¡a tu salud mujer! zure osasunerako, -...

¡A tu salud mujer!Zure osasunerako,

emakume!

1414

594 x 210 portada cómic salud 27/5/08 11:00 Página 1

Autora: Itziar Villanueva EtxebarriaEdita: ALBOANDepósito Legal: Bi-1390-08ISBN: 978-84-611-6677-0Diseño de portada: Marra, S.L.Imprime: Lankopi S.A.

Se autoriza la reproducción parcial de esta obra, siempre queésta no tenga fines comerciales y la fuente sea citada.

Pamplona •IruñeaAvenida Barañain 2• 31011 PamplonaTel.: 948 231 302 • Fax: 948 264 308

[email protected]

BilbaoPadre Lojendio 2, 2º •48008 Bilbao

Tel.: 944 151 135 •Fax: 944 161 [email protected]

Donostia • San SebastiánC/ Ronda 7, 4º I• 20001 San Sebastián

Tel.: 943 275 173 •Fax: 943 320 [email protected]

www.alboan.org

Esta publicación forma parte de una colección de 9 cómics sobre cada uno de losObjetivos de Desarrollo del Milenio. Si tienes interés en profundizar en este temadisponemos también de otros materiales complementarios (pósteres, mandalas,cuadernos de profundización…) que los puedes solicitar en cualquiera denuestras oficinas o en nuestra página web.

Egilea: Itziar Villanueva EtxebarriaArgitaratzailea: ALBOANItzulpena: ElhuyarLege-Zenbakia: Bi-1390-08ISBN: 978-84-611-6677-0Azalako diseinu: Marra, S.L.Inprimaketa: Lankopi S.A.

Lan honen erreprodukzio partziala baimentzen da, beti erehelburu komertzialik ez badu eta iturburua aipatzen baldin bada.

IruñeaBarañain Etorbidea 2 • 31011 Iruñea

Tel.: 948 231 302 • Faxa: 948 264 [email protected]

BilboAita Lojendio 2, 2. • 48008 Bilbo


DonostiaErronda kalea, 7, 4. Ezk. • 20001 Donostia


www.alboan.org

Argitalpen hau Milurtekoko Garapen Helburuei buruzko 9 komikiz osatutakobilduma baten zati da. Gai honen inguruan sakondu nahi izanez gero bestelakomaterial osagarria ere badugu (posterrak, mandalak, sakontzeko koadernoak…)eskaria gure bulegotan zein gure web orrian egin dezakezu.

Materiales educativosALBOAN

...

9. Objetivos de Desarrollo del Milenio, ¿Herramienta para el cambioo desarrollo en rebajas? (2008)

10. ¡El planeta tierra está loco! Tienen de sobray hay personas a las que no les alcanza. (2008)

11. ¿Puedes leer este comic? (2008)

12. Las mujeres también vuelan. (2008)

13. La tierra: planeta peligroso para la infancia. (2008)

14. ¡A tu salud, mujer! (2008)

Hezkuntza baliabideak ALBOAN

...

9. Milurtekoko garapen helburuak: Aldaketarako tresnaedo garapen gaingabetua? (2008)

10. Lurra zoratuta dago! Soberan daukate eta badagoiristen ez zaion pertsonarik. (2008)

11. Posible duzu komiki hau irakurtzea? (2008)

12. Emakumeok ere hegalari. (2008)

13. Lurra: planeta arriskutusa haurtzaroarentzat. (2008)

14. Zure osasunerako, emakume! (2008)

594 x 210 portada cómic salud 27/5/08 11:00 Página 2

1

DUELA HILABETE BATZUK, ESATEA ERABAKI NUEN.

ETXEAN DENAK LOTAN ZEUDELA, LAUGARREN

UMEAREN ZAIN NENGOELA AZALDU NION

MANUELI. BELDURREZ NENGOEN, TRISTERIK,

ETA ERRUDUN SENTITZEN NINTZEN.

EZNEGARRIK EGIN,

LAZTANA.

GIZONAK ESAN ZIDAN:

“BIZITZA EZ DA BERRITXARRA; MOLDATUKO

GARA”. LASAIXEAGO SENTITUNINTZEN. GIZON ONA DA

MANUEL; ZORTEA IZAN DUT

HORRETAN. MARTA DUT IZENA,

ETA HOGEITA BI URTE DITUT,

GUTXI GORABEHERA.

