รศ. ดร. วโรจน สารรตนะ

หลกสตรศกษาศาสตรดษฎบณฑตสาขาวชาการบรหารการศกษา

มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย 2556

EFFECTIVE PROBLEM

SOLVING

for

นโยบาย (Policy)นโยบาย (Policy) หมายถง แนวหรอวธการเพ�อการปฏบตท�รฐบาล หรอสถาบน หรอกลม หรอบคคล เลอกจากทางเลอกหลายๆ ทาง เพ�อใชเปนแนวทางการปฏบต โดยปกตจะสะทอนใหเหนถงการตดสนใจในปจจบนเพ�อการแกปญหาท�มประสทธผลและเพ�ออนาคตท�ดกวา

Policy process

การวจยเชงนโยบาย เก�ยวของกบข �นตอนการกาหนดนโยบาย ยงไมถงข �นนาไปปฏบตและประเมนผล

องคประกอบของนโยบาย...องคประกอบของนโยบายท�สาคญ 2 องคประกอบ คอ

1) วตถประสงคของนโยบาย (policy objectives)

2) แนวทางของนโยบาย (policy means)

โดยวตถประสงคของนโยบาย หมายถง “จดหมาย” (ends) ท�คาดหวงใหบรรลผล และแนวทางของนโยบายหมายถง “วถทาง”

(means) ท�จะทาใหบรรลผลในจดหมายน �น ซ�งจดหมายหน�งๆ อาจมแนวทางเพ�อการปฏบตท�หลากหลาย ในทางกลบกน แนวทางหน�งอาจเพ�อการบรรลผลเกนกวาหน�งจดหมายได

Policy objectives

Policy means

องคประกอบของนโยบาย...ในบางคร �ง

ในบางคร �งอาจมองคประกอบสวนท�สามดวย คอ 3) กลไกของนโยบาย (policy mechanism) ในความหมายดงน � ...เพ�อใหนาเอา “แนวทางหน�งๆ หรอแนวทางโดยภาพรวม” ไปปฏบตใหเกดผลตาม “วตถประสงค” ท�กาหนด ตองม “กลไกหรอเง�อนไขอะไรบาง.... ก ข ค ....”

กลไกหรอเง�อนไข.... ปจจยภายใน ไดแก คน เงน วสดอปกรณ และวธการ และปจจยภายนอก ไดแก สภาพแวดลอมทางการเมอง ทางเศรษฐกจ ทางสงคม

ผลลพธจากการวจย

ผลจากการวจยเชงนโยบาย.... จะทาใหได “ขอเสนอเชงนโยบาย” (บางกรณเรยกวาขอเสนอเชงยทธศาสตร หรอบางกรณเรยกวาขอเสนอแผนท�ยทธศาสตร หรออ�นๆ ตามความเหมาะสม) ท�มองคประกอบอยางนอย 2 องคประกอบ คอ 1) วตถประสงคของนโยบาย

(policy objective) และ 2) แนวทางของนโยบาย (policy means)

บางกรณอาจกาหนดเปน 3 องคประกอบ คอ 1) วตถประสงคของนโยบาย (policy objective) และ 2) แนวทางของนโยบาย (policy means) และ 3) กลไกของนโยบาย (policy mechanism) ท�จะทาใหการนาแนวทางนโยบายไปปฏบต บรรลผลตามวตถประสงคท�กาหนด เชน การออกกฎ ระเบยบ ขอบงคบ หรอกฎหมาย การจดต �งหนวยงานเฉพาะ การใชเทคนคการบรหารแนวใหม การสนบสนนจากตนสงกด เปนตน

ขอเสนอเชงนโยบาย (Proposed Policy)… ผลลพธจากการวจย

Policy objectives

Policy means

Policy means

Policy means

ขอความของ policy means และ policy mechanism หรอแมแต policy objectives ควรเสนอเปนประเดนหลก มประเดนรองขยายความประเดนหลกน �นดวย เพ�อใหเขาใจในสาระสาคญและแนวปฏบต

For effective problem solving

And for…

ขอเสนอเชงนโยบาย มงเพ�อ...

