a torre do castro (nº7)

16
A TORRE DO CASTRO REVISTA CULTURAL E TURÍSTICA DO CONCELLO DE SANDIÁS Nº7 ANO 2013

Upload: arquitectura-tradicional-galega

Post on 16-Mar-2016

245 views

Category:

Documents


12 download

DESCRIPTION

Revista cultural e turística do Concello de Sandiás editada para dar a coñecer o rico patrimonio cultural do concello e da Limia (Deposito Legal: 150-2008 - ISSN: 1889-0199).

TRANSCRIPT

Page 1: A Torre do Castro (Nº7)

A TORRE DO CASTRO

REVISTA CULTURAL E TURÍSTICA DO CONCELLO DE SANDIÁS

Nº7 ANO 2013

Page 2: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

2

ÍNDICE:

• Saúdo da alcaldesa.

• Editorial.

• Artigo de Jaime Solá sobre a lagoa de Antela de 191 3.

• Artigo de Heliodoro Gallego sobre a lagoa de Antela de 1931.

• Artigo sobre a sinalización da Ruta das Torres da L imia.

• Cuarta edición da Carreira Popular da Torre do Cast ro.

• Os Exemplos á Virxe na parroquia de Sandiás.

• Memoria fotográfica do concello de Sandiás – Fotos da

colección particular de María Fe Fernández, Modesta Blanco e Nieves Sanmamed.

Dereitos de autoría dos traballos desta edición: *dos textos: X. F. (Salvo dos textos das publicació ns na que figura a súa orixe ao principio do artigo). *das fotografías: penúltima e última páxina (Colec ción particular de María Fe Fernández, Modesta Blanco e Nieves Sanmamed), fotos artigo dos Exemplos á Virxe (María Fe Fernández e Modesta Blanco), portada (Torre do Cast ro) e demais fotos (X. F.).

Edición non venal do Concello de Sandiás

Deposito legal: OU 150-2008 ISSN: 1889-0199

Page 3: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

3

SAÚDO DA ALCALDESA

Por sétimo ano consecutivo, diríxome a todos vós para comunicarvos a saída dun novo número da revista cultural do noso concello, revista que naceu cun claro obxectivo: dar a coñecer e valorar o rico patrimonio cultural que atesoura a comarca da Limia e o concello onde vivimos, a todos veciños e a todos aqueles que nos visitan ou queiran visitarnos no futuro. Como xa vén sendo habitual nestes últimos anos, celebramos un ano máis unha nova edición da Carreira Popular Torre do Castro, destacando na edición deste ano o apoio a unha causa solidaria a través da colaboración coa campaña ¨Compra un quilómetro para Uxía¨. Unha solidariedade máis necesaria que nunca neste contexto de crise económica, e cumprindo de paso os obxectivos e valores que busca inculcar esta carreira popular, a promoción do deporte e a vida sa, así como o fomento da deportividade e a solidariedade entre os máis novos. Agardo que con este sétimo número, sigamos a traballar na promoción e valorización do patrimonio cultural e do deporte da nosa terra, axudando desta maneira á consecución dun mundo rural vivo. Sandiás, setembro de 2013.

Concepción Méndez Gándara Alcaldesa do Concello de Sandiás

EDITORIAL

Neste novo número, contamos con dous vellos artigos sobre a Lagoa de Antela publicados na revista Vida Gallega. No primeiro deles, Jaime Solá, o fundador da revista, fálanos no ano 1913 dunha maneira bastante escéptica do potencial turístico da lagoa de Antela. No seguinte artigo de 1931, o matemático polifacético, Heliodoro Gallego, e membro da Sociedade Galega de Historia Natural de Santiago de Compostela, descríbenos a lagoa de Antela. Falamos así mesmo, da nova sinalización turística da ruta das Torres da Limia, para o que contamos coa información recompilada nos paneis explicativos das tres torres aínda en pé na nosa comarca. Dedicamos, como xa é habitual, un espazo ao deporte cunhas páxinas dedicadas á cuarta edición da Carreira Popular Torre do Castro, carreira que forma xa parte das probas clásicas que se celebran na provincia de Ourense. Para rematar este número, expomos unha mostra de vellas fotografías dos veciños do concello de Sandiás, así como un dos Exemplos recitados á Virxe nos anos corenta na parroquia de Santo Estevo de Sandiás, recompiladas entre as veciñas que acudiron ás actividades de animación sociocultural celebradas nos centros sociais das tres parroquias do Concello de Sandiás durante o verán do ano 2012. Esperamos que estas páxinas sexan do agrado dos veciños e veciñas e dos visitantes.

