4.642 12,51 11,50 20.084 54,13 10,34 8.059 21,72 15,93 37.104 11,94

Familiar 6.661 16,22 25,98 5.596 13,62 13,87 18.392 44,77 9,47 10.429 25,39 20,61 41.078 13,22

Terapia de grupo 283 2,46 1,10 3.688 32,09 9,14 5.932 51,62 3,05 1.589 13,83 3,14 11.492 3,70

Grupo de pais 191 5,92 0,75 837 25,94 2,07 1.333 41,31 0,69 866 26,84 1,71 3.227 1,04

Ouriñoanálise 3.846 3,66 15,00 8.850 8,43 21,93 78.769 75,06 40,55 13.483 12,85 26,64 104.948 33,76

Outro tipo de intervención* 2.612 6,03 10,19 6.724 15,51 16,66 28.843 66,55 14,85 5.160 11,91 10,20 43.339 13,94

Total 25.636 8,25 40.350 12,98 194.250 62,49 50.605 16,28 310.841




NOTAS

1 PNsD (1996): Memoria SEIT–1996. Delegación delGobierno para el PNsD. Mº Interior.

2 PNsD (1997): Informe nº 1 del OED. Delegación delGobierno para el PNsD. Mº Interior.


4 PGD (1998): Observatorio de Galicia sobre Drogas.Informe de situación: 1986–96. Consellería deSanidade e Servicios Sociais. Xunta de Galicia.

5 PNsD (1995): Memoria. Delegación del Gobiernopara el PNsD. Mº Interior.

6 PNsD (1996): Memoria. Delegación del Gobiernopara el PNsD. Mº Interior.


8 EDIS (1999): Estudio sobre o consumo de drogas–V.Colección Drogodependencias, nº 23, Conselleríade Sanidade e Servicios Sociais. Xunta de Galicia.

9 FRISCHER, M. Et als. (1993): Mortality amonginjecting drug users: a critical reaprisal. Journal ofEpidemiology Community Health, 47, 59–63.

10 DAVOLI, M. Et als. (1993): Risk factors for overdosemortality: a case controlstudy within a cohort ofintravenous drug users. International Journal ofEpidemiology, 22, 273–277.

11 RUTTEMBERG, A. & LUKE, J. (1994): Heroin–relateddeaths: new epidemiology insights. Science, 226,14–20.

12 HAASTRUP, S. & JEPSEN, P. (1988): Eleven yearsfollow–up of 300 young addicts. Acta PsychiatricaScandinavica, 77, 22–26.

13 CAPPLEHORN, J. et als. (1994): Retention inmethadone maintenance and heroin addicts?rickof death. Addiction, 89, 203–207.

6. O PMM concentra o maior número de intervencións terapéuticas (especialmente fa-miliares e grupais) do total que se producen nos diferentes programas asistenciais,polo que o tratamento neste programa non se fundamenta, contrariamente ó quese pensa, e polo menos en Galicia, na mera administración do fármaco.

En definitiva, a aplicación do SAA ós dispositivos da rede asistencial galega demostra ungrao de consecución dos obxectivos asistenciais moi satisfactorio, poñendo de relieve a ne-cesidade de dispoñer de instrumentos de avaliación no campo das drogodependencias, cofin de permitir unha mellora na xestión e na calidade do proceso asistencial.

4. Evolución do indicador de mortalidade porreacción aguda ó consumo de drogas

O Indicador de Mortalidade por Reacción Aguda ó Consumo de Drogas, rexistra anual-mente o número de falecidos por este motivo. Segundo o Sistema Estatal de Informaciónsobre Toxicomanías (SEIT) do Observatorio Español sobre Drogas (OED), para a definiciónde caso manéxanse os seguintes criterios1:

1. Falecidos nos que o consumo de opiáceos ou cocaína foi a causa directa e funda-mental da súa morte, descartándose outras causas de morte, así como aquelas nasque o consumo fora un mero factor contribuinte á mesma (Sida, accidentes, etc.).

2. O SEIT esixe, para a notificación de caso, a presencia de antecedentes de consumo esignos de autopsia compatibles, non sendo obrigatorios os achados toxicolóxicos. Adiferencia do SEIT, en Galicia a confirmación mediante análise toxicolóxica é im-prescindible para a notificación de caso.

A unidade de cobertura é o partido xudicial cubríndose o 100% do territorio xudicial deGalicia. Na nosa comunidade implantouse con carácter experimental en 1992, podendoconsiderarse estabilizado o seu funcionamiento dende 1994, cando se alcanza a coberturasinalada anteriormente.

Cómpre salientar que Galicia é a única comunidade autónoma que ten implantado es-te indicador en todo o seu territorio, xa que no ámbito nacional a cobertura só secorresponde con algunhas das grandes cidades (Barcelona, Zaragoza,…).

Dende a súa implantación ata 1999 (táboa 1.11.), estudiáronse 525 casos de morte porreacción aguda ó consumo de drogas, dos que se confirmaron toxicolóxicamente o 89,7%(471 casos). Esta variación entre caso atribuíble e caso confirmado mediante analítica toxi-colóxica avala a necesidade de confirmación toxicolóxica, si o que se pretende é obter unindicador cunha información fiable e contrastada que evite a sobrenotificación.

Ó analiza–la evolución interanual deste indicador na nosa comunidade dende 1994 ata1999, maniféstase unha certa estabilización no número interanual de falecidos (gráfico1.31.), mentres que no ámbito nacional 2, 3, evidénciase unha tendencia descendente, agásnos casos de Zaragoza e Palma de Mallorca, que presentan unha evolución similar á de Ga-licia (gráfico 1.32.).

Se temos en conta que a sobredose é o mecanismo que habitualmente explica o falece-mento (en Galicia, sólo se rexistrou un caso de morte debida a adulterantes), para analizareste comportamento diverxente, deberíase considerar o grao de pureza dassubstancias–droga: segundo os datos do Observatorio de Galicia sobre Drogas 4, dende1995 o grao de riqueza das substancias presentaba unha evolución ascendente, situándosea media de pureza da heroína no 38,8% e 43’7% (1995 y 1996, respectivamente), mentresque, segundo datos do OED, o grao de pureza é notablemente inferior: arredor do 25% en1995–96 5, 6, ascendendo ó 32% en 1998 7. No caso da cocaína e segundo as mesmas fontesde información, a pureza sería do 59,8% e 62,8% en 1995–96, mentres que os datos de ám-bito nacional descenden ata o 40–45%, para o mesmo periodo de análise.


Poderíase considerar que esta elevada diferencia no grao de pureza, fundamentalmenteda heroína, principal responsable dos falecementos por esta causa, podería estar implicadana diferencia antes referida sobre o comportamento do Indicador de Mortalidade.

No referido á evolución das principais características do Indicador de Mortalidade enGalicia, pódense destaca–los seguintes aspectos (táboa 1.11.):

■ Destaca o predominio do sexo masculino, tendencia ó avellentamento da poboaciónafectada, sendo o domicilio do falecido ou a vía pública os lugares donde máis fre-cuentemente se atopan os cadáveres.

Gráfico 1.31.Indicador de mortalidade en Galicia. Tendencia 1994–1999

Fonte: OGD, Consellería de Sanidade e Servicios Sociais.

1994 1995 1996 1997 1998 1999

Con confirmación tox. 73 49 64 65 68 66

Sen confirmación tox. 82 52 73 71 73 72

0

100

80

60

40

20

NÚMERO DE FALECIDOS

Gráfico 1.32.Indicador de mortalidade España–Galicia*. Tendencia 1994–1998

* Trátase de mortes sen confirmación toxicolóxica.As mortes agrupadas baixo o nome de “España” correspondenás cidades de Barcelona, Bilbao, Madrid, Sevilla, Valencia eZaragoza. As mortes de 1997 e 1998 están estimadas.

Fonte: OGD, Consellería de Sanidade e Servicios Sociais eObservatorio Español sobre Drogas.

1994 1995 1996 1997 1998

España 388 392 415 347 299

Galicia 82 52 73 71 73

Zaragoza 16 18 27 24 17

Palma 31 35 38 51 38

0

500

300

200

100

NÚMERO DE FALECIDOS

400


■ A vía máis frecuente de administración é a parenteral, aínda que tende a diminuirdende 1997. Nembargantes, a elevada proporción de casos “descoñecidos” indicaque deben de tomarse con cautela os datos referidos á vía de administración utiliza-da polos falecidos.

■ As provincias galegas máis afectadas son as de Pontevedra e A Coruña, que son á súavez as máis afectadas epidemioloxicamente 8 polo consumo das devanditas substancias.

Dada a crecente importancia da confirmación toxicolóxica do caso, expoñense os resul-tados das substancias detectadas no mesmo (táboa 1.12.):

Táboa 1.11. Evolución do indicador de mortalidade en Galicia. 1992–1999

Ano 92 Ano 93 Ano 94 Ano 95 Ano 96 Ano 97 Ano 98 Ano 99

Total 41* 35** 61* 51** 82* 73** 52* 49** 73* 64** 71* 65** 73* 68** 72* 66**

Sexo homes 30 (86%) 46 (90,2%) 65 (89%) 44 (89,8%) 63 (98,4%) 60 (92.3%) 67 (98,5%) 58 (87,9%)

mulleres 5 (14%) 5 (9,8%) 8 (11%) 5 (10,2%) 1 (1,6%) 5 (7,7%) 1 (1,5%) 8 (12,1%)

Razón V:H 6 9.2 8.1 8.8 63 12 67 7.25

Idade media 28 28,5 27,5 27,7 29,95 29,28 30,27 31,8

Idade mínima 16 17 18 16 15 17 18 20

Idade máxima 40 47 43 45 46 45 45 45

Procede de domicilio 13 (37,1%) 20 (39,2%) 29 (39,7%) 17 (34,7%) 27 (42,2%) 33 (50,8%) 41 (60,3%) 33 (50%)

hotel 3 (8,6%) 1 (2%) 2 (2,70%) 2 (4,1%) 2 (3,1%) 1 (1.5%) 2 (2.9%) 1 (1.5%)

rúa 12 (34,3%) 15 (29,4%) 25 (34,4%) 16 (32,7%) 20 (31,3%) 18 (27,7%) 18 (26,5%) 21 (31,8%)

establecemento 0 3 (5,91%) 0 4 (8,2%) 3 (4,7%) 4 (6,2%) 2 (2,9%) 7 (10,6%)público

hospital 2 (5,7%) 6 (11,8%) 9 (12,3%) 8 (16,3%) 7 (10,9%) 7 (10,8%) 3 (4,4%) 3 (4,5%)

cárcere 0 1 (2%) 3 (4,10%) 1 (2%) 2 (3,1%) 0 1 (1,5%) 0

outros 1 (2,9%) 3 (5,9%) 5 (6,8%) 1 (2%) 3 (4,7%) 2 (3,01%) 1 (1,5%) 1 (1,5%)

descoñecido 4 (11,4%) 2 (3,9%) 0 0 0 0 0 0

Substancia heroína (HRN) 26 (74%) 35 (69%) 58 (79,5%) 42 (85,7%) 47 (73,4%) 37 (56,9%) 36 (52,4%) 25 (37,8%)

cocaína (COC) 2 (6%) 7 (14%) 1 (1,4%) 1 (2%) 5 (7,8%) 7 (10,7%) 10 (14.,7%) 18 (27,3%)

HRN + COC 7 (20%) 9 (17%) 14 (19,2%) 6 (12,2%) 12 (18,75%) 21 (32,4%) 22 (32,4%) 23 (34,8%)

Policonsumo – 33 (54,1%) 47 (61,8%) 34 (69,3%) 37 (54,3%) 42 (64,6%) 44 (64,7%) 41 (62,1%)

Vía administración parental 75% 70% 82% 85,7% 81% 72% 68% 56%

VIH VIH positivo – – 73% 48,9% 51,6% 53,8% 52,9% 37,9%

Provincia Pontevedra 19 (54,3%) 25 (49%) 38 (52%) 16 (32,6%) 27 (42,2%) 29 (44,6%) 31 (45,6%) 25 (37,9%)

A Coruña 14 (40%) 20 (39,2%) 27 (36,9%) 24 (48,9%) 26 (40,6%) 26 (40%) 27 (39,7%) 32 (48,5%)

Lugo 1 (2,9%) 3 (5,8%) 0 (0%) 6 (12,2%) 6 (9,4%) 5 (7,7%) 8 (11,8%) 5 (7,6%)

Ourense 1 (2,9%) 3 (5,8%) 8 (10,9%) 3 (6,1%) 5 (7,8%) 5 (7,7%) 2 (2,9%) 4 (6,1%)

(*) Inclúe os falecidos con/sin confirmación toxicolóxica

(**)Só inclúe os falecidos con confirmación toxicolóxica


Táboa 1.12. Indicador de mortalidade: substancias atopadas

1994 1995

Substancias Heroína Cocaína Heroína Heroína Cocaína Heroína+ cocaína + cocaína

20 0 6 12 1 2

Metadona 4 0 1 1 0 1

Alcohol 17 1 1 11 0 2

Benzodiacepinas 7 0 3 3 0 1

Alcohol e benzodiacepinas 5 0 1 6 0 0

Alcohol e outros 0 0 0 6 0 0

Benzodiacepinas e outros 6 0 1 3 0 0

Total 59 1 13 42 1 6

1996 1997


18 4 5 10 3 10


Alcohol 8 1 4 5 2 6





Total 47 5 12 37 7 21

1998 1999


9 4 11 5 6 9


Alcohol 5 1 4 4 4 7





Total 36 10 22 25 18 23

■ Púidose constata–la existencia de policonsumo de drogas na maioría dos falecidos(táboa 1.12.), tendencia bastante estable e que oscila entre o 60–70% dos falecidos.As asociacións máis frecuentes foron as de consumo de heroína con alcohol e/ou ben-zodiacepinas.

■ A heroína segue sendo a substancia–droga que causa o maior número de mortes re-xistradas a través deste Indicador. Nembargantes, a cocaína amosa unha tendenciaprogresiva e continuada de crecemento dende 1994, ata chegar ó 22,7% en 1999.

■ Á vista da evolución do Indicador na nosa Comunidade e en contra da opinión xera-lizada, só se produciu unha morte atribuíble a substancias adulterantes de drogas:estricnina en 1995.


■ Referido ó mecanismo causal da morte, cómpre relacionalo coa sobredosis, poten-ciada pola asociación do consumo de heroína ó de alcohol e/ou benzodiacepinas,como o confirman os achados clínico–toxicolóxicos e os do Indicador de Pureza deDrogas4 do Observatorio de Galicia sobre Drogas.

A comparación cos datos do comportamento deste Indicador no ámbito nacional noano 19987, evidencia características similares no perfil dos falecidos:

■ En ambos predomina el sexo masculino e a media de idade é lixeiramente menor enGalicia (30,3% fronte ós 31,8 anos do resto de España).

■ En ambos casos, o lugar máis frecuente no que se atopa o cadáver é o propio domi-cilio, seguido da rúa e o hospital (faise referencia os drogodependentes que, nonpodendo ser reanimados, morren no hospital ou na ambulancia).

■ As drogas máis frecuentemente detectadas nas correspondentes análises toxicolóxi-cas son heroína e cocaína.

■ Aínda que en ambos casos predomina a utilización da vía parenteral, é máis acusadono ámbito nacional (84,5% e 68%, respectivamente, presentan signos de venopun-ción recente). Como xa se comentou, é aconsellable a cautela nas extrapolaciónsdeste dato, dado a elevada porcentaxe de “descoñecidos”, tanto no ámbito autonó-mico como nacional. A existencia de seroloxía positiva ó VIH, presenta escasasdiferencias (48% fronte ó 53% de Galicia), aínda que tamén neste caso, este dato de-be valorarse coa debida cautela, xa que a porcentaxe de “descoñecidos”, aínda queé inferior ó 5% en Galicia (1997–99), supera o 30% na media nacional.

En definitiva, a comparación de resultados evidencia diferencias significativas no com-portamento do propio indicador: tendencia ó descenso no ámbito nacional e cara aestabilización no ámbito galego. Como xa se ten sinalado, estos resultados poden estar re-lacionados coas elevadas diferencias no grao de pureza das drogas analizadas.

Dada la evolución comentada do grao de pureza da heroína, considérase que un dos fac-tores que puido contribuír a frena–la tendencia ascendente deste Indicador na nosacomunidade, foi a masiva implantación dos programas de metadona en Galicia, fundamen-talmente apartir de 1992, xa que existe abundante bibliografía neste sentido 9, 10, 11, 12, 13.

Outro dato relevante en base á nosa experiencia, é a necesidade de que para un axei-tado funcionamento deste indicador é imprescindible a cooperación entre o médicoforense e o toxicólogo, otorgándolle así unha maior fiabilidade ó mesmo, evitándose o ris-co de sobrenotificación (cerca do 12% no caso galego), se non se esixe a confirmacióntoxicolóxica para a notificación do caso.

5. Avaliación dos obxectivos do Plan Galicia sobre Drogas, 1997–2000

A pesar da dificultade que supón a avaliación de obxectivos dun plan, especialmente algúnsde proceso que carecen de cuantificación, para analiza–la realización dos mesmos, agrupa-mos os obxectivos por grao de consecución en cada unha das áreas establecendo tres niveis:

■ Obxectivos cumpridos: realización superior ó 90% do inicialmente proposto.

■ Obxectivos parcialmente cumpridos: realización parcial. Leváronse a cabo diferentesaccións cara á súa consecución corrección, maispero os logros acadados están por de-baixo do 90%.

■ Obxectivos incumpridos: non se iniciou ningunha acción encamiñada á realizacióndos mesmos, ou o seu grado de realización foi inferior ó 10%.


5.1. Avaliación dos obxectivos da área de Prevención

Obxectivos cumpridos

1. O 80% da poboación maior de 16 anos, deberá recibir información suficiente sobreos riscos do consumo de tabaco, alcohol e outras drogas.

Atendendo ós datos refléctidos no etudio “O consumo de drogas en Galicia V” (pu-blicación nº 23 da Colección Drogodependencias, 1998), realizado con poboaciónmaior de 12 anos, somente un 6% da poboación galega din non ter ningunha in-formación sobre os efectos e as consecuencias das drogas, diminuíndo en catropuntos esta porcentaxe respecto a 1996, cando chegaba ó 10,2%. Na actualidade, orestante 94% manifesta ter información ó respecto. Un 41,2% dos galegos conside-ran que a información de que dispoñen é bastante ou moita, mentres que en 1996a porcentaxe deste grupo só chegaba ó 29,8%.

2. O 60% dos escolares galegos, ó finaliza–los seus estudios de ensino obrigatorio, ha-berán de recibir información suficiente sobre os riscos do consumo de tabaco,alcohol e outras drogas.

No programa de prevención do consumo de drogas na escola (PPCDE) participaron103.889 alumnos do ensino obrigatorio no curso 1999–2000.

Por outra parte, outros 23.965 alumnos participaron no programa de educación envalores e prevención de drogodependencias. Estas cifras fan referencia á participa-ción efectiva en programas continuados que van máis aló da mera información.

No estudio avaliativo do PPCDE realizado no curso 1998–99 (publicación nº 24 daColección Drogodependencias do PGD), cando se pregunta sobre fala de “ter tra-tado temas relacionados coas drogas no ano pasado” na clase, entre un 63% e un74% dos alumnos incluídos no estudio contestaron afirmativamente, polo que,tendo en conta a representatividade da mostra seleccionada, podemos afirmarque existe hoxendía un alto nivel de información sobre estes temas nos centroseducativos.

Cómpre sinalar tamén que no período 1997–2000 o total de alumnos que utilizaronos Materiais Didácticos de Prevención do Consumo de Drogas na Escola ascende a393.122. Se ben é certo que non é posible afirmar cántos destes alumnos son dife-rentes entre si, xa que os materiais aplícanse a tódolos niveis educativos entreeducación infantil e educación secundaria postobrigatoria, sí podemos estimar, enfunción da experiencia acumulada e dos datos do estudio avaliativo realizado (querevelou que entre un 65% e un 82% do alumnado de Galicia declara ter tratado te-mas de drogas durante o curso escolar), que entre 269.347 e 339.791 alumnosdiferentes participaron no programa ó longo destes anos. A participación media noscentros adscritos ó programa é do 70% do total de alumnos.

3. Farase fincapé na información dirixida a protexe–lo dereito dos non fumadores.

A Dirección Xeral de Saúde Pública, no período 1997–1999, a través do Programa dePromoción de Vida sen Tabaco, editou material informativo, divulgativo e motiva-dor cun total de 1.650.577 elementos distribuídos (“Se compartes espacio, Vive senTabaco” e “Información para persoas non fumadoras”) sobre os riscos e consecuen-cias para a saúde daquelas persoas non fumadoras que teñen que permanecer untempo en ambientes onde fuman outras. Neste material, amplamente difundido enGalicia, reflíctense tamén os dereitos das persoas non fumadoras, así como da exis-tencia de medios de reclamación a través das Delegacións Provinciais da Conselleríade Sanidade e Servicios Sociais.

4. Incidirase no abandono do consumo de tabaco entre o persoal sanitario e docente.

A Dirección Xeral de Saúde Pública, a través do Programa de Promoción de Vida senTabaco, realizou as seguintes accións destinadas ó persoal sanitario: “Proxecto de in-tervención sobre traballadores dos centros hospitalarios da rede do Servicio Galego de


Saúde”, “Estudio sobre o hábito tabáquico entre os profesionais sanitarios de Galicia”,“Proxecto Hospitais libres de tabaco. Solicitude de participación na Rede Europea” e“Xornadas sobre o Consello antitabaco na atención primaria: o tabaquismo entre osprofesionais sanitarios de Galicia”. En 1999 participaronn na rede de centros promo-tores de vida sen tabaco 3 hospitais e 36 centros de saúde. En canto ó ámbitopersoaldocente, pertencen a esta rede 124 centros docentes de Galicia.

Así mesmo, nos Materiais Didácticos de Prevención do Consumo de Drogas na Esco-la editados polas Consellerías de Sanidade e Servicios Sociais e a de Educación eOrdenación Universitaria, que están implantados en 629 centros coa colaboraciónde 5.182 profesores de primaria e secundaria, establécese información para o do-cente e actividades para alumnos sobre tabaco, alcohol e outras drogas.

5. Desenvolveranse accións que favorezan o consumo alternativo de bebidas non alco-hólicas.

Nos Materiais Didácticos de Prevención do Consumo de Drogas na Escola xa men-cionados, inclúense actividades curriculares que potencian o consumo de bebidassen alcohol. Por outra parte, a través dos equipos de prevención realiízáronseanseactuacións nesa liña: “Concursos Días sen Alcohol”, “Talleres de bebidas alternativase saudables”, “Prevención do consumo de alcohol a través das autoescolas: alcohole conducción”, “Campañas informativas sobre o alcohol”, “Comisión de Alcoholis-mo no marco dun Plan Comunitario”, “Formación educativa sobre o alcohol paraprofesores e alumnos”.

6. A poboación afectada deberá ter coñecemento sobre os centros e alternativas asis-tenciais.

Atendendo ós datos do estudio sobre o consumo de drogas xa mencionado V Estu-dio do Consumo de Drogas en Galicia (EDIS, 1998), realizado con poboación maiorde 12 anos, os consumidores de drogas ilegais e os bebedores abusivos coñecen aexistencia do PGD en proporcións claramente máis altas có conxunto da poboación.Este non deixa de ser un resultado positivo, xa que son os potenciais demandantese usuarios dos servicios e axudas que ofrece o PGD. O 100% dos consumidores decrack, o 63% dos que consomen cocaína, o 50% dos que consomen heroína, o 50%dos que consomen cannabis, o 47% dos que consomen drogas de síntese e o 69,2%dos que consomen outros opiáceos din, coñecer o PGD.

7. Desenvolvéranse accións de apoio ás asociacións de autoaxuda que traballan nocampo do alcoholismo e as outras drogodependencias.

As asociacións de axuda ó drogodependente teñen un papel moi importante noPGD. Actualmente, son 32 as que se integran na rede, das que 27 desenvolven pro-gramas de prevención e incorporación social e 5 xestionan servicios ou recursosasistenciais. Por outra parte, na atención específica ós problemas derivados do con-sumo de alcohol colaboran un total de 12 asociacións, catro adicadas a tarefasasistenciais e 8 a actuacións preventivas. Ademais, o seu traballo ten unha gran con-tinuidade posto que no período de vixencia do PGD 1997–2000, tomando como baseo ano 1996, obsérvase unha gran estabilidade tanto no número como na tipoloxíadas asociacións, perdéndose esa continuidade en asociacións que contemplan outrosfins na sua actividade (caso das Asociacións de Consumidores e Usuarios)

Para apoia–las accións destas asociacións, a Consellería de Sanidade e Servicios Sociaisa través do Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas, establecen un sistema de re-novación de Convenio mediante addendas anuais, adiantándose unha cantidadeimportante no mes de marzo e o resto ó xustifica–lo gasto, segundo as Ordes destaConsellería correspondentes do ano 1994 sobre o establecemento de Convenios conasociacións que desenvolven programas de prevención e incorporación social ou xes-tionan centros asistenciais. A súa financiación vai depender fundamentalmente doaxuste ás prioridades do PGD tanto da programación que queiran desenvolver comoda zona en ónde van intervir.


Tomando como base o ano 1996, no período 1997–2000 deuse un incremento do17% na financiación a asociacións do 17%, pasando de 632.058.852 ptas. no ano1996 a 741.258.416 ptas. no ano 2000. No que respecta ás asociacións que atendenespecificamente problemas de consumo de alcohol, a financiación achegada poloSERGAS foi de 334.351.786 ptas no período 1997–2000. Polo tanto, é evidente a in-tencionalidade do PGD de apoiar na maior medida posible ás asociacións quetraballan neste ámbito.

8. Promoveranse medidas normativas, así como accións de vixilancia da normativa vi-xente en relación co tabaco, alcohol e medicamentos.

A aprobación da Lei 2/96 de Galicia sobre Drogas (LGD) establece un marco norma-tivo nesta materia que se está a desenvolver regulamentariamente. a través doscorrespondentes decretos sobre tabaco e alcohol.

Deste xeito, estanse a incoar e resolver expedientes e procedementos sancionadoresen materia de tabaco e alcohol, promovidos tanto polos Corpos e Forzas de Seguri-dade do Estado como por particulares. Concretamente, en materia de tabaco e atao primeiro semestre do 2000, incoáronse un total de 48 expedientes sancionadoresdos que 22 foron por publicidade e 26 por venda. As sancións impostas na maior par-te dos casos (60%) foron de 500.000 ptas. O número de reclamacións porincumprimento da normativa de tabaco foi de 544, sendo o motivo maioritario(64%) a “venda”, seguido a gran distancia (10%) de “fumar en centros da adminis-tración”). Polo que respecta ó alcohol, nos nove primeiros meses do ano 2000 en tresdas provincias galegas, incoáronse 14 expedientes sancionadores, a maioría por ven-da de alcohol a menores, ascendendo a sanción imposta ás 500.000 ptas.

Por outra parte, fíxose un esforzo importante en canto a sinalización de prohibiciónspor parte de concellos implicados no PGD, así como en centros educativos nos quesomente un 21% de alumnos afirma que non se cumpre, segundo se reflícte no es-tudio “Avaliación de proceso e resultados da aplicación dos materiais didácticos naESO” (publicación nº 24 da Colección Drogodependencias, 2000).

Obxectivos parcialmente cumpridos

1. O 75% do persoal docente de educación primaria e secundaria recibirá información su-ficiente sobre os problemas derivados do consumo de tabaco, alcohol e outras drogas.

Non hai estudios específicos que reflictan axeitadamente a situación do profesoradogalego ó respecto. Das actuacións emprendidas polo PGD, en colaboración coa Con-sellería de Educación e O.U. e cós servicios de prevención, póodensemos achega–losseguintes datos:

■ No programa de prevención escolar participaron 5.182 profesores no curso1999–2000 e 19.179 no periodo 1997–2000. Destes últimos, pódese estimar queentre 12.466 (65% do total de profesores dos centros participantes) e 15.726(82%) foron profesores diferentes. Isto supón entre o 36,5% e o 46% do total deprofesores de Galicia (34.164 ,no ano 2000). A participación media nos centrosadscritos ó programa é do 44% do total de profesores por centro., que supón un15% do total de Galicia.

■ En canto á formación do profesorado nesta temática, vénse realizando unha me-dia de 8 cursos por ano, cunha asistencia media de 30 profesores.

No resto de España non existe unha oferta formativa e de materiais tan extensa co-mo a que se fai en Galicia, coa posibilidade ademais de contar co apoio ecolaboración de técnicos locais. Polo tanto, aínda que é previsible que un maior nú-mero de profesores conten con esta información (aquí estamos a falar departicipación nun programa e non de ter máis ou menos información), semella ne-cesario ter en conta a situación que atravesa actualmente a aplicación da LOXSE e asúa implicación na tarefa do profesorado á hora de valora–la obtención e utilizacióndesa información.


2. Capacitarase ó persoal sanitario de atención primaria de saúde para dar consello so-bre o consumo e abandono do tabaco, do alcohol e das demais drogas, así comopara o fomento da dispensación racional de psicofármacos, ofrecendo informaciónsobre os programas de atención.

Malia que se traballou con persoal de atención primaria sobre oa cuestión do con-sello antitabáquico (36 centros de saúde e 3 hospitais participan na rede de centrospromotores da vida sen tabaco) e que un 27,1% dos consumidores de drogas recibi-ron consello por parte de médicos e sanitarios xeralistas para poñerse a tratamentoda súa dependencia, semella necesario incidir máis na capacitación deste persoal pa-ra mellora–la consecución do obxectivo.

Así mesmo, malia que se realizaron actividades de formación, tanto dun xeito espe-cífico partindo dende a rede do PGD como a través da participación nos cursos deformación continuada de atención primaria, e que se editou unha publicación sobrea atención primaria e as drogodependencias (nº 8 da Colección Drogodependencias)e distribuído outras do Plan Nacional sobre Drogas referidas ó alcohol e drogas en xe-ral destinadas a este colectivo, semella necesario seguir incidindo na capacitación dopersoal de atención primaria nestes aspectos. Ademais, trataríase de extende–la súaparticipación a outros programas, como a administracióndispensación de metadonana áreanivel asistencial, ou nos plans comunitarios nas áreas a nivel de prevención eincorporación social.

5.2. Avaliación dos obxectivos da área de Asistencia


1. A Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, a través da acción coordinada da Sub-dirección Xeral de Planificación Sanitaria e Aseguramento e a Oficina doComisionado do PGD, deberá establece–la organización e planificación da rede asis-tencial de drogodependencias e a súa coordinación cos servicios sanitarios deatención primaria e especializada do SERGAS.