ขอเสนอเชงนโยบาย ควรเปนขอเสนอใหมๆ กระบวนทศนใหมๆ หลกๆ ท�เช�อวา หากปฏบตแลวจะชวยแกปญหาท�เกดข �นไดอยางมประสทธผล นาไปสอนาคตท�ดกวาใน

ปจจบน เปนขอเสนอท�เพ�มข �น (added on) จากงานประจา (routine work) ไมเปนประเดนเลกๆ นอยๆ หรอเปนประเดนงานประจาท�อดแนนจนขาดจดเนนสาคญ

กลายเปนแผนปฏบตการ (action plan) ของหนวยงานท�รวมทกอยางไว

การนาเสนอขอเสนอเพ�อพฒนา อาจจาแนกออกเปน ขอเสนอเพ�อการปฏบตในระยะส �น 1-2 ป เพ�อการปฏบตระยะปานกลาง 3-5 ป และเพ�อการปฏบตระยะยาว 5 ปข �นไป

FOR EFFECTIVE PROBLEM SOLVINGand for…

การเขยน “ขอเสนอเชงนโยบาย” แนะนาใหศกษารปแบบการนาเสนอ “แผนยทธศาสตร”

“แผนเชงนโยบาย” หรอ ... ของหนวยงานท�มมาตรฐาน ท�มรปแบบการนาเสนอท�ดในแนวคดหลกๆ กระชบ เขาใจงาย ส�อความหมาย ไมเย�นเยอ ไมสบสน ไมอยอาย ไมวกไปวนมา หรอแลวนาแนวคดท�ดๆ มาใชกบการเขยน “ขอเสนอเชงนโยบาย” ในงานวจยของตวเองได

อยาลม... ขอเสนอนาไปส.....การแกปญหาท�มประสทธผล...และอนาคตท�ดกวาปจจบน ไมอยกบท�หรอถอยหลง

และไมเปนขอเสนออยางเปนแผนปฏบตการ ประเดนเลกประเดนนอย

Policy researchการวจยเชงนโยบาย (Policy Research) เปนกระบวนการศกษาปญหาพ �นฐาน

ทางสงคม เพ�อใหไดขอเสนอท�เนนการปฏบตท�เปนไปได (possible action oriented recommendations) ท�ผ กาหนดนโยบายสามารถใชประกอบการตดสนใจเพ�อแกปญหาท�มประสทธผล และนาไปสอนาคตท�ดข �นกวาในปจจบน

ขอคด....ทาใหดท�สด ผลจากการวจยเปนเพยงสวนหน�งของบรรดาปจจยปอนเขา

(inputs) ท�จะนาเขาสการตดสนใจเชงนโยบาย (policy decision) ยงมปจจยปอนเขาอ�นๆ ท�จะตองนามาประกอบการตดสนใจอ�นๆ อก

การวจยเชงนโยบายไมใชเปนยาครอบจกรวาลท�จะรกษาไดทกโรคในการแกปญหาสงคมน �น ส�งท�สามารถกระทาไดกคอการแสวงหาขอมลสารสนเทศท�มคณคาเพ�อประกอบการตดสนใจ โดยคาดหวงวาจะชวยใหการแกปญหาเปนไปดวยด

กระบวนการนโยบายจะมความซบซอนย�งข �นหากปญหาท�ศกษาน �นมความซบซอน ผวจยจะตองเขาใจในสวนของผท�เก�ยวของท�มอยางมากมาย ตลอดจนกลไกสนบสนนตางๆ ใหด มฉะน �นกอาจจะไมสามารถนาเสนอใหขอมลสารสนเทศท�เปนประโยชนตอผ กาหนดนโยบายไดอยางท�คาดหวง

ลกษณะสาคญ... เปนพหมต (multi-dimension) มองปญหาท�ศกษาดวย

หลากหลายแงมม เปนวธการอปมานเชงประจกษ (empirico-inductive

approach) อปมานผลการศกษาจากกลมตวอยางไปสประชากร เพ�อทาใหขอสรปจากการวจยใชอธบายไดท�วไป(generalization)