Page 4: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

4

¨LOS PATOS DE LA LAGUNA ANTELA¨ POR JAIME SOLÁ (VIDA GALLEGA, NOVEMBRO 1913)

Incluido no artigo ¨Paseando Galicia (Notas de un viaje)¨

Don Luis Conde Valvis es, desde hace muchos años, querido amigo mío. Hombre que vivió en el extrajero ¨luminoso¨ -en el cerebro de Europa: en Francia, en Alemania y en Suiza- más tiempo que en su rincón gallego, tiene esa distinción ilustrada, ese don de gentes, esa amabilidad, ese poder de atracción que caracteriza á los hombres estudiosos que contrastaron su saber en contacto con el mundo.

Le encontré en Orense. Yo me dirigia á la estación ferroviaria. Iba en demanda de paisajes magníficos de la agreste montaña ribereña. Buscaba el encanto de aquél rincón paradisiaco donde el Miño y el Sil confunden la plata de sus sierpes y entre besos de espuma ensayan la canción monorítmica, dulce y sentimental, con que á lo largo de su cauce de rocas cuentan después al cielo azul la casta historia de sus purísimos amores. D. Luis Conde Valvis me pregunto por mi viaje.

-¿Hácia donde corre esa vida? -Ahora á Peares y de allí a San Esteban. Un día de abruptuosidades, siguiendo la línea

férrea. Después, después quisiera ver esa ¨famosa¨ laguna Antela. Se ha dicho que hay allí un talismán para el turismo. Quiero ver cómo llega la invernal volatería. Allí, si tantos hay, debe oler á pato.

Me pareció adivinar en el rostro de mi amigo un gesto de sorpresa. Yo quiero suponer que se propuso expresarme que él no pondría la lira de Apolo al servicio de esos ánades.

Lo mismo se me antojó creer que quiso decirme, cuando de ello le hablé, Laureano Pelaez. Parece como si deseasen esos cultos gallegos que no vayasemos al ridículo por exagerar nuestros prodigios. No debe engañarse á la gente de fuera abultando la importancia de lo que aquí mismo se tiene en poco aprecio. ¿A qué arrastrar á unos cuantos sorprendidos hácia el encanto irreal de esa laguna, cuando tenemos vendiendo poesía, en el fondo encantador de las playas aroseñas, aquellos deltas que miran á la torre fenicia de la villa de Cambados, aquellos parajes que cantó con dulzura inimitable el viejo Cástor Oubiña Montenegro, ¨El mirlo del Umia¨, aquel trovador, tan obscurecido en vida, como muerto, cuya lira fué forjada en los yunques helénicos y era hermana de la que pulsara Anacreonte?

Hay empresas que un exceso de celo puede poner en el camino del fracaso. Se ha presentado un rincón montaraz gallego como precioso cazadero de piezas bravías, cuando para esto hay en la ruta del mundo cien parajes superiores. No puede ofrecerse la Antela como un gran nidal de aves de invierno, si –como la gente dice- son pocas las que hay y dificilísimo cazarlas. Háblese mejor del paisaje asombroso de la carretera que corre desde Monterrey hasta Orense, y de aquellos pueblecitos de montaña y llanura, Ginzo entre ellos. Publíquese la belleza de nuestra tierra sin par, superior á Suiza, donde el artificio tuvo que suplir muchos encantos que la naturaleza derramo sobre nosotros. Cantemos la riqueza monumental que asoma, en todas nuestras provincias, entre bosques y entre flores. Y la voz de las viejas edades, que nos habla desde el misterio de las piedras prehistóricas, al pié de las copas de los pinos quejumbrosos. Y las costumbres sencillas de nuestros rincones pastoriles. Y el color, el deslumbrante color, que tienen, como una borrachera de armonía y de luz, las grandezas solemnes de nuestros paisajes estupendos:

-¿Quedamos, don Luis, en que esto es mejor que Suiza?. -Mejor que Suiza. -¿Y en que no vamos á conquistar el oro extranjero con ancas de pato de la Antela?. -Eso lo sabrán los fomentadores del turismo. -Con ello ó contra ellos la verdad debe decirse. Yo quiero, más que nunca, visitar esa

laguna. Y si atrayendo á los forasteros allí se hiciese el ¨pato¨, yo lo diré con toda la sinceridad que pongo en estas crónicas. Galicia no necesita, para que el mundo la admire, que media docena de cazadores vengan á llenar el morral en nuestros paisajes encantados. Sobre todo si esa es la intención, y el hecho es marcharse con él morral tan vacío como vino.

Page 5: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

5

¨LAGOS Y LAGUNAS DE GALICIA: LA LAGUNA ANTELA¨ POR HELIODORO GALLEGO ARMESTO

(VIDA GALLEGA, XANEIRO 1931)

En la provincia de Orense, en el valle de La Limia, al norte de la villa de Ginzo y ya en

los lindes de su partido judicial con el de Allariz, existe un país aluvial de tan indeciso drenaje e imperfecta circulación de aguas, que reuniéndose las que formando varios arroyos descienden de los montes y colinas que lo circundan, se acumulan formando la más grande laguna de Galicia. Aunque desde muy remota antigüedad de dieron los naturales del país el nombre de Lago Beón, y siguen dándoselo muchos, es más conocida por la designación de laguna Antela.

No es fácil precisar sus límites, pues en épocas de lluvia se extiende ampliamente y en cambio en las de sequía se reduce aminorándose mucho. Así y todo puede apreciarse su perímetro mediano o normal en unos 21 kilómetros. Los trabajos de desecamiento reducen cada día el ámbito de esta laguna, y sí la S.A. ¨Colonias Agrícolas¨, que goza de una autorización del Ministerio de Fomento para redactar el proyecto completo de su desecación y saneamiento lo llevase a la práctica, engrosaría grandemente la principal riqueza de este país eminentemente agrícola y ganadero, y le libraría de las fiebres palúdicas. Colocada la laguna Antela a 616 metros sobre el nivel del mar, da origen con sus derrames al río Limia, que corriendo en dirección N.E. al S.O. atraviesa los partidos judiciales de Ginzo de Limia y Bande, para seguir después por territorio portugués hacia Viana do Castelo, donde rinde sus aguas al Atlántico. La laguna cría muchísimas ranas y son de antiguo famosas las sanguijuelas que también produce en gran abundancia.

Rodeada de sus antiguos esteros que forman la explanada conocida con el nombre de La Sainza, comarca ganadera por excelencia merced a sus excelentes pastos siempre verdes, síntesis de la humedad de su suelo y de su clima; avanza a partir de sus orillas una selvática vegetación con frondosas arboledas, que asciende por las colinas que la circundan en forma de anfiteatro, hasta alcanzar sus puntos más altos, jalonados por viejos castillos y fortalezas medievales rendidos al peso de los años y de la hiedra. Aquí también se ha querido encontrar un débil eco de las viejas poblaciones lacustres; no había de ser la laguna Antela una excepción y sustraerse a las interesantes tradiciones sobre antiguas poblaciones hundidas bajo las aguas (asulagadas). Lo cierto es que en sus orillas se encontraron al hacer trabajos de desecación, postes de madera clavados en el fango, que inducen a suponer la existencia de palafitos levantados sobre las junqueras. También fueron encontrados abundantemente puntas de saeta y hachas de piedra talladas que prueban que fue esta estación de la época paleolítica, de las primeras habitadas por el hombre. Por cierto que una de las hachas encontradas ofrece su base cóncava, del tipo de las encontradas en el valle del Tajo y en los Algarves y distintas por completo de las halladas en nuestra región, que son de base convexa. Además de estos restos de la época más primitiva, se encontrarían otros de los anteriores como montones de tierra conteniendo carbones y restos cerámicos. Si a este dato añadimos que las sierras de las tierras superiores del Limia aparecen cubiertas de mámoas, somos inducidos a considerar a esta comarca como uno de las más extensas e importantes focos de la cultura neolítica en Galicia. De las numerosas leyendas de horrores y espanto conocidas sobre la laguna Antela, una de las más interesantes aparece transcrita en un documento del siglo XVI. Es la que nos cuenta el fin de los soldados del Rey Artús, convertidos en mosquitos que, formando grandes nubes, vuelan sobre sus contornos, molestando grandemente a sus habitantes. El carácter pantanoso de la comarca que rodea esta laguna, obliga a adaptar maneras especiales en sus cultivos, en sus costumbres y hasta en la dispersión de sus caminos y poblados.