Actualmente, a atención ós pacientes na rede asistencial de drogodependencias ga-lega, atopase funcionalmente integrada no sistema sanitario público de Galicia. Así,por exemplo, a realización asde analíticas ou outras exploracións complementarias,as prestacións farmacéuticas (os médicos das UADs prescriben os medicamentos me-diante recetas oficiais) e calquer outro tipo de prestación sanitario–asistencialrealízanse en igualdade de condicións que para os demais pacientes do SERGAS.

2. A Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, a través da acción coordinada da Di-rección Xeral de Servicios Sociais e o Comisionado do PGD, desenvolverá unprograma de información, orientación e derivación en materia de drogodependen-cias a través da rede xeral de servicios sociais.

Dentro de este marco de colaboración, desenvolvéronse varios cursos de formaciónpara profesionais da área social:

■ Xornadas de formación xeral en drogodependencias: sete de 30 horas de duración

■ Xornadas de formación específica de temas de traballo social e drogodependen-cias: “Drogas e comunidade: corresponsabilidade social” e “A incorporaciónsocial no PGD: modelos e estratexias”

Ademais, esta colaboración entre a Dirección Xeral de Servicios Sociais e o Comisio-nado do PGD, reflectiuse na elaboración dunha monografía específica: “ServiciosSociais e Drogodependencias”, nº 1 da colección Documentos Técnicos da DirecciónXeral de Servicios Sociais.

3. A Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, a través da Secretaría Xeral en coordina-ción co Comisionado do PGD, establecerá os criterios e normativas de autorización,apertura e inspección dos centros asistenciais de drogodependencias.


A normativa xeral sobre acreditación de centros sanitarios (Decreto 99/1984 do 7.07,DOG nº 120, 23.07.84) e de drogodependencias (Orde 7.07.88, DOG nº 195, 10.10.88)atopábase xa publicada na década dos oitenta. No período de vixencia do PGD, pu-blicouse a orde do 15.05.2000, pola que se aproba o procedemento de acreditaciónadministrativa para o desenvolvemento de actividades de tratamento de mantemen-to con substancias opiáceas (DOG nº 105, 31.05.00). De tódolos xeitos, nun futuropróximo haberá que actualiza–los procedementos de acreditación de centros, funda-mentalmente debido á aparición de novos recursos asistenciais, como, por exemplo,as unidades móbiles para a dispensación de derivados opiáceos a pacientes incluídosen programas de mantemento con estos medicamentos. Doutra banda, as UADs estánincluídas no Plan de Inspección Sanitaria da Consellería de Sanidade e Servicios Sociais,realizándose en 1997 e 1999, as correspondentes visitas de inspección, tanto ás UADscomo ás oficinas de farmacia implicadas na elaboración e dispensación da solución demetadona para os programas de mantemento con derivados opiáceos.

4. A Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, en coordinación coa Consellería de Xus-tiza, Interior e Relacións Laborais e a Consellería de Familia e Promoción do Emprego,Muller e Xuventude, desenvolverá programas de atención á poboación reclusa ou asis-tida en centros de menores con problemas derivados do consumo de drogas.

Ata 1997, a poboación reclusa drogodependente de Galicia, só dispuña de trata-mentos libres de drogas e, dende ese ano, engadiuse a opción terapéutica dosprogramas de mantemento con derivados opiáceos, que representa actualmente oprincipal programa de tratamento de drogodependentes a nivel intrapenitenciario,pasando de 610 pacientes atendidos en 1997 ós 1.253 en 1999, cun incremento do105,4%. Doutra banda, a atención á poboación dos centros de menores con proble-mas de drogodependencias, vénse realizando a través das UADs das respectivas áreasde referencia, de acordo ás necesidades detectadasiagnosticadas en cada caso.

5. Facilitaráselle ó persoal de atención primaria de saúde a formación continuada quelle permita actualiza–los seus coñecementos para o diagnóstico e tratamento das en-fermidades producidas polo alcohol.

O Comisionado do PGD vén colaborando cos distintos responsables da Atención Pri-maria do SERGAS (Subdirección Xeral de Atención Primaria e as correspondentesXerencias Provinciais) ofertando e potenciando diversas actividades de formaciónsobre temas relacionados coas drogodependencias e problemáticas relacionadas, een 17 cursos incluíuse de xeito sistemático o tema do consumo de alcohol e proble-mática asociada, así como a distribución do manual “El profesional de AtenciónPrimaria ante los problemas derivados del consumo de Alcohol” da colección “Ac-tuar es posible” editada polo Plan Nacional sobre Drogas.

6. O persoal de atención primaria de saúde e dos servicios sociais xerais estará capaci-tado para dar consello sobre o consumo de drogas, a detección precoz de casos quepresenten un uso indebido das drogas e subministrar información sobre os progra-mas de atención do PGD.

En tódalas actividades formativas realizadas cos profesionais da área sanitaria e so-cial (ademais doutras: educativa, policial, mediadores xuvenís,…), enfatizábase o seupapel como axentes de saúde e cunha función moi destacada no campo da preven-ción secundaria e na orientación cara ós recursos asistenciais da rede asistencial doPGD, coa correspondente distribución de dípticos informativos sobre os recursos elocalización dos centros da rede asistencial e de prevención–incorporación social doPGD. Sobre este último particular, dentro da páxina web do Sergas (www.sergas.es)inclúese información sobre as direccións e teléfonos dos distintos recursos asisten-ciais do Plan de Galicia sobre Drogas, así como as súas publicacións.

7. Desenvolveranse as accións que potencien o funcionamento dos centros asistenciaisde drogodependencias, de acordo co “Dictame da Comisión non permanente parao estudio da repercusión socioeconómica e sanitaria do narcotráfico en Galicia” doParlamento de Galicia.


Atendendo ás recomendacións da devandita Comisión Parlamentaria para a áreaasistencial, podemos constatar que actualmente a rede asistencial de drogodepen-dencias galega atópase integrada funcionalmente na rede xeral sociosanitaria eque, para o desenvolvemento dos seus programas de intervención, depende funcio-nalmente da Consellería de Sanidade e Servicios Sociais. Dentro da súa carteira deservicios, estes centros manteñen unha oferta terapéutica diversificada que, ade-mais dos programas residenciais e semirresidenciais, inclúe nove programas esubprogramas en modalidade ambulatoria. Este amplo abano de alternativas de tra-tamento, permite establecer un plan terapéutico individualizado que facilita are/incorporación social dos afectados e a atención tanto á patoloxía adictiva como aoutras asociadas ó consumo de drogas (VIH/SIDA, tuberculose , hepatites,…). Ó lon-go deste período, dun xeito gradual, foise incrementando a oferta de prazas enunidades de desintoxicación hospitalaria, pasando das 14 en 1996 ás 19 de 2000 (, encomunidade terapéutica pasouse das 121 ás 123 actuais). Tamén neste período, in-crementáronse os recursos semiresidenciais nunha unidade de día (UD) máis,dispoñendo actualmente en Galicia de nove UDs. Paralelamente, o volume asisten-cial desta rede incrementouse nun 13,1%, entre 1996 e 1999, pasando de 10.442pacientes a 11.813 e, a lista de espera para ser atendido nos centros decreceu, pa-sando de 7 días a 3 nas UADs, de 39 a 4 días en UD y de 46 a 34 días en CT.

A atención sanitaria ós drogodependentes reclusos viuse reforzada apartir de 1997coa implementación nas prisións dos programas de mantemento con derivadosopiáceos, o que xuntamente cos programas libres de drogas, mantemento con an-tagonistas e módulos intrapenitenciarios de UD, conforma unha oferta terapéuticasimilar á extrapenitenciaria. Tamén, apartir de 1999, comezaron os programas de in-tercambio de xiringas nos centros penitenciarios de Galicia. En definitiva, o volumede pacientes drogodependentes reclusos atendidos polos servicios sanitarios intra-penitenciarios, incrementouse nun 516,4%, pasando de 238 reclusos atendidos en1996 a 1.467 en 1999.

8. Tódalas áreas de saúde terán un centro de referencia para o tratamento do alcoho-lismo.

A atención ó enfermo alcohólico en Galicia, realízase nas Unidades de Saúde Mentaldo SERGAS, das que existen, polo menos, unha en cada área de saúde de Galicia. Ade-mais, nas áreas de Vigo, A Coruña, Santiago, Lugo, Ourense e Ferrol, existendispositivos asistenciais específicos para atende–la alcoholdependencia. De igual xei-to, en tódalas Unidades Asistenciais de Drogodependencias aténdense pacientesalcohólicos, reforzando así a atención a este colectivo. Neste senso, compre destaca–lalabor das UADs de Burela e Lugo onde, en 1999, a porcentaxe de pacientes alcohóli-cos atendidos sobre o volume asistencial total é do 49,1% e 24,3%, respectivamente.

9. Manterase a implantación, dunha Unidade Asistencial de Drogodependencias porárea de saúde e unha Unidade de Día en cada unha das sete grandes cidades de Ga-licia. Así mesmo, dotarase cada rexión sanitaria con, polo menos, unha Unidade deDesintoxicación Hospitalaria e unha Comunidade Terapéutica. Esta distribución te-rritorial poderá variar cando as circunstancias así o aconsellen.

Actualmente, a rede asistencial de drogodependencias galega conta con 24 UADs,incluíndo os equipos sanitarios dos centros penitenciarios radicados na nosa comu-nidade e catro centros asistenciais do Proxecto Home. Tódalas áreas de saúde domapa sanitario galego dispoñen, polo menos dunha UAD, agás a do Barco, onde asnecesidades asistenciais non xustificaron a apertura dunha UAD. Nembargantes, da-da a experiencia positiva alcanzada na comarca de Fisterra–Soneira, no HospitalVirxe da Xunqueira, coa a apertura dun dispositivo asistencial tipo “dispensario” de-pendente da UAD de referencia de Carballo, prevese para o 2001, a posta en marchadun dispositivo similar na área de saúde do Barco.

Existen 9 Unidades de Día (UD) e, agás Ferrol, tódalas grandes cidades galegas dis-poñen dunha. O PGD, tendo en conta os datos epidemiolóxicos reflectídos nos


sucesivos estudios, estimou necesario reforzar esta tipoloxía de recurso na cidade deVigo fronte a Ferrol, dotando as dúas UADs existentes na cidade, cun dispositivo deatención semirresidencial, como é a UD.

Referido ás Unidades de Desintoxicación Hospitalaria (UDH) e Comunidades Tera-péuticas (CT), os obxectivos foron amplamente superados: actualmente, existen 6UDHs que ofertan un total de 19 prazas; existen 3 CTs cun total de 76 prazas e, anual-mente, convénianse 47 prazas na fase de CT do Proxecto Home (o que supón un totalde 123 prazas). Ademais, realízase unha convocatoria pública de axudas individuaisa drogodependentes para tratamento en CT, que no periodo 1997–2000 acadou untotal de 501 axudas.

10. Potenciación e diversificación dos programas e subprogramas terapéuticos, incluín-do os de “diminución do dano”, para aqueles pacientes cunha problemáticasociosanitaria maior.

De acordo coas directrices do catálogo de programas asistenciais, recollidas no Plande Galicia sobre Drogas: 1997–2000, tódolos centros asistenciais da rede galega dedrogodependencias galega, dispoñen dunha carteira de servicios diversificada naque se inclúe o Subprograma de Diminución do Dano (SDD).

No período 1997–2000, consolidáronse e potenciáronse en gran medida os subpro-gramas de diminución de dano, atendendo ás indicacións terapéuticas de facilita–laaccesibilidade ó tratamento así como a maior permanencia de tempo no mesmo.Deste xeito, segundo os datos do Sistema de Avaliación Asistencial do PGD, obsér-vase que en 1996 había 4.218 pacientes nestes subprogramas, mentres que no ano1999 esta cifra aumentou ata acada–los 6.630, o que supón un incremento do 57%.Así mesmo, os pacientes a tratamento nestes subprogramas supoñen o 56% do vo-lume total de pacientes a tratamento en tódolos programas da rede do PGD no ano1999, fronte ó 40% do ano 1996.

Neste tempo, desenvolvéronse programas de mantemento con derivados opiáceosde baixo umbral en 17 UADs, en 5 centros penitenciarios e en 27 centros de atenciónprimaria. Por outra parte, os programas de intercambio/distribución de xiringas de-senvolvéronse en 5 UADs (18.000 xiringas dispensadas),1 centro penitenciario (250xiringas dispensadas) e 13 ONGs (213.500 xiringas dispensadas) e en aproximada-mente o 90% da oficinas de farmacia de Galicia, distribuíndose un total de 772.350paquetes preventivos.

5.3 Avaliación dos obxectivos da área de Incorporación Social


1. Potencia–las actuacións e os equipos de prevención e incorporación social munici-pais coordinados co PGD a través de convenios de cooperación subscritos entre aXunta de Galicia e as Corporacións Locais.

No período 1997–2000, o presuposto adicado a esta acción incrementouse nun 63%,pasando de 76.700.500 ptas. en 1996 a 125.421.884 ptas. no ano 2000. Esto supuxoun incremento na cobertura xeográfica, poboacional e de programas; así, mentresno ano 1996 eran 85 os concellos implicados individual o mancomunadamente noPGD a través de 24 convenios, no ano 2000 son 119 os concellos implicados a travésde 35 convenios.

2. Consolidación e potenciación de subprogramas de diminución do dano dirixidos adrogodependentes con problemática sociosanitaria maior.

Como xa se comentou na avaliación do obxectivo nº 10 da área de asistencia, moi se-mellante a este, o número de pacientes atendidos en subprogramas de disminucióndo dano no período 1996–1999 incrementouse nun 57%. Ademais dos subprogramas


que xa se levaban a cabo en tódalas Unidades Asistenciais de Drogodependencias, es-tes implantáronse nos centros penitenciarios e algúns centros de atención primaria.Tamén se desenvolveron programas de intercambio/distribución de xiringas no 90%das oficinas de farmacia.

3. Impulso de medidas facilitadoras do acceso á formación e incorporación laboral dedrogodependentes en proceso de incorporación social.

Este obxectivo tivo un alto grao de cumprimento, por canto que se incentivou a pos-ta en marcha de proxectos de inserción laboral en colaboración coa Consellería deFamilia e Promoción do Emprego, Muller e Xuventude que ata entón non viñan sen-do utilizados ou eran pouco accesibles. Así, dúas Escolas Obradoiro e un Obradoirode Emprego están a ser xestionadas por entidades colaboradoras do PGD, normali-zando procesos de incorporación laboral en drogodependentes que non dispoñíandestes medios.

Ademais, continuaron os cursos de formación ocupacional, convenio con empresa-rios e acordos con empresas e concellos para a contratación de drogodependentesen proceso de incorporación nalgún dos centros e servicios integrados no PGD, cun-ha media anual de 800 asistentes e beneficiarios.

É necesaria a continuidade e optimización destas accións, na consecución de itine-rarios de incorporación laboral axeitados ás características e situación das persoascon problemas derivados do consumo de drogas.

4. Desenvolvemento e apoio de medidas institucionais e sociais, encamiñadas a mello-ra–la percepción social do drogodependente e mante–la solidariedade da sociedadefronte ós problemas causados polas drogas.

Segundo datos reflectídos no estudio “O consumo de drogas en Galicia V” (publica-ción nº 23 da Colección Drogodependencias, 1998), do V Estudio do Consumo deDrogas en Galicia (EDIS,1998), a cualificación máis común na actualidade para osconsumidores de alcohol e de tabaco é a de normal (70%). Polo que respecta ós quetoman o resto de substancias, a maioría de respostas diríxense cara ó cualificativo deenfermo, en maior medida nos casos da heroína e a cocaína (65% e 62,7%, respec-tivamente), e en menor medida no caso do cannabis (41%). A cualificación dedelincuente, pola súa parte, é utilizada en moi baixas proporcións para cualifica–losconsumidores destes productos.

Nesta visión da sociedade galega sobre os drogodependentes influíu en gran ma-neira a labor continuada de sensibilización realizada por institucións e asociacións,con actos como campañas, mesas redondas, actividades culturais e recreativo–de-portivas entre outras.

5. Desenvolvemento de accións de apoio ás ONGs e Asociacións de autoaxuda que de-senvolven actividades de incorporación social no campo do alcoholismo e demaisdrogodependencias.

Das 32 asociacións que hoxe interveñen en Galicia neste campo, 10 adícanse exclusi-vamente a programas de incorporación social nas vertentes xurídicas, laborais ou demellora da imaxe do drogodependente na sociedade e outras 10 comparten este ti-po de programas con outros de carácter asistencial ou preventivo. En total, no ano2000 en Galicia están en marcha 40 programas de incorporación social, dos que 20son xestionados por asociacións. No ano 1996, unicamente eran 14 os programas deincorporación en marcha.

Aínda que esta actividade indica que houbo no período 1997–2000 un apoio ó de-senvolvemento desta área do PGD, semella necesario incidir no aumento e mellorados procesos e itinerarios de incorporación social do drogodependente, sendo estaunha das áreas, xunto coa prevención que terán carácter prioritario no próximo PGD2001–2004, con especial énfases nos afectados por problemas de alcoholismo.



1. Desenvolvemento e incentivación de prestacións sociais básicas para drogodepen-dentes, así como do fomento da súa incorporación social a través da rede xeral deservicios sociais.

Neste obxectivo obsérvase un cumprimento parcial, por canto a rede de servicios sociaisxerais, atende prioritariamente outras problemáticas sociais, e fundamentalmenteorientan a súa labor á derivación de casos á rede do PGD.

No próximo PGD 2001–2004, deberase incidir máis na necesaria colaboración entreservicios sociais xerais e rede de drogodependencias, a través de:

■ Definición clara dos posibles itinerarios de incorporación do drogodependente,contando para iso con profesionais dos distintos niveis de atención implicados.

■ Maior accesibilidade do drogodependente a axudas e recursos para colectivos enrisco social.

■ Especial énfase nos procesos de incorporación de drogodependentes con proble-mática legal e penitenciaria asociada.

■ Maior accesibilidade do drogodependente en proceso de recuperación ós pro-gramas normalizados de inserción laboral.

2. Incremento da información e colaboración cos órganos de xustiza e outros esta-mentos socioxudiciais para a incorporación social de drogodependentes eexdrogodependentes con problemas xudiciais.

Este obxectivo presenta un nivel medio de cumprimento, requiríndose unha poten-ciación da necesaria colaboración xa iniciada. Ampliáronse e optimizáronse asrelacións e coordinación cos axentes xudiciais e de institucións penitenciarias, en vir-tude do Programa de Atención Xurídico Social sectorizado a través de oito serviciosda rede do PGD, así como da interrelación dos servicios médicos dos cinco centrospenitenciarios de Galicia que desenvolven programas de mantemento con metado-na e libres de drogas cós centros asistenciais de dita rede.

Esta colaboración permitiu ampliar e mellora–la atención a drogodependentes con pro-blemas xudiciais, pero quedan aínda aspectos da incorporación social pouco cubertos.

5.4. Avaliación dos obxectivos da área de Formación


1. Os procesos de formación impulsados dende o PGD terán un carácter diverso nas sú-as finalidades, destinatarios e contidos. Respecto a estes últimos, sen deixar derecoller temas como os asistenciais e terapéuticos, débese afondar noutros como aprevención e reinserción, programación e avaliación, xestión, etc.

As actividades de formación que o PGD desenvolveu ou nas que participou respecta-ron esta diversidade en canto a contidos e destinatarios:

■ Finalidade: as actividades de formación abrangueron dende participación en activi-dades teóricas e prácticas de pregrao (tipo clase teórica) e posgrao (ademais declases teóricas e teórico–prácticas, inclúe rotacións por centros asistenciais), semina-rios e cursos de formación, congresos e outro tipo de xornadas de carácter científico.

■ Destinatarios: os principais destinatarios foron profesionais das áreas de medici-na, enfermería, psicoloxía, traballo social e de educación.

■ Contidos: as actividades de formación incidiron sobre as distintas problemáticasasociadas ás drogodependencias dende múltiples vertentes (sanitario–asistencial,preventiva, de incorporación, avaliación, etc) e foron abordadas dende unhaperspectiva inter e multidisciplinar.


Dada a interrelación dos próximos dous obxectivos, a súa avaliación realízase con-xuntamente, observándose un cumprimento parcial dos mesmos.

2. Colaboración coa Consellería de Educación e Ordenación Universitaria e coas Uni-versidades de Galicia para que os profesionais das áreas sanitaria, social, educativa,etc., independentemente dos seus ámbitos de traballo, reciban unha axeitada for-mación de pregrao en drogodependencias.

3. Colaboración coas Universidades de Galicia para a planificación e desenvolvementode programas de posgrao en drogodependencias, dirixidos ós profesionais do PGDe doutros ámbitos relacionados con este campo.

Tanto na formación pregrao como na posgrao, as actividades nas que o PGD cola-borou foron fundamentalmente na docencia de carácter práctico. Así, durante 1997,58 alumnos de diferentes faculdades facultades (rotatorios de medicina, “practi-cum” de psicoloxía, de pedagoxía, da escola de traballo social e da de enfermería,así como médicos e psicólogos internos residentes) rotaron por diferentes UADs darede do PGD para recibir formación sobre as drogodependencias. En 1998, formá-ronse 15 profesionais, e en 1999, un total de 45.

Nas actividades de tipo teórico, a colaboración foi máis puntual, acudindo á de-manda das institucións académicas implicadas: facultades de Medicina, Pedagoxía ePsicoloxía e as escolas de Enfermería e Traballo Social. En actividades de postgrao co-laborouse cos másters de drogodependencias, de saúde pública, de asesoramentofamiliar e, no ano 2000, colaborouse na organización e docencia do primeiro mástersobre “Prevención e Traballo Comunitario” da Universidade da Coruña.

4. Promoción de accións continuadas de carácter formativo, a tódolos niveis, por par-te dos diferentes equipos de intervención en drogodependencias do PGD.

No período de 1997–2000, o PGD colaborou na organización de diversas accións deformación continuada dirixidas a profesionais das redes asistencial e de prevencióne incorporación social:

■ En 1997: Seminario de “Prevención Familiar y Drogas”, III Xornadas Ribadensessobre Drogodependencias “Prevención de drogodependencias e do VIH/SIDA”, IXornadas sobre “Drogodependencias e o seu enfoque comunitario”, e Xornadasde “Atención Primaria e Drogas”.

■ En 1998: Seminario sobre “Tratamentos breves en drogas e adolescentes”, IV Xor-nadas Ribadenses sobre Drogodependencias “Aspectos xurídico–penais dasdrogodependencias”, I Encontro Estatal de Plans e Proxectos Comunitarios: “Dro-gas e autocompetencia”, e I Xornada Autonómica de Socidrogalcohol Galicia.

■ En 1999: V Congreso Nacional sobre el SIDA, 3 cursos de formación para profesio-nais das UADs para a “Prevención de problemas de saúde asociados ó consumo dedrogas”, II Xornada Autonómica de Socidrogalcohol Galicia, II Xornadas Municipaissobre Drogodependencias, III Xornadas sobre “Prevención do VIH/SIDA” e V Xor-nadas Ribadenses sobre Drogodependencias “Clínica, Tratamento e Recursos”.

■ En 2000: Xornadas sobre “Drogas e Comunidade: Corresponsabilidade social”, Xor-nadas sobre “A Incorporación Social no Plan de Galicia sobre Drogas: Modelos eEstratexias”, Xornadas “Avanzando en Prevención”, VI Xornadas Ribadenses sobreDrogodependencias: “Novos patróns de consumo na xuventude e a súa preven-ción”, IV Xornadas sobre Prevención: O neno e o mundo das drogas” e un curso deformación para profesionais das UADs sobre “Urinoanálise e Drogas de Abuso”.


Malia as dificultades sinaladas no comenzo deste apartado (avaliación de obxectivos deproceso que carecen de cuantificación) e tendo en conta que se realizaron activididades de


formación en tódolos obxectivos que a continuación se refiren, semella necesario incidir napotenciación de actividades formativas para unha mellor preparación das persoas implica-das na loita contra as drogodependencias e patoloxías asociadas na nosa comunidade.

1. Colaboración cos Colexios Profesionais das áreas sanitaria, social e educativa para odesenvolvemento de procesos de formación interdisciplinar e básica en drogode-pendencias, nas diferentes profesións pertencentes a estas áreas.

Este obxectivo presenta un grao de cumprimentación medio xa que, malia as acciónsformativas desenvolvidas no bienio 1995–96 con distintos colexios profesionais (demédicos, psicologos, traballadores sociais e de enfermería), requírese unha poten-ciación da colaboración con estas institucións profesionais.

No período de 1997–2000, nunha acción conxunta entre os plans de Drogas e o doVIH/SIDA, a colaboración centrouse no colectivo farmacéutico, a través dos colexios ofi-ciais de farmacia, organizando diversas accións de formación continuada dirixidas aprofesionais das oficinas de farmacia, coa finalidade de promover e facilita–la súa co-laboración nos programas de mantemento con metadona e de intercambio de xiringas:

■ En 1997: Xornada sobre “A participación das oficinas de farmacia na dispensaciónde metadona” e un curso de formación sobre “Atención farmacéutica a drogo-dependentes e oficinas de farmacia” en A Coruña.

■ En 1998: dous cursos sobre “Programa de prevención da SIDA e dispensación demetadona nas oficinas de farmacia” en A Coruña e Pontevedra. Neste ano, orga-nizouse co Colexio Oficial de Médicos de Lugo, un curso de formación endrogodependencias para médicos.

■ En 1999: tres cursos sobre “Estratexias de reducción de riscos asociados co uso in-xectado de drogas, a través da oficina de farmacia” en A Coruña, Pontevedrae Lugo.

2. Apoio ás organizacións do voluntariado no desenvolvemento de procesos formati-vos ligados ás actuacións que organizan.

Neste obxectivo obsérvase un cumprimento parcial xa que, no período 1997 ata2000, a única organización de voluntariado que solicitou axuda do PGD para o de-senvolvemento dos procesos formativos ligados ás súas actuacións foi o Consello daXuventude de Galicia, con quen se vén establecendo sucesivos convenios de colabo-ración para o desenvolvemento do programa “Promoción de hábitos de vidasaudable para a prevención das drogodependencias na mocidade galega”.

Ó abeiro deste programa desenvólvense, entre outras, as seguintes actividades: di-namización de grupos de traballos, formación complementaria para mediadoresxuvenís, cursos de formación de mediadores xuvenís como axentes en prevención dedrogodependencias, atención e orientación personalizada e intervencións directascoa xuventude a través de obradoiros.

5.5. Avaliación dos obxectivos da área deInvestigación e Avaliación


1. Realización periódica de enquisas e estudios socio–epidemiolóxicos sobre o consu-mo de drogas en Galicia, que permitan facer un seguimento e coñece–la evoluciónda incidencia e prevalencia do consumo así como dos factores socioeconómicos e sa-nitarios relacionados co mesmo.

Con periodicidade bianual, realizáronse distintos estudios epidemiolóxicos sobre oconsumo de drogas en Galicia: 1996–1998–2000. Destacar tamén que, ademais, en1999 realizouse un estudio en profundidade sobre as drogas de síntese.


2. Mantemento e optimización do proceso de informatización dos centros e progra-mas do PGD. Buscarase a axilización da transmisión de información tanto na rede doPGD coma con outros Departamentos da Consellería de Sanidade e Servicios Sociaisda Xunta de Galicia ou outras estructuras supracomunitarias.

Actualmente, tódalas UADs da rede asistencial do PGD, dispoñen dunha aplicacióninformática de xestión (XECEAS=XEstión CEntros ASistenciais), adaptada ás distintasnecesidades do proceso asistencial nestes centros: historia clínica, sistema de avalia-ción asistencial, urinoanálisis, axenda de citas, programas de vacinacións VHB/VHC,de detección e seguemento da tuberculose, de dispensación de metadona, etc. Nes-tes catro anos, desenvolvéronse tres versións da devandita aplicación (1.1, 1.2 e 1.3)e, en 1999, elaborouse a versión 2 do XECEAS coa finalidade de lograr unha mello-ra na adaptación ás necesidades do usuario. A existencia desta ferramenta, facilitoue axilizou a transmisión de información asistencial, tanto a nivel interno, entre a re-de asistencial e o PGD, como con outros departamentos da Xunta de Galicia e, a nivelnacional, co Plan Nacional sobre Drogas.

3. Mantemento e desenvolvemento do Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) doscentros e programas do PGD, que facilita a valoración da eficacia, eficiencia e efec-tividade das actuacións e programas asistenciais.

Este sistema evolucionou dende a súa posta en marcha para adaptarse tanto ás mo-dificacións do Sistema Estatal de Información sobre Toxicomanías, como paraacompaña–los cambios acontecidos no proceso asistencial. Gracias á disposición des-te sistema de avaliación, dende 1997, o PGD estableceu unha estratexia de xestiónda área asistencial, orientada por obxectivos, establecendo anualmente “pactos deactividade–financiación”. Esta xestión por obxectivos permitiu concertar unha de-terminada oferta de actividade asistencial, encamiñada á mellora da efectividade,eficacia, eficiencia e cualidade do proceso asistencial.

4. Mantemento e potenciación da investigación e difusión de traballos científicos, asícomo dos fondos e recursos documentais en materia de drogodependenciasda Consellería de Sanidade e Servicios Sociais e outros Departamentos da Xuntade Galicia.

En 1997, no DOG nº 97, do 22.05, publicouse a “Orde do 24 de abril de 1997, polaque se crea o Fondo de Investigación de Galicia sobre Drogodependencias e se re-gula a convocatoria anual de axudas ó seu cargo”. A primeira convocatoria dosdevanditos fondos de investigación quedou deserta e decidiuse reinverti–la partidaeconómica que os sustentaba en formación.

Ademais, dun xeito regular dende 1998, os profesionais da rede do Plan de Galiciasobre Drogas veñen recibindo información puntual sobre a convocatoria de distin-tos tipos de axuda para a realización de proxectos de investigación–acción e teñenacceso ás fontes bibliográficas dispoñibles no Servicio de Documentación, Publica-cións e Estudios do SERGAS.

Dende 1997 ata 2000, publicáronse os seguintes números na “Colección Drogode-pendencias” da Consellería de Sanidade e Servicios Sociais:

■ Nº 21: O consumo de drogas en Galicia IV.

■ Nº 22: Plan de Galicia sobre Drogas: 1997–2000.

■ Nº 23: O consumo de drogas en Galicia V.

■ Nº 24: Avaliación de proceso e resultados da aplicación dos materiais didácticosna ESO.

■ Nº 25: Manual do sistema para avaliación de programas de prevención e incorpo-ración social.

■ Nº 26: As drogas de síntese en Galicia: 1999.


5.6. Avaliación dos obxectivos da área de Coordinación


1. Adecuación e/ou creación de diferentes órganos colexiados de coordinación da Ad-ministración Autonómica, as Administracións Central e Local e as ONGs queinterveñan no campo das drogodependencias.