ใหความสาคญท �งอดต ปจจบน และอนาคต ไมกาหนดกรอบตวแปรไวอยางตายตว แตเปดกวางตออทธพลและตวแปรแทรกซอนตางๆ

ตอบสนองตอความตองการของผใชผลงานวจยหรอแหลงทน เขยนใหด เสนอใหด... แสดงคณคา หรอคานยม หรอแนวคด

ใหเหนชดเจนในนยามของปญหา ปญหาการวจย การพฒนาขอเสนอแนะจากผลการวจย และการเผยแพรผลการวจย

Better Future

แนวคดท�สาคญ.... แนวคดเก�ยวกบ....การออกแบบการวจย (design of

study) วาสามารถจะดดแปลง (adapting) ผสม (combining) หรอปรบปรง (improvising) ใหมความเหมาะสมได สวนมากแลวจะไมใชระเบยบวธวจยเด�ยว แตจะเปนแบบผสมจากระเบยบวธวจยประเภทตางๆ

แนวคดท�วา.....งานวจยสวนใหญจะจบลงตรงท�การสรปผลและการใหขอเสนอแนะจากผลการวจย แตการวจยเชงนโยบายจะไมหยดลงเพยงขอเสนอแนะท�ไดมาเทาน �น แตจะศกษาตอเน�องเพ�อคาดคะเนถงโอกาสในการปฏบต (estimating the probability of implementation) ของขอเสนอแนะน �นอกดวย

วธดาเนนการวจย... 2 ข �นตอนหลก

ข �นตอนแรก การกาหนดหรอจดทา “ขอเสนอเชงนโยบาย”

ข �นตอนท�สองการคาดคะเนโอกาสในการปฏบตของขอเสนอ

ส

ข �นตอนแรก ---- การกาหนดหรอจดทา “ขอเสนอเชงนโยบาย” ควรออกแบบเปนวธวทยาการวจยแบบ

ผสม (Mixed Methodology) เพ�อใหไดขอมลจากหลากหลายแหลง

เชน......

ขอมลจากการศกษาบรบทของหนวยงานหรอพ �นท�ท�ทาการวจย (contextual study / survey study) อาจเปนการวจยเชงสารวจภายในสถาบนหรอภายในพ �นท�ท�กาหนด เชน เขตพ �นท�การศกษา จงหวด ภมภาค หรอประเทศ เปนตน เพ�อใหทราบสภาพปญหาและขอเสนอแนะ โดยใชแบบสอบถามแบบปลายเปดและปลายปด ---- ถอเปนขอมลจากบรบทท�เปนจรง จากคนในพ �นท� ถอเปนขอมลแบบลางข �นบน (bottom-up)

เพ�อโอกาสไดขอเสนอแนะท�เปดกวางอยางเปนอสระของผตอบ ควรเปนแบบสอบถามแบบปลายเปด

ข �นตอนแรก ---- การกาหนดหรอจดทา “ขอเสนอเชงนโยบาย” ควรออกแบบเปนวธวทยาการวจยแบบ

ผสม (Mixed Methodology) เพ�อใหไดขอมลจากหลากหลายแหลง

เชน.....ขอมลจากการศกษากรณตวอยางท�ประสบผลสาเรจ (outstanding/best practice) อาจเปนการศกษาเฉพาะกรณ (case study) เพ�อหาขอสรปรปแบบการพฒนาท�ประสบผลสาเรจน �น วามวตถประสงคของนโยบาย (policy objective) และแนวทางของนโยบาย (policy means) อะไรและอยางไร ซ�งหากจะใหมความหลากหลาย ควรเปนการศกษาพหกรณ (multi-cases study) --- ถอเปนขอมลเชงเปรยบเทยบ มจดมงหมายเพ�อ “นา/ยม” นโยบายท�ดๆ ของเขามาใช