297 x 210 comic salud en euskera 27/5/08 10:54 Página 1

2

HANDIK URTE-ERDIRAHASI ZEN ANDREAREN ETAGURE HERRIAREN ARTEKOHARREMANA. URRUTI BIZI DAANDREA, EUROPAKOBAZTERREN BATEAN.

GRADUONDO PRAKTIKAK “HEGOALDEKO”HERRIALDEREN BATEAN EGIN BEHAR DITUGU.

ETA BEREHALA ABIATU BEHAR DUT...

NORA, BAINA?

LATINOAMERIKA ESKATU DUT,HIZKUNTZAGATIK...

ZORAGARRI! ETA INGURUNETROPIKALA BADA, ZU IKUSTERA

JOANGO GARA UDAN, HONDARTZARA, PALMONDOETA KOKONDOEN AZPIAN ETZATERA,

UR GARDENETAN BAINATZERA...

ZAUDE ISILIK, GIZONA,BENETAN ARI DA ETA!

BAITA NI ERE! BERA, LANKIDEBOLUNTARIO: GU, TURISTA.

TURISMOA ERE LAGUNGARRIZAIO GARAPENARI!

EZDIZUTE BELDURRIK

EMATEN GAIXOTASUN TROPIKALEK? ETA

GERRILLAK? ETA BAKARDADEAK...?NI,

JOATEKOTAN,LEKU BERRIAK EZAGUTZERA JOANGONINTZATEKE... HIRU HILABETETAN

EZINGO DUZU EZEREGIN ETA!

AGIAN... EZ DAKIT... BAINA DATORRENOSTEGUNEAN ABIATUKO NAIZ!


3

ONGI ETORRI! ANDREAZARA, EZTA?

NI MIGUEL NAIZ. MARTAK ETA BIOK KOORDINATZENDUGU HEMENGO LANA.

NI MARTA NAIZ.HEMENDIK AURRERA, ZER

EGIN BEHAR DUZUNAZALDUKODIZUT.

EZ HARTU KARGAHANDIRIK, HAN EZ

DUZU ARROPA ASKORIKBEHARKO ETA. BOTA

HORIEK, BAI, ONA DIRA.HORIEN BEHARRA

IZANGO DUZUEURIA HASTEN

DENEAN.

LOKAZTI GUZTIETAN SARTZEN ZITUEN BOTAK ANDREAK,EURIA GOIAN BEHEAN HASI ZUEN ETA.

MANUEL NAIZ. LAGUNDUKODIZUT MOTXILA ERAMATEN

HARRIEN ETALOKATZAREN GAINEAN.

LEHENIKETA BEHIN, ONDOZABALDU BEGIAK ETA

BELARRIAK, ETA,BADAEZPADA, ISILIK EGON

EZ, MILAESKER.

MARTAREN OINAK, ALDIZ,HEGAKA BEZALA ZEBILTZAN...


4

ANDREAK GURE KOMUNITATEAN EGIN ZITUEN LEHEN

EGUNETAN, NOR GAREN ETA NOLA BIZI GAREN

AZALDU NION. INDIGENAK GARA. GURE HERRIXKAN

BOSTEHUN BAT PERTSONA BIZI GARA. ARTASOROAK

LANTZEN DITUGU, ARTOA BAITA GURE ELIKAGAIEN

OINARRIA. BAINA BABARRUNAK, KAFEA, FRUTA… ERE

EREITEN DITUGU. ANTOLATUTA GAUDE; IZAN ERE,

GOBERNUAK BETIDANIK BAZTERTU GAITU.

LANKIDETZA BULTZATZEN DUGU. HALA, FAMILIA

BATEKO BURUA GAIXOTZEN BADA, KOMUNITATEAK

HAREN SEME-ALABEI LAGUNTZEN DIE. GOSERIK EZ

DUGU. MALNUTRIZIO ETA GAIXOTASUNAK, UGARI…

EZ DUGU ARGIRIK, BAINA, EUROPAKO ELKARTASUN-

PROIEKTU BATI ESKER, EGUZKI-PANELAK JARRI

GENITUEN. BONBILLA KEINUKA HASTEN DENEAN,

KANDELAK ATERATZEN DITUGU. POBREAK

GARA, URTETAN LAPURRETA BESTERIK

EGIN EZ DIGUTELAKO. BAINA, DUINTASUNA

GUREKIN IZAN DUGU BETI!

MOISES, URTEETA ERDIKOMUTIKOA.

(ETA, HORBARNEAN,LASTER JAIOKODEN ANAIATXIKIA)

EGUNA ARGITU BAINO LEHENTXEAGOARTO-IRINEZKO TALOAK

ORATZENDITUGU

KAFEAREKINETA BABARRUNEKIN

JATEKO.