No período de vixencia do PGD 1997–2000, en virtude do Decreto 341/98 do 12 denovembro, regulouse a composición e funcionamento dos órganos colexiados naárea das drogodependencias. Este Decreto, atendendo o mandato da Lei 2/96 de Ga-licia sobre Drogas, vén a revisar e actualiza–la normativa existente ata ese momento,tentando evita–la súa dispersión en diferentes decretos e ordes.

2. Supervisión das medidas vixentes de inspección, control, acreditación, informaciónestatística e avaliación de actuacións dos Centros, Servicios e Establecementos queinterveñen no campo das drogodependencias.

Ó estar funcionalmente integrada no sistema de saúde a rede do PGD, a InspecciónSanitaria realiza os correspondentes visitas e informes periódicos das Unidades Asis-tenciais, en liña cos que se realizan ó resto de centros e servicios sanitarios.

En canto á autorización de centros e servicios de tratamento séguese a normativa vi-xente (orde do 7 de xullo de 1988, DOG 10.10.88), integrándose na rede asistencialaqueles que cumpren os requisitos administrativos e funcionais que permiten untraballo terapéutico axeitado.

Por último, a información estatística e avaliación de actuacións dos centros vén da-da polo Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) xa descrito noutro apartado. Galiciaé a única Comunidade Autónoma que conta cun sistema global para a rede asisten-cial que permite realizar análise por centro e programa, non só de variablesdemográficas da poboación atendida.

3. Propicia–lo desenvolvemento das medidas contempladas no presente “Plan de Gali-cia sobre Drogas 1997–2000”, valorando o grao de cumprimento dos programas eobxectivos establecidos nas diferentes áreas en que se estructura o mesmo.

Neste apartado de Avaliación de Obxectivos, estase a facer unha valoración do graode cumprimento dos programas e obxectivos xerais de cada unha das áreas do PGD1997–2000. Para unha lectura áxil, e de acordo ás deliberacións do grupo de traba-llo que colaborou nesta valoración e na redacción do borrador do novo planestratéxico, estableceuse unha división entre obxectivos cumpridos, obxectivos par-cialmente cumpridos e obxectivos incumpridos.

4. Facilita–la adecuada divulgación, entre a poboación xeral e sectores específicos damesma, das actuacións que desenvolva e impulse a Xunta de Galicia en materia dedrogodependencias.

Segundo datos do estudio sobre o consumo de drogas antes citado (1998)V Estudiodo Consumo de Drogas en Galicia (1998), cerca da terceira parte (32,1%) dos gale-gos de 12 e máis anos teñen coñecemento da existenciacoñecen ou oiron falar doPGD. Como referencia, en Andalucía, nun estudio similar do mesmo no ano, 1998 es-ta porcentaxe sitúase nun 27,5%. En Valencia (1996) a porcentaxe é dun 18,1%.

Entre os que o coñecen, a valoración media que se fai do PGD é de 6,98 puntos (6,36 enAndalucía; 6,11 en Valencia) nunha escala de 1 a 10. Esta valoración é mais positiva a me-dida que pasa o tempo, e a pesar do alta que é vense incrementando dende 1994 (6,2).

En canto ó sector da poboación máis interesado, os propios consumidores de drogas,a súa valoración é aínda máis positiva, presentando puntuacións medias por encimade oito puntos, no caso dos usuarios de anfetaminas, crack, alucinóxenos, outrosopiáceos, heroína e cocaína.

5. Explicita–las funcións, responsabilidades e programas de actuación encomendadosás diferentes Administracións Públicas e demais Entidades e Organismos integradosou relacionados co PGD.


Este obxectivo ten un nivel medio–alto de cumprimento., aínda que parcial no queatinxe ás Administracións Públicas. Evidentemente, dende o PGD establécense acor-dos con outros departamentos da administración autonómica e convenios conoutras administracións públicas, especialmente a local, explicitando obxectivos efuncións da cada quen. Os acordos previstos vanse cumprindo en boa medida, peroé necesario un esforzo complementario de coordinación para acadar tódolos obxec-tivos propostos.

Maior nivel de cumprimento obtense coas entidades integradas no PGD. A través deconvenios anual anuais e ou addendas a anterior convenio (81 en total no ano 2000),explicítanse programas e actividades que teñen o seu marco no texto do PGD1997–2000. Así mesmo, os compromisos e responsabilidades son referenciadas nesesdocumentos.

Mediante a realización de convenios de colaboración ou cooperación con conce-llos, ONGs e outros departamentos da Xunta de Galicia establecéronse asresponsabilidades de cada entidade, así como os seus programas de actuación. Naactualidade integran o Plan de Galicia sobre Drogas 119 concellos, 32 asociaciónse as seguintes consellerías: Consellería de Educación e Ordenación Universitaria,Consellería de Familia e Promoción do Emprego, Muller e Xuventude, Conselleríade Cultura, Comunicación Social e Turismo, Consellería de Xustiza, Interior e Rela-cións Laborais, Consellería de Presidencia e Administración Pública e Consellería deIndustria e Comercio.

Como resume desta Avaliación de Obxectivos, podemos concluír:

a. No PGD 1997–2000 perfiláronse un total de 42 obxectivos xerais, distribuíndose des-te xeito nas seguintes áreas:

Áreas Total Obxectivos Obxectivos parcialmenteobxectivos cumpridos cumpridos

N % N % Estimacióncumprimento (%)

Prevención 10 8 80 2 20 85

Asistencia 10 10 100

Incorporación 7 5 71 2 29 60social

Formación 6 4 67 2 33 65

Investigación/ 4 4 100avaliación

Coordinación 5 5 100

Total 42 36 85 6 14 70

b. Dos 42 obxectivos propostos 3.626 (8.562% do total) presentarían un cumprimentototal ou por enriba do 90%.

c. Nos 6 obxectivos restantes (14% do total) dase un cumprimento parcial medio do70%.

d. As áreas de Incorporación Social e de Formación son as que presentan un menorgrao de cumprimento (en torno ó 50%), debido fundamentalmente a necesidade deprioriza–la asistencia e a prevención, así como á interdependencia de departamen-tos da administración autonómica e doutras administracións e entidades paraacada–los obxectivos propostos, sendo os programas desta área moito máis sensiblesás dificultades de coordinación cós das outras.

e. Non existe ningún obxectivo incumprido ou con moi baixo nivel de cumprimento. Entódolos obxectivos propostos realizáronse diferenteshai realizadas accións, en maiormedida cando a súa execución só depende dos recursos da rede do PGD.

Parte 2

PLANIFICACIÓN XERAL(Artigos 23 e 24 da Lei 2/1996,

do 8 de maio, de Galicia sobre Drogas)

2. Planificación xeral

1. Drogodependencia como patoloxíae modelo de intervención

En relación con ambos aspectos, máis que definicións uniformes e ríxidas, proponse esta-blecer, con límites suficientemente amplos, un marco xeral que estructure as prácticaspreventivas, asistenciais e de incorporación social dos dispositivos integrados no PGD. Domesmo xeito, ese marco xeral debe ser capaz de asumi–los cambios que se produzan naevolución dos consumos de substancias.

En relación coa concepción deste transtorno, considéranse, de forma concisa, os se-guintes aspectos:

■ As substancias “droga” son, historicamente, parte inseparable do medio sociocultu-ral. Os comportamentos e actitudes, tanto individuais coma sociais, xunto coasvariables biolóxicas, son os elementos que poden propicia–la aparición do uso de dro-gas e a drogodependencia.

■ Aínda que a dispoñibilidade das drogas é un factor necesario para a existencia de pa-toloxías relacionadas co seu abuso e dependencia, a relación que o individuo e ogrupo establezan coas drogas van determinar, tanto a súa utilización coma os estilosde consumo.

■ A estructura da relación droga–individuo–medio, vai depender máis de factores intrae intersuxeitos (biografía, factores familiares, do grupo de iguais, etc.) que da simplepresencia de substancias, independentemente da natureza destas.

■ A drogodependencia emerxe pois, como un fenómeno complexo, de múltiples e va-riadas causas, que se manifesta como un transtorno biopsicosocial. Para a súaabordaxe terapéutica haberá que partir da multicausalidade da súa xénese para, in-tegrando enfoques diferentes sen facer compartimentos estancos, propiciarintervencións tanto interdisciplinarias como intersectoriais.

■ O transtorno biopsicosocial das drogodependencias conceptualízase como unha pa-toloxía de carácter crónico, de curso variable con períodos de remisión e recaídas eque afecta tanto á saúde física, á psicolóxica, ás relacións interpersoais e sociais dapersoa drogodependente, como ó seu medio familiar e ó benestar social xeral. Con-secuentemente, o tratamento debe ser prolongado, incidindo na evitación derecidivas e procurando a mellora da saúde, así como, no seu caso, a súa re/incorpo-ración social, a través dun plan terapéutico individualizado, abarcando medidasinterdisciplinares e intersectoriais que se asenten na continuidade asistencial.

Defini–la concepción das drogodependencias é importante, na medida en que debe re-lacionarse estreitamente coa configuración dos enfoques asistenciais e os modelos deintervención preventiva e de incorporación social, así como para establece–las directricesque permitan unha axustada planificación e distribución dos recursos, procurando a súaoptimización.

Dende unha perspectiva histórica, o feito de que os modelos asistenciais centrados noúnico obxectivo de cesa–lo consumo de drogas adquirisen un importante desenvolvemen-to no inicio dos anos 80, enténdese máis polas limitacións e incapacidades dos sistemasasistenciais públicos desa época que polas súas formulacións, custos e resultados.

Pola contra, a experiencia acumulada avala a necesidade de establecer obxectivos tera-péuticos e asistenciais específicos e diferenciados segundo as necesidades de cada pacientee de cada momento do seu proceso asistencial, a través de estratexias que manteñan a con-tinuidade asistencial, articulada a través da coordinación entre os diversos recursos dasredes xerais sanitarias e sociais e os do PGD.


En base ás consideracións anteriores, o PGD continuará mantendo unha orientación que seinscribe nos postulados do denominado “modelo integrativo”, que en síntese son os seguintes:

■ Este modelo leva consigo unha concepción do suxeito como unha unidade biopsico-social, polo que se ten que abordar xunto á problemática de uso de drogas, outrostranstornos e variables que favorecen o mantemento da súa conducta adictiva.

■ Ó considera–los múltiples factores implicados, as estratexias de intervención resul-tantes terán que incluí–la colaboración e coordinación con outros servicios, sobretodo cos sanitarios, sociais e comunitarios.

■ Promove a incorporación e normalización da atención nos servicios sociosanitarios xe-rais, evitando a división entre o sanitario, o social e, eventualmente, o penitenciario,potenciando a continuidade terapéutica e a confluencia de intervencións sectoriais.

■ Mantén a necesidade dunha organización, xestión e avaliación integral das acciónsque se desenvolven, con niveis de atención diferenciados pero coordinados, así comocriterios xerais homoxéneos de planificación.

2. Principios e directrices de planificación

Trala análise da situación das drogodependencias en Galicia e poñer en marcha en 1986 oPlan Autonómico sobre Drogodependencias, a entón Consellería de Sanidade e Segurida-de Social definiu uns criterios de planificación, que permitiron a integración funcional daasistencia ós drogodependentes no que sería o futuro Servicio Galego de Saúde.

Para desenvolver este proceso de integración, tivéronse en conta as recomendacións daLei Xeral de Sanidade (1986), que define a área de saúde como a estructura de xestión uni-taria de servicios, as recomendacións do “Documento Ministerial para a reformapsiquiátrica” que recolle os principios recomendados pola OMS nesta materia; e o “Docu-mento de bases para a elaboración do Plan Galego de Saúde Mental” (PGSM), queestablece as vías de interacción dos recursos de saúde mental cos xerais de saúde.

Con posterioridade, o Decreto 389/1994, do 15 de decembro, polo que se regula a Saú-de Mental en Galicia, establece no seu artigo 13 que, para o desenvolvemento deprogramas específicos de alcoholismo e dependencias non alcohólicas, “o establecementode unidades específicas non implicará, en ningún caso, a creación de redes paralelas concentros independentes ou recursos especiais que desenvolvan a súa actividade á marxe dosprogramas xerais de saúde mental e asistencia psiquiátrica”.

En liña co desenvolvemento histórico lexislativo, tendo en conta a situación actual e asdistintas modalidades de xestión de recursos asistenciais, os criterios futuros de planifica-ción deben continua–lo proceso de integración iniciado, co obxectivo de promover, dexeito progresivo, a total integración dos recursos asistenciais que conforman a actual redeasistencial do Plan de Galicia sobre Drogas, na rede asistencial xeral pública.

En función destas recomendacións, o PGD mantén criterios homoxéneos de planifica-ción tendo en conta os seguintes principios básicos e directrices xerais:

2.1. Principios básicos

■ Integración sanitaria, zonificación e territorialidade

Integración da atención a drogodependentes no conxunto de plans e accións de sa-úde e de asistencia sanitaria xerais, dentro do marco da Área de Saúde definido noMapa Sanitario de Galicia. Achegando a asistencia ós usuarios no marco comunitarioe tratando de evitar que a atención a drogodependentes, non sufra ningunha discri-minación con respecto a outros ámbitos da saúde.

PLANIFICACIÓN XERAL 75

■ Integralidade

Planificación da atención ás drogodependencias de forma integral, contando con tó-dolos recursos existentes, enlazándoos e coordinándoos sen disociar funcións emantendo un enfoque comprensivo dos aspectos de promoción da atención a dro-godependentes, preventivos, terapéuticos e rehabilitadores.

■ Interdisciplinariedade

Enfoque interdisciplinario na composición e funcionamento dos equipos de atencióna drogodependentes, que basearán o seu traballo na cooperación dos seus membros,conxugando estratexias de intervención que se irán desenvolvendo en función dasnecesidades do paciente.

■ Continuidade terapéutica

Os programas preventivos, terapéuticos e rehabilitadores que incidan sobre cadausuario ou familia nas distintas fases das súas demandas ou necesidades, formaránun todo homoxéneo aínda que sexan aplicados por equipos diferentes.

■ Comunitario céntrico e participación comunitaria

Toda a rede de dispositivos (incluídos os de internamento) sitúase na comunidade,para a comunidade e coa comunidade.

O internamento (hospital, comunidade terapéutica) debe ser considerado como unepisodio transitorio na traxectoria dunha pequena parte dos usuarios que o precisen.

A participación da comunidade, de forma efectiva, é unha meta a alcanzar a travésdo desenvolvemento dos servicios de Atención Primaria de Saúde.

2.2. Directrices xerais

■ Descentralización das accións e centralización daplanificación e dirección operativa

Descentralización das accións, asegurando a centralización da planificación e a di-rección operativa, no desenvolvemento e funcionamento do Plan.

■ Distribución equitativa de recursos

Distribución equitativa dos recursos segundo as necesidades da área corresponden-te, de acordo con criterios de homoxeneización e homologación dos mesmos;tódolos recursos existentes, tanto materiais coma humanos, deberán ser aproveita-dos ó máximo, adecuando aqueles que sexan deficitarios ó novo proxecto.

■ Especialización

Atención preferente a determinadas áreas especiais (VIH+, TB, VHB, VHC, comorbili-dade psiquiátrica) ou colectivos de alto risco (menores, minorías, marxinación,…)cando os estudios epidemiolóxicos ou a demanda social o aconsellen.

■ Docencia, formación e investigación

Desenvolvemento, dentro dos programas de traballo da rede de recursos do PGD, doslabores de formación, docencia e investigación entendendo que os mesmos son in-separables dos labores asistenciais, preventivas e de incorporación social depromoción da saúde e que implican á totalidade do dispositivo de atención.

■ Avaliación

Avaliación das actuacións que se emprendan, proceso que estará presente en tóda-las fases de deseño e execución dos diferentes programas coa finalidade de valora–lasúa adecuación ás necesidades da comunidade.


3. Metas do Plan Galicia sobre Drogas

3.1. Metas globais

■ Establece–los criterios que permitan unha adecuada coordinación das entidades einstitucións que actúan en Galicia ante a problemática das drogodependencias.

■ Planificar, programar, coordinar e regula–lo conxunto de accións dirixidas á preven-ción do consumo de drogas e das drogodependencias, ó tratamento e áincorporación social dos afectados polas mesmas e á formación, investigación e ava-liación neste campo.

■ Normaliza–la percepción do fenómeno droga, mellora–la imaxe social do drogode-pendente e consegui–la implicación da sociedade galega de forma que esta concibaa tarefa coma colectiva, participativa e integradora.

3.2. Metas por áreas

3.2.1. Metas da área de prevención

■ Desenvolvemento de actividades de fomento dunha vida máis saudable que contri-búan a supera–las causas da aparición da conducta de consumo, abuso edependencia da droga: “minimiza–los factores de risco, maximiza–los factores deprotección”.

■ Xerar actitudes adecuadas na poboación respecto ás drogas, fomentando unha “cul-tura” de alternativas fronte ó consumo de drogas, especialmente o problemático,para deste xeito lograr detelo e diminuílo o máximo posible.

■ Fomento de medidas de carácter educativo, sanitario, cultural e social con criteriosde igualdade e solidariedade para grupos e persoas en situación de risco ou usuariosde drogas.

■ Limita–lo acceso ó tabaco e alcohol, establecendo restriccións da oferta e promocióndas mesmas, así como regulando e controlando o seu consumo. Prestarase especialatención ó abuso de psicofármacos e á automedicación, co fin de limitar esta con-ducta o máximo posible.

■ Colaborar na limitación da presencia de drogas ilegais, aumentando a presión socialsobre o narcotráfico.

■ Asegurar unha información axeitada sobre os recursos existentes, tanto á poboaciónxeral coma ós usuarios de substancias que poden producir dependencia.

3.2.2. Metas da área de asistencia

■ Integra–la asistencia ós drogodependentes no sistema de saúde, asegurando a libreaccesibilidade, a gratuidade e a non discriminación.

■ Asegura–la asistencia social e sanitaria do drogodependente nos servicios de aten-ción primaria, especializada e de urxencias, nas mesmas condicións que calqueraoutro cidadán.

■ Mante–los recursos asistenciais específicos que permitan o tratamento de drogode-pendentes na propia Comunidade Autónoma.

■ Desenvolver programas diversificados e especializados que se adapten ás caracterís-ticas persoais e sociais dos pacientes así como ó tipo ou tipos de drogas consumidas.

■ Potencia–la axeitada asistencia terapéutica dos reclusos drogodependentes que nonse poidan beneficiar do “cumprimento alternativo da pena” ou da aplicación do ter-ceiro grao.


■ Procura–la asistencia terapéutica ó drogodependente con problemas xudiciais fórada prisión, no marco que ofrece a lexislación vixente.

■ Potencia–la axeitada asistencia terapéutica ós menores con problemas de drogode-pendencia nos centros de referencia da Consellería de Familia e Promoción doEmprego, Muller e Xuventude.

3.2.3. Metas da área de incorporación social

■ Estende–la idea de que o drogodependente posúa os mesmos dereitos e deberes córesto dos cidadáns da comunidade.

■ Proporcionar os medios materiais necesarios que lles aseguren ós drogodependentesa súa supervivencia e apoio, como a outro cidadán calquera en situación de risco ouexclusión social.

■ Establecer programas xerais que teñan en conta as dificultades que poidan presen-ta–los drogodependentes en proceso de incorporación social.

■ Asegura–la asistencia social a detidos ou reclusos drogodependentes, proporcionan-do ó sistema xudicial adecuada información do detido, así como de recursossociosanitarios que lle axuden na súa toma de decisións.

■ Favorece–la asistencia ó drogodependente no seu contorno familiar e social.

■ Apoio e asesoramento ós centros de referencia para a acollida de menores con pro-blemas de abuso de drogas.

3.2.4. Metas da área de investigación e avaliación

■ Promover investigacións dirixidas ó coñecemento da evolución do consumo de dro-gas en Galicia e as súas repercusións económicas, sanitarias e sociais.

■ Recoller información e avalia–los programas que se desenvolvan nos ámbitos da pre-vención, asistencia e incorporación social de drogodependentes co obxecto deaumenta–la eficacia e eficiencia destas intervencións.

■ Facilita–lo acceso á documentación científica nesta materia ós profesionais cunha ac-tividade relacionada coas drogodependencias, así como a cantos estean interesadosno seu estudio e coñecemento.

3.2.5. Metas da área de formación

■ Procurar que os futuros profesionais cunha actividade relacionada coas drogode-pendencias reciban a formación de pregrao e posgrao necesaria nesta materia.

■ Promove–la formación continuada dos profesionais que desempeñen o seu traballonalgunha actividade relacionada coas drogodependencias.

■ Facilitar recursos formativos adaptados ó exercicio das súas funcións específicas ósdistintos profesionais que desenvolvan as súas actividades nos dispositivos do PGD

■ Promove–la formación en drogodependencias dos distintos colectivos de mediadoressociais.

3.2.6. Metas da área de coordinación

■ Asegurar unha intervención interdisciplinar e harmónica no campo das drogodepen-dencias, que evite insuficiencias, interferencias ou duplicidades no desenvolvementodas distintas actuacións.

■ Participación e coordinación con distintas instancias de ámbito supracomunitario, en-tre as que destaca o Plan Nacional sobre Drogas, para a colaboración e odesenvolvemento de diferentes medidas conxuntas de loita contra as drogodepen-dencias e problemáticas asociadas.


■ Integrar arredor da noción da corresponsabilidade social, as diferentes administra-cións e movementos sociais no esforzo conxunto de promover unha sociedade librede dependencias químicas, máis xusta, libre e solidaria.

4. Prioridades de intervención

4.1. Territorio

Como se sinalaba anteriormente, o PGD asumiu como unidade territorial básica de planifi-cación a área de saúde. Tendo en conta as necesidades detectadas, se definiron asprioridades de intervención para ordena–los recursos existentes e sectorizalos de acordocon esas prioridades.

Deste xeito, estableceuse unha “priorización de áreas sanitarias” segundo diferentesparámetros, que se mantén actualmente:

Distribución da poboación xeral e da poboación teórica en risco (10–39 anos) por áreasde saúde (táboas 2.1., 2.2. e 2.3.).

Táboa 2.1. Distribución poboacional por área sanitaria e sexo(Poboación total). Padrón 1996

Total Homes MulleresÁrea N % N % N %

Coruña 509.863 18,59 244.333 8,91 265.530 9,68

Vigo 497.636 18,14 237.824 8,67 259.812 9,47

Santiago 473.080 17,25 228.551 8,33 244.529 8,92

Ourense 307.318 11,21 147.082 5,36 160.236 5,84

Pontevedra 260.922 9,51 125.526 4,58 135.396 4,94

Lugo 238.503 8,70 116.705 4,26 121.798 4,44

Ferrol 214.705 7,83 103.210 3,76 111.495 4,07

Cervo 73.371 2,68 35.488 1,29 37.883 1,38

Monforte 60.243 2,20 29.309 1,07 30.934 1,13

O Salnés 69.200 2,52 33.575 1,22 35.625 1,30

O Barco 37.781 1,38 18.744 0,68 19.037 0,69

Total Galicia 2.742.622 100,00 1.320.347 48,14 1.422.275 51,86


Táboa 2.2. Distribución poboacional por área sanitaria e sexo sobre o total de Galicia(Idade: 10–39). Padrón 1996

Total Homes MulleresÁrea N % N % N %

Vigo 234.380 8,55 116.868 4,26 117.512 4,28

Coruña 225.603 8,23 112.966 4,12 112.637 4,11

Santiago 209.483 7,64 106.061 3,87 103.422 3,77

Pontevedra 122.995 4,48 62.099 2,26 60.896 2,22

Ourense 114.968 4,19 58.048 2,12 56.920 2,08

Ferrol 92.591 3,38 46.295 1,69 46.296 1,69

Lugo 91.638 3,34 46.595 1,70 45.043 1,64

O Salnés 32.822 1,20 16.535 0,60 16.287 0,59

Cervo 29.674 1,08 14.996 0,55 14.678 0,54

Monforte 20.117 0,73 10.332 0,38 9.785 0,36

O Barco 14.433 0,53 7.413 0,27 7.020 0,26

Total Galicia 1.188.704 43,34 598.208 21,81 590.496 21,53

Táboa 2.3. Priorización de Áreas Sanitarias segundo a súa poboación. Padrón 1996.

Orde de Área de % da poboaciónprioridade saúde 10–39 anos xeral

1º Vigo 8,55 18,59

2º Coruña 8,23 18,14

3º Santiago 7,64 17,25

4º Pontevedra 4,48 11,21

5º Ourense 4,19 9,51

6º Ferrol 3,38 8,70

7º Lugo 3,34 7,83

8º O Salnés 1,20 2,68

9º Cervo 1,08 2,20

10º Monforte 0,73 2,52

11º O Barco 0,53 1,38

Indicador de Admisión a Tratamento do Sistema de Avaliación Asistencial, compatibleco Sistema Estatal de Información sobre Toxicomanías (SEIT) (táboa II.4). Implantado na no-sa Comunidade en 1986.


Táboa 2.4. Distribución de admisións a tratamento por área de saúde

Área de saúde 1997 1998 1999 2000

Coruña 872 819 753 744

Vigo 1.256 1.212 902 728

Santiago 483 430 568 474

Pontevedra 669 607 540 472

Ourense 357 346 398 441

Ferrol 343 299 271 228

Lugo 416 419 261 199

Cervo 103 137 192 156

O Salnés 136 126 95 89

Monforte 47 55 52 50

O Barco 15 24 23 22

Total 4.697 4.474 4.055 3.603

Por outra parte, a través da serie de estudios epidemiolóxicos sobre o consumo de dro-gas realizados en Galicia pola Consellería de Sanidade, fóronse elaborando uns Mapas deRisco Epidemiolóxico que permiten ordena–las distintas áreas de saúde segundo uns índi-ces que relacionan o consumo de drogas rexistrado e a súa poboación.

Nos estudios epidemiolóxicos de 1988, 1992, 1994 e 1996, as tres primeiras áreas de sa-úde mais afectadas (1º Vigo, 2º A Coruña e 3º Santiago), mateñen invariable a mesmaordenación, así como as menos afectadas (8º O Salnés, 9º Cervo, 10º Monforte e 11º O Bar-co). Os cambios de posición afectan ás áreas que presentan uns índices de risco que seconsideran intermedios. Nembargantes, no estudio de 1998 respecto ó de 1996 (táboas II.5e II.6, respectivamente), a modificación mais significativa consiste no intercambio de posi-cións entre Vigo e A Coruña, aínda que cunha mínima diferencia, polo que A Coruña pasaa ocupa–la primeira posición. As áreas menos afectadas (O Salnés, Cervo, Monforte e O Bar-co), así como as de risco intermedio, consolidan as súas posicións.

De acordo coa evolución que experimentan os índices de risco epidemiolóxico nas dis-tintas áreas de saúde que configuran o mapa sanitario galego, o PGD vén fundamentandoos seus criterios para prioriza–la dotación de recursos sociosanitarios nas mesmas. Ata a da-ta, o maior investimento realizado, tanto en materia de prevención como de asistencia ere/incorporación social, víñase rexistrando na área de saúde de Vigo, seguida da de A Co-ruña. De igual xeito, o investimento na área de saúde de O Salnés é maior que o realizadonas que están por detrás dela, de acordo ós mencionados criterios de prioridade. Se en pos-teriores estudios epidemiolóxicos, se confirmara o intercambio de posicións entre estasdúas áreas de saúde ou se evidenciaran outros cambios, os mesmos constituirían factores aconsiderar á hora de realizar unha planificación racional e equitativa dos recursos necesa-rios para aborda–las drogodependencias e problemáticas asociadas na nosa comunidade.


Táboa 2.5. IV Estudio Epidemiolóxico sobre o consumo de drogas en Galicia (1996)

Orde de Área % de Índice de Índice de Peso porcentualprioridade poboación sobre risco absoluto risco relativo ó á área sobre o

o total de Galicia índice de prioridade índice de risco absoluto

1 Vigo 18,96 11 2,086 22,07

2 A Coruña 18,05 11 1,986 21,01

3 Santiago 17,23 10 1,723 18,23

4 Ourense 11,76 8 0,941 9,96

5 Pontevedra 7,62 10 0,762 8,06

6 Lugo 8,22 9 0,740 7,83

7 Ferrol 8,10 9 0,730 7,72

8 O Salnés 2,40 9 0,216 2,29

9 Cervo 2,76 4 0,110 1,16

10 Monforte 2,40 4 0,096 1,02

11 O Barco 1,51 4 0,061 0,65

Táboa 2.6. V Estudio Epidemiolóxico sobre o consumo de drogas en Galicia (1998)

Orde de Área % de Índice de Índice de Peso porcentualprioridade poboación sobre risco absoluto risco relativo ó á área sobre o

o total de Galicia índice de prioridade índice de risco absoluto

1 A Coruña 18,05 13 2,346 24,45

2 Vigo 18,96 12 2,252 23,47

3 Santiago 17,23 12 2,067 21,54

4 Ourense 11,76 8 0,941 9,81

5 Lugo 8,22 9 0,740 7,71

6 Ferrol 8,10 6 0,486 5,07

7 Pontevedra 7,62 6 0,457 4,76

8 O Salnés 2,40 5 0,120 1,25

9 Cervo 2,76 3 0,083 0,87

10 Monforte 2,40 3 0,072 0,75

11 O Barco 1,51 2 0,030 0,32


4.2. Áreas e programas de intervención

O PGD estructúrase nas seguintes áreas:

■ Prevención (capítulo III.1.)

■ Asistencia (capítulo III.2.)

■ Incorporación Social (capítulo III.3.)

■ Formación (capítulo III.4.).

■ Investigación e Avaliación (capítulo III.5.).

■ Coordinación (capítulo III.6.)

En función das metas e obxectivos globais propostos para cada unha destas áreas, no se-guinte capítulo desenvólvense con máis detalle área por área, establecéndose os principiosxerais de actuación, obxectivos xerais e de proceso, así como os recursos e programas paraconseguilos.

Referido á priorización das devanditas áreas de intervención, para o periodo2001–2004, o PGD márcase como obxectivo prioritario potencia–lo desenvolvemento dasáreas de incorporación social e prevención, sen desatender, loxicamente, as necesidadesque a evolución do fenómeno das drogodependencias determine para a área asistencial.

Parte 3

ÁREAS DE INTERVENCIÓN

3. Áreas de intervención

1. Prevención(Artigos 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 e 14 daLei 2/1996, do 8 de maio, de Galicia sobre Drogas)

1.1. Principios de actuación

■ Os programas preventivos multicompoñentes, entendidos como o conxunto de acti-vidades coordinadas desenvolvidas en distintos sectores (escolar, sanitario, laboral,social, etc.), constitúen o instrumento máis evolucionado de facer prevención dasdrogodependencias. Sempre que sexa posible, deberá tenderse á formulación deprogramas delimitados territorialmente, que conten coa participación articulada dasAdministracións Públicas, os técnicos expertos nas materias anteriormente citadas ea propia poboación a que van destinados os programas.