ข �นตอนแรก ---- การกาหนดหรอจดทา “ขอเสนอเชงนโยบาย” ควรออกแบบเปนวธ

วทยาการวจยแบบผสม (Mixed Methodology) เพ�อใหไดขอมลจากหลากหลายแหลง

เชน....ขอมลเชงวชาการ จากทฤษฎ นโยบาย/แผน และผลงานวจย จากท�ศกษาไวในบทท� 2 หรอจากการวเคราะหเน �อหา (content analysis) เพ�มเตม --- ถอเปนขอมลจากภายนอก แบบบนลงสลาง (top-down)

ท �ง 3 กรณ ... จะทาใหไดแหลงขอมลจากท �งบรบทท�เปนจรง จากกรณตวอยางท�ประสบผลสาเรจ และจากเชงวชาการ แตหากจะเพ�มแหลงขอมลจากการสมภาษณผ เช�ยวชาญหรอผคณวฒทางวชาการ/ทางปฏบตประกอบอกดวยกได

แหลงขอมลท �งจากตารา จากเวบไซด เชน...จาก...พระบรมราโชวาท...พระราชดารส ...จาก พ.ร.บ. การศกษาแหงชาตจากแผนการศกษาแหงชาตจากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตจากนโยบายของรฐบาล จากกระทรวงศกษาธการ จากตนสงกดจากหลกการ แนวคด ทฤษฎจากกระบวนทศนใหมทางการศกษาศตวรรษท � 21จากทศนะของนกวชาการ จากงานวจย จากการประชมสมมนาทางวชาการฯลฯใหคานงถงขอมลจาก “นอกกรอบท�ทนสมย” อ�นๆ ดวย ไมยดแตนโยบายจากตนสงกด จะทาใหไดขอเสนอแนะนโยบายท�ซ�าๆ เดม ไมมอะไรใหมๆ และท�สาคญ สงคมมการเปล�ยนแปลงเรวมาก ควรเปน “แนวคดใหมๆ ปจจบน” ไมเปนขอมลยอนหลงหลายปท�ไมสอดคลองกบยคสมยปจจบนและอนาคตแลว

Content Analysis

ข �นตอนแรก --- จดทาราง..

ขอมลจาก 3-4 แหลงดงกลาว.... ผวจยจะนามาสงเคราะหเพ�อกาหนดเปน "รางขอเสนอเชงนโยบาย” ใน 2 องคประกอบสาคญ คอ วตถประสงคท�คาดหวงใหเกดข �น และแนวทางปฏบตเพ�อใหบรรลวตถประสงคน �น โดยในข �นตอนการสงเคราะหขอมลจาก 3-4 แหลงมาเปนรางขอเสนอเชงนโยบายน � ผวจยอาจอาศยหลกการมสวนรวม โดยจดการสมมนาเชงปฏบตการของ “ผมสวนไดเสย” เพ�อใหมการระดมสมองของคนท�เก�ยวของหลายฝาย ซ�งจะทาใหไดขอเสนอเชงนโยบายท�ผานการกล�นกรองไดดกวาท�ผวจยจะจดทาเพยงลาพง

วตถประสงคท�คาดหวงใหเกดข �น

แนวทางปฏบตเพ�อใหบรรลวตถประสงค

กลไกสนบสนน

ผวจย + ผ มสวนไดเสย.....จดทาราง

Survey Study

Multi-case

study

Content analysis

ขอมลท�ไดจากการวจย 3 แหลง โดยเฉพาะจากการวเคราะหเน�อหา จะมมากมาย ตองมการกล �นกรอง ตามกรอบประเดนหลก โดยใชเกณฑท�ผวจยกาหนดวาจะใชเกณฑอะไรบาง หากไมกล �นกรอง จะทาใหมขอเสนอเลกๆ นอยๆ มากมาย

แหลง content analysis ท �งจากเอกสารและอนเตอรเนต

xxxxxx

xxx

รางขอเสนอเชงนโยบาย...อยาลม..มเปาหมาย และตรงเปาหมายตามเกณฑท�กาหนด

คาดหวงใหเกดอะไร.. จะทาไดอยางไร....ม

เง�อนไข/กลไกสนบสนนอยางไร.... นาเสนอประเดนหลกและประเดนรองท�ขยายความใหเขาใจถงแนวปฏบตท�เปนไปได แกปญหาไดอยางมประสทธผล เกดส�งท�ด