Page 6: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

6

¨A SINALIZACIóN DA RUTA DAS TORRES DA LIMIA¨

Panel explicativo da Torre da Pena.

Unha das grandes carencias do patrimonio cultural limiao é a falla dunha boa sinalización turística. Ata hai pouco non existía ningún tipo de sinalización turística nalgúns recursos, de tanto interese na Limia, como son as Torres da Limia. Un sistema defensivo formado por torres medievais das que na actualidade só quedan en pé tres delas.

Desde principios de ano, a comarca da Limia conta con sinalización das súas torres. A Deputación de Ourense, grazas ao proxecto ARRAIANO (Proxecto cofinanciado polo Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional (FEDER)), dotou dunha sinalización turística a estes tres recursos patrimoniais de interese situados na Forxa (Porqueira), A Pena (Xinzo de Limia) e O Castro (Sandiás).

As principais características desta sinalización son a instalación de tres paneis informativos da Ruta das Torres da Limia, así como varios sinais direccionais para facilitar aos visitantes o acceso ás torres. Os paneis informativos inclúen información histórica realizada por profesionais, en galego e castelán, de cada fortaleza, e contan cun interesante material gráfico, por exemplo, imaxes da disposición das torres ao redor da Lagoa de Antela, a reconstrución hipotética dalgunha das torres (como é o caso da torre do Castro en Sandiás), a perspectiva axonométrica, as áreas de intervisibilidade das torres, etc.

Nas seguintes páxinas aparecen reproducidos os paneis explicativos das tres torres da Limia: O Castro (Sandiás), A Pena (Xinzo de Limia) e A Forxa (Porqueira).

Page 7: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

7

Page 8: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

8

Page 9: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

9

Page 10: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

10

NOVO ÉXITO DE PARTICIPACIóN NA CUARTA EDICIóN DA CARREIRA POPULAR TORRE DO CASTRO

Os gañadores da IV Carreira Popular Torre do Castro Un ano máis o Concello de Sandiás aposta por promover a práctica deportiva, e desta vez cunha causa solidaria, pois por cada inscrición recibida da proba absoluta da IV edición da Carreira Popular Torre do Castro, os organizadores doaron 1 € para a campaña ¨Compra un quilómetro para Uxía¨( http://todosconuxia.com/), co fin de recadar fondos para esta nena monfortina que naceu sen a man esquerda, para que os seus pais poidan acometer as operacións da reconstrución, así como financiar a compra das próteses. As probas celebradas durante o domingo 2 de xuño de 2013, contaron coa presenza de máis de 253 atletas de todas as idades, desde os 39 participantes máis pequerrechos da proba ¨Pitufa¨ ata o veterano Manuel Fernández Ledo, de 76 anos, todo un clásico nesta carreira, que participou na proba absoluta. Todos eles participaron nas diferentes probas por categorías: a carreira escolar dos rapaces/as (2.000 m), a carreira dos ¨Pitufos¨ de 350 m., e a proba estrela, a carreira absoluta (7.900 m), proba incluída no circuíto de Correr en Galicia e no calendario das probas oficiais da Federación Galega de Atletismo, que contou nesta ocasión cun total de 146 participantes, dos que 137 remataron a proba, O gañador da proba absoluta foi Álvaro de la Fuente (Alejandro Gómez- ACADE), gañador tamén do ano pasado, cun tempo de 28 minutos e 41 segundos, mentres que o segundo e o terceiro clasificado foron, Saturnino González (Veteranos Ourense) e Luís Iglesias (Clube Atletismo Carballiño). Na categoría feminina a gañadora foi, de novo, Sonia Teijeiro (Veteranos Ourense), e a segunda e terceira clasificadas foron Iria Fernández (Veteranos Ourense) e Fátima González (Limiactiva). Os gañadores, ademais do trofeo, levaron o seu peso en patacas da Limia.