■ Existe un acordo xeral no que un elemento clave na reducción da demanda do con-sumo de drogas e, conseguintemente, nas estratexias preventivas, constitúeo acorresponsabilidade social e a participación activa dos cidadáns. Dende esta ópticadébense continuar configurando instrumentos e proxectos que estructuren as súasintervencións nos seguintes ámbitos fundamentais: comunitario, educativo, familiar,laboral, información–comunicación, de saúde e de prevención do consumo de drogasen poboación xuvenil.

■ Outro marco de actuación para a reducción da demanda do consumo de drogas é apromoción da educación para a saúde. Dende esta liña de intervención é convenien-te seguir potenciando os procesos de posta a disposición da poboación de Galicia,sobre todo a de idade infantil, adolescente e xuvenil, de tódalas informacións, habi-lidades e capacidades que contribúan ó incremento de comportamentos e estilos devida saudables, tanto individual como colectivamente. Máis concretamente, na po-boación adolescente e xuvenil, contémplase a introducción de marcos de actuaciónque, adaptándose ás necesidades e intereses destas idades, estén suficientementecontrastados pola investigación neste campo (p.ex. Aprendizaxe social).

■ Ó mesmo tempo, débese insistir en que, maila que a educación para a saúde non secircunscribe ó medio escolar, este é un punto de referencia obrigado para a mesma.Nese sentido, a prevención do consumo de drogas formará parte da educación obri-gatoria e non obrigatoria. Centrarase en:

■ Dar información básica sobre as drogas.

■ Potencia–los factores de protección e diminui–los de risco de consumo de drogas.

■ Favorece–la busca de alternativas flexibles e adaptadas ás necesidades e aspira-cións da comunidade escolar.

1.2. Obxectivos

Os obxectivos xerais e de proceso do PGD, que a continuación se describen, están en con-sonancia cos establecidos na Estratexia Nacional sobre Drogas para o 2000–2008.

1.2.1. Obxectivos xerais

1. O 80% da poboación de 16 anos en adiante, deberá recibir información suficientesobre os riscos do consumo de tabaco, alcohol, drogas de síntese e outras drogas.


2. O 75% do persoal docente de EPO (Ensino Primario Obrigatorio) e ESO (Ensino Se-cundario Obrigatorio), recibirá información sobre os problemas derivados doconsumo de tabaco, alcohol, drogas de síntese e outras drogas. Prestaráselle espe-cial atención á formación dos orientadores dos centros de educación secundaria.

3. O 95% dos escolares galegos, ó finaliza–los seus estudios de ensino obrigatorio, te-rán recibido información suficiente sobre os riscos do consumo de tabaco, alcohol,drogas de síntese e outras drogas.

4. Retrasa–la idade de inicio de consumo de alcohol, tabaco e outras drogas.

5. Promoveranse medidas preventivas que teñan en conta a perspectiva de xénero e adiversidade cultural, étnica e/ou relixiosa.

6. Promoveranse medidas preventivas dirixidas a situacións cotiáns, nas que o uso eabuso de drogas resulta especialmente perigoso para un mesmo ou para terceiros(conducción de vehículos, manexo de maquinaria, etc.,)

7. Promoveranse accións informativas e formativas en colaboración con Servicios So-ciais, ANPAs (Asociacións de Nais e Pais de Alumnos) e outras entidades sociais,destinadas ás familias en xeral e ás de alto risco en particular.

8. Seguirase a facer fincapé na información dirixida a protexe–lo dereito dos non fu-madores.

9. Seguirase incidindo no abandono do consumo de tabaco entre o persoal sanitario edocente.

10. Seguiranse a desenvolver accións que favorezan o consumo alternativo de bebidasnon alcohólicas.

11. Continuarase capacitando ó persoal sanitario de atención primaria de saúde, paradar consello sobre o consumo e abandono do tabaco, do alcohol e das demais dro-gas, así como para o fomento da dispensación racional de psicofármacos, ofrecendoinformación sobre os programas de atención.

12. Continuarase ofertando á poboación afectada a información sobre os centros e al-ternativas asistenciais.

13. Continuaranse desenvolvendo accións de apoio ás asociacións que traballan no cam-po da prevención do alcoholismo e das outras drogodependencias.

14. Seguiranse a promover medidas normativas, así como accións de vixilancia da nor-mativa vixente en relación co tabaco, alcohol e medicamentos.

15. Seguiranse a desenvolver medidas preventivas dirixidas a aminora–los danos ocasio-nados polo consumo de drogas, fundamentalmente en aspectos sociais e de saúde.

1.2.2. Obxectivos de proceso

1. Durante o 2001 e anos sucesivos, a Consellería de Sanidade manterá a coordinación,de xeito preferente, cos Departamentos que a continuación se relacionan, para aexecución das seguintes accións:

1.1. Consellería de Educación e Ordenación Universitaria:

1.1.1. Continuar coa implantación, avaliación e actualización, nos diferentesniveis educativos, do material didáctico e de documentación de apoiopara a prevención do consumo de drogas na escola.

1.1.2. Continuar coas actividades de información e formación do persoal do-cente e non docente en materia de prevención do consumo de drogas.

1.1.3. Desenvolver proxectos de investigación sobre drogodependencias nomedio educativo.

1.2. Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo:

ÁREAS DE INTERVENCIÓN 87

1.2.1. Promociónar e apoiar actividades socioculturais (literarias, teatrais,musicais, etc.), levadas a cabo por entidades que desenvolven progra-mas de prevención no campo das drogodependencias.

1.2.2. Colaborar e organizar encontros culturais a beneficio de ONGs, senánimo de lucro, que interveñan neste campo das drogodependencias.

1.2.3. Organizar e colaborar en actividades socioculturais que teñan como fi-nalidade última a prevención do consumo de drogas.

1.2.4. Mante–la continuidade do apoio que o IGAEM presta para a realiza-ción de actividades preventivas.

1.3. Consellería de Xustiza, Interior e Relacións Laborais:

1.3.1. Proporcionar información e incentiva–la formación de profesionais do sis-tema xudicial, funcionarios de institucións penitenciarias, de corpos e forzasde seguridade do estado e da policía autonómica e local sobre recursos, ser-vicios e actuacións preventivas en materia de drogodependencias.

1.3.2. Deseño e aplicación de programas de información e prevención do con-sumo de drogas no ámbito laboral no marco das funcións de prevencióne incorporación social de drogodependentes atribuídas á Comisión Tri-partita, constituída pola administración, os sindicatos e o empresariado.

1.3.3. Intensifica–la coordinación e colaboración entre a Administración Au-tonómica e a Administración Local para o desenvolvemento deactuacións preventivas. O proxecto deberase desenvolver a través deplans municipais, que inclúan accións dirixidas tanto á diminución daoferta, coma da demanda de drogas.

1.4. Consellería de Familia e Promoción do Emprego, Muller e Xuventude:

1.4.1. Realizar programas de información e orientación para familias, mulle-res, minorías étnicas e colectivos sociais menos favorecidos en relacióncoa prevención do consumo de drogas.

1.4.2. Realizar actividades de formación e reciclaxe de animadores sociocul-turais, monitores–asesores e mediadores de asociacións xuvenís, paraque se constitúan en axentes preventivos de drogodependencias.

1.4.3. Realizar programas de reducción do consumo de tabaco e alcohol napoboación infantil e xuvenil de Galicia, con especial referencia ós me-nores institucionalizados.

1.5. Outros departamentos da Consellería de Sanidade:

1.5.1. Mantemento dos programas de vacinación antitetánica, antihepatite B equimioprofilaxe antituberculosa de drogodependentes e persoas do seuámbito, nas UADs do PGD e centros de saúde das áreas correspondentes.

1.5.2. Reducir as prácticas de risco que faciliten a adquisición de enfermida-des graves por parte dos usuarios de drogas (subministración de kitsantisida, intercambio de xiringas, obradoiros de sexo máis seguro e deconsumo de menos risco)

1.5.3. Promove–los hábitos saudables, e a modificación dos nocivos para a sa-úde, sobre todo na poboación infantil e xuvenil.

1.5.4. Potencia–lo “Programa galego de promoción da vida sen tabaco”.

1.5.5. Proporcionar información actualizada sobre productos e substanciassusceptibles de crear dependencia.

1.5.6. Control e inspección de medicamentos, estupefacientes e psicotropos.

2. Durante o 2001 e anos sucesivos o PGD establece a continuidade dos seguintes obxectivos:

2.1. Mante–la participación, xunto coas estructuras equivalentes doutras comuni-dades autónomas, no Sistema Estatal de Información Técnica sobre aprevención do abuso de drogas.


2.2. Mante–lo Sistema para a Avaliación de Prevención e Incorporación Social (SAPI),que facilita información sobre a eficacia–eficiencia dos programas e interven-cións que se desenvolvan na área de prevención–incorporación do PGD.

2.3. Manter e ampliar, en función das posibilidades orzamentarias, os conveniosentre o PGD e os Concellos e ONGs, para o desenvolvemento de progra-mas/actividades de prevención.

2.4. Potenciar aquelas intervencións preventivas que, á luz da investigación e evi-dencia científica, amosen a sua eficacia apartir do SAPI.

1.3. Recursos: equipos de prevención

Entendemos por Equipos de Prevención aqueles recursos humanos que se orientan á realizaciónde plans, programas e/ou accións encamiñadas a impedir ou retrasa–la aparición de conductasde uso e abuso das distintas drogas, así como minimiza–los riscos derivados da sua utilización.

Entre as suas funcións destacan:

■ Atender e canaliza–las demandas de información, asesoramento e formación, en re-lación ás substancias–droga no seu territorio de actuación.

■ Deseñar, elaborar e executar programas de prevención nos diferentes ámbitos de inter-vención: educativo, familiar, comunitario, laboral, de saúde, de información/comunicación,de consumo de drogas en poboación xuvenil e de diminución de riscos.

■ Enfatiza–la avaliación dos programas preventivos realizados no marco do Sistema deAvaliación de Prevención e Incorporación (SAPI).

■ Coordinar outras actuacións preventivas que se desenvolvan no seu territorio.

■ Difundi–las estratexias preventivas que se estean realizando no seu territorio, así co-mo os resultados acadados.

■ Segui–las directrices do Plan de Galicia sobre Drogas en materia de prevención.

1.4. Tipoloxía de programas

Introducción

Un programa preventivo é un conxunto de actuacións co obxectivo específico de impe-dir ou retrasa–la aparición de conductas de consumo das distintas drogas. Pode ser globalpara toda a comunidade ou específico para un subgrupo de persoas, un barrio concreto, ousegundo grupos de idades.

Estes programas deben estar orientados a obxectivos concretos e grupos claramente de-limitados, o que permite tomar medidas máis directas, facer deseños máis realistas eavalia–lo seu impacto. Outras actividades máis xenéricas, cunha intención teóricamentepreventiva, non se consideran programas preventivos de drogodependencias.

Debe considerarse a clasificación categorizada segundo os diferentes niveis de actua-ción no campo da prevención:

■ Universal: aquela que se dirixe a unha poboación total, beneficiando a todos porigual e tendendo a conseguir cambios de comportamento duradeiros.

■ Selectiva: dirixida a un subgrupo desa poboación, aquel que ten un risco de presen-tar índices de uso e/ou abuso de drogas maiores que o promedio.

■ Indicada: dirixida a un subgrupo concreto da comunidade, aquel que xa ten problemasde comportamento e que son experimentadores ou consumidores de substancias.

A literatura máis recente sobre avances en prevención destaca que esta debe ser fun-damentalmente específica, avaliable e claramente dirixida ó obxectivo que se pretende e aunha poboación diana ben definida. A poboación destinataria pode ser clasificada en di-ferentes ámbitos.


1.4.1. Ámbito Comunitario

A prevención das drogodependendencias dende o ámbito comunitario, implica unha es-tructura de traballo basada na innovación e na coordinación.

Isto supón, por un lado, que os programas e actuacións neste ámbito terán que adap-tarse á realidade e necesidades dos contornos concretos (atendendo as súas peculiaridadese reforzando as propias normas da comunidade, en favor da saúde e en contra do abusode drogas), e, polo outro, propiciando a sinerxia dos recursos comunitarios co apoio técni-co de expertos en prevención (Equipos de prevención).

Dentro deste ámbito de referencia cómpre sinalar:

■ O modelo de traballo dos programas comunitarios.

■ Os medios de comunicación social.

■ O conxunto de actuacións de información e/ou sensibilización realizadas coa comu-nidade.

1.4.1.1. Programas comunitarios: modelo de traballo

Partindo da base da existencia de diversos enfoques de actuación no ámbito comunitario, alocalización da acción preventiva no territorio social–comunitario levarase a cabo conside-rando os criterios conceptuais e operativos que indicamos a continuación. Estes criteriosfundaméntanse nos princuipios xerais, nos factores estructurais e nas fases de intervencióndo enfoque proposto no Documento Marco de Prevención en Drogodependencias (ColecciónDrogodependencias, nº 10, Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, Xunta de Galicia).

Principios xerais de planificación:

■ A unidade operativa é o territorio ou comunidade na que se intervén.

■ A participación e a motivación permanente da comunidade son obxectivos prioritarios.

■ A valoración dos factores estructurais que configuran a comunidade é básica paranos achegar á súa realidade.

■ A intersectorialidade e a optimización dos recursos comunitarios é fundamental pa-ra a execución de plans de actuación.

Factores estructurais dunha comunidade:

■ O territorio, entendido como unha unidade urbanística, física e social.

■ A poboación, considerando as súas características sociodemográficas e organizativas.

■ As demandas existentes, e as súas diferentes dimensións: actuais e futuras, explícitase implícitas, existentes e potenciais, etc.

■ Os recursos, para desenvolver intervencións, tendo en conta a necesidade de opera-tiviza–lo conxunto de recursos: materiais e/ou humanos, públicos e/ou privados,existentes e/ou potenciais.

Metodoloxía e fases de intervención:

■ Formación dos técnicos que van a desenvolver os Plans Comunitarios.

■ Diagnóstico da realidade social, que inclúe como pasos previos o estudio do territo-rio e o diagnóstico da comunidade realizado polos técnicos. O diagnósticoidentificará as necesidades e establecerá prioridades e liñas de actuación.

■ Programacións operativas, que teñan en conta os seguintes aspectos e pasos:

■ Formulacións xerais, evitando definicións abstractas e confusas.

■ Selección de programas axeitados ás necesidades detectadas e con criterios deprioridade, rendibilidade e funcionalidade.


■ Implementación e asignación de recursos ós programas.

■ Planificación de continxencias e alternativas perante realidades cambiantes.

■ Execución de programas, contando:

■ cós recursos, instrumentos e métodos adecuados ós obxectivos.

■ coa súa distribución e articulación con outras actuacións.

■ cun cronograma de desenvolvemento.

■ Avaliación de resultados. Dende a perspectiva da eficacia, eficiencia, consecución demetas e posibles erros cometidos.

■ Reformulación de propostas e intervencións, baseadas nun proceso de escoita conti-nuada e permanente da comunidade, que permitan a optimización dos programas ea continuidade do proceso de desenvolvemento social da comunidade asignada.

1.4.1.2. Medios de comunicación social

Os medios de comunicación social, debido ás súas características, posibilitan a difusión eachegamento á sociedade das campañas de información e sensibilización e, tamén, das ac-cións e resultados doutros ámbitos de prevención.

Por iso, cómpre facer especial fincapé en que as relacións e accións cos medios de co-municación social sirvan:

■ Como vehículo transmisor dunha información clara e obxectiva, positiva, non mora-lista ou dramatizadora e que achegue alternativas.

■ Como reforzamento, e non base da acción preventiva, das diferentes accións e pro-gramas preventivos.

Obxectivo xeral:

Impulsar e fortalecer as relacións e accións cos medios de comunicación social, no cam-po da prevención das drogodependencias.

Obxectivos específicos:

■ Ofrecer información áxil, clara e veraz dos diferentes aspectos relacionados co con-sumo de drogas e a drogodependencia.

■ Achegar información non condicionada polos estereotipos e ideas preconcebidas eerros sobre as drogas, a sua utilización e as consecuencias do seu uso.

■ Recaba–lo apoio para lograr unha opinión social sobre a drogodependencia máisacorde coa realidade do fenómeno e sen os prexuízos actualmente existentes.

Metodoloxía:

Proporcionar información sobre as diferentes drogas e as consecuencias do uso e abusodestas nos medios de comunicación, que:

■ Sexa clara, rigorosa e contrastada.

■ Enfatice as consecuencias positivas do non consumo.

■ Potencie alternativas saudables ó consumo.

Destinatarios

Persoal dos medios de comunicación social e poboación en xeral.

Estratexias e actividades:

A planificación de estratexias preventivas contará coas seguintes pautas:

■ Enfatiza–la interacción entre as substancias e os individuos coas circunstancias nasque se produce o consumo.


■ Darlle información adecuada á poboación sobre os recursos, programas e servicios,tanto de asesoramento como de prevención.

■ Ter en conta os roles que van desempeñar os medios de comunicación na xeración de“estados de opinión”.

■ Considera–la lexislación existente sobre publicidade e venda de alcohol e tabaco.

■ Introducción das novas tecnoloxías aplicadas á area de prevención.

Recursos:

Profesionais do PGD (dos Equipos de Prevención e outros), e medios de comunicaciónsocial.

Avaliación:

Avaliación de impacto, de proceso e de resultados, empregando como base o SAPI (Sis-tema de Avaliación de programas de Prevención e Incorporación social)

1.4.2. Ámbito educativo

A educación sobre drogas na escola levarase a cabo tendo en conta os seguintes criterios:

■ Iniciarse no ensino infantil e con continuidade na primaria e secundaria.

■ Centrarse no tabaco, alcohol e medicamentos na educación infantil e primaria.

■ A prevención do consumo de drogas como ó cannabis, os alucinóxenos e as drogasde síntese abordaranse na ESO. Dadas as dificultades de abordaxe práctica da im-plantación da Educación para a Saúde nesta etapa considérase, á luz da evidenciacientífica, que se poderían implantar programas preventivos levados a cabo por pro-fesionais dos equipos de prevención, coa colaboración de orientadores e educadores.

■ Actuación individualizada, específica e axustada, en resposta a situacións relaciona-das co uso de substancias. a través da colaboración entre os profesionais antesmencionados.

As actividades dirixidas ós alumnos centraranse en:

■ Incremento dos niveis de competencia persoal, tolerancia á frustración e de auto-control.

■ Desenvolvemento de habilidades de relación interpersoal e de rexeitamento do usoe/ou abuso de drogas.

■ Capacitación para a toma de decisións e a solución de problemas.

Estas actividades serán dirixidas polo profesorado, contando no seu caso co apoio dosequipos de prevención de drogodependencias.

Continuarase a desenvolver, avaliar e actualiza–lo Programa de prevención do consumode drogas no ámbito educativo, iniciado no curso 1994–95, que entronca no currículo es-colar obrigatorio e postobrigatorio (Educación Infantil, Educación Primaria, EducaciónSecundaria Obrigatoria, Educación Secundaria Postobrigatoria), promovido pola LOXSE através dunha materia transversal: a Educación para a Saúde.

Dentro do traballo no ámbito educativo establécese a seguinte estructura:

Obxectivo xeral:

Informar, formar e xerar actitudes e comportamentos positivos para uns estilos de vidamáis saudables.


■ Dotar á comunidade educativa duns instrumentos de traballo que permitan un en-frontamento racional do consumo de drogas.


■ Facilita–la comprensión global, toma de decisións e posicionamento persoal do alum-no perante a saúde e o uso indebido de drogas.

■ Dotar ó alumno de coñecementos sobre o coidado do corpo e efectos da actividadefísica, coa finalidade de que valore os hábitos e costumes sans como un dos aspectosbásicos da calidade de vida.

■ Darlle ó alumno unha información obxectiva e veraz que lle facilite unha análise crí-tica das drogodependencias.

■ Valorar adecuadamente a autoestima, a toma de decisións e a identificación da pre-sión de grupo para a resolución de conflictos, para actuar ante situacións de consumo.

■ Axudarlle ó alumno a desenvolver comportamentos e hábitos gratificantes, alterna-tivos ó consumo de drogas.

■ Dotar ó alumno de coñecementos para a mellorar as actitudes persoais e colectivasante o drogodependente, evitando estereotipos e xuízos de valor que propician oseu illamento e marxinación social.

Destinatarios:

■ Especificamente: poboación escolar de ensino obrigatorio e postobrigatorio.

■ Xenericamente: comunidade educativa (pais/nais, mestres).


■ Formación do profesorado.

■ Implantación progresiva do Material no Programa Educativo de Centro.

■ Información, sensibilización e formación de ANPAS.

■ Seminarios permanentes de formación.

Recursos Humanos:

Profesores, profesionais dos Equipos de Prevención e técnicos dos CEFORES (Centros deFormación e Recursos).

Avaliación:

Realízase, no marco do SAPI, unha avaliación do proceso (por parte do Profesorado edos Equipos de Prevención), con indicadores de cobertura. No ano 2004 realizarase unhanova avaliación de resultados.

1.4.3. Ámbito familiar

Sen dúbida a familia é quen ten o papel protagonista no proceso educativo dos seus fillos.Isto implica que, malia de complementarse con outros axentes formativos, a familia posúecertas responsabilidades que non poden ser delegadas. É por isto polo que, no ámbito dasfamilias, deberá traballarse e fomentar:

■ A autoestima, o sentido da responsabilidade e as habilidades educativas dos seusmembros.

■ A creación de canles interxeracionais axeitados, que faciliten tanto a comunicacióncoma a toma de decisións dos membros da familia.

■ A participación conxunta en actividades de ocio e tempo libre e de promoción da sa-úde, que potencien a adquisición e interiorización de valores.

■ A participación activa dos seus membros en actividades grupais e sociais de contidodiverso.

Tódolos programas a desenvolver neste ámbito terán como obxectivo previ–la aparicióndo consumo de drogas e os problemas asociados, adaptándose ás necesidades e caracterís-


ticas dos participantes. Ademais, deben estar suficientemente coordinados coas ANPAS,servicios sociais, educadores familiares, centros de menores, asociacións e outros. Estes pro-gramas serán avaliados aplicándolles o SAPI.

Deberán estructurarse metodolóxicamente en base ós seguintes criterios:

■ Continuidade temporal.

■ Programación participativa dos contidos.

■ Accesibilidade a tódalas familias que queiran participar, priorizando o traballo pre-ventivo coas familias multiproblemáticas e con fillos que teñan alto risco de iniciare/ou continuar un consumo de drogas.

Dentro do traballo no ámbito familiar, establécese a seguinte estructura:

Obxectivo xeral:

Implicar ás familias no traballo da educación para a saúde e a prevención das drogode-pendencias.


■ Fomenta–las habilidades educativas e de comunicación no seo familiar.

■ Incrementa–lo sentido de competencia dos pais/nais e a sua capacidade para a reso-lución de problemas.

■ Conciencialos da importancia do seu papel como axentes de saúde.

■ Incrementa–la implicación dos pais/nais noutras iniciativas escolares ou comunitarias,que se desenvolvan no seu entorno.

■ Respostar ás necesidades e inquietudes dos pais/nais.

Metodoloxía:

■ Mediante o achegamento de información ós propios domicilios e asociacións de paise nais (envío de publicacións, vídeos, trípticos, etc.)

■ A través de grupos ou foros de participación activa, empregando técnicas de debate,grupos pequenos de discusión, intercambio de ideas e análise de casos e situacións.

Destinatarios:

Pais/Nais en xeral.


■ Constitución de Escolas de Pais/Nais nun marco participativo e de discusión sobre te-máticas xerais e específicas das drogodependencias.

■ Inclúense, asi mesmo, aquelas actividades e estratexias que xurden da dinámica co-munitaria (comisións socioeducativas dos plans comunitarios)

■ Ademáis, deberán deseñarse estratexias centradas en dar resposta a necesidades es-pecíficas de familias multiproblemáticas, ou pais e nais de nenos e nenas en situaciónde risco.

Recursos:

Profesionais dos equipos de prevención do PGD, e outros profesionais colaboradores.

Avaliación:

■ Inicial: sobre información, actitudes e conductas.

■ De proceso: sobre tarefas, relacións e organización.

■ De resultados: sobre información, actitudes e conductas.


1.4.4. Ámbito de saúde

Neste ámbito é fundamental a coordinación entre a rede do PGD e a de atención primariae especializada de saúde. Máis concretamente, esta coordinación desenvolveríase median-te unha a colaboración coa Dirección Xeral de Saúde Pública, para a continuidade de catroprogramas ou subprogramas de gran impacto para o colectivo de usuarios de drogas porvía perenteral, e para a poboación galega en xeral atendendo a estratexias de prevenciónindicada. Esta coordinación operativa terá como obxectivos fundamentais:

■ A potenciación de hábitos e actitudes saudables.

■ A consideración de factores protectores e de risco (no ámbito sanitario e social) doconsumo de drogas; a este nivel é prioritario reduci–las prácticas de risco no uso dedrogas sobre todo entre os UDI (Usuarios de Drogas Inxectables) con obxecto de di-minuí–lo contaxio de enfermidades somáticas graves.

■ A implantación de estratexias tendentes a reduci–lo impacto das patoloxías asocia-das ó consumo de drogas, e ó fomento de prácticas de consumo de menos risco.

■ Tendo en conta que o tabaquismo é a adicción máis estendida socialmente, dende aDirección Xeral de Saúde Pública deseñouse o Programa galego de promoción da vi-da sen tabaco. O PGD contempla este programa consistente en:

Obxectivo xeral:

Diminuí–la mortalidade e morbilidade producida polas patoloxía asociadas ó tabaco.


■ Evita–lo inicio no consumo de tabaco.

■ Retrasa–la idade de inicio no consumo de tabaco.


■ Intervencións na poboación xeral.

■ Intervencións na poboación fumadora.

■ Intervencións en colectivos específicos.

■ Intervencións intersectoriais.

Avaliación:

Indicadores cuantitativos de xestión e de resultados do programa galego de promociónda vida sen tabaco.

No marco do Programa galego de prevención e control da hepatite B considérase im-prescindible manter e incrementa–la vacinación anti–VHB nos chamados grupos de risco,onde se inclúen os usuarios de drogas inxectables (UDI), dado que é na edade adulta ondese producen o maior número de contaxios. Esto supón un plantexamento consistente en:

Obxectivo xeral:

Identificación e vacinación, se procede, do maior número posible de persoas perten-centes ó grupo de alto risco dos UDI.


■ Conseguir anualmente que o 70% dos usuarios de drogas por vía parenteral que con-tacten coas UAD, reciban polo menos a primeira dose da vacina antihepatite B.

■ Conseguir que o 40% dos UDI, atendidos polas UAD, que comenzaron a pauta vaci-nal e sexan susceptibles, queden protexidos fronte a hepatite B, completando apauta de 4 doses.


Ofrecer ós usuarios de drogas por vía parenteral que contacten coas UADs, o inicio davacinación fronte á hepatite B coa administración da primeira dose vacinal.


Simultáneamente, e na mesma visita médica, solicitar a investigación dos seus marca-dores serolóxicos de hepatite B.

Avaliación:

Indicadores cuantitativos de xestión do programa galego de prevención e control da he-patite B.

No marco do Programa galego de prevención e control da Tuberculose, que ten comometa alcanzar unha reducción na mortalidade, morbilidade e transmisión da enfermidadena nosa comunidade, considérase tamén ó colectivo de UDI como de alto risco ó presentarunha serie de factores de índole clínico e socioeconómicos que están asociados ó aumentode casos de tuberculose rexistrado nos últimos anos en Galicia, destacando tamén o factorda infección por VIH.

Obxectivo xeral:

Diminuí–la mortalidade, morbilidade e transmisión da tuberculose.


■ Realizar unha busca activa de enfermos e persoas infectadas entre os usuarios dasUAD, así como entre as persoas do seu medio habitual, se procede.

■ Instaurar un tratamento efectivo que asegure un adecuado cumprimento do trata-mento, evitándose a aparición de resistencias ós fármacos habituais (valorando paraeste fin a súa inclusión en programas de mantemento con metadona), ou, se proce-de, a instauración dunha pauta de quimioprofilaxe nos infectados.


■ Realización dun “screening” con PPD a tódolos seus usuarios, ben por parte do equi-po sanitario da UAD ou mediante a súa derivación ás Unidades de Tuberculose (UTB).

■ Implantación progresiva de subprogramas dirixidos ó control dos usuarios con dro-godependencia, a través da busca activa de enfermos e infectados.

■ Seguemento coordinado coa UTB de referencia.

Avaliación:

Indicadores cuantitativos de resultados: Datos do Rexistro Galego de TB.

A infección polo VIH/SIDA en Galicia representa un dos retos fundamentais, tanto dende opunto de vista da saúde pública coma da asistencia sanitaria e social. Tendo en conta que na no-sa comunidade autónoma o 62% dos casos rexistrados de SIDA prodúcense polas prácticas derisco asociadas ó uso de drogas, especialmente por vía inxectable, é necesaria a coordinación en-tre o Plan de Galicia sobre Drogas e o Plan de Prevención e Control da infección polo VIH/SIDA.

Obxectivos xerais:

■ Diminuí–la transmisión da infección por VIH entre persoas que utilizan drogas por víainxectable.

■ Reduci–los danos asociados ó uso de drogas por vía parenteral. Mellora–los hábitoshixiénicos nos UDI.


■ Mellora–la accesibilidade dos UDI ó material de inxección estéril.

■ Diminuí–la práctica de compartir e/ou reutilizar xiringas e/ou material de inxección.

■ Mellora–la accesibilidade dos UDI ós preservativos e fomenta–lo seu uso.

■ Facilita–lo contacto dos UDI coa rede sanitario–asistencial.


■ Colaboración nos programas de dispensación de “kits” preventivos e de intercambiode xiringas.


■ As UAD coordinaranse cos centros de saúde e coas unidades hospitalarias da SIDA pa-ra asegurar un eficaz seguimento dos casos que traten conxuntamente.

■ Dentro da programación asistencial das UAD realizaranse, cando sexa necesario,grupos de saúde, talleres de sexo seguro e outras actividades dirixidas á prevenciónde riscos e diminución do dano.

Avaliación:

Indicadores cuantitativos de xestión: Rexistro Galego da SIDA.

1.4.5. Ámbito de prevención do consumo de drogasen poboación xuvenil

Este ámbito fai referencia, fundamentalmente, ó ocio e tempo libre na poboación xuvenil,como espacio de educación informal. A abordaxe da educación formal xa quedou definidano ámbito escolar.

A importancia de delimitar este ámbito de actuación ven reflexada na información e da-tos estatísticos, que reflexan os niveis e patróns do consumo de drogas na ComunidadeGalega (Colección Drogodependencias, nº 23, Consellería de Sanidade e Servicios Sociais,Xunta de Galicia).