MANUEL EZAGUTZENDUZU; ARTASORORAKOBIDEAN DOA…

ETA HAU JUAN DA;IA HIRU URTE DITU.

ELENAK,ZAHARRENAK, LAUURTE DITU JADA.


5

EZTUL EGITEN DUGU GAUEAN, ETA HOTZIK IZATEN DUGUBIHOTZA. EMAKUME ASKO EGOTEN DIRA TRISTE SAMAR...UME ASKO IZATEAK INDARRIK GABE UZTEN GAITU, ETAEMAKUME ASKO HILTZEN DIRA ERDITZEAN. ASKO SUFRITZENDUGU. HORTXE DUZU LANERAKO AUKERA BAT: ZERGATIK EZDIZKIGUZU EMATEN OSASUN-IKASTAROAK EMAKUMEOI?

KONTSULTATEGI BAT ERAIKI DUGUDENON ARTEAN. GURE KOMUNITATEARENOSASUN-SUSTATZAILE BATEK EGITEN DULAN HAN. DOHAINTZA GISARA IRISTEN DIRENSENDAGAIAK EMATEN DIZKIGU, ETA GURESEME-ALABEI TXERTOAK JARTZEN DIZKIE.

BAINA EMAKUMEOK USTE DUGU EMAKUMESUSTATZAILEAK BEHAR DIRELA. GUTAKOASKOK GAIXORIK JARRAITZEN DUGU ETABIZKARREKO MINA IZATEN DUGU, EGURRAETA UMEAK GAINEANERAMATEN DITUGU ETA

EMAKUMEON ANTOLAKUNTZARIESKER...


6

ANATOMIA PATOLOGIKOA,MIKROBIOLOGIA,

ARTXIBOA...KANPO

KONTSULTENTZAKOERAIKUNTZA

SARRERANAGUSIA ETA LARRIALDIAK

MINARENTZAKOERAIKUNTZA

ADMINISTRAZIO-ERAIKINA

(IKASLE-PRAKTIKAK EGIN NITUENOSPITALEA...)

KOMUNITATEKO KONTSULTATEGIAZ GAIN, MENDIKO OSPITALEA

ERE ERAIKI ZEN DUELA

BI URTE. HEMENDIK

HIRU ORDURA DAGO,

ZALDIZ.


7

ARAZOAK GERO ETORRI ZIREN.HASIERAN, OPARITU EGITEN ZIGUTEN

ESNEA, BAINA, GERO, BULARREKOAESNEA BUKATU ZITZAIGUNEAN, EROSI EGIN

BEHAR IZAN GENUEN. BAINA ARAZORIK LARRIENAGURE HERRIETAKO URARENA ZEN,

EZ BAITA EDATEKO MODUKOA.HORI ZELA ETA, ESNEA KUTSATU EGITEN ZEN.

HAURRAK GAIXOTU EGIN ZIREN, BAITA HIL ERE ASKO...

MEDIKUBERRIA DA?

DUELA HIRUZPALAU URTE,OSO GIZON DOTOREAK ETORRI ZIREN

GURE KOMUNITATERA. HAURRENTZAKOESNE-ENPRESA BATEKOAK ZIREN. ESANZIGUTEN BULARRA BAINO HOBEA ZELA

UMEENTZAKO ESNE HURA.EMAKUME ASKOK UTZI GENION

BULARRA EMATEARI.

ELENAK ZORRIAKKENTZEN DIZKIZUN BITARTEAN,

TALDEKO EMAKUMEEKIN UZTEN ZAITUT.HORIEK EMANGO DIZUTE GURE

BIZIMODUAREN BERRI ZABALAGOA. NI,BANOA, EGUR BILA, HEMENDIK GERTU ZUHAITZ BAT EORITA DAGOELA ESANDIDATE ETA...


8

LASTER EKIN ZION ANDREAK EMAKUMEEI IKASTAROAK EMATEARI.

ETA BULARRAEMATEN DUGUN

BITARTEAN,HAURDUN GERA

GAITEZKE?

ETA ZER EGIN BEHARDUGU UME GEHIAGO EZ

IZATEKO LEHENDIKERE ASKOBADITUGU?

HORI DAFAMILIA-PLANGINTZA

DEITZEN DIOZUN ZERHORI, EZTA?

BAI. DATORRENASTEAN

MINTZATUKO GARAHORRETAZ.KONFORME?