Page 11: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

11

No relativo aos atletas locais, o gañador foi Pablo Feijoo (Sandiás), o segundo clasificado, Álvaro García (Couso - Sandiás), e o terceiro e cuarto posto foron para, Rubén Trigo (Couso - Sandiás) e Francisco José Dalama (Sandiás).

Presentación da carreira aos medios, cartel da IV edición e perfil da proba no que se poden observar os xa famosos 2 quilómetros de subida dos ¨Muros da Uceira¨.

Tanto o Concello de Sandiás, como a Asociación Deportiva Limiactiva, agradeceron a importante colaboración da Deputación de Ourense, así como de todas as empresas e veciños voluntarios, que fixeron posible a celebración, un ano máis, dunha das probas deportivas máis importantes da Limia. A principal novidade deste ano, ademais do carácter solidario da carreira popular, foi a presentación oficial da mascota da Asociación Deportiva Limiactiva, unha ra, que fixo as delicias dos máis pequenos.

Page 12: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

12

As gañadoras da proba absoluta cos seus premios (Trofeo e patacas).

Os gañadores locais da IV Carreira Popular Torre do Castro cos seus trofeos.

Page 13: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

13

De arriba a abaixo: saída dunha das carreiras infantís, da dos ¨Pitufos¨ e da proba absoluta.

Page 14: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

14

OS EXEMPLOS Á VIRXE NA PARROQUIA DE SANDIÁS

Catequese feminina da parroquia de Sandiás (Sandiás, 1956) – Colección particular de

María Fe Fernández

Os Exemplos na honra da Virxe María era unha tradición na parroquia de Sandiás que se realizaba no último domingo do mes de maio, coincidindo coa celebración da festa das Fillas de María. Nese día, un grupo de

cinco ou seis nenas de curta idade recitábanlle uns versos á virxe diante do cruceiro da igrexa. A principal animadora

desta celebración era dona Irene Rodríguez Durán, mestra de Sandiás durante moitos

anos. Ela era a que facía os versos e preparaba as nenas, como foi o caso de

Modesta Blanco, veciña de Sandiás, para que o aprenderan de memoria. Moitos anos

despois aínda se lembra da letra dos Exemplos do ano 1946, tal e como se

demostra nos versos que aparecen na parte dereita desta páxina.

Modesta Blanco vestida para os Exemplos

Miña naiciña, esta noite que pasou se viras o que soñei!

que no ceo me atopaba sen saber como cheguei

E si viras que alegría o meu corazón me daba

ver como os ánxeles todos cousiñas me regalaban, muñequitas que falaban do gusto máis exquisito. E todo o que alí había

estaba tan relucido que eu dixen:

-Válgame Dios, esto si que che é bonito!

Pero cando despertei e me vin na miña cama

rompín a chorar tan forte que ninguén me consolaba.

Por eso hoxe veño eiquí a pedirche tan de veras que esto todo que soñei algún día mo concedas.

Viva la Virgen!

Modesta Blanco (Maio, 1946)

Page 15: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

15

MEMORIA FOTOGRÁFICA DO CONCELLO DE SANDIÁS

Mozas e nenas de Sandiás nunha barca na Poza Longa (Ano 1948) (Esta poza estaba situada nos terreos que ocupa na actualidade o colexio de Sandiás). Colección particular de María Fe

Fernández.

Veciños das Pegas e Sandiás díante da antiga farmacia de Sandiás (Anos 50-60). Colección

particular de Modesta Blanco.

Page 16: A Torre do Castro (Nº7)

Nº 7 - Ano 2013 A Torre do Castro

Concello de Sandiás - Campo de San Nicol ás, 2 http://www.sandias.es

16

MEMORIA FOTOGRÁFICA DO CONCELLO DE SANDIÁS

Veciñas de Piñeira de Arcos (Anos 50) (De esquerda a dereita: Nieves Ledo, Josefa Feijoo, Carmen González, Adoración Otero, María González e Eudoxia Ledo). Colección particular de

Nieves Sanmamed.

Mozos de Piñeira de Arcos paseando en Allariz (Anos 50). (De esquerda a dereita: Juán, Paco, Ismael, Manolo, Antonio, José). Colección particular de Nieves Sanmamed.