Considérase o ocio e tempo libre, na poboación xuvenil, un marco idóneo para a pre-vención do uso e abuso de drogas por:

1. Constituir un entorno privilexiado onde se dan procesos educativos sen o carácterformal da escola.

2. Orientarse dende a participación voluntaria e, polo tanto, cunha predisposición máispositiva.

3. Facilita–la aprendizaxe, o desenvolvemento persoal e a interacción dos participan-tes e, de xeito especial, daqueles con dificultades de integración noutros ámbitos.

Ademáis compre ter presente que é no ocio e tempo libre, onde se producen a maioríados consumos de drogas por parte da poboación xuvenil.

Por outra banda, a diferencia entre o consumo e o non consumo de drogas, no ocio e tem-po libre, está estreitamente ligado a confluencia dunha serie de factores de risco e deprotección, que é necesario ter en conta no deseño das actuacións preventivas neste ámbito.

Dentro do traballo no ámbito de prevención do consumo de drogas en poboación xu-venil, establécese a seguinte estructura:

Obxectivo xeral:

Artella–lo espacio do ocio e tempo libre para o traballo da prevención do consumo dedrogas entre a poboación xuvenil.


■ Mellora–la información sobre drogas entre a poboación xuvenil, favorecendo a tomade conciencia da problemática que xenera o seu uso e/ou abuso.

■ Favorece–la implicación da poboación xuvenil en actividades saudables, incidindo namotivación e na satisfacción dos participantes.

■ Promociona–la figura do/a mediador/a no ocio e tempo libre como axente de saúde.

■ Desenvolver cauces de colaboración e asesoramento con persoas e entidades que tra-ballen no ocio e tempo libre con poboación xuvenil.

Metodoloxía:

Mediante a formación e asesoramento en prevención de drogodependencias, dos/asmediadores/as que traballan no ocio e tempo libre cos/as xóvenes. Esta formación e aseso-ramento a realizarán os equipos de prevención e outros profesionais do PGD.


Aproveitando as iniciativas que no ocio e tempo libre oferta a comunidade, introducircontidos e actividades relacionadas coa promoción da saúde e, máis concretamente, coaprevención do consumo de drogas.

Isto supón xerar canles de interacción e cooperación integradas nos recursos comunita-rios, máis que a elaboración de actividades puntuais propias.

Destinatarios:

Poboación de 12 a 18 anos.


■ Edición e distribución de materiais informativos sobre prevención de drogodependen-cias, tanto para os/as mediadores/as como para a poboación xuvenil (poboación diana)

■ Formación dos/as mediadores/as en prevención de drogodependencias dentro domarco da educación para a saúde.

■ Promocionar actuacións que teñan como denominador común, o tratamento de con-tidos de Educación para a Saúde e, máis concretamente, de Prevención deDrogodependencias:

■ En medios de comunicación (p. ex. programas de radio, actividades de banda de-señada, etc.)

■ De alternativas saudables ós patróns actuais de consumo de drogas no ocio e tem-po libre (p. ex. obradoiros de bebidas saudables, centros de reunión alternativos,etc.), e colaborar con entidades culturais, deportivas e outras, que promovan ac-tividades alternativas no tempo libre.

■ A través das novas tecnoloxías (p. ex. Elaboración de páxinas web con informa-ción sobre as drogodependencias, colaboración cós “ciber” para a difusión dainformación, etc.)

Recursos:

Profesionais do PGD (dos Equipos de Prevención e outros), e mediadores/as que desen-volvan a súa labor no campo do ocio e tempo libre con poboación xuvenil.

Avaliación:

Avaliación de impacto, de proceso e de resultados, empregando como base o SAPI (Sis-tema de Avaliación de programas de Prevención e Incorporación social)

1.4.6. Ámbito laboral

Enténdese por prevención de drogodependencias no ámbito laboral, ó conxunto de actua-cións que se dirixen a:

■ Evita–lo consumo de sustancias legais e ilegais na poboación laboral.

■ Mellora–las condicións e a calidade de vida dos traballadores usuarios de substancias.

■ Minimiza–los riscos e danos derivados do uso e ou abuso de drogas, así como as súasconsecuencias na actividade productiva.

Segundo os estudios epidemiolóxicos o nivel de consumo de alcol e tabaco no colectivolaboral sitúase por encima da media de consumo da poboación xeral. Dende esta óptica épreciso implementar intervencións e programas preventivos de drogodependencias, nomarco da Comisión Tripartita para o desenvolvemento do programa de intervención endrogodependencias no ámbito laboral. Estas actuacións deberán:

■ Dirixirse preferentemente a sectores de producción e colectivos de traballadores ensituación de alto risco.

■ Contar coa participación de patronais, representantes sindicais, servicios médico–sa-nitarios das empresas e cos traballadores.


■ Encamiñarse á reducción da demanda abarcando aspectos individuais, grupais e decontexto.

Obxectivo xeral:

Impulsar e apoiar actuacións de prevención do consumo de drogas no medio laboral, demaneira coordinada entre tódolos axentes implicados.


■ Realizar estudios descritivos específicos sobre a situación do consumo de drogas noámbito laboral (substancias consumidas, patróns de consumo, actitudes, etc.)

■ Coñece–las prioridades e necesidades que, sobre a problemática relacionada co con-sumo de drogas, existen nun entorno laboral concreto.

■ Propiciar espacios favorables para a prevención do consumo de drogas nas empresas,no marco das estratexias de prevención de riscos e promoción da saúde.

Metodoloxía:

■ Programas de prevención que inclúan medidas de diferentes tipos con obxectivosparciais a curto, medio e longo prazo.

■ Intervencións de carácter puntual.

■ Campañas de información e sensibilización.

Asimesmo, considérase que estas e outras propostas deben enmarcarse en actuaciónsmáis amplas de prevención de riscos e promoción da saúde, sen perde–la súa especificida-de en canto a obxectivos a conseguir.

Destinatarios

Traballadores, empresarios e sindicatos.

Estratexias e actividades

■ Campañas de información e sensibilización sobre as drogas e os riscos asociados ó seuconsumo.

■ Campañas de promoción de hábitos saudables.

■ A formación de axentes sociais (delegados sindicais e de prevención, mandos inter-medios, comité de seguridade e saúde, dirección de recursos humanos, servicios deprevención, etc.)

Recursos:

Profesionais do PGD (dos Equipos de Prevención e outros), e traballadores, empresariose sindicatos.

Avaliación:

Avaliación de impacto, de proceso e de resultados, empregando como base o SAPI (Sis-tema de Avaliación de programas de Prevención e Incorporación social).

1.4.7. Outros ámbitos para desenvolver o traballo de prevención

Hai unha serie de institucións que, polas súas características, conforman comunidades convi-venciais con diferentes grupos de poboación, polo que requiren de intervencións específicaspreventivas. O PGD contempla a colaboración nestes ámbitos nos que se inclúen:

■ Centros que reúnan poboación xoven durante un tempo máis ou menos prolongado(residencias xuvenís, servicio militar, etc.)

■ Centros penitenciarios onde poder realizar intervencións integrais de prevención através dunha óptica de promoción da saúde.

■ Centros de reeducación y centros de día para la atención a menores.


2. Área de asistencia(Artigos 16, 17, 18 e 21 da Lei 2/1996,do 8 de maio, de Galicia sobre Drogas)


■ A atención ós drogodependentes debe desenvolverse fundamentalmente a travésdas redes asistenciais xerais, sanitaria e social, promovendo a integración progresivados actuais recursos da rede do PGD no Sistema Xeral de Saúde. Dita integración ga-rantirá a estes pacientes as prestacións que precisen en igualdade de condicións queo resto de poboación. No circuito asistencial do PGD poderán ter cabida tanto os re-cursos dependentes de outras Administracións Públicas coma os xestionados porONGs, os cales funcionan con criterios de profesionalidade, gratuidade, voluntarie-dade e confidencialidade.

■ A heteroxeneidade dos drogodependentes e os problemas que presentan, requireunha oferta terapéutica plural e diversificada que tenda a axustarse ás característi-cas, necesidades e demandas de cada caso, e non á inversa.

■ Os programas asistenciais deberán ser accesibles, sendo os seus destinatarios non só aspersoas afectadas por problemas de consumo de drogas, senón tamén os seus familia-res ou outras persoas significativas do núcleo de convivencia do drogodependente eque se vexan afectados pola súa problemática. Esta accesibilidade tamén ten que sig-nificar unha maior proximidade física dos dispositivos e programas ós usuarios, e unhamaior e mellor información sobre as ofertas terapéuticas, potenciando as vías de acce-so á rede asistencial.

■ En relación co anterior, débense manter e adecuar de forma continuada as estrate-xias de captación activa, motivación e derivación de casos, que permitan aproveitartódolos contactos dos drogodependentes co sistema socio–sanitario. Para isto po-tenciaranse os programas de acollida así como a intervención coordinada entre osservicios, entidades e institucións dos que poden ser usuarios os drogodependentes(comisarías, servicios de urxencias, establecementos penitenciarios, etc.).

■ Os programas asistenciais deben ser flexibles na atención ós drogodependentes, oque non debe entenderse como sinónimo de cesión ou abandono de criterios e ob-xectivos terapéuticos, senón como unha diversidade de estratexias de intervenciónsasistenciais e terapéuticas.

■ A desintoxicación, deshabituación e rehabilitación farase preferentemente no mediohabitual do drogodependente, tratando de evita–la súa desconexión da realidade fa-miliar, social e comunitaria.

■ Dende unha perspectiva de protección da saúde pública, potenciaranse estratexias deprevención de riscos e disminución do dano, orientados a previ–los comportamentosde risco e a patoloxía somática asociada (VIH/SIDA, Hepatites, Tuberculose,…), co fin defrea–lo deterioro global do drogodependente e o seu medio.

■ A avaliación, entendida como un “medio sistemático de aprender empiricamente ede utiliza–los coñecementos aprendidos para o cambio e mellora das actividades asis-tenciais”, considerase un pilar básico na planificación e xestión de servicios,contribuindo a unha mellora da calidade do proceso asistencial.

2.2. Obxectivos


1. Garantirase a atención os drogodependentes, impulsando medidas que faciliten aaccesibilidade ó sistema xeral de cuidados de saúde.


1.1. No 2004, o número de mortes por reacción aguda tralo consumo de drogasreduciráse nun 10%.

1.2. No 2004, a incidencia de complicacións infecciosas asociadas ó consumo dedrogas (VIH/SIDA, e VHB e VHC) reduciráse nun 5%.

1.3. A partir de 2002, o 100% dos drogodependentes que contacten cos centrosde atención a drogodependencias recibirán sistemáticamente a oferta de va-cinación de tétanos e hepapite B.

1.4. A partir 2002, ofertarase a revisión da situación inmunolóxica ó 100% dospacentes admitidos a tratamento nas UADs respecto da infección tuberculo-sa e facilitarase a inmunoprofilase nos casos que proceda, incluíndofamiliares y achegados.

1.5. No 2004, o 75% dos pacientes que iniciaron protocolo de vacinación antiVHBnas UADs, deberán te–lo debidamente cumplimentado.

1.6. Dentro do Programa Galego de Prevención e Control da Tuberculose, daráse con-tinuidade á oferta de revisións periódicas para tódolos profesionais que traballanno ámbito das drogodependencias, para avalia–la súa sua situación inmunolóxi-ca fronte a tuberculose e establecer quimioprofilaxis cando sexa preciso.

2. Neste periodo, os programas de agonistas opiáceos chegarán ó 100% de pacientesque o precisen e non existiran listas de espera superiores a dúas semanas para esteprograma.

3. Neste periodo, continuaráse coa inclusión de forma xeneralizada dentro da carteirade servicios das diferentes UADs da rede do PGD, das distintas estratexias de pre-vención de riscos, incluidas no subprograma de tratamento de reducción do dano.

3.1. No 2004 reduciráse nun 15% a utilización da vía parenteral.

3.2. No 2003 deberán haberse reducido os niveis de reutilización e uso comparti-do de xiringas en al menos un 10%.

3.3. No ano 2002, tódalas UADs da rede do PGD terán en funcionamento polo menosun taller sobre sexo mais seguro e consumo de menor risco (vías de consumo, con-sumo e conducción, violencia e consumo, mixtura de sustancias, infeccións, etc.).

4. Promover, nos centros penitenciarios radicados na nosa comunidade autonóma, odesenvolvemento de programas para a mellora do nivel de saúde da poboación re-clusa usuaria de drogas, e para a súa motivación e acceso a programas asistenciais.

4.1. No 2002 o 100% das persoas en programas de mantenemento con agonistasopiáceos poderán dar continuidade ó seu tratamento dentro e fora da prisión.

4.2. Dende 2001, tódolos centros penitenciarios de Galicia, ofertarán programasde intercambio/distribución de xiringas.

4.3. Dende 2001, tódolos centros penitenciarios de Galicia, ofertarán interven-cións de carácter psicosocial para o desenvolvemento de programas dereducción do dano.

5. Promoverase a atención as persoas detidas con problemas relacionados co consumode drogas.

5.1. Faciltarase a continuidade do tratamento para os detidos con problemas dedrogas.

5.2. Promoverase a asistencia á problemática legal asociada ó consumo de drogasde tódolos usuarios das UADs da rede do PGD.

6. Ofertaranse programas de tratamento específicos para a atención a poboacións es-peciais.

6.1. No ano 2004, tódalas UADs deberán contar cun protocolo de actuación espe-cífico para os seguintes colectivos: mulleres xestantes drogodependentes,menores tutelados en garda pola administración ou con medidas xudiciais eminorías étnicas.


7. Promoverase a atención os drogodependentes asegurando os principios de accesibi-lidade, gratuidade e voluntariedade.

7.1. Durante o 2001 e anos sucesivos, continuarán as estratexias de colaboracióne coordinación entre o PGD, os servicios sociais comunitarios e os de atenciónprimaria e especializada dependentes do SERGAS, encamiñadas a mellora–losniveis asistenciais das persoas que presentan trastornos derivados do uso in-debido de drogas.

7.2. Durante 2001 e anos sucesivos, manteranse e ampliaranse, en función das dis-poñibilidades presupostarias, os convenios establecidos pola Consellería deSanidade, cos Concellos e ONGs que xestionen centros e programas asisten-ciais do PGD.

7.3. Durante 2001 e anos sucesivos, ampliarase a dotación de recursos materiais ehumanos dos Centros integrados no PGD, en función das dispoñibilidadespresupostarias existentes.

7.4. Durante 2001 e anos sucesivos, a Xunta de Galicia seguirá adoptando as dis-posicións necesarias para a convocatoria de concesión de bolsas ou axudasindividualizadas para o tratamento de drogodependentes en réxime de co-munidade terapéutica.

7.5. Durante o 2001 estabilizarase o funcionamento das seis Unidades de Desin-toxicación Hospitalaria para drogodependentes ata agora existentes na rededo SERGAS e poráse en marcha unha de nova creación na zona sanitaria dePontevedra ata conformar unha oferta global de 19 plazas.

7.6. Durante o 2001 e anos sucesivos, manterase a implantación en tódalas áreasde saúde dun centro de referencia para o tratamento do alcoholismo.

7.7. Durante o 2001 e anos sucesivos, manterase a implantación dunha UAD porárea de saúde, unha UD en cada un dos principais núcleos urbanos de Galiciae unha CT por cada rexión sanitaria.

7.8. Durante 2002, poñeranse en funcionamento dous servicios “tipo dispensario”naquelas comarcas de Galicia, onde a UAD de referencia sexa pouco accesi-ble.

7.9. No 2002, haberase completado a reformulación do Catálogo de ProgramasAsistenciais do PGD, para adapta–lo ás esixencias asistenciais que se recollenneste novo documento.

A distribución de recursos antes referida (dende 7.5 a 7.8, ambos inclusive) poderá va-riar cando as circunstancias que rodean o fenómeno das drogodependencias na nosacomunidade, así o fagan aconsellable.

8. Nas cidades de mais de 100.000 habitantes promoveráse a posta en marcha de pro-gramas de emerxencia para drogodependentes, especialmente para aqueles quenon acuden á rede asistencial, que den resposta ás súas necesidades básicas.

9. Promoveráse a participación dos centros de Atención Primaria e as oficinas de far-macia de Galicia no Protocolo de colaboración para o programa de mantemento conderivados opiáceos.

9.1. No 2004, a implantación do mencionado Protocolo abarcará os centros deAtención Primaria e oficinas de farmacia necesarios para facilita–la accesibili-dade dos pacentes das UADs en Programa de Tratamiento con DerivadosOpiáceos, en función de criterios de proximidade xeográfrica e estabilidadeno tratamento.

10. No período 2001–2004 o PGD promoverá a mellora dos indicadores asistenciais rela-cionados con criterios de calidade do proceso asistencial:

10.1. No 2004, a porcentaxe anual de abandonos nos diferentes programas asis-tenciais será:

■ Programa de Orientación e Acollida: inferior ó 15 %.


■ Programa de Tratamento Libre de Drogas: inferior ó 30 %.

■ Programa de Tratamento con Antagonistas Opiáceos: inferior ó 30 %.

■ Programa de Tratamento con Derivados Opiáceos: inferior ó 25 %.

10.2. Ata o 2004, incrementarase anualmente os indicadores de actividade:

■ Do orden do 2%, referido ó número xeral de intervencións.

■ Nun 5%, no referido ás intervencións de carácter grupal.


1. Durante o 2001 e anos sucesivos, o PGD manterá accións coordinadas con diversosDepartamentos da Consellería de Sanidade e o SERGAS para a execución das se-guintes accións:

1.1. Organización, planificación e financiación da rede asistencial de drogodepen-dencias, e a súa coordinación cos servicios sanitarios de atención primaria eespecializada do SERGAS, a través da acción coordinada coa División de Asis-tencia Sanitaria e a División de Farmacia e Productos Sanitarios do SERGAS.

1.2. Mantemento e aplicación dos criterios e normativas de autorización, apertu-ra e inspección dos centros asistenciais de drogodependencias, a través daSecretaría Xeral.

2. Durante o 2001 e anos sucesivos o PGD manterá coordinación coa Consellería deAsuntos Sociais para o mantemento do programa de información, orientación e de-rivación en materia de drogodependencias a través da rede xeral de servicios sociais

3. Durante o 2001 e anos sucesivos o PGD manterá coordinación coa Consellería deXustiza, Interior e Relacións Laborais e coa de Familia e Promoción do Emprego, Mu-ller e Xuventude para a execución conxunta das seguintes accións:

3.1. Mantemento de programas de atención á poboación asistida en centros demenores con problemas derivados do consumo de drogas.

3.2. Mantemento de programas de atención á poboación drogodependente deti-da en comisarías e xuzgados.

4. Durante o 2001 e anos sucesivos o PGD manterá a colaboración coa Dirección Gene-ral de Instituciones Penitenciarias do Ministerio de Interior para os programas deatención a drogodependentes nos centros penitenciarios radicados na comunidadeautónoma galega.

Para acomete–la consecución destes obxectivos e tendo en conta a evolución das drogode-pendencias na nosa comunidade, e as características socidemográficas da nosa poboación,propónse a continuación unha tipoloxía de programas asistenciais e modalidades de tratamen-to que configuran a rede asistencial do PGD. Nembargantes, esta proposta poderá variar candoos cambios nas circunstancias que rodean o fenómeno das drogodependencias así o aconsellen.

2.3. Tipoloxía de programas asistenciais do PGD

No Catálogo de Programas Asistenciais do PGD, describénse os obxectivos, poboación recepto-ra, sistemática e avaliación de cada un dos programas asistenciais. Este catálogo está suxeito ásrevisións periódicas necesarias segundo os avances e tendencias que van xurdindo na atenciónós consumidores de drogas. A continuación, faise unha breve descripción do mesmo expoñen-do a xustificación e poboación receptora de cada programa e subprograma asistencial.

2.3.1. Programa de información, Orientación e Acollida (POA)

A necesidade de establecer estratexias facilitadoras do acceso ó tratamento e de avalia–lasdemandas de atencion relacionadas coa problemática das drogodependencias, xustifican aexistencia deste programa.


Poboación receptora:

■ Individuos que soliciten orientación e tratamento en relación ó seu consumo de drogas.

■ Familias, amigos, etc. que demanden orientación sobre cómo manexar no seu medioun problema de consumo de drogas.

■ Colectivos (educadores, sanitarios, mediadores e traballadores sociais, etc.) que de-manden orientación sobre o manexo de situacións relacionadas co tema.

■ Institucións que precisen información e/ou asesoramento sobre a materia.

■ Poboación xeral que desexe información sobre o fenómeno do consumo de drogas.

2.3.2. Programa de Tratamento Libre de Drogas (PTLD)

Programa de deshabituación orientado á abstinencia e que adoptaba a súa denominaciónno senso da non utilización dun fármaco específico para a abordaxe da conducta adictivado paciente, facendo fincapé na aplicación de intervencións psicoterapéuticas, sociais e far-macolóxicas.


■ Suxeitos que presentan consumo/dependencia de sustancias distintas dos opiáceos.

■ Suxeitos que, consumindo opiáceos, aínda non desenvolveron unha dependencia ósmesmos, non manifestan deterioro biopsicosocial significativo, e contan con sufi-ciente apoio familiar e social.

■ Drogodependentes que presentan unha alta motivación para a abstinencia.

■ Pacientes con evolución favorable en outros programas e como paso previo á súa al-ta terapeutica.

2.3.3. Programa de Tratamento con Antagonistas Opiáceos(PTANO)

Programa de deshabituación que se caracteriza principalmente pola utilizacion dunha sustan-cia antagonista opiácea (naltrexona), ademáis de intervencións psico–terapéuticas e sociais.


■ Usuarios de opiáceos con:

■ Escaso grado de deterioro biopsicosocial, boa motivación para abandona–lo con-sumo, e que poidan beneficiarse dunha medida de contención farmacolóxica enrelación co desexo de consumo.

■ Fracasos anteriores en PTLD.

■ Pacientes con evolución favorable noutros programas (PTDO, CT, UD…) e comopaso intermedio a PTLD.

2.3.4. Programa de Tratamento con Derivados Opiáceos (PTDO)

A través do Real Decreto 5/1996, do 15 de xaneiro (BOE nº 44, do 20 de febreiro) a Admi-nistración central procedía á modificación do R.D. 75/1990, do 19 de xaneiro, polo que seregulaban os tratamentos con opiáceos de persoas dependentes deles. En Galicia, as dis-tintas actividades que implican o desenvolvemento deste tipo de tratamentos, atopansereguladas pola Orde do 15 de maio de 2000, pola que se aproba o procedemento de acre-ditación administrativa para o desenvolvemento de actividades de tratamentos demantemento con substancias opiáceas (DOG nº 105, do 31 de maio de 2000).

Trátase dun programa de deshabituación que, entre outras medidas terapéuticas, baseao seu desenvolvemento na administración de fármacos agonistas opiáceos (metadona, la-am, bruprenorfina…), co fin de facilita–lo abandono ou reducción do consumo de opiáceose previ–lo deterioro asociado ó mesmo.


A súa finalidade é facilita–la participación do consumidor de opiáceos nun programaglobal que fomente a súa incorporación social.


■ Pacientes dependentes de opiáceos nos que non se considere viable a consecución daabstinencia a curto/medio prazo, a través doutro programa asistencial.

2.3.5. Programa de Tratamento con Interdictoresdo Alcohol (PTIA)

Os medicamentos interdictores do alcohol actúan inhibindo a aldehído–deshidroxenasa(ALDH) o que produce unha intoxicación acetaldehídica cando se inxire alcohol estandobaixo os seus efectos. Como consecuencia desta intoxicación aparece unha severa sintoma-toloxía orgánica na que se basa o seu efecto disuasorio ante unha nova inxesta de bebidasalcohólicas.


■ Pacientes que presentan unha dependencia do alcohol e que poidan beneficiarsedunha medida de contención farmacolóxica en relación co desexo de consumo.

2.3.6. Programa de Tratamento para Dependenciaa Psicoestimulantes (PTDP)

Segundo os datos do Observatorio de Galicia sobre Drogas, a análise da evolución do con-sumo de drogas na nosa comunidade, evidencia a emerxencia dun novo patrón depoliconsumo de drogas: ata 1994, o predominante estaba liderado pola heroína (modelonarcóticos) que en 1996 pasa a ocupa–lo segundo lugar, cedendo o protagonismo á aso-ciación formada polos alucinóxenos, anfetaminas, drogas de síntese, cocaína e derivadoscannábicos (modelo psicoestimulantes).

Paralelamente, a análise da evolución das admisións a tratamento reflicte un incre-mento das motivadas polo consumo de drogas que pertencen a este modelo depoliconsumo, fundamentalmente por cocaína e entre aqueles que acuden por primeira veza iniciar un tratamento para o seu problema de drogodependencia. A incidencia duplicaseprácticamente entre 1998–99: en 1998, o 9,7% das admisións a tratamento no colectivo quenon presenta tratamentos previos, refería como droga principal a cocaína e ascende ó17,3% en 1999. En liñas xerais, os usuarios que demandan tratamento por este tipo de subs-tancias psicoestimulantes, presentan un perfil que pode caracterizarse como maisconservado, ainda que dentro deste colectivo de pacientes existen diversas tipoloxías.

En definitiva, ainda que clásicamente a planificación e organización dos recursos de tra-tamento no ámbito das drogodependencias centrouse na abordaxe da heroino–depedencia,ante as novas demandas plantexase a necesidade de establecer un programa específico detratamento para as persoas con abuso e/ou dependencia a estas substancias.


■ Pacientes que presenten abuso/dependencia de substancias psicoestimulantes.

2.3.7. Subprograma de Tratamento de Desintoxicación (STD)

Conxunto de medidas farmacolóxicas e doutro tipo dirigidas ó tratamento do síndrome deabstinencia en pacientes con dependencia fisica dunha sustancia–droga. Pode considerar-se a etapa inicial, necesaria pero non suficiente, para a abstinencia do consumo. Nesesentido, debería ser continuada por unha terapia de deshabituación que lle permita supe-rar ó drogodependente a súa dependencia psíquica.

Os tipos de desintoxicacións dentro da rede do PGD, son os seguintes:

■ Desintoxicacións Hospitalarias: desintoxicacións clásicas, curtas e ultracurtas


■ Desintoxicacións Ambulatorias: desintoxicacións clásicas e curtas.

■ Desintoxicacións Domiciliarias: mesmos tipos cás ambulatorias.

Poboación Receptora:

■ Drogodependente de calquera tipo de substancia, no que sexa necesario a supera-ción da súa dependencia física.

Nembargantes, debemos considerar que as desintoxicacións non son inmediatamenteaplicables a tódolos pacientes que as soliciten. Aínda que a abstinencia parece ser sempreo obxectivo final a conseguir, debemos ter en conta que existen situacións nas que se fainecesario valorar con cautela a indicación dun tratamento de desintoxicación e que inclu-so o poden contraindicar:

■ Pacientes con patoloxía orgánica grave.

■ Determinados cadros psiquiátricos.

■ Pacientes embarazadas.

■ Constancia previa de intolerancia ós fármacos empregados.

2.3.8. Subprograma de Tratamento de Diminucióndo Dano (STDD)

Tendo en conta que existen persoas que manteñen conductas de uso problemático de dro-gas e que son reticentes a súa modificación, e que van a xerar danos á eles mesmos, a outraspersoas e á propia sociedade, é necesario desenvolver estratexias de intervención dirixidasá disminución dos danos ocasionados por estes consumos (uso de agonistas opiáceos, in-tercambio/distribución xiringas, talleres de consumo de menos risco e de sexo máis seguro,etc), fundamentalmente nos aspectos sociais e sanitarios.

Neste senso o STDD ten como obxectivo global facilita–lo achegamento á rede asisten-cial dun grupo de usuarios de drogas que noutras modalidades non accederían as UADs,para deste senso contribuir á mellora do seu estado de saúde xeral.


■ Todolos usuarios de drogas que realicen conductas de risco en relación con ese consumo.

■ Estará especialmente indicado naqueles casos que presenten un maior deteriorobio–psico–social e que non poidan ou non desexen deixar de consumir.

2.3.9. Subprograma de Tratamento de AsistenciaDomiciliaria (STAD)

O presente subprograma ten por obxecto a atención daqueles pacientes que non se podendesprazar ó centro asistencial para iniciar ou prosegui–lo seu tratamento, ben sexa por pro-blemas de saúde ou por dificultades socio–familiares.


■ Casos que pola súa condición médica deban permanecer no seu domicilio.

■ Casos que precisen a administración continuada de medicación, máis nos que o res-ponsable non poida acudir ó centro para facerse cargo da mesma.

■ Casos que precisen dun control de seguimento e ós que non lles resulte posible acu-dir ó centro asistencial.

2.3.10. Subprograma de Tratamento de Prevenciónde Recaídas (STPR)

Considerando que unha das caracteristicas das drogodependencias é a súa tendencia ásrecaidas, véñense estructurando programas que teñen como obxectivo xeral ensina–los pa-


cientes que están intentando modifica–la súa conducta de consumo de drogas, a cómo an-ticipar e enfrontarse ás presións e problemas que poden conduci–los a unha recaída.

As características deste subprograma permiten que os pacientes adscritos ó mesmo, poi-dan seguir outros simultaneamente e o seu ámbito de aplicación preferente será enmodalidade grupal.


■ Pacientes de calquer programa cun grao de estabilización e motivación que permitarealiza–las actividades propias do subprograma.

■ Pacientes que reunan as condicións básicas esixibles para o traballo grupal.

2.4. Modalidades de tratamento e tipoloxíade recursos asistenciais

A labor asistencial en drogodependencias realízase baixo tres modalidades de tratamentosegundo a intensidade con que se efectúa:

■ ambulatoria

■ semirresidencial

■ e residencial.

Os programas de tratamento anteriormente descritos podense desenvolver en calqueradestes réximes de tratamento, excepto o POA que se efectúa baixo a modalidade ambulatoria.

A existencia destas modalidades de tratamento determina a seguinte tipoloxía de re-cursos asistenciais:

2.4.1. Tratamento en réxime ambulatorio:Unidade Asistencial de Drogodependencias

As Unidades Asistenciais de Drogodependencias (UADs) son centros ou servicios de trata-mento ambulatorio nos que se desenvolven diferentes tipos de programas terapéuticos enrelación coas drogodependencias. Entre as funcións que han de cumprir, destacan:

■ Propoñer, deseñar, e/ou desenvolver programas que promovan a reducción da mor-bi/mortalidade asociada ó consumo das drogas.

■ Prestarlles apoio e asesoramento ós Equipos de Atención Primaria e Especializada,tanto sanitarios coma sociais, do territorio que teñan asignado.

■ Atención ós pacientes e familias que demanden asistencia e que acceden directa-mente á UAD ou sexan remitidos por outros dispositivos do territorio.

■ Atención ós casos derivados por outras UADs, por desprazamento dos pacientes óámbito territorial de actuación.

■ Atención á poboación que demanda información ou asesoramento en relación coconsumo de drogas ou drogodependencia.

