313905 mas recursos 1 zubia

LEH

EN

HEZ

KUN

TZA

Irak

asle

aren

tzak

o ba

liabi

deak

Baliabide gehiago 1Hezkuntza emozionalerako programa • Literatura-baliabideak • Adimena garatzeko fitxak • Zenbakiak aukeran • Familiekiko harremanak

Jakintzaren Bideak proiektua

313905 _ 0001-0003.indd 1 16/11/11 15:13

© 2011 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.Legizamon poligonoaGipuzkoa kalea, 3148450 Etxebarri (Bizkaia)Inprimatzailea:

EK: 313905Lege-gordailua:

Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea, legeak aurreiku-sitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).

Lehen Hezkuntzako 1. mailarako Baliabide gehiago 1 materiala Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Enric Joan Redalen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Arte-zuzendaritza: José Crespo González

Proiektu grafikoa: Pep Carrió

Proiektu-burua: Rosa Marín GonzálezIrudien koordinazioa: Carlos Aguilera SevillanoProiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda de la CalleGarapen grafikoa: José Luis García Bermejo, Raúl de Andrés González,

Rosa Barriga Gaitán eta Jorge Gómez Tobar

Zuzendaritza teknikoa: Ángel García Encinar

Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero Etxezarreta, Jesús Muela Ramiro, José Luis Verdasco Romero eta Raquel Carrasco Ortiz

Hizkuntza-egokitzapena: Ramón Olasagasti AiestaranEdizioa: Ainhoa Basterretxea Llona

ZUZENDARITZA ETA EDIZIO-KOORDINAZIOALEHEN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOA

Joseba Santxo UriarteMaite López-Sáez Rodríguez-Piñero

313905 _ 0001-0003.indd 2 21/11/11 16:16

Hezkuntza emozionalerako programa ..................... 5

Literatura-baliabideak ............................................. 53

Adimena garatzeko fitxak ....................................... 73

Zenbakiak aukeran ................................................. 113

Familiekiko harremanak ........................................ 145

Baliabide gehiago 1Aurkibide orokorra

313905 _ 0001-0003.indd 3 16/11/11 15:13

313905 _ 0004-0039.indd 4 16/11/11 12:16

55

Hezkuntza emozionalerako programa

313905 _ 0004-0039.indd 5 16/11/11 12:16

Egilea: Antonio Vallés Arándiga

Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona eta Sagrario Luna Rodríguez

Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta, Raquel Carrasco Ortiz eta Paloma Espejo Roig

Zuzenketa: Ana M.ª Díaz Villa eta Vicente Camacho Díaz

Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte

313905 _ 0004-0039.indd 6 16/11/11 12:16

1. Sarrera .......................................................................................... 9

2. Adimen emozionala eta gaitasun emozionalak ................. 10

2. 1. Ikaskuntza emozionala ....................................................... 13

3. Lehen Hezkuntzako lehen ziklorako helburuak .................. 14

3. 1. Zikloko helburu orokorrak ................................................... 14

3. 2. Lehen mailarako helburuak ................................................ 15

3. 3. Bigarren mailarako helburuak ........................................... 15

4. Gaitasun emozionalak lantzeko jarduerak eta orientabide didaktikoak ........................................................... 16

4. 1. Emozioak hautematea ........................................................ 16

4. 2. Besteen emozioak hautematea eta ulertzea (enpatia) .......................................................... 19

4. 3. Emozioak adieraztea ........................................................... 22

4. 4. Emozioak ulertzea ............................................................... 24

4. 5. Emozioak neurtzea .............................................................. 26

5. Ikaskideen arteko gatazkak ebaztea ....................................... 32

5. 1. Ikasgelako gatazkei aurre egiteko jarraibideak ............... 32

5. 2. Gatazkak ebazteko prozeduraren faseak ........................ 33

6. Iradokizun metodologikoak ..................................................... 35

6. 1. Ipuinak eta irakurgaiak ........................................................ 36

7. Lexiko emozionala .................................................................... 36

8. Ebaluazio-irizpideak .................................................................. 37

9. Bibliografia .................................................................................. 39

10. Webguneak ................................................................................. 39

Fotokopiatzeko lan-fitxak ............................................................... 41

Hezkuntza emozionalerako programaAurkibidea

313905 _ 0004-0039.indd 7 16/11/11 12:16

313905 _ 0004-0039.indd 8 16/11/11 12:16


9

1. SarreraAzken hamarkadetan izaera kognitiboko ikaskuntza-edukiak nagusi izan dira eskola-curriculumean. Hala ere, esparru emozionala maiz utzi izan da alde batera eta, gai klasikoak ez bezala –hala nola, Hizkuntza, Matematika edo Ingurunearen ezaguera–, ez da araututako irakaskuntza-/ikaskuntza- prozesuaren baitan landu.

Eskolak sistematikoki ahaztu izan ditu hainbat ikaskuntza-eduki bere hezkuntza-etapen curriculum ak garatzean, hala nola emozioak heztea eta kudeatzea, bizitzako egoera zailei aurre egiten ikastea, pertsonen arteko gatazkak modu egokian ebaztea, gaitasun sozialak garatzea eta zoriontsuago izaten ikastea. Hala ere, azken urteetan eskoletako errealitateari aurre egiteko beharra piztu da. Hauek dira, besteak beste, eskoletan nabarmendu diren arazo nagusiak: gure ikasleek ez dakite beren emozioak kontrolatzen, eta horren ondorioz, gatazkek eta agresibitateak gora egin dute; erabiltzen duten hizkerak ez du komunikazio emozional eraginkorraren zantzurik; ez dute enpatiarik; eta ez dituzte onartzen eguneroko bizitzako frustrazioak. Hainbat