ข �นกวาเดม (better future) นาเสนองายตอการทาความเขาใจ กระชบ ชดเจน ไมวกวน ไมมากมายเลกๆ นอยๆ ... หากม

mind map ประกอบ จะทาใหชดเจนข �นหรอไม ลองทาด

ยอนกลบไปดขอแนะนาการเขยน “ขอเสนอเชงนโยบาย” ขางตน

ชวยกนคด......มอะไรอก..

มขอคดเหนอะไรท�ดๆๆๆ เพ�อใหได “รางขอเสนอเชงนโยบาย” ท�ดๆๆ ข �นอก

ข �นตอนท� 2 -- คาดคะเนโอกาสในการปฏบตของขอเสนอเชงนโยบายการคาดคะเนโอกาสในการปฏบตของขอเสนอเชงนโยบาย น �น หากพจารณาจากแนวคดด �งเดม “ผวจยเปนผดาเนนการวจย” ดงน � 1) การวเคราะหอานาจของผมสวนไดเสยท�จะมอทธพลตอการตดสนใจนโยบาย 2) การวเคราะหศกยภาพขององคการ 3) การคาดการณถงผลกระทบท�จะเกดข �น 4) การคาดคะเนโอกาสในการปฏบต 5) การจดเตรยมใหขอเสนอแนะสดทาย

กจกรรมเหลาน �สามารถนาเอาหลกการมสวนรวมจากผมสวนไดเสยมาแทนได กลาวคอ เปล�ยนจากการท� “ผวจย” เปนผศกษาวเคราะหในองคประกอบดานตางๆ ดวยตนเอง ไปเปนใช “หลกการมสวนรวมจากผมสวนไดเสย” มารวมกนคด รวมกนวเคราะห และรวมกนใหขอเสนอแนะแทน โดยใชขอมลท�ไดจากการวจยในข �นตอนแรกมาใชประกอบการพจารณา เสมอนเปนการวเคราะหอทธพลและทาทการสนบสนนของผมสวนไดเสยไปดวยในตว ขณะเดยวกนกพจารณาถงความเปนไปไดไปดวย จากเกณฑท�

กาหนดใชประกอบการพจารณา เชน เกณฑความเปนไปได (feasible) และเกณฑการยอมรบ (acceptable) เปนตน ถอเปน “การวจยเชงนโยบายแบบมสวนรวม” (Participatory Policy Research: PPR)

ข �นตอนท� 2 – คาดคะเนโอกาสในการปฏบตของขอเสนอเชงนโยบาย...กจกรรมท�ใช...ตามความเหมาะสม..และตามศกยภาพ

เชน

การสมภาษณเชงลก (in-depth interview)

การอภปรายกลมเปาหมาย (focus group discussion)

การสมมนากลมยอย (small group seminar)

การสมมนาเชงปฏบตการ (operational seminar)

การประชาพจารณ (public hearing)

อ�นๆ ....................

วจยเชงนโยบายแบบมสวนรวม (Participatory Policy Research: PPR) --- ข �นตอนท� 1 + ข �นตอนท� 2

การนาเสนอผลการวจย..การนาเสนอผลการวจยในสวนท�เปนการวเคราะหขอมล ในบทท� 4 อาจแยกเปน 2 ตอนตอนท� 1 ผลการวจยและรางขอเสนอเชงนโยบาย

ผลการวจยเชงสารวจ ผลการวจยพหกรณศกษา ผลการวจยเอกสาร (และอ�นๆ ถามเพ�มเตม) รางขอเสนอเชงนโยบาย