■ Formación de profesionais.

■ Documentación, investigación e desenvolvemento de sistemas de información e ava-liación.

■ Apoio, asesoramento e cooperación con outros recursos sanitarios, sociais, educati-vos, etc. en relación coas drogodependencias.

Este dispositivo ha de entenderse como o recurso central e vertebrador da planificación asis-tencial no territorio de actuación asignado. Por outra parte as áreas de intervención do equipodunha UAD, ademais das que a propia labor asistencial requira, han de se–las seguintes:

■ Apoio e/ou desenvolvemento de actuacións de formación/prevención.


■ Apoio e colaboración en actuacións de incorporación social.

■ Coordinación con outros dispositivos de drogodependencias e saúde mental.

■ Coordinación con centros de saúde e outros servicios sanitarios, servicios sociais,axentes comunitarios, etc.

Dada a alta dispersión poboacional que se rexistra en Galicia e a alta frecuentación deservicios que implican algúns programas e subprogramas de tratamento (fundamental-mente os que conlevan a dispensación diaria de metadona ou outros derivados opiáceos),faise necesario descentralizar determinadas actividades do proceso asistencial. Dende xei-to, e para facilita–lo achegamento do recurso ós usuarios dunha determinada UAD,propónse unha serie de dispositivos para a descentralización da atención ambulatoria:

2.4.1.1. Unidades Móbiles (UM)

As Unidades Móbiles (UM) facilitan a labor de achegamento do recursos ós usuarios de dro-gas a tratamento, a modo de extensión das propias UADs. Trátase de dispositivosasistenciais dirixidos a usuarios dos programas de mantemento con derivados opiáceos,principalmente os de baixa esixencia (STDD), e sempre que sexan pacentes xa a tratamen-to nas UADs de referencia, salvaguardandose así o principio de continuidade terapéutica.

Entre as funcións das UM estarían:

■ Administración de fármacos agonistas opiáceos ós usuarios deste programa terapéutico.

■ Tratamentos supervisados doutras patoloxías, especialmente, tuberculose e VIH/SIDA.

■ Actividades dirixidas a disminui–las prácticas de risco (intercambio/distribución de xi-ringas, entrega de perservativos, educación sanitaria, información de recursos…).

Ademais destas actividades asistenciais dirixidas ó colectivo de pacientes de PTDO/STDD,os profesionais das UM terán un papel relevante na prevención de riscos asociada ó consu-mo cos usuarios activos de drogas que non estexan a tratamento.

2.4.1.2. Servicios tipo “dispensario”

Atendendo a un criterio de dispersión xeográfica, o PGD plantexou unha descentralizaciónde actividades asistenciais máis ampla a través dos servicios tipo “dispensario”. Este tipo dedispositivo asistencial, posibilita á atención dos pacentes a tratamento nas UADs de refe-rencia nunha localidade distinta, desenvolvendo a carteira de servicios nun centro sanitarioasistencial de atención primaria ou especializada e supón o desprazamento do equipo daUAD de referencia ó centro sanitario colaborador, para alí desenvolve–las referidas activi-dades asistenciais de carácter ambulatorio.

2.4.1.3. Centros colaboradores para o PTDO

Nesta liña, elaborouse conxuntamente coa Subdirección Xeral de Atención Primaria da Divi-sión de Asistencia Sanitaria e a División de Farmacia e Productos Sanitarios do SERGAS, un“Protocolo de Colaboración para os Programas de Mantemento con Derivados Opiáceos en-tre o Comisionado do Plan de Galicia sobre Drogas e os Centros de Saúde e Oficinas deFarmacia de Galicia” co obxectivo xeral de prestar cobertura asistencial nos mencionados dis-positivos sanitarios ó colectivo de drogodependentes en programas de mantemento conderivados opiáceos. A actividade que principalmente se descentraliza é a de administración demetadona, achegando o medicamento a un punto máis cercano ó domicilio dos pacientes.

2.4.2. Tratamento en réxime semirresidencial: Unidade de Día

A Unidade de Día (UD) é un dispositivo que en réxime de estancia de día ofrece un programade actividades terapéuticas e ocupacionais dirixidas á deshabituación e rehabilitación, que-dando fóra das súas funcións os procesos de desintoxicación e a súa utilización como residencia.Dadas as súas características (réxime de internamento parcial) permite a non desvinculación dopaciente do seu ambiente favorecendo a colaboración familiar e a súa incorporación social.


As UDs desenvolven un programa terapéutico en sentido amplo en réxime intensivo e dia-rio, máis tamén admiten usuarios para intervir sobre obxectivos terapéuticos específicos através de actividades puntuais, sin que se requira a súa implicación no programa completo.As actividades asistenciais que predominan nunha UD son de dous tipos: actividades de tipopsicoterapéutico, fundamentalmente de carácter grupal e as de tipo formativo–ocupacional.


Os criterios de inclusión para UD serán: drogodependentes a tratamento na/s UAD/s dereferencia, adscritos a calquera programa terapéutico e que presenten as seguintes carac-terísticas:

■ Importante desestructuración na organización do seu tempo libre e na área relacional.

■ Déficits educativos e formativo–laborais.

■ Preferentemente, usuarios motivados para o cambio de estilo de vida.

2.4.3. Tratamento en réxime residencial

2.4.3.1. Comunidade Terapéutica (CT)

As CTs son dispositivos que realizan tratamentos de deshabituación e rehabilitación en ré-xime residencial.

Segundo o principio de continuidade terapéutica, o ingreso neste dispositivo realízasepor decisión dos equipos das UADs en estreita relación e coordinación co equipo da Comu-nidade Terapéutica.

Actualmente as Comunidades Terapéuticas só poden entenderse dentro de programasamplos de asistencia a drogodependentes, ofrecendo unha abordaxe intensiva e global conactividades de tipo psicoterapéutico, ocupacional, socio–educativo e farmacolóxico.

A Comunidade Terapéutica concíbese como un marco físico que permite a ruptura, tem-poral, co medio habitual do drogodependente. Constitúese como un sistema no que oindividuo ten a posibilidade de desenvolver novas pautas de comportamento tendentes afacilita–la súa incorporación social.

Debe terse en conta que, na actualidade, a Comunidade Terapéutica é un recurso integra-do nunha rede de atención, situándose no terceiro nivel asistencial do circuíto terapéutico doPGD, orientado a dar resposta satisfactoria a determinados pacientes drogodependentes condificultades especiais para realizar un tratamento no seu medio habitual.


■ Drogodependentes a tratamento nas UADs de referencia, adscritos a calquera pro-grama terapéutico e que presenten as seguintes características:

■ Elevado grado de desestructuración psicolóxica, familiar e/ou social que implique anecesidade dunha separacion temporal do seu medio habitual.

■ Problemática xudicial.

■ Fracasos en tratamentos anteriores en modalidade ambulatoria.

■ Déficits educativos e formativo–laborais.

■ Preferentemente, usuarios motivados para o cambio de estilo de vida.

2.4.3.2. Unidade de Desintoxicación Hospitalaria (UDH)

As UDHs son dispositivos que, dentro dun servicio hospitalario, realizan a abordaxe de tra-tamentos de desintoxicación en réxime de internamento hospitalario ou doutrasnecesidades que presente o paciente drogodependente e que requiran dun abordaxe nunmedio intrahospitalario.


Os ingresos de pacientes deben ser sempre programados a petición das UADs integra-das no circuíto asistencial do PGD, a onde deben ser derivados novamente.

A UDH concíbese coma un recurso de “apoio” ante a dificultade para a abordaxe de de-sintoxicacións ou outras necesidades do proceso terapéutico en réxime ambulatorio nas UADs.


■ Drogodependentes a tratamento nas UADs de referencia, adscritos a calquera pro-grama terapéutico que presenten as seguintes características:

■ Coexistencia de patoloxías orgánicas e/ou psiquiátricas graves que esixan a súa abor-daxe simultánea nun medio especializado como unha UDH.

■ Fracasos repetidos en desintoxicacións ambulatorias previas.

■ Desintoxicacións parciais en pacientes incluidos nun programa de tratamento e conabuso de substancias diferentes da droga principal.

■ Falta de apoio sociofamiliar que permita a abordaxe en réxime ambulatorio e/ou do-miciliario (falta de contención externa, convivencia con otros drogodependientes,…).

■ Estabilización de episodios de descompensación (consumos compulsivos, patologíapsiquiátrica asociada,…).

■ Realización de desintoxicacións ultracurtas.

2.5. O circuito asistencial na rede do PGD

Os dispositivos que configuran o circuíto asistencial de atención ós drogodependentes póden-se estructurar nos seguintes niveis de intervención, conforme o seu grao de especialización(esquema 3.1.).

Primeiro nivel: Está constituido polos recursos que sirven de acceso ó circuíto asistencial.

■ O acceso ó circuíto asistencial pode efectuarse por diversas vías:

■ Centros de Atención Primaria de Saúde.

■ Centros de Servicios Sociais.

■ Unidades de Saúde Mental.

■ Servicios tipo dispensario.

■ Unidades Móviles

■ ONGs que realizan actividades de prevención/incorporación social e de apoio easesoramento.

■ Neste nivel de atención, desenvólvense fundamentalmente actividades de informa-ción sobre os recursos dispoñibles, detección precoz de casos, motivación para iniciartratamento e derivación ós recursos asistenciais do segundo nivel.

Segundo nivel: Neste nivel sitúanse as Unidades Asistenciais de Drogodependencias queintegran a rede do PGD.

■ Actúan como eixe do proceso asistencial, sendo o dispositivo dende onde se articulao deseño e a coordinación dos programas de tratamento individualizados, encami-ñados á incorporación do drogodependente no seu medio.

■ O acceso ás UAD pódese producir a través da derivación dos recursos de primeiro ni-vel ou directamente, mediante consulta demandada polo drogodependente, a súafamilia ou outros achegados.

■ As UADs coordinarán, para seus pacentes, as intervencións que se realizan nos dife-rentes dispositivos para a descentralización da atención ambulatoria: UnidadesMóbiles, servicios tipo “dispensario” e centros colaboradores para o PTDO.

Terceiro nivel: Neste nivel sitúanse os recursos ou centros do PGD cun alto grao de es-pecialización.

■ A este tipo de recursos unicamente se poderá acceder mediante derivación progra-mada dende as UADs.

■ Este terceiro nivel de intervención está integrado por dispositivos estructurados co-ma Unidades de Desintoxicación Hospitalaria, Unidades de Día e ComunidadesTerapéuticas: a eles derivaranse drogodependentes para alcanzar uns obxectivosconcretos, dentro do seu programa de tratamento individualizado, sendo remitidosá UAD de referencia unha vez cumpridos os mesmos.

3. Incorporación social(Artigos 19, 23.2, 24, 25, 28 e 29 da Lei 2/1996,de 8 do Maio, de Galicia sobre Drogas)

3.1. Principio de actuación

Nesta área, o PGD aborda a coordinación dos recursos necesarios para a incorporación so-cial das persoas con drogodependencia.

■ A incorporación social defínese como o proceso de vinculación efectivo e activo narealidade cultural, económica e social que unha persoa realiza despois dun periodode illamento ou crise coa mesma.

■ Este proceso comenza no momento no que a persoa con drogodependencia inicia otratamento, e conflúe, dunha forma progresiva e empregando os recursos indicadosás súas características e necesidades, na asunción da autonomía necesaria para o de-senvolvemento integrado da propia vida na sociedade. Este é un proceso planificadode preparación da persoa con drogodependencia e da sociedade, e non unha meraoferta de servicios.

■ Os procesos de incorporación social estarán condicionados polo nivel de benestar so-cial xeral existente, a cobertura das necesidades avaliadas individualmente e o nivelde co–participación e responsabilización dos propios usuarios.

■ Manterán a tendencia xeral de utiliza–las oportunidades normalizadas dispoñiblesna comunidade, contando coas redes xerais de prestación de servicios e evitando ac-tuacións segregantes. Isto é compatible coa adopción de medidas especificas de


Esquema 1.Circuito asistencial

DEMANDAIndividualfamilia/amigosDisposición xudicial

CENTRO DE SAÚDE DE AP UNIDADE DE SAÚDE MENTAL CENTRO DE SERVICIOS SOCIAIS

UNIDADE DE DESINTOXICACIÓN

HOSPITALARIAUNIDADE DE DÍA

COMUNIDADE TERAPÉUTICA

UAD - Unidade asistencial de DrogodependenciasSERVICIO TIPODISPENSARIO

UNIDADEMÓBIL


carácter temporal, que permitan ás persoas en proceso de incorporación social, com-pensa–las limitacións ligadas á súa historia persoal, social e adictiva.

■ Situaranse preferentemente no ámbito da actuación comunitaria, polo que será in-dispensable o papel a desenvolver polas administracións locais, ONGs e outrasinstitucións públicas e privadas, que forman parte do tecido social. Para desenvolverestas actuacións será primordial a coordinación a través de estructuras axeitadas.

■ A incorporación social esixe itinerarios de inserción individualizados e personalizadosque, dende fórmulas flexibles, se adecúen ás distintas necesidades que poidan pre-senta–las persoas con drogodependencia. As intervencións deberán operativizarse,definindo as áreas de actuación e obxectivos.

3.2. Obxectivos


1. Promove–la posta en marcha de programas de formación e emprego tanto norma-lizados como específicos.

1.1. Establece–la colaboración necesaria coas Administracións Locais para que noano 2003 o 25% dos Plans Municipais sobre Drogas dos concellos de máis de20.000 habitantes dispoñan de programas de formación e emprego normali-zados ou específicos para drogodependentes incluídos en programas detratamento.

1.2. Establece–la colaboración necesaria coas Administracións Locais, para que noano 2003 os Plans Municipais sobre Drogas dos municipios que dispoñan deprogramas de formación e emprego normalizados ou específicos para dro-godependentes en programas de tratamento, incrementen nun 20% onúmero de beneficiarios.

2. Promocionar, a través dos Concellos, a implantación de programas para a integra-ción social das persoas con drogodependencia.

2.1. No ano 2003 alomenos o 25% dos Concellos de máis de 20.000 habitantes, de-berán poñer en funcionamento iniciativas de integración social adecuadas ásnecesidades da súa poboación de afectados.

3. Fomenta–la incorporación social a través da rede xeral de servicios sociais, facilitan-do o desenvolvemento de prestacións sociais básicas.

4. Facilita–lo acceso á formación previa, básica, profesional–ocupacional e á orienta-ción e incorporación laboral de drogodependentes, intensificando as medidasvixentes que promovan a integración social.

5. Desenvolver medidas e deseñar programas encamiñados a palia–las condicións da-queles drogodependentes que se encontran en situacións de exclusión social,fomentándose a coordinación entre os profesionais dos recursos do PGD e da redede servicios sociais. Isto farase no marco do primeiro Plano de Loita contra a Pobre-za e a Exclusión Social.

6. Promove–la titorización do proceso de incorporación social no itinerario individua-lizado de cada usuario.

7. Promover accións de apoio ás ONG e outras entidades que desenvolven actividadesde incorporación social no campo das drogodependencias.

8. Colaborar e coordinar de xeito continuado co sistema xudicial, co fin da incorpora-ción social ás persoas con drogodependencia en cumprimento de condena e/ou concausas pendentes coa xustiza.

9. Publicación periódica e actualizada dun directorio de recursos e programas de in-corporación social, introducindo as novas tecnoloxías.



1. Durante o 2001 e anos sucesivos a Consellería de Sanidade coordinarase cos Depar-tamentos da Xunta de Galicia que a continuación se relacionan para a execución dasseguintes accións:

1.1. Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo:

1.1.1. Promoción e apoio de actividades socioculturais (literarias, teatrais,musicais, etc.) levadas a cabo por entidades que desenvolvan progra-mas de incorporación no campo das drogodependencias.

1.1.2. Colaboración e organización de eventos culturais a beneficio de ONGssen ánimo de lucro que interveñan neste campo.

1.1.3. Colaboración e organización de actividades socioculturais que teñancomo última finalidade a incorporación social das persoas con drogo-dependencia.

1.1.4. Dar continuidade ó labor desenvolvido polo IGAEM e que ten por fi-nalidade contribuír á incorporación social dos afectados polasdrogodependencias.

1.2. Consellería de Xustiza, Interior e Relacións Laborais:

1.2.1. Información e formación de profesionais do sistema xudicial, funcio-narios de institucións penitenciarias e corpos de seguridade daspolicías autonómica e local, sobre recursos, servicios e actuacións de in-corporación social en materia de drogodependencias.

1.2.2. Prestacións e axudas económicas a:

a. Colexios profesionais de avogados de Galicia que ofrezan informa-ción e/ou presten asistencia xurídica a drogodependentes internosen institucións penitenciarias e ós seus familiares, cando proceda.

b. ONGs que contribúan á incorporación social de internos en institu-cións penitenciarias que se encontren a tratamento pola súadrogodependencia.

1.2.3. Intensificación da coordinación e colaboración entre a administraciónautonómica e a administración local para o desenvolvemento de ac-tuacións de incorporación social.

1.2.4. Facilita–la colaboración entre os distintos axentes sociais (sindicatos,empresa e administración), en temas relacionados coa problemáticadas drogodependencias no ámbito laboral.

1.3. Consellería de Familia e Promoción do Emprego, Muller e Xuventude.

1.3.1. No ano 2003 o PGD en colaboración coa Consellería de Familia e Pro-moción do Emprego, Muller e Xuventude, disporá dun programa deformación e emprego normalizado ou específico para drogodepen-dentes incluídos en programas de tratamento.

1.3.2. Realizar programas de información e orientación sobre recursos deformación e acceso ó emprego, a familias e colectivos en exclusión so-cial con problemas derivados do consumo de drogas.

1.3.3. Realizar programas de información e orientación sobre recursos deformación e acceso ó emprego, dirixidos a menores con problemas dedrogas en situación de acollemento e protección da administración,cara á súa incorporación social ó saír dos centros de acollemento.

1.3.4. Promociona–la coordinación entre as institucións de protección de me-nores e os centros do PGD.

1.3.5. Fomentar accións que eviten medidas disciplinarias de despido porproblemas de consumo de drogas a traballadores que accedan a tra-tamentos específicos.


1.3.6. Desenvolvemento de actuacións de incorporación socio–laboral en co-laboración con centros e institucións penitenciarias de Galicia,dirixidas a internos que se encontran en réxime aberto ou en períodoinmediato á súa posta en liberdade, con adecuada evolución terapéu-tica da súa drogodependencia.

1.4. Consellería de Asuntos Sociales.

1.4.1. Implantación dun programa de información, orientación e apoio sociala drogodependentes en proceso de incorporación nos centros de ser-vicios sociais comunitarios.

1.4.2. Prestación de axudas a drogodependentes en proceso de incorpora-ción, así como ás súas familias.

1.4.3. Desenvolvemento de medidas que manteñan e incrementen o apoiocidadán á incorporación social de persoas con drogodependencia.

2. Durante 2001 e anos sucesivos o PGD promoverá, ademais, a consecución dos se-guintes obxectivos:

2.1. Definición de indicadores dentro do Sistema de Avaliación de Programas dePrevención e Incorporación (SAPI), que faciliten información sobre a eficaciae eficiencia dos programas e intervencións de incorporación social que coor-dina o PGD.

2.2. Mantemento e ampliación da colaboración e coordinación entre o PGD, Ad-ministracións Locais e ONG que desenvolvan programas de incorporaciónsocial de drogodependentes en proceso de tratamento.

3.3. Tipoloxía de programas

Introducción

Ata agora, os programas e intervencións de incorporación social caracterizábanse conrelativa frecuencia pola súa heteroxeneidade e dispersión, así como pola súa limitada es-tructuración. Para o seu futuro desenvolvemento e optimización consideraranse comoaspectos metodolóxicos fundamentais:

1. A planificación e avaliación das intervencións.

2. A articulación de actuacións específicas coas inespecíficas.

3. O “acompañamento” dos usuarios no seu proceso de integración social.

4. A potenciación da utilización de recursos normalizados e comunitarios.

Estes aspectos canalízanse a través:

■ Da figura do titor/coordinador. Trátase dun axente que sirve para favorece–la incor-poración das persoas con drogodependencia ós recursos normalizados. A figura dotitor/coordinador será desenvolvida, prioritariamente, por profesionais da rede asis-tencial e dos equipos de incorporación social do PGD.

■ Da elaboración de itinerarios de inserción. Así optimízanse os recursos dentro do proce-so de inserción, atendendo á situación e necesidades da persoa con drogodependencia.

As tipoloxías fundamentais dos usuarios en función das súas necesidades e situación, enrelación o proceso de incorporación son:

a. Os que non necesitan intervencións especiais porque posúen unha estructura so-cio–familiar de apoio suficiente.

b. Outro grupo é aquel que carece de apoios familiar e social axeitados, polo que ne-cesitarán medidas especiais para facilita–la incorporación no seu medio social.

c. Os que precisan medidas de asistencia e apoio permanente dado o seu importantedeterioro na súa situación persoal e social.


d. Aquelas persoas que, como consecuencia de ter padecido penas privativas de liber-dade, teñen máis dificultades para lograr a incorporación social, necesitandomedidas especiais de apoio e acompañamento.

O que se pretende con esta clasificación tipolóxica é orientar no proceso de seleccióndaqueles programas e recursos, que sexan máis axeitados segundo as necesidades e situa-ción das persoas con drogodependencia. Dado o seu carácter funcional, esta tipoloxía ésusceptible de ser revisada e modificada en función da evolución do fenómeno do consu-mo de drogas.

As intervencións con estes usuarios operativízanse en áreas de actuación, atendendo áseguinte tipoloxía proposta:

■ Área relacional e socioeducativa

Esta área oriéntase ó traballo das capacidades e recursos necesarios, para desenvolvernas persoas con drogodependencia as habilidades sociais que lles permitan un proceso deincorporación máis axeitado.

■ Área formativo–laboral

Contempla a capacitación das persoas con drogodependencia nos aspectos formativose de acceso ó emprego. Isto supón traballar tanto no ámbito persoal (en canto a adquisi-ción das habilidades e hábitos necesarios para o desempeño de tarefas), como técnico(adquisición das capacidades profesionais propias do oficio que se vai exercer).

■ Área terapéutica

Esta área fai fincapé no tratamento e resolución da problemática da drogodependen-cia, como parte fundamental no proceso de incorporación social.

■ Área xudicial

Preténdese que as persoas con drogodependencia en cumprimento de condena e/oucon causas pendentes coa xustiza, dispoñan dos recursos e apoio necesario para evolucio-nar no seu proceso de incorporación.

3.3.1. Obxectivos, programas e recursos en relaciónós contornos de tratamento

Partindo da Estratexia Nacional sobre Drogas 2000 – 2008, plantéxase a incorporación socialdas persoas con drogodependencia en función de dous contornos de tratamento básicos:

■ Contorno de Reducción dos Danos

■ Contorno Libre de Drogas

A través dos contornos de tratamento defínense os obxectivos, articúlanse os progra-mas e priorízanse e clasifícanse os recursos, dende a perspectiva da situación e demandados usuarios. Isto supón o deseño de itinerarios de inserción individualizados en funcióndos niveis de esixencia plantexados por cada usuario.

3.3.1.1. Programas xerais

Inclúense aquí os programas e axudas realizados dende as administracións e outras entida-des, ós que poden acceder as persoas con drogodependencia, aínda que están dirixidos asectores da poboación non exclusivamente afectados por problemas de consumo de drogas.

A importancia da utilización destes programas e axudas reside en dous aspectos funda-mentais:

■ Aproveita–la sinerxia dos diferentes recursos, evitando a duplicidade de actuacións.

■ Traballar a normalización na incorporación social dende os recursos destinados a po-boación xeral.


Estos programas e axudas son:

■ De emerxencia social.

■ De acceso á sanidade e vivenda, pensións, RISGA,…

■ De formación profesional–ocupacional: Plan FIP, iniciativas da Unión Europea e prác-ticas en empresas.

■ Medidas de emprego: Obradoiros de Emprego, Escolas Obradoiro, Casas de Oficios eIniciativas Locais de Emprego.

■ Medidas para a contratación laboral: políticas activas de emprego, axudas á contratación…

■ De formación non regrada e académica regrada.

■ De tipo cultural, deportivo e lúdico.

Esquema 2.Obxectivos, programas e recursos en relación ós niveis de esixencia

segundo os contornos de tratamento

CO

NTO

RN

O D

ER

EDU

CC

IÓN

DO

S D

AN

OS

CO

NTO

RN

OD

E LI

BR

ED

E D

RO

GA

S

OBXECTIVOS DE INSERCIÓN

● Contactar e dar apoio.

● Facilita–la entrada ó circuítoterapéutico.

● Estimular para contactar con redessociais e de saúde.

● Cubrir necesidades básicas:aloxamento, manutención, etc.

● Propoñe–la mellora de habilidadespersoais.

● Establecer, conxuntamente, unposible itinerario de maior esixencia.

● Asesorar ós usuarios sobre a mellorabordaxe da súa problemática legal.

● Facilita–la integración do suxeito noseu medio, a través da súa inclusiónen grupos normalizados.

● Facilita–la accesibilidade eutilización adecuada dos recursosexistentes.

● Modifica–la actitude socialestigmatizante e segregante haciaeste colectivo, facendo posible ecreible a súa incorporación social.

● Capacitar profesionalemente para odesempeño dunha actividadelaboral remunerada.

● Eleva–la formación académica, dehabilidades e coñecementos dosusuarios para a súa incorporación nomercado laboral.

● Incorporación de hábitos positivos esaudables no ocio e o lecer.

● Conseguir unha rede de relaciónssociais e familiares axeitadas.

● Aumenta–la responsabilidade ecapacidade de decisión, facilitandoo coñecemento das propiaspotencialidades e conductas.

● Asesorar ós usuarios sobre a mellorabordaxe da súa problemática legal.

PROGRAMAS E RECURSOS XERAIS

● Emerxencia social.

● Acceso á sanidade e vivenda,pensións, RISGA, etc.

● Formación profesionalocupacional: Plan FIP, iniciativasda Unión Europea e prácticasen empresas.

● Medidas de emprego: Obradoiros de Emprego, EscolaObradoiro, Casas de Oficios eIniciativas Locais de Emprego.

● Medidas para a contrataciónlaboral: políticas activas deemprego, axudas ácontratación.

● De tipo cultural, deportivo elúdico dos concellos einiciativa social.

● Formación non regrada eacadémica regrada.

PROGRAMAS ERECURSOS ESPECÍFICOS

● Programa de acollida eorientación.

● Control de TB e hepatites.

● Programa de habilidadessociais e prevenciónde recaídas.

● Comunidade terapéutica.

● Programas de AtenciónXurídico–Sociais (PAXS).

● Programas de formación(orientados á adquisición dehabilidades e coñecementospara a incorporación social).

● Programas comunitarios.

NIV

EL

DE

ESIX

EN

CIA

-

+


3.3.1.2. Programas específicos do PGD

Son aqueles que, partindo dos recursos específicos da rede do PGD e doutras iniciativas insti-tucionais ou sociais, ofertan distintas alternativas de tipo socioeducativo, formativo–laboral,legal, e/ou relacional.

1. Programas de formación para a incorporación sociolaboral

Están orientados á adquisición ou mellora de habilidades sociais e á formación laboralde drogodependentes en tratamento, nos recursos asistenciais da rede do PGD. Este tipode formación debe ser entendido como o paso previo e necesario para levar a cabo acciónspropias da integración sociolaboral, onde se aborden os aspectos relacionados coa motiva-ción, autonomía persoal, etc.

Obxectivos xerais:

■ Adquirir e desenvolver hábitos laborais e sociais normalizados.

■ Potenciar na persoa con drogodependencia a súa competencia persoal para a incor-poración ó mercado laboral, mediante o traballo das súas habilidades, actitudes,limitacións e potencialidades.

■ Elabora–lo propio proxecto de incorporación socio–laboral.

Metodoloxía:

A metodoloxía está basada nunha orientación comunitaria, utilizando diferentes re-cursos do medio social (administracións locais e outras entidades públicas e/ou privadas).Deste xeito favorécese a coordinación dos distintos dispositivos involucrados no proceso daincorporación social.

Nestes programas desenvólvense habilidades e coñecementos que serán a base deaprendizaxes posteriores, e nos que se incide tanto na súa aplicación técnica como nas re-percusións na vida cotiá da persoa con drogodependencia.


A través de actividades individuais e grupais abórdanse, de xeito transversal, as dife-rentes áreas: relacional e socioeducativa, formativo–laboral, terapéutica e xudicial.

A preparación para o acceso ó emprego farase en función dos recursos dispoñibles e dasnecesidades de emprego existentes na comunidade.

Avaliación:

A avaliación realízase no marco do SAPI analizando:

■ Os déficits e potencialidades de cada suxeito, contando coa súa participación activa,tanto no proceso de avaliación como no deseño de obxectivos a conseguir.

■ Os resultados sobre os coñecementos adquiridos e aproveitamento dos mesmos.

2. Programas de atención xurídico–sociais (PAXS)

Contémplanse as accións de apoio e asesoramento levadas a cabo polos equipos técnicos doPGD e dos recursos da rede, con relación a aqueles usuarios que presenten problemática xudicial.

Obxectivos xerais:

■ Facilita–la atención integral á persoa con drogodependencia que teña problemas legais.

■ Optimiza–la coordinación entre as distintas institucións e axentes implicados.

■ Asesorar e orientar a maxistrados, xuíces e fiscais sobre a situación persoal, familiare social do drogodependente.

Metodoloxía:

Recollida da demanda do usuario a través dunha entrevista inicial e resposta á mesmaen función da análise de necesidades realizada.



■ Asesoramento de xuíces e fiscais.

■ Localización e revisión de dilixencias e expedientes.

■ Identificación dos avogados asignados de oficio e entrevistas cos mesmos para plan-texa–la defensa.

■ Elaboración e aportación de informes psicosociais, clínicos así como doutros mediosde proba, que poidan ser de interese ó órgano xudicial competente.

■ Asistencia ós xuízos, se é o caso.

■ Coordinación con todas aquelas persoas que teñan relación co usuario e a súa pro-blemática (UAD, equipos de tratamento dos centros penitenciarios, etc.)

■ Todas aquelas xestións necesarias para a resolución de problemas no ámbito xurídico.

Avaliación:

A avaliación realízase no marco do SAPI mediante unha análise:

■ Cuantitativa (número e tipo de actuacións realizadas)

■ Cualitativa (en canto ós obxectivos alcanzados e ás propostas de avance).

3. Programas comunitarios

Dende este enfoque considérase que, en relación coa incorporación, hai que desenvol-ver un traballo dirixido a toda a comunidade, o que permitirá que a mesma estea enmellores condicións de integra–los esforzos específicos dirixidos directamente ós afectados.

Obxectivo xeral:

A vertebración da comunidade como entorno axeitado para o desenvolvemento de in-tervencións de apoio social con drogodependentes en proceso de incorporación.