HAURDUNALDIAN, OSOONA DA BIZKARRERAKO“KATUAREN JARRERA”DERITZONA, ARNASKETA

EGOKIAREKIN BATERAEGITEN BADA...

BAI.

UMEA!ZATOZ HONA!

KATUA!


9

HORREKIN BATERA, GAIXOTASUNAK ETA BANAKETA ETORRI ZIREN.

SOLDADUAK ETORRI ZIRENEAN, PROSTITUZIOARIEKIN ZIOTEN EMAKUME BATZUEK, POBREZIAUXATU NAHIRIK. BAKARDADEA ETABELDURRA AURKITU ZITUZTEN.

BESTE BATZUK –SOLDADUEN EMAZTEAK–

GERRARA JOATEN IKUSI ZITUZTEN GIZONAK,

ETA HAIEN ZAIN GERATU ZIREN.

BESTE BATZUEK MENDIRAJO ZUTEN, EZKUTUAN,GERRILLARIEKIN.

LASTER OHARTU ZEN BADELA SAKONAGOKO BESTE OINAZE BAT,EZ TREBAKUNTZAK EZ SENDAGAIEK KENTZEN EZ DUTENA.BIDEGABEKERIAK SORTZEN DUEN OINAZEA DA,INDARKERIA ERAGITEN DUEN BIDEGABEKERIA BERAK.

GATAZKA HASI ZENETIK “INTENTSITATE TXIKIKO GERRA”

ERE ESATEN DIOTE, ARMAK MINTZATUETA EMAKUMEAK ISILDU EGIN DIRA,SUFRIMENDUZ BETERIK. OINAZE- ETAGORROTO-ZAMA HANDIA HARTU ZUEN

EMAKUME BAKOITZAK BEREBIZKAR GAINEAN.

SOLDADU IZANNAHI DUT NIK!

AITATXOREKINJOAN NAHIDUT NIK!


10

ISTORIOAREN BESTE ALDERDI HONETAZ EZ NAIZ ONDO OROITZEN...GOGOAN DUT EGUR BILA JOAN NINTZELA, MARIA AHIZPAREKIN...

GOGOAN DITUT HAUR-MINAK, GOGORRAK,AURREKOENTAN EZ BEZALAKOAK.

BADATOR,

MARTA?

EZINEZKOADA, MARIA.GOIZEGI DAORAINDIK...

GERO, ODOL-JARIOA HASI ZITZAIDANETA KONORTEA GALDU NUEN.EGURARREN GAINEAN ETZANDAGERATU NINTZEN.

MARTA!BASOAN DAGO!

LAGUNTZA BEHARDU!

ZIZTU BIZIAN ABIATU ZEN MARIAOSASUN-SUSTATZAILEARENETA HERRIKO GIZONEN BILA...


11

BEREHALA ZIRENDENAK NIRE INGURUAN.

ZEHARKA DAGOMARTAREN UMEA.

HAUR-MINAK DITU AMAK...

BEREHALAERAMAN BEHARDUGU MENDIKOOSPITALERA!

BAINA BI ORDUFALTA DIRA ORAINDIKKAMIOIA IRISTEKO...

ETA ODOL ASKO ARI DAGALTZEN NIRE

AHIZPA!

BIEN BITARTEAN, KONTSULTA-TEGIRA ERAMAN NINDUTEN.

UMEARI SABELEAN BUELTAEMATEN SAIATU ZENOSASUN-SUSTATZAILEA,UMEA ETA KARENA ATERAETA ODOL-ISURIAGERARAZTEKO. BENETANLUZE EGINGO ZITZAIENKANPOAN ZAIN ZEUDENEI.

ANDREA,HIL EGINGODA MARTA? EZ,

MAITIA.

ZERTARAKOBALIO DU, BADA,

IKASI DUDANGUZTIAK, EZBADAGO EZ EKOGRAFORIK,

EZ...?


12

BEREHALA JARRI ZEN MARTXAN KOMUNITATEOSOA. HIRU GIZONEK ZALDIAK EKARRI ZITUZTEN,NI BIDERA ATERA ETA OSPITALERA ERAMATEKO.

EMAKUME BATZUK ARDURATU ZIREN GUREHIRU SEME-ALABEZ.

ZATOZ,POLITA.

AMATXOOO!

BESTE BATZUEKJANARIA EKARRIZUTEN, UR IRAKINA,ZAPI GARBIAK...

ORAIN, IRTETEKOPREST DAGO UMEA.