ตอนท� 2 ผลการคาดคะเนโอกาสในการปฏบตและขอเสนอเชงนโยบายฉบบสมบรณ ผลการสมภาษณเชงลก ผลการสนทนากลมเปาหมาย รางขอเสนอเชงนโยบายท�ปรบแกจากผลการสมภาษณเชงลกและการสนทนากลมเปาหมาย (หรอจดทาเปนสรป

ประเดนท�มการปรบแก) เพ�อนาขอมลสการประชาพจารณ ผลการประชาพจารณ (และอ�นๆ ถามเพ�มเตม) ขอเสนอเชงนโยบายฉบบสมบรณ

สาหรบท� 5 ควรเปนการสรป อภปรายผล และใหขอเสนอแนะในสวนท�เปน “ขอเสนอเชงนโยบาย” ไมจาเปนนาผลการวจยในข �นตอนท� 1 และผลการคาดคะเนโอกาสในการปฏบตดวยเทคนคตาง ๆ มากลาวถง

รายงานผลการวจยคาแนะนา ---- การนาเสนอผลการวจย ผวจยควรนามาเสนอเปนระยะๆ หรอหลง

เสรจส�นการทาวจยแตละข �นตอน ไมรอจนกวาเสรจส�นทกข �นตอน มฉะน �นจะเกดสภาพของภเขาขอมล หรอสภาพไดหนาลมหลง อาจมผลทาใหนาเสนอขอมลไมครบถวนสมบรณตามท�ปฏบตจรง มความสบสน อนเน�องจากความเรงรดของเวลา ความเหน�อยลา ความทอแทใจ ความหลงลม และความมากมายของขอมล

PPR….ผวจย เปนผ นาเชงวสยทศน (visionary leader)

เปนนกยทธศาสตร (strategist)

เปนนกวางแผนยทธศาสตร (strategic planner)

เปนผ นาแหงอนาคต (tomorrow’s leader)

เปนผบรหารเชงรก (proactive administrator)

เปนนกสรางสรรค (creator)

เปนนกนวตกรรม (innovator)

เปนนกบรณาการ (integrator)

เปน............Future - oriented

ส�งท�ควรทา...แตเน�นๆหากตดสนใจทาวจยเชงนโยบาย ควรเร�ม review วรรณกรรมท�เก�ยวของเพ�อนาเสนอไวในบทท� 2 เสยแตเน�นๆ เพ�อเปนขอมลพ �นฐานท�จะนาไปส “การวจยเอกสาร” หรอ “การวจยเน �อหา” ในข �นตอนแรกของการวจย

Review ท �งจากตารา จากเวบไซด และแหลงอ�นๆ โดยเนน “แนวคดใหมๆ ไมลาสมย” เพราะหากนาเอาแนวคดเกาๆ มาใช จะมผลให “การวจยเอกสาร” หรอ “การวจยเน �อหา” ในข �นตอนแรกของการวจยได “รางขอเสนอเชงนโยบาย” ท�เกาๆ ลาสมย ไมคมคา เสยเวลาทาวจยโดยเปลาประโยชน

แหลงขอมลท �งจากตารา จากอนเตอรเนต และอ�นๆ เชน...o จาก...พระบรมราโชวาท...พระราชดารส ...o จาก พ.ร.บ. การศกษาแหงชาตo จากแผนการศกษาแหงชาตo จากแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตo จากนโยบายของรฐบาล จากกระทรวงศกษาธการ จากตน

สงกดo จากหลกการ แนวคด ทฤษฎo จากกระบวนทศนใหมทางการศกษาศตวรรษท� 21o จากทศนะของนกวชาการ จากงานวจย จากการ

ประชมสมมนาทางวชาการo ฯลฯ

กรณศกษา http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Dissertation_Pdf/Kanoung.pdf

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Dissertation_Pdf/Chaiya.pdf

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Dissertation_Pdf/Napadon.pdf

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Dissertation_Pdf/Somphan.pdf

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Dissertation_Pdf/Wichit.pdf

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/Dissertation_Pdf/Komsan.pdf

http://ednet.kku.ac.th/~edad/OLD/thesis_new/tapicha.pdf

http://phd.mbuisc.ac.th/case%20study.htm