Metodoloxía:

Desenvolverase unha metodoloxía na que estarán integradas accións dirixidas a dife-rentes colectivos en desvantaxe social, entre os que se encontran as persoas condrogodependencia en proceso de incorporación. Todo isto baixo os criterios de flexibilida-de, compatibilidade e complementariedade de enfoques (Unha descrición máis detalladada metodoloxía empregada dende o ámbito comunitario ven reflexada no apartado deprevención)


Os programas comunitarios desenvolverán actuacións nas áreas: relacional e socioedu-cativa e formativo–laboral, onde os drogodependentes poderán participar de actuaciónsdirixidas á poboación xeral.

Avaliación:

Mediante a cuantificación dos recursos e cumprimento de obxectivos fixados. Avalia-ción realizada no marco do SAPI.

3.3.2. Criterios de xestión e coordinación

3.2.1. Recursos: equipos de incorporación social

Os equipos de incorporación social do PGD, terán as seguintes funcións:

■ Deseño, coordinación, participación, execución e avaliación de programas e activida-des de incorporación social de drogodependentes.

■ Información, orientación, asesoramento e canalización das demandas.


■ Dinamización das estructuras comunitarias do territorio en labores de apoio ós equi-pos comunitarios.

■ Establecemento dos itinerarios de inserción individualizados.

■ Titoriza–los procesos de incorporación social.

■ Participación na formación de profesionais e mediadores da comunidade en materiasrelacionadas coa incorporación social.

3.2.2. Niveis de xestión e coordinación

A abordaxe da xestión e coordinación, no proceso da incorporación social de persoas condrogodependencia, realízase en función dos seguintes niveis:

■ Nivel da planificación

Dende a administración autonómica e a través da colaboración entre as distintas con-sellerías, estructúranse as diferentes medidas e actuacións a levar a cabo na incorporaciónsocial de persoas con drogodependencia.

A tal fin teñen especial relevancia a Comisión de coordinación interconsellerías en ma-teria de drogodependencias e a Comisión tripartita para o desenvolvemento do programade intervención en drogodependencias no ámbito laboral.

Por outra banda tamén compre salienta–los seguintes documentos, por conter medidase disposicións referentes á incorporación social de persoas con drogodependencia:

■ Plan de Acción Xove 2000–2003. Consellería de Familia, Promoción do Emprego,Muller e Xuventude.

■ I Plan de inclusión social 2001–2006. Consellería de Asuntos Sociais.

■ Políticas activas de emprego: especialmente as que inciden na xuventude. Conse-llería de Familia e Promoción do Emprego, Muller e Xuventude.

■ Nivel do usuario

Neste nivel sitúase a figura do titor/coordinador como figura clave nos aspectos deacompañamento, orientación no proceso e información sobre recursos.

O titor/coordinador é o activador do itinerario de incorporación social. Deste xeito,ademais de aborda–los posibles déficits nos hábitos laborais, así como a adecuación das ex-pectativas ás realidades obxectivas das persoas en relación coas propias capacidades e coasnecesidades do mercado laboral, debe traballar outros ámbitos que son de gran importan-cia e teñen relación co crecemento persoal. Desta forma permíteselle á persoa condrogodependencia chegar a un grao de madurez que lle posibilite afronta–los problemascotiás cos seus propios recursos.

■ Nivel dos recursos

A incorporación social das persoas con drogodependencia precisa de accións concretase do acceso e aproveitamento dos recursos próximos.

Baixo este concepto de achegamento á realidade concreta da comunidade onde se pre-tende a incorporación social, é onde se ubica a colaboración coas administracións locais ecoas ONG (Organizacións Non Gubernamentais).


4. Formación(Artigos 23.2, 24 e 32 da Lei 2/1996, do 8 de maio,de Galicia sobre Drogas)


O PGD impulsará e promocionará a dispoñibilidade de recursos que posibiliten a organiza-ción, coordinación e sistematización de actuacións para a formación e a reciclaxe dosdistintos axentes que interveñen no campo das drogodependencias. Preténdese con istoque estes axentes dispoñan de suficientes instrumentos teórico–prácticos para facer fron-te, dentro das súas competencias específicas, ás responsabilidades e retos que presenta estaproblemática biopsicosocial.

Conceptos como interdisciplinariedade, flexibilidade, adecuación á realidade, traxecto-rias ou itinerarios de formación, formación ligada á realidade etc., deben ser adecuadamenteconsiderados á hora de fomentar e asegura–la formación de distintos estamentos que inter-veñen neste campo. Á súa vez, a formación básica, a formación específica de posgrao e aformación continuada deben considerarse tres procesos complementarios dentro dun conti-nuo formativo do persoal titulado que intervén no campo das drogodependencias.

Con independencia das súas modalidades, hai que ter en conta que cientificidade, prac-ticidade e formación como metasistema deben de ser principios básicos inherentes a todoproceso formativo que desenvolva o PGD en tanto que:

■ A cientificidade permite acceder ó “coñecemento” xeral recoñecido en materia dedrogodependencias buscando tanto o seu afondamento coma a transmisión dos as-pectos novos que van aportando tanto a investigación básica, coma a aplicada.

■ A practicidade ten en conta o contexto de aplicación de coñecementos, que no cam-po das drogodependencias ten que considerarse en permanente adaptación enfunción dos cambios que o fenómeno vai rexistrando.

■ A formación como metasistema posibilita que os profesionais deste ámbito se sitúennun proceso de reflexión, afondamento e revisión que lles permita recoñecer tantoos elementos básicos coma aqueles orixinais ou cambiantes que o coñecemento cien-tífico sobre as drogas e as drogodependencias vaia xerando.

Para esta tarefa, e nos seus distintos niveis, a utilización das novas tecnoloxías de acce-so á información será un instrumento fundamental para a difusión de contidos formativos.A incorporación das mesmas facilita o acceso e o intercambio profesional nun campo enconstante desenvolvemento e investigación, o que esixe na área formativa unha exhausti-va actualización dos sistemas actualmente existentes para mellora–lo intercambio decoñecementos científicos neste área.

Neste apartado abordarase a formación de profesionais e outros axentes sociais que te-ñen unha actividade profesional ou voluntaria en relación directa ou indirecta cofenómeno das drogas en Galicia. Exclúe a consideración doutros aspectos dalgunha formarelacionados coa información e formación nesta materia (debates en medios de comunica-ción, conferencias á poboación xeral ou voluntariado, etc.).

4.2. Niveis

A formación debe entenderse como un proceso continuo, no que se poden distingui–los se-guintes niveis básicos:

4.2.1. Formación de pregrao

Entre os obxectivos da Lei Orgánica 11/1983, do 25 de Agosto, da Reforma Universitaria(LRU) encóntrase a reforma dos plans de estudio das diferentes diplomaturas e licenciatu-


ras que se imparten nas Universidades, así como a configuración dun novo catálogo de ti-tulacións universitarias. Isto ofrece a posibilidade de actualizar e adecua–la formaciónacadémica en drogodependencias en distintos estudios universitarios entre os que se hande destacar aqueles que teñen marcado carácter:

■ Sanitario: licenciaturas de Farmacia, Medicina e Psicoloxía, diplomatura de Enferme-ría, Fisioterapia e Terapia Ocupacional.

■ Social e Xurídico: licenciaturas de Dereito, Psicoloxía e Socioloxía; diplomaturas deTraballo Social e Educación Social.

■ Educativo: diplomatura do Profesorado infantil e de primaria nas súas distintas es-pecialidades e as distintas licenciaturas que interveñen no ensino medio (ESO,Bacharel), Pedagoxía, Psicopedagoxía.

É importante pois, aproveita–la posibilidade que ofrece a LRU e promover que a confi-guración actual dos plans de estudio permita un deseño que facilite a inclusión deprogramas e materias relacionadas coas drogodependencias nas titulacións universitariascitadas. Consecuentemente, a Consellería de Sanidade, a Consellería de Educación e Orde-nación Universitaria e as tres Universidades de Galicia, establecerán un proceso de diálogoque facilite a adecuación ou incorporación da formación en drogodependencias nos refe-ridos plans de estudio universitarios.

4.2.2. Formación de posgrao

A LRU formula entre os obxectivos da formación de posgrao, que a Universidade ofreza unmarco adecuado para a consecución e transmisión dos avances científicos, a formación de in-vestigadores que afronten as novas ciencias, técnicas e metodoloxías e o perfeccionamento edesenvolvemento profesional científico e técnico dos titulados universitarios. A posibilidade desistematizar unha formación universitaria específica en drogodependencias, achegando a ca-pacitación profesional nesta materia a distintos titulados, extendeu nos últimos anos arealización de cursos de posgrao en drogodependencias en distintas universidades españolas.

Na planificación xeral da formación débese valorar adecuadamente o feito de que oscursos de posgrao, en relación a outras modalidades formativas, posibiliten unha forma-ción máis individualizada, permitindo que os seus alumnos poidan adquirir unhaexperiencia valiosa, facilmente aplicable ó seu desempeño profesional e que sexa adquiri-da con relativa rapidez.

Neste senso, as propostas formativas de cursos de especialización tipo Experto ou Ma-xister presentan un grao de cumprimento destes obxectivos moi satisfactoria.

Na actualidade a incorporación das novas tecnoloxías da información, internet, a esteámbito aumenta as posibilidades da programación de actividades desta natureza aportan-do as vantaxes inherentes á formación a distancia como son a inmediatez, a constanteactualización de coñecementos e a facilidade do acceso á especialidade. Ademais, o contí-nuo feedback e a interacción profesor–alumnado, incluíndo a posibilidade da creación duncampus virtual en conexión coas fontes documentais de maior utilidade, permite adecuara formación ó ritmo persoal de cada alumno e as súas circunstancias especiais e persoais.

Dado que esta modalidade formativa non ten como requisito o carácter presencial, ve-se aumentada a capacidade da Universidade para ofertar formación posgrao endrogodependencias ós titulados universitarios.

4.2.3. Formación continuada

A formación continuada debe permitir ós profesionais deste campo estructurar coñece-mentos e desenvolver responsabilidades tanto existentes coma novas, o que ten unhaconsiderable importancia estratéxica para o PGD, dado que para conseguir un adecuado ni-vel de prestacións e un importante potencial de renovación necesítase a implicación dosprofesionais e o impulso de medidas como as de formación continuada.


Este tipo de formación ofrece, entre outras, a posibilidade de adquirir capacidades cog-nitivas amplas e flexibles, o achegamento a estratexias de solución de problemas decarácter científico, epistemolóxico e biopsicosocial e a adquisición de habilidades no de-sempeño de diferentes papeis profesionais.

Neste senso, as necesidades de formación deben ser identificadas polos propios equiposprofesionais tendo en conta as súas intervencións e, contando para a planificación destaformación, coa implicación efectiva dos propios profesionais do equipo e coas necesidadesque marca a realidade do fenómeno das drogodependencias.

Entre os obxectivos desta formación, encóntrase o de logra–la maior adecuación posi-ble dos diferentes profesionais ós seus papeis e capacidades, analizar e favorece–laadecuada funcionalidade e estructuración do equipo, á vez que amplia–los recursos de re-flexión, formación e actuación dos equipos que traballen neste campo.

De novo, neste nivel de formación promovido polo PGD contarase coas novas tecnolo-xías da información que permiten ofertar propostas formativas básicas e especializadas ósprofesionais. Esta formación poderá ter carácter teórico e práctico, dadas as posibilidadesde interactividade que proporciona a rede (métodos autoaplicados, atención on–line me-diante correo electrónico, chats, etc), permitindo cubrir necesidades de maior practicidadee interacción entre profesionais.

4.2.4. Formación de mediadores sociais

Un mediador social é un cidadán que ocupa un lugar estratéxico nun determinado gruposocial, o que lle permite recibir informacións de carácter científico e institucional e trans-miti–las de forma comprensible e eficaz a estes colectivos sociais. Doutro xeito, estescolectivos non recibirían estas intervencións ou ben, non estarían en condicións de poderasumilas e utilizalas.

O estatus de mediador social pode derivar de razóns puramente formais (caso dos mes-tres, traballadores sociosanitarios, policías, etc), polo seu traballo como voluntario oumembro de determinadas organizacións sociais (asociacións de veciños, de xoves, de apoiosocial, delegados sindicais, etc), ou simplemente, polo seu prestixio persoal nun espacio so-cial determinado.

A movilización de mediadores sociais constitúe unha estratexia utilizada frecuentementeno desenvolvemento de políticas de prevención en drogodependencias, fundamentalmentenos programas comunitarios. Nembargantes, esta estratexia de prevención de drogodepen-dencias basada no traballo con mediadores sociais, conleva os problemas derivados danecesidade de proporcionarlles formación específica no campo de intervención.

A formación dun mediador social para a realización de funcións de apoio a interven-cións no ámbito da prevención e/ou incorporación social dos drogodependentes (áreaspreferentes para a súa actuación), debe ser entendida tanto pola súa categorización comotal mediador (recoñecemento do rol), como pola obtención duns coñecementos e habili-dades que lles permitan unha actuación correcta e coherente cos fins perseguidos. Así,mediante un programa de formación, os mediadores poden recibi–la información e habili-dades necesarias e, simultaneamente, o feito de participar no devandito programa,habilítaos como tales mediadores e proporciónalles categoría suficiente para poder parti-cipar nas intervencións a desenvolver nos citados campo.

A Lei 3/2000 do 22 de decembro do voluntariado de Galicia regula “a participación dasociedade civil nos asuntos de interese xeral, e máxime naquelas situacións que redundenna erradicación de situacións de discriminación”, de maneira que poidan coordinarse as ac-tuacións públicas coa actuación privada participando solidariamente na atención denecesidades que afectan a toda a sociedade. Nesta Lei establecese que o voluntariado ser-ve “ó interese xeral de xeito complementario á acción dos poderes públicos e que cumpreunha función insubstituíble de mediación, intercambio e equilibrio social”. Enténdese o vo-luntariado como “unha forma de participación da sociedade” na atención das súas


necesidades donde “conflúen a liberdade de actuación, a solidaridade e o altruísmo”, su-perando concepcións de puro voluntarismo de carácter informal por proxectos dirixidos “áatención de necesidades de interese xeral”.

Nesta recente Lei que regula o voluntariado defínense como plataformas de voluntaria-do aquelas “entidades que teñan unha finalidade de atención voluntaria de necesidades dasociedade, desligando estas situacións de calquera forma de servicios retribuída”; ademaisnestas entidades estará regulada “a relación entre as persoas voluntarias e a organización através dun cadro de dereitos e deberes”. Establécense tamén as áreas de interese xeral dun-ha maneira mais ampla, incluído as de servicios socias, saúde, educación, cultura, ocio etempo libre, consumo, xuventude, etc, e se regulan as obrigas das entidades coas persoas vo-luntarias. Unha delas é o deber que teñen de proporcionar ás persoas voluntarias a formaciónespecífica e a orientación necesaria para o exercicio da súa actividade.

4.3. Obxectivos


1. Os procesos de formación impulsados dende o PGD terán un carácter diverso nas sú-as finalidades, destinatarios e contidos. Respecto a estes últimos, sen deixar derecoller temas como os asistenciais e terapéuticos débese afondar noutros como aprevención e incorporación social, programación e avaliación, xestión, etc.

2. Garantiza–la formación pregrao en drogodependencias nas titulacións relacionadascoas áreas sanitaria, legal, social e educativa reciban unha adecuada formación depregrao en drogodependencias.

3. Planificación e desenvolvemento de programas de posgrao en drogodependencias,dirixidos ós profesionais do PGD e doutros ámbitos relacionados con este campo.

4. Promoción de accións continuadas de carácter formativo para os diferentes equiposde intervención en drogodependencias do PGD.

5. Oferta de formación en estratexias de prevención de riscos (sexo mais seguro e con-sumo de menor risco) ós profesionais dos centros de atención a drogodependentesdo PGD.

6. Colaboración cos Colexios Profesionais das áreas sanitaria, legal, social e educativapara o desenvolvemento de procesos de formación interdisciplinar e básica en dro-godependencias, das diferentes profesións pertencentes a estas áreas.

7. Apoio ás iniciativas sociais no desenvolvemento de procesos formativos ligados a ac-tuacións que estas organizan.


1. Durante 2001 e anos sucesivos, a Consellería de Sanidade coordinarase coa Conselle-ría de Educación e Ordenación Universitaria para o desenvolvemento das seguintesactuacións:

1.1. No 2003 haberase ofertado ás Universidades de Galicia módulos formativossobre prevención, asistencia e incorporación social en drogodependencias,para os plans de estudios en materias optativas e de libre elección, así comonas materias troncais, en titulacións universitarias vinculadas ás áreas educa-tiva, social, legal e de saúde.

1.2. No ano 2003 haberase ofertado ás Universidades de Galicia módulos especí-ficos de formación de posgrao en materia de prevención, asistencia,incorporación social, investigación e avaliación das drogodependencias.

1.3. Impulsar que os programas de formación especializada de titulados universitariosdas áreas de saúde e ciencias sociais actualicen e inclúan materias relacionadascoa prevención, asistencia e incorporación social en drogodependencias.


1.4. Promover que as Universidades de Galicia contribúan, con recursos docentes,investigadores e informativos, á formación e actualización de coñecementosnesta materia por parte de diferentes colectivos e profesionais.

1.5. No ano 2003 o PGD haberá ofertado contidos curriculares para os ciclos for-mativos non universitarios de grao medio e superior en materia deprevención, asistencia e incorporación social en drogodependencias naquelastitulacións vinculadas ás áreas educativa, social, legal e de saúde.

1.6. Durante o período 2001–04, se promoverá a formación en investigación so-bre drogodependencias como área específica.

2. Durante 2001 e anos sucesivos, a Consellería de Sanidade coordinarase coa Conselle-ría de Familia, Promoción do Emprego, Muller e Xuventude para o desenvolvementodas seguintes actuacións:

2.1. Realización de actividades de formación e reciclaxe de mediadores sociais e en-tidades de acción voluntaria (animadores socioculturais, monitores–asesores,etc) a través de módulos formativos básicos de carácter fundamentalmentepráctico, nos que se inclúan coñecementos fundamentais en drogodependen-cias e específicos das actividades que poidan realizar neste campo.

3. A Consellería de Sanidade a través da oficina do Comisionado do PGD, colaboraráno desenvolvemento das seguintes actuacións:

3.1. Establecemento dun programa de formación continuada, con carácter anual,para os profesionais integrados no PGD, permitíndolles incorporar á súa prác-tica diaria os cambios e avances que se vaian operando nos distintos áreas deintervención das drogodependencias.

3.2. Mantemento da formación ós profesionais da rede de atención a drogode-pendentes do PGD en estratexias de prevención de riscos (sexo mais seguro econsumo de menor risco).

3.3. Durante o periodo de 2001–2004, darase continuidade á oferta de formaciónpráctica e titorías nos centros da rede de atención para os alumnos de cursosde pre e posgrao.

3.4. No ano 2003 o PGD haberá ofertado módulos formativos sobre prevención,asistencia e incorporación social en drogodependencias ós Colexios Profesio-nais das áreas sanitaria, legal, social e educativa para o establecemento deprogramas formativos en materia de drogodependencias que promovan a in-tegración da multidisciplinariedade coas ligadas ó exercicio profesionalespecífico de cada unha das áreas mencionadas.

3.5. Ofertar ó persoal de atención primaria de saúde a formación continuada que llepermita actualiza–los seus coñecementos para o diagnóstico e tratamento das en-fermidades producidas polo consumo de tabaco e abuso de bebidas alcohólicas.

3.6. Ofertar ó persoal de atención primaria de saúde e dos servicios sociais xeraispara dar consello sobre os riscos derivados do consumo de drogas e dos seusnovos patróns de consumo, a detección precoz de casos e a súa derivación ósservicios especializados da rede do PGD.

3.7. No ano 2003 o PGD facilitará ó acceso ó Servicio de Documentación, Publica-ción e Estudios constituíndose como un punto de referencia en materia dedrogodependencias para os profesionais e demais axentes sociais interesadose promovendo o intercambio constante de información básica e aplicada através das novas tecnoloxías da información.

4. No 2001–2004, a Consellería de Sanidade a través do PGD coordinarase coa Conse-llería de Xustiza, Interior e Relacións Laborais para:

4.1. Ofertar información e formación para profesionais do sistema xudicial, fun-cionarios de institucións penitenciarias e corpos de seguridade das policíasautonómica e local sobre recursos, servicios e actuacións en materia de pre-vención, asistencia e incorporación social de drogodependentes.


5. Área de investigación e avaliación(Artigos 27 e 32 da Lei 2/1996, do 8 de maio,de Galicia sobre Drogas)


Se tódolos problemas socio–sanitarios experimentan cambios, na actualidade, as drogode-pendencias tamén constitúen un fenómeno dinámico e variable, incluso nun mesmocontexto socioterritorial e durante espacios de tempo relativamente curtos. En concordan-cia con ese dinamismo e variabilidade, débense promocionar liñas de estudio einvestigacións científicas diversas, que incrementen os coñecementos existentes sobre asdrogodependencias, contribúan a estructurar novas formulacións teóricas e metodolóxicasda súa abordaxe e orienten as pautas de actuación que hai que seguir neste ámbito.

No que se refire á avaliación, hai que considerar que a mesma forma parte de todo pro-ceso de planificación, constituíndo un instrumento básico para a definición e elaboraciónde obxectivos, a asignación e distribución de recursos e a toma de decisións e as súas mo-dificacións, en relación ós distintos programas e áreas de intervención do PGD.

5.2. Liñas estratéxicas de investigación

Tendo en conta os principios de actuación desta área, formúlanse as seguintes liñas de in-vestigación:

5.2.1. Estudios periódicos sobre o consumode drogas e problemáticas asociadas

Dado que as drogodependencias representan un problema socio–sanitario de importanteextensión e innegables consecuencias, as investigacións socio–epidemiolóxicas e o sistemade indicadores das áreas preventivo–asistencial e xurídico penal, adquiren especial impor-tancia en tanto que permiten acceder a datos obxectivos, facilitando a avaliación doscambios e avances que vai presentando en Galicia o fenómeno das drogas, incluíndo as sú-as diferentes secuencias temporais.

De acordo con esto, realizaránse enquisas socioepidemiolóxicas dirixidas tanto a secto-res concretos coma á poboación xeral de Galicia, que recollerán información sobre ásseguintes variables:

1. Prevalencia do consumo de tódalas substancias capaces de xerar dependencia.

2. Territorialización deste consumo: área de saúde, zona de costa/interior, consumoglobal de Galicia.

3. Percepción social do fenómeno “droga”, tanto a nivel de poboación xeral como desectores poboacionais concretos, cos cambios que mesma vai experimentando.

4. Evolución do consumo de drogas en Galicia e diferencias do mesmo con outras Co-munidades Autónomas.

5. Avaliación de factores de risco social e de protección relacionados có consumo dedrogas.

Ademáis, analizaranse os resultados dos sistemas de información das áreas asistencial ede prevención e incorporación social, así como diversos indicadores de patoloxías relacio-nadas coas drogodependencias (mortalidade, VIH/SIDA,…).

5.2.2. Promoción da investigación científica

Un dos retos fundamentais do PGD será o impulso de estudios científicos, nas súas múlti-ples vertentes, que permitan estimular e enriquece–los coñecementos existentes enmateria de drogas e drogodependencias. Hai que considerar, ó respecto, a especial impor-


tancia que para os profesionais que teñen unha actividade que se relaciona coas drogode-pendencias, ten o desenvolvemento de liñas de investigación científica de tipo cualitativoe carácter aplicado, que lles permita acceder e dispoñer dos máximos elementos teóricos emetodolóxicos que apoien a súa praxe cotiá.

Tendo en conta todo o anterior, a Consellería de Sanidade a través do PGD, continuarápromocionando tanto a investigación en drogodependencias, como a súa difusión me-diante diferentes vías: fomento de axudas á investigación (becas e premios deinvestigación) e mantemento da “Colección Drogodependencias”, onde se veñen difun-dindo traballos científicos que teñen especial significación, sobre todo a nivelmetodolóxico e teórico–práctico, para a articulación de respostas técnicas e operativas ásproblemáticas relacionadas coas drogas, nas súas distintas vertentes.

5.3. Obxectivos


1. Realización periódica de enquisas e estudios socio–epidemiolóxicos sobre o consu-mo de drogas en Galicia, que permitan facer un seguimento e coñece–la evoluciónda incidencia e prevalencia do consumo así como dos factores socioeconómicos e sa-nitarios relacionados co mesmo.

2. Optimización do proceso de informatización dos centros e programas do PGD. Bus-carase a axilización da transmisión de información tanto na rede do PGD coma conoutros Departamentos da Consellería de Sanidade da Xunta de Galicia ou outras es-tructuras supracomunitarias.

3. Mantemento e desenvolvemento do Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) doscentros e programas do PGD, que facilita a valoración da eficacia, eficiencia e efec-tividade das actuacións e programas asistenciais.

4. Mantemento e desenvolvemento do Sistema de Avaliación de Prevención e Incor-poración Social (SAPI) dos equipos de prevención e incorporación social do PGD, quefacilita a valoración da eficacia, eficiencia e efectividade das súas intervencións.

5. Mantemento e potenciación da investigación e difusión de traballos científicos, asícomo dos fondos e recursos documentais en materia de drogodependencias da Con-sellería de Sanidade e outros Departamentos da Xunta de Galicia.


1. Durante 2001 e anos sucesivos a Consellería de Sanidade manterá as liñas de inves-tigación socio–epidemiolóxica seguidas anteriormente que, entre outras funcións,han de contribuír á distribución racional de recursos.

2. Durante 2001 e anos sucesivos manterase a colaboración co Sistema Estatal de In-formación sobre Toxicomanías e potenciarase o desenvolvemento de novosIndicadores para o Sistema de Información Sanitaria sobre Drogas do PGD (SISPGD).

3. Durante o ano 2001 e seguintes a Consellería de Sanidade, a través de Comisionadodo PGD e en base ós indicadores de avaliación xa en funcionamento, promoverá odesenvolvemento dun sistema de indicadores de calidade da atención, tanto para aárea asistencial como a de prevención e incorporación social.

4. A partir do ano 2002, e con carácter bianual, convocaranse as axudas con cargo ó“Fondo de Investigación de Galicia sobre Drogodependencias” (FIGAD), creada po-la orde do 24 de abril de 1997 (D.O.G., 22.05.97).

5. Simultaneamente, manterase aberta a posibilidade de financiar directamente pro-xectos de investigación de elevado interese científico e técnico para o PGD.

6. A partir do ano 2003, e con periodicidade quinquenal, convocaranse os “PremiosXunta de Galicia para Traballos de Investigación sobre Drogodependencias”.


7. Durante o 2001 e anos sucesivos a Consellería de Sanidade seguirá editando a “Co-lección Drogodependencias da Xunta de Galicia”, nas súas series de “Estudios” e de“Documentos”. A devandita colección está integrada por traballos científicos orixi-nais, relevantes para un mellor coñecemento do problema así como para aaplicación de novas estratexias fronte ó mesmo.

8. Durante o 2001 e anos sucesivos, a Consellería de Sanidade, en colaboración coa Se-cretaría Xeral de Investigación e Desenvolvemento e outros Departamentos da Xuntade Galicia, apoiará a realización de investigacións sobre diversos aspectos relaciona-dos coas drogodependencias, a través de bolsas ou outras modalidades de axuda.

9. A partir do ano 2001, a Consellería de Sanidade, a través do Comisionado do PGD,elaborará, con carácter bianual, o informe do OGD sobre a situación, evolución pre-visible e proposta de medidas para adoptar en relación coa problemática xeradapolas drogodependencias en Galicia.

10. En 2001, a Consellería de Sanidade, a través do Comisionado do PGD creará unhaUnidade de Referencia do Sistema de Avaliación Asistencial do PGD e a súa aplica-cion informática de xestión, que terá por obxeto a unificación de criterios decodificación da información rexistrada e a revisión e análise das cuestións eviden-ciadas pola evolución da dinámica do proceso asitencial na rede do PGD e a súarepercusión neste sistema de avaliación sanitario–asistencial.

5.4. Sistemas de avaliación dos programas e recursos

A recollida e a análise de datos sobre os programas e recursos do PGD constitúe un puntode apoio insubstituíble para o seu proceso de desenvolvemento e consolidación. Hai queter presente, de acordo coa OMS, que a avaliación é “o medio sistemático de aprender em-piricamente e de utiliza–las leccións aprendidas para o cambio ou mellora das actividadesdos programas, o fomento da planificación e a toma de decisións máis racional”.

Dada a decisiva contribución dos sistemas de avaliación na planificación de programas,no establecemento de estratexias de intervención e na distribución eficaz dos recursos queinterveñen nas prestacións de servicios das diferentes áreas do PGD, e tendo en conta ta-mén, que a consolidación e avaliación da asistencia ós drogodependentes en Galicia era oobxectivo primordial do anterior documento do plan, priorizouse a elaboración do diseñodo “Sistema de Avaliación Asistencial” (SAA), que comezou a aplicarse en xaneiro de 1994en coordinación co SEIT.

O modelo adoptado co SAA é o dun sistema de información multicéntrico que realizaunha recollida de datos homoxéneos establecendo unha liña base que rexistra toda a po-boación que inicia tratamento, á vez que consigna as actuacións que se realizan con cadaun dos pacientes. Isto permite, a curto prazo, a avaliación do funcionamento e rendemen-to dos diferentes programas e centros e, a longo prazo, a realización de estudios deseguimento e eficacia dos tratamentos.

Nembargantes, dada a importancia atribuída polo PGD á área de avaliación como ins-trumento para a elaboración de programas de mellora da calidade das distintasintervencións no campo das drogodependencias, esta non se circunscribe sóio ós progra-mas asistenciais. Nesta liña, tras un estudio previo, deseñouse o “Sistema de Avaliación dosProgramas de Prevención/Incorporación Social”, que se implantou en 1998.

En definitiva, os sistemas de avaliación dos distintos recursos de intervención do PGD,posibilitaron unha maior sistematización na recollida de información, unha adecuada va-loración da eficacia, eficiencia e efectividade dos mesmos facilitando ademais, aimplantación dunha política de calidade que permite establece–las suficientes garantíaspara a consecución dos obxectivos inicialmente propostos.

Despois desta primeira fase de deseño e implantación dos devanditos mecanismos deavaliación, no período de vixencia do actual PGD, priorizarase o desenvolvemento de indi-


cadores de calidade da atención que permitan mellorar e optimiza–las estratexias de in-tervención, tanto no campo da asistencia como no da prevención e incorporación social dosdrogodependentes da nosa comunidade. O desenvolvemento deste sistema de indicadoresde calidade da atención adoptará dúas vertentes:

■ Elección de entre os indicadores actuais aqueles que aporten a información básica so-bre o funcionamento dos distintos recursos do PGD.