UNE BATETIK BESTERAATERAKO DA. EMAGINA,ANDREA... ZATOZTE

NIREKIN. UMEA JAIO ORDUKO,OSPITALERA ERAMANGO

DUGU MARTA...

AZKENIK, JAIO ZEN UMEA. HILDAZEGOEN. SUSTATZAILEAREN HITZEKHAUTSI ZUTEN HASIERAKO ISILTASUNTRISTE HURA: BEHARBADA, NIRE BIZIASALBATZEA BAZEGOEN.


13

HANDIK BI ORDURA...

GAUEAN, BERRIROERE BIDEARI HELDU GENION, EURIRIK GABEORAINGOAN.

ATERADUGU GERATZEN

ZEN KARENA.ODOL-JARIOA GELDITZEN

ARI DA. ODOL IZUGARRI GALDU DUEMAKUME HONEK, ETA OSO AHUL DAGO.

HIRIRA ERAMAN BEHAR GENUKE,TRANSFUSIOA EGIN DIEZAIOTEN. BAINA,

HAIN AHUL EGONIK, BELDUR NAIZEZ OTE DEN BIZIRIK IRITSIKO...EZ

DAGOODOL-BANKURIK HEMEN?

EZ.

BAINA...JENDEA BADAGO,

KOMUNITATEA! EZIN DUGUODOLIK EMAN GUK?

BAI. BAINABATERAGARRIA IZAN

BEHAR DUHARTZAILEAREN

ODOLAREKIN

BOLUNTARIOAKETORRIKO DIRA. IKUSIKO DUZU.

BERRIRO EREKOMUNITATERAKO BIDEAHARTU ZUTEN MALENAKEMAGINA ETA NIRE AHIZPAK.

AZKARIBILI,

MALENA.


14

ORDU GUTXIREN BURUAN, BOLUNTARIOASKO INGURATU ZIREN ODOLA EMATERA.

MARTAGATIK, EDOZEREGINGO NUKE. HAINBESTE

EGIN DU BERAK HERRIKOEMAKUMEEN ALDE...!

ODOL-TALDEEN BATERAGARRITASUNA ZEHAZTEKOMETODOAK DUELA 50 URTE GURE HERRIALDEANERABILTZEN ZIRENAK DIRA...

BAINA... INORKEZ DAKI ZER

ODOL-TALDETAKOA DEN!

AUSKALONOIZKOA DEN!

ETAMIKROSKOPIOA...

BIHARAMUNEAN... BERRI POZGARRIAKDAKARTZAT: NANBARMENEGIN DU HOBERA MARTAK.

ARRISKUTIK KANPO DAGOELAUSTE DUGU, ETA HOBERA

ARI DA.

HERRITARRENELKARTASUNAK ETAERABAKIAK HORREN

AZKAR HARTU IZANAKEKARRI DUMIRARIA.

MANUELEK, AZKENIK, BARNE-TENTSIOA KANPORATU ETANEGAR EGIN ZUEN. MARIA ETA GAINERAKOEKIN UTZININDUEN, ETA ARGIA IKUSI GABE HILDAKO SEMETXOAEHORZTERA JOAN ZEN.

AITATXO!

BAINAAMATXO ONDODAGO, EZTA?

GORABEHERAGEHIAGORIKEZ BADA

SORTZEN...MIRARIA.


15

HERRIRA ITZULI NINTZENEAN, OSO POZIK ZEBILENJENDEA. GAU HORRETAN, DANTZA ETAMARINBA-SOINUA EGON ZEN, BIZIARENGARAIPENA OSPATZEKO.

GORAMARTA

GORA EMAKUMEOK!

GORAOSASUN-

SUSTATZAILEAK!

ANDREAK KONTATU ZIDANEZ, MEZU ELEKTRONIKOAKBIDALI ZIZKIEN BERE LAGUNEI HIRITIK... ADISKIDE MAITEOK:

IZUGARRI PENAGARRIA DA INGURUNEHONETAKO OSASUN-EGOERA. DENETIK BEHARDUTE HERRITARREK. ERDITZEAN HILTZEN

DIREN AMA ETA HAURREN PROPORTZIOA,BERRIZ, NEURRIZ KANPOKOA DA. ZER

EDO ZER EGIN BEHARRA DAGO!HERRITARREN ELKARTASUNA

IKUSIRIK, IKASTEN ARI NAIZENGUZTIA ZUENGANATU NAHI NUKE, ETA IDEIA BATZUK

AZALDU...

JARRAITUKO DU


16


¡a tu salud mujer! zure osasunerako, -...

Documents