■ Diseño de índices comparativos discriminantes que orienten sobre a calidade daatención.

5.5. Observatorio de Galicia sobre Drogas (OGD)

Na actualidade, practicamente tódolos organismos implicados na loita contra as drogode-pendencias, dende os distintos campos que esta leva consigo, dispoñen dunha serie desistemas de información co obxecto de coñecer e avalia–las súas actuacións e planificar no-vas estratexias de intervención.

Sen embargo, a utilización de tantos indicadores, moitas veces insuficientemente con-trastados, para coñecer unha realidade pluricausal e tan dinámica coma a dasdrogodependencias, pode xerar serias distorsións na percepción desta problemática e oca-sionar graves desaxustes na planificación das medidas de intervención ante a mesma. De ahí,a necesidade de unifica–los datos que se obteñen de forma parcial a través dos diversos sis-temas de recollida de información existentes para permitir unha visión global máis axustada.

Así, dado o dinamismo e a continua evolución do fenómeno das drogodependencias ea necesidade de dispoñer dunha información actualizada, fiable e comparable que permi-ta un coñecemento pormenorizado acerca desta problemática, entendeuse necesario acreación dun panel de expertos na materia que tivera por finalidade a análise e a difusiónde información sobre dito fenómeno.

Por outro lado, esta necesidade aparecía xa recollida entre as recomendacións formu-ladas no Dictame da Comisión non Permanente do Parlamento de Galicia para o estudio darepercusión socio–económica e sanitaria do narcotráfico na nosa Comunidade Autónoma.A universalidade desta necesidade, levou ó Parlamento da Unión Europea a crear en Fe-breiro de 1993 o Observatorio Europeo contra a Droga e as Toxicomanías, recomendandoexpresamente a apertura de dispositivos análogos nos demais países da UE, co fin de cum-prir funcións similares dentro do ámbito das súas competencias.

Tendo en conta estas consideracións, creouse o Observatorio de Galicia sobre Drogas, (DOGnº 164, 28.08.95). A súa finalidade consiste en contribuír a proporcionar unha visión global dofenómeno das drogodependencias nas súas diferentes vertentes, permitindo así unha melloradecuación da planificación das accións e medidas levadas a cabo no marco do PGD.

O OGD persegue os seguintes obxectivos:

1. Proponer un sistema de recollida de información que teña as características de cali-dade, fiabilidade e comparabilidade e que proporcione as bases para unha análiseeficaz en todo o referente ó fenómeno das drogodependencias en Galicia.

2. Promove–la unificación de criterios na recollida de información nos diferentes siste-mas existentes, tanto a nivel galego, coma estatal e europeo, coa finalidade degarantir unha mellor fiabilidade e comparabilidade dos datos relacionados coa pro-blemática derivada do consumo de drogas.

A información que formará parte do informe bianual do OGD, estará constituida polodenominado Conxunto Básico de Indicadores de Drogodependencias (CBID):

1. Indicadores de prevención e incorporación:

■ Número de programas de prevención según ámbito de aplicación.

■ Número de alumnos, profesores e centros en programas preventivos escolares.

■ Número de pais/nais en programas de prevención familiar.


■ Número de participantes en actividades de prevención comunitaria.

■ Número de programas de incorporación social.

■ Tasa de cobertura de poboación total na Comunidade Autónoma.

■ Tasa de cobertura respecto á poboación destinataria das actividades.

■ Número e tipo de actividades por ámbito de intervención.

■ Número e tipoloxía de profesionais e total de horas de dedicación.

■ Orzamento por zona xeográfica, por actividades e según ámbitos de intervención.

■ Número e tipo de actividades das entidades colaboradoras.

2. Indicadores da área de asistencia:

■ Número de admisións a tratamento.

■ Número de pacientes atendidos (volumen asistencial).

■ Motivo de saída de programa.

■ Número de días en programa (permanencia).

■ Número de días con intervención (asistencia).

■ Indice de asistencia.

■ Número de intervencións (actividade).

■ Número de intervencións segundo tipo de intervención.

■ Indice de actividade.

3. Indicadores sobre a epidemioloxía do consumo de drogas en Galicia:

■ Prevalencia do consumo de tabaco, alcohol e drogas.

■ Edades de inicio no consumo.

■ De factores de risco para o consumo de drogas.

■ De factores de protección para o consumo de drogas.

■ Indices de risco por áreas de saúde.

■ De motivacións para o consumo.

■ De motivacións para o non consumo.

■ Consecuencias percibidas do consumo.

■ Percepción da necesidade dun tratamento para deixa–las.

■ Motivacións percibidas para o abandono do consumo.

■ De opinións e actitudes ante as drogas na poboación xeral.

4. Indicador de ingresos hospitalarios por patoloxías asociadas ó consumo de drogas.

■ Número de altas hospitalarias por patoloxías asociadas ó consumo de drogas

5. Indicadores epidemiolóxicos da infección polo VIH/SIDA:

■ Casos acumulados da SIDA en usuarios de drogas inyectables.

■ Incidencia da SIDA en usuarios de drogas inyectables.

■ Número de casos por categorías de transmisión.

6. Indicadores do Programa de Intercambio de Xiringas:

■ Número de kits/xiringas distribuidas

■ Número de kits/xiringas intercambiadas.

■ Número de usuarios do programa

■ Número de entidades participantes no programa.

7. Indicadores de tratamento na poboación reclusa:

■ Número de admisións a tratamento.


■ Número de pacientes atendidos (volumen asistencial).

■ Motivo de saída de programa

8. Indicadores de pureza das drogas decomisadas (heroína e cocaína):

■ Grao de pureza de heroína e cocaína

■ Número e tipo de sustancias adulterantes.

9. Indicadores xurídico–penais:

■ Número de decomisos de drogas: cocaína, heroína e cannabis.

■ Número de detidos por tráfico ilícito de drogas.

■ Número de procedimentos xudiciais por tráfico de drogas.

10. Indicador de mortalidade por reacción aguda ó consumo de drogas:

■ Número anual de mortes atribuibles a reacción aguda ó consumo de drogas.

■ Tasa truncada de mortes atribuibles a reacción aguda ó consumo de drogas.

11. Indicadores do Programa de Atención Xurídico–social ó drogodependente:

■ Número de demandas.

■ Número de actividades realizadas.

Para a obtención desta información utilizaranse a seguintes fontes:

■ Sistema de Avaliación de Prevención e Incorporación Social (SAPI) do PGD: para os In-dicadores de prevención e incorporación e os Indicadores do Programa de AtenciónXurídico–social ó drogodependente.

■ Sistema de Avaliación Asistencial (SAA) do PGD: para os indicadores da área asistencial.

■ Enquisas epidemiolóxicas do PGD sobre o consumo de drogas en Galicia na poboa-ción xeral e laboral: para os indicadores sobre a epidemioloxía do consumo.

■ Conxunto Minímo Básico de Datos de altas hospitalarias do SERGAS: para o indicadorde ingresos hospitalarios por patoloxías asociadas ó consumo de drogas.

■ Rexistro Galego da SIDA da Dirección Xeral de Saúde Pública: para os indicadores epi-demiolóxicos da infección polo VIH/SIDA e os indicadores do Programa deIntercambio de Xiringas.

■ Delegacións Territoriais en Galicia do Ministerio de Sanidade e Consumo: para os in-dicadores de pureza das drogas decomisadas.

■ Memoria anual do Programa de Intervención con Drogodependentes en Centros Pe-nitenciarios da Dirección Xeral de Institucións Penitenciarias do Ministerio deInterior: para os indicadores de tratamento na poboación reclusa.

■ Fiscalía especial para a Prevención e Represión do Tráfico Ilegal de drogas en Galicia:para os indicadores xurídico–penais.

■ Memoria anual do indicador de mortalidade por reacción aguda ó consumo de drogasdo PGD: para o indicador de mortalidade por reacción aguda ó consumo de drogas.


6. Área de Coordinación(Artigos 23, 28, 29, 30 e 31 da Lei 2/1996,do 8 de maio, de Galicia sobre Drogas)


■ A complexidade biopsicosocial do fenómeno das drogodependencias prantexa a ne-cesidade de actuacións coordinadas das distintas instancias implicadas, como podenser: saúde, servicios sociais, emprego, xustiza, educación, familia e xuventude. A co-ordinación debe contemplar métodos e estratexias que favorezan a colaboración dosrecursos, co obxectivo de adecua–las actuacións ós continuos cambios que se produ-cen na evolución do consumo de drogas.

■ A coordinación, ademais, debe implicar un proceso de cooperación activa entre asdistintas administracións públicas, institucións e entidades integradas ou relaciona-das co PGD, para a elaboración de criterios de actuación homoxéneos e oestablecemento de liñas de colaboración efectiva entre estas instancias, dende osseus diferentes niveis competenciais. Dito proceso deberá facilita–la elaboración deobxectivos, a través da planificación de medidas e a adecuada estructuración de re-cursos e programas integrados ou relacionados co PGD.

■ Dacordo co artigo 23.3 da Lei 2/96 do 8 de maio de Galicia sobre Drogas: “O plan se-rá vinculante para tódalas administracións públicas e entidades privadas ouinstitucións que, con cargo ós presupostos xerais da Comunidade Autónoma, recibanfondos para o desenvolvemento de actuacións en relación co consumo de drogas eproblemática asociada, debendo as súas actuacións na dita materia axustarse ós ob-xectivos, criterios e funcións que se establezan nel.

A Consellería de Sanidade, a través do Comisionado do PGD, promoverá a coordinaciónde actuacións en materia de drogodependencias tendo en conta, polo menos, os seguintesaspectos:

■ Establecemento de normativas e disposicións legais que regulen e actualicen a composi-ción e funcións de diferentes órganos de coordinación en materia de drogodependencias.

■ Elaboración de directrices homoxéneas de actuación en materia de prevención, asis-tencia e incorporación social de drogodependentes, así como de formación,investigación e coordinación, que sirvan de base para a definición de obxectivos, xe-rais e sectoriais do PGD.

■ Planificación e distribución de funcións e responsabilidades entre as diferentes es-tructuras e ámbitos do PGD, promocionando a complementariedade de actuacións ea adecuada rendibilización dos recursos existentes.

■ Seguemento dos acordos establecidos e avaliación dos programas e actuacións,adoptando as medidas que faciliten o establecemento de conclusións sobre a efica-cia e eficiencia dos distintos medios e programas de intervención do PGD.

6. 2. Obxectivos


A Consellería de Sanidade, a través do Comisionado do PGD, promoverá o impulso, segui-mento e coordinación das actuacións do PGD propoñéndose a consecución dos seguintesobxectivos:

1. Potenciación de instancias de coordinación entre a Administración Autonómica, asAdministracións Central e Local, as ONGs e os axentes sociais que interveñan no cam-po das drogodependencias.


2. Explicita–las funcións, responsabilidades e programas de actuación encomendadosás diferentes Administracións Públicas e demais Entidades e Organismos integradosou relacionados co PGD.

3. Supervisión das medidas vixentes de inspección, control, acreditación, informaciónestatística e avaliación de actuacións dos Centros, Servicios e Establecementos queinterveñen no campo das drogodependencias.

4. Propicia–lo desenvolvemento das medidas contempladas no presente “Plan de Gali-cia sobre Drogas 2001–2004”, valorando o grao de cumprimento dos programas eobxectivos establecidos nas diferentes áreas en que se estructura o mesmo.

5. Facilita–la adecuada divulgación, entre a poboación xeral e sectores específicos damesma, das actuacións que desenvolva e impulse a Xunta de Galicia en materia dedrogodependencias.

6.2.2. Obxectivos de proceso1. O Comisionado do PGD coordinarase con outros departamentos da Consellería de

Sanidade para o desenvolvemento de accións encamiñadas á:

1.1. Aplicación da normativa vixente en materia de autorización, inspección e controlde centros asistenciais de drogodependencias, así como a de recollida de infor-mación estatística e avaliación de actuacións desenvolvidas no marco do PGD.

1.2. O desenvolvemento de medidas de coordinación que faciliten a planificacióne ordenación de actuacións e prestación de servicios en materia de drogode-pendencias. Estas actuacións enmárcanse fundamentalmente nos ámbitos dasaúde pública, atención primaria de saúde, atención especializada de saúde efarmacia e productos sanitarios, sen menoscabo doutras que se consideren deinterés en función da evolución desta problemática.

O desenvolvemento de medidas de coordinación coa rede de recursos de saúde mental,atendendo ós artigos 12 e 13 (Programas e Unidades específicas) do Decreto 389/1994, do15 de decembro, polo que se regula a saúde mental en Galicia.

2. A Consellería de Sanidade coordinarase coa Consellería de Asuntos Sociais para o desen-volvemento de medidas que faciliten a planificación e ordenación de actuacións eprestación de servicios en materia de drogodependencias no ámbito dos servicios sociais.

3. A Consellería de Sanidade coordinarase coa Consellería de Presidencia e Adminis-tración Pública para a colaboración na aplicación e desenvolvemento da Lei 2/96 do8 de maio de Galicia sobre Drogas (D.O.G. nº 100 do 22 de maio de 1996).

4. O Comisionado do PGD, potenciará a actuación coordinada dos recursos e progra-mas do PGD propiciando a adopción entre outras, das seguintes medidas:

4.1. Actualización e potenciación dos órganos colexiados de coordinación en mate-ria de drogodependencias (Decreto 341/1998, do 12 de novembro) como canlesde expresión e coordinación de actuacións das diferentes institucións e entida-des integradas e/ou relacionadas co PGD, co fin de adecuar e optimiza–loscriterios xerais de intervención nesta materia. Entre outras, promoverase o fun-cionamento dos seguintes órganos colexiados, entre outros:4.1.1. Comisión de Coordinación Interconsellerías.4.1.2. Comisión de Coordinación Interadministracións Públicas.4.1.3. Comisión de Coordinación con Organizacións non Gobernamentais.4.1.4. Comisión Galega de Acreditación, Avaliación e Control do Programa

de Tratamento con Opiáceos.4.1.5. Comisión Tripartita para o desenvolvemento do programa de Inter-

vención en drogodependencias no ámbito laboral.4.1.6. Comisión Técnica da Area de Asistencia4.1.7. Comisión Técnica da Area de Prevención.


4.1.8. Comisión Técnica da Area de Incorporación Social.

4.2. Adecuación do procedemento para o establecemento de concertos e conve-nios con ONGs e outras entidades públicas ou privadas que teñan por obxectoa prevención, asistencia, incorporación, formación e investigación en materiade drogodependencias.

4.3. Establecemento e adopción de medidas normativas e administrativas que per-mitan a coordinación efectiva dos recursos do PGD coa rede socio–sanitaria xeral.

4.4. Impulsar e avalia–lo cumprimento dos programas e accións encomendadas ós di-ferentes recursos do PGD, así como ás súas entidades titulares, seguindo asdirectrices establecidas a tal efecto neste Plan de Galicia sobre Drogas 2001–2004.

4.5. Coordina–las relacións da Consellería de Sanidade e outros departamentos daXunta de Galicia cos medios de comunicación social en materia de publicida-de institucional relativa ás drogodependencias.

5. A Consellería de Sanidade, en coordinación cos demais departamentos da Xunta deGalicia, fomentará a posta en marcha e desenvolvemento do proxecto “Cidades ga-legas contra a droga”. Este proxecto articularase a través de plans municipais quecontemplen medidas contra o consumo de drogas tanto no plano da oferta coma noda demanda. Nunha primeira fase deste proxecto procurarase a implicación das se-te cidades máis importantes de Galicia.

6.3. Estructuras e órganos de coordinación

Polo Real Decreto 1911/99 do 17 de decembro aprobouse a “Estrategia Nacional sobre Dro-gas 2000–2008”, que establece unha serie de funcións para a Administración Autonómica,enmarcadas nas seguintes liñas xerais:

■ Deseño e elaboración de Plans Autonómicos co correspondente soporte legal.

■ Deseño, coordinación, execución e avaliación de programas nas distintas áreas de in-tervención.

■ Normativa de acreditación de centros , servicios e programas.

■ Función inspectora, potestade sancionadora e cooperación policial.

■ Coordinación con outras Administracións e entidades sociais.

Para levar a cabo estas actuacións e acada–los obxectivos antes sinalados, a Conselleríade Sanidade a través do Comisionado do PGD disporá da seguinte estructura:

6.3.1. Comisionado do PGD

O Comisionado do PGD creado e organicamente adscrito á entón denominada Conselleríade Sanidade e Servicios Sociais polo Decreto 254/1997 do 10 de setembro (DOG nº 183 do23 de setembro de 1997, constitúese como o órgano encargado de asesorar, coordinar e su-pervisa–las directrices e accións que, respecto da materia obxecto da Lei 2/96, do 8 de maio,de Galicia sobre Drogas (DOG nº 100 do 22 de maio de 1996), se desenvolvan no ámbito daComunidade Autónoma de Galicia. Correspondéndolle, así mesmo, a coordinación e su-pervisión dos programas e recursos que, en relación co Plan de Galicia sobre Drogas, teñaasignada a Administración autonómica. No ano 2002, mediante o Decreto 44/2002, do 8 defebreiro, este órgano queda adscrito á Consellería de Sanidade, debendo cumprir, entre ou-tras, as seguintes obrigas que teñen que ver con esta Area de Coordinación:

1. Coordinar e supervisar, por delegación do Presidente da Comisión de CoordinaciónInterconsellerías en Materia de Drogodependencias, a execución e cumprimento porparte das distintas Consellerías da Xunta de Galicia das actuacións que esta tivera en-comendadas na loita contra as drogas.

2. Propoñer á Comisión de Coordinación Interconsellerías en Materia de Drogodepen-dencias:


■ A política xeral de actuación da Administración Autonómica en materia de dro-godependencias.

■ As accións xenéricas e específicas sobre o establecemento, modificación ou ac-tualización das normas e instruccións que regulan as materias dedrogodependencia, informando preceptivamente os proxectos ou anteproxectosque se elevan á citada Comisión.

3. Promove–la coordinación de esforzos con outras Administracións e ONGs.

4. Exerce–la dirección das comisións e ponencias técnicas que se organicen.

6.3.2. Oficina do Comisionado do PGD

A entón denominada Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, ó promulga–lo Decreto33/1993 do 19 de febreiro (DOG nº 39 do 26 de febreiro de 1993) de creación do Comisio-nado do Plan Autonómico sobre Drogodependencias (PAD) como figura aglutinadora detódalas actuacións que se desenvolvan en Galicia no ámbito das drogodependencias, con-siderou conveniente dotalo dunha estructura administrativa organizada como “Oficina doComisionado do PAD”. A regulamentación desta Oficina realizouse pola devandita Conse-llería mediante o Decreto 86/1994 do 14 de abril (DOG nº 77 do 22 de abril de 1994), sendoa súa estructura e funcións as seguintes:

a. Área de asistencia, formación e investigación, coas seguintes funcións:

■ Elaboración de proxectos de programas e prestación de asistencia técnica ó Co-misionado nas materias propias desta área.

■ Levar a cabo o seguemento dos recursos e programas do PGD, nesta área.

■ Promover e coordina–las actividades e programas que, nestas materias, xurdandende a iniciativa social, grupos de profesionais ou outros sectores.

■ Establecer un servicio de documentación sobre drogodependencias, accesible ósprofesionais do sector ou outros interesados.

■ Elaborar e poñer en funcionamento un sistema de información sobre a evolucióndo consumo de drogas en Galicia, incluíndo os seus aspectos máis relevantes.

■ Poñer en funcionamento un sistema de avaliación dos programas e recursos des-ta área.

■ Coordina–los grupos de traballo e comisións técnicas que se establezan nas ma-terias propias da área.

Aquelas funcións que nesta área se consideren convenientes para o mellor funciona-mento e execución do PGD.

b. Área de prevención, incorporación e coordinación, coas seguintes funcións:

■ Elaboración de programas e proxectos, facilitando asistencia técnica ó Comisio-nado nas materias propias da área.

■ Definir e levar a cabo o seguimento dos recursos e programas desta área.

■ Promover e coordina–las actividades e programas que, nestas materias, xurdandende a iniciativa social, grupos de profesionais ou outros sectores interesados.

■ Elaborar e poñer en funcionamento un sistema de avaliación dos programas e re-cursos desta área.

■ Coordina–los grupos de traballo e comisións técnicas que, nas materias propias daárea, se establezan.

■ Outras funcións que, en relación coas materias desta área, se estimen convenien-tes para un mellor funcionamento e execución do conxunto do PGD.

O Comisionado do PGD propiciará, co apoio desta Oficina, o desenvolvemento harmó-nico, horizontal e interdisciplinar do PGD tratando de evitar insuficiencias e duplicidadesde actuacións, potenciando a coordinación a distintos niveis.

■ Institucional: Seguirase a establece–la necesaria coordinación con:


■ Administración Autonómica: outras Direccións Xerais da Consellería de Sanidade,e outros departamentos da Xunta de Galicia con competencias en ámbitos rela-cionados coa problemática das drogodependencias.

■ Administración Central, sobre todo a través do marco que constitúen a ComisiónInterautonómica e a Conferencia Sectorial do PNsD, así como daqueles outros ór-ganos que establece a Estrategia Nacional sobre Drogas 2000–2008.

■ Administración Local: fundamentalmente a través da articulación de conveniospara o apoio, cooperación, cofinanciación e execución de programas de actuaciónpreferentemente nas áreas de asistencia, prevención e incorporación social.

■ Con ONGs e outras entidades sociais: con aquelas que interveñen, fundamentalmen-te, nos ámbitos da prevención, asistencia e incorporación, así como cos seus órganosde representación.

■ Técnica. A súa finalidade será facilita–lo establecemento de directrices e a execuciónde programas e actuacións, tanto en conexión coa administración central coma condistintos organismos e entidades de ámbito autonómico.

6.3.3. Órganos de asesoramento e coordinación

No Decreto 341/1998, do 12 de novembro (D.O.G. nº 234 do 2 decembro de 1998) regúlasea composición e funcionamento dos órganos colexiados na área das drogodependencias,contemplándose os seguintes:

■ “Comisión de Coordinación Interconsellerías”, que asegura a unidade de programa-ción e a coordinación de tódalas actuacións e proxectos da Xunta de Galicia enmateria de drogodependencias.

■ “Comisión de Coordinación Interadministracións Públicas”, que se constitúe como ór-gano de coordinación de proxectos, programacións e actuacións en materia dedrogodependencias que a Administración Central, Deputacións Provinciais e Conce-llos desenvolven no ámbito territorial de Galicia.

■ “Comisión de coordinación de ONGs”, estructurada como órgano de coordinación deproxectos, programacións e actuacións que desenvolvan as ONGs en relación coa pro-blemática das drogodependencias, no ámbito da Comunidade Autónoma Galega.

■ “Comisión Galega de Acreditación, Avaliación e Control do Programa de Tratamen-to con Opiáceos”, que se constitúe como órgano de coordinación e asesoramentonesta modalidade de tratamentos.

■ “Comisión Tripartita para o Desenvolvemento do Programa de Intervención en Dro-godependencias no Ámbito Laboral”, que se constitúe como órgano de coordinaciónentre a administración, empresas e organizacións sindicais fundamentalmente paraa adopción de medidas tendentes a previ–lo consumo de drogas nese ámbito.

Ademais destes órganos colexiados, para o período de vixencia deste Plan, establece-ranse dúas Comisións Técnicas:

■ Comisión Técnica da Area de Asistencia.

■ Comisión Técnica da Area de Prevención e Incorporación Social.

Estas Comisións estarán compostas por representantes dos profesionais da rede asis-tencial e de prevención e incorporación social, ademais de persoal da Oficina doComisionado. As funcións encomendadas a ditas Comisións terán como liñas básicas:

■ O asesoramento técnico ó Comisionado do PGD naqueles asuntos que así o requiran.

■ A coordinación e posta en común de programas e actividades que se estén levandoa cabo nos distintos ámbitos de intervención.

■ A actualización de estratexias e programas en vigor, así como a elaboración e segue-mento doutros novos que se podan poñer en marcha.


6.3.4. Instancias e órganos supracomunitarios

En relación a instancias e órganos nacionais o PGD, a través do Comisionado e a súa Oficina,participou na elaboración da “Estrategia Nacional sobre Drogas 2000–2008” aprobada poloReal Decreto 1911/99 do 17 de decembro. A Estrategia Nacional sobre Drogas 2000–2008 tencomo finalidade actualiza–lo Plan Nacional sobre Drogas, orientando, impulsando e coordi-nando as diferentes actuacións de Administracións Públicas e ONGs. que se adican á atenciónás drogodependencias. .Por outra parte, tamén ten colaborado con algún dos órganos doPlan Nacional sobre Drogas, concretamente: Conferencia Sectorial, Comisión Interautonómi-ca e diferentes Comités Técnicos. Esta participación terá a súa continuidade en anos sucesivos,fundamentalmente no seguemento da aplicación da devandita Estrategia e doutras acciónsde coordinación con instancias nacionais e internacionais.

No ámbito internacional, o PGD ten establecido tamén contactos e relacións con ins-tancias e órganos da Unión Europea e Iberoamérica, para o estudio e a realizaciónconxunta de proxectos e programas. De xeito moi especial, destaca a colaboración coa Co-munidade de Traballo Galicia–Norte de Portugal.

6.4. Ámbitos da coordinación: Administración Central e Local. Or-ganizacións non gubernamentais e outras entidades sociais

O principio de corresponsabilidade social ha de impregna–la coordinación das actuaciónsno marco do PGD, en que outras instancias administrativas e da sociedade civil deben se-guir tomando un papel activo para a correcta abordaxe desta problemática.

6.4.1. Administración Central

A Estrategia Nacional sobre Drogas 2000–2008 establece as seguintes funcións:

■ Reducción da demanda: dirixindo as súas actuacións en torno á prevención, especial-mente nos campos da investigación, coordinación da formación e a avaliación.

■ Reducción da oferta: represión do tráfico ilícito de drogas e as súas vinculacións cobranqueo de capitais e crimen organizado, así como a regulación normativa e con-trol de precursores.

■ Cooperación internacional: con participación activa nas estructuras de coordinacióneuropeas, así como na cooperación para o desenvolvemento en Iberoamérica.

■ Coordinación de políticas de intervención e armonización de lexislacións das distin-tas Administracións implicadas.

6.4.2. Administración Local

Tendo en conta a citada Estrategia Nacional sobre Drogas 2000–2008, a Administración Lo-cal no marco das súas competencias debe ter unha implicación importante:

■ nas políticas de prevención e incorporación social.

■ nas medidas de limitación da oferta e dispoñibilidade, fundamentalmente de drogaslegais.

■ Na función inspectora e potestade sancionadora, así como na cooperación da policíalocal.

■ Na coordinación das intervención en materia de drogas a nivel local.

Actualmente, en Galicia 119 concellos participan no PGD desenvolvendo programasasistenciais, de prevención e de incorporación. Así mesmo, as Deputacións poñen en mar-cha axudas e medidas de apoio a persoas afectadas por problemas derivados do consumode drogas e as súas familias, e facilitan medios técnicos para o desenvolvemento de activi-dades de formación ou de difusión das actividades.

As funcións sinaladas anteriormente, terán a súa articulación a través de.


a. Plans municipais sobre drogodependencias. O PGD considera relevante o deseño eposta en marcha, ou continuidade no seu caso, destes Plans nas sete cidades demaior entidade poboacional de Galicia. Estes concellos deberán dispoñer de parti-das e aplicacións presupostarias propias para este obxectivo, aínda cando seestablezan convenios e se fixen acordos programáticos no marco do PGD.

b. Plans intermunicipais sobre drogodependencias. O PGD impulsará a creación, ou acontinuidade no seu caso, de plans intermunicipais que agrupen concellos dunha zo-na ben delimitada e que, pola súa entidade poboacional, non sexan susceptibles deiniciar e manter un plan municipal. A estes efectos, o Mapa Comarcal de Galicia po-de supor unha boa referencia.Os concellos que xa dispoñen de programas de prevención e/ou incorporación coor-dinados co PGD, impulsarán e optimizarán estes programas.

c. Programación centrada na Prevención e na Incorporación Social, en canto áreas fun-damentais de actuación destes plans municipais. En determinados casos, e de acordocoas prioridades establecidas no marco do PGD, poderanse pór en marcha serviciosasistenciais de drogodependencias.

d. Apoio e coordinación coas ONGs da súa zona de influencia. Atendendo ás pautas edirectrices emanadas da coordinación co PGD, a Administración Local establecerámedidas de coordinación co movemento social que actúa no seu ámbito xeográfico.

6.4.3. Organizacións non gobernamentais

Tendo en conta a Estrategia Nacional sobre Drogas 2000–2008 considérase que as ONGs te-ñen un papel decisivo no PGD que se articula a través de:

■ Cooperación coas Administracións Públicas nos diferentes ámbitos de intervención,non sustituíndoa nin creando redes ou sistemas paralelos.

■ Autorización ou acreditación por parte da Administración dos seus programas.

■ Participación nos órganos cidadáns e consultivos establecidos a tal efecto.

■ Propoñer, promover e desenvolver actuacións específicas próximas á comunidade.

O PGD apoia na actualidade a 32 asociacións, das que 5 dispoñen de servicios de asis-tencia. Atendendo ós criterios e prioridades do PGD, e observando sempre un gran respectoá independencia da sociedade civil, ás ONGs que interveñen en drogodependencias corres-ponderíalles:

■ impulsar programas e actividades nas áreas de prevención e ou incorporación, nosque participen outros colectivos e asociacións do seu contorno segundo principios ecriterios da intervención comunitaria.

■ Participar nas estructuras e órganos que se promovan para a coordinación de pro-gramas e actuacións en drogodependencias. Neste sentido, considérase moiimportante o papel que pode desempeña–la Federación Galega de Asociacións deAxuda ó Drogodependente (FEGAD).

■ Coñecer e participar do modelo de intervención e avaliación que o órgano coordina-dor do PGD ten establecido para os programas de prevención e de incorporación.

6.4.4. Outras entidades sociais

Dacordo coa Estrategia Nacional sobre Drogas 2000–2008 existen outras entidades ou axen-tes sociais que, non tendo como prioridade a intervención en drogodependencias, sí podendesempeñar unha serie de funcións relevantes nesta materia. Concretamente, cítanse:

■ Entidades sociais (Universidades, Fundacións,…), que articularán ditas intervencións es-pecíficas sobre drogas no marco dos Plans Autonómicos e do Plan Nacional sobre Drogas.

■ Axentes sociais (Empresarios, Sindicatos), que promoverán e desenvolverán actua-cións especificamente deseñadas para reduci–las consecuencias dos usos de drogasdos traballadores esencialmente nos lugares de traballo.


DOCUMENTOS 29

Plan

de

Gal

icia

so

bre

dro

gas

200

1-20

04


DOCUMENTOS

29Plan de Galiciasobre drogas 2001-2004

€¦ · agradecementos a tódalas persoas que, a título individual ou en r epresentación de...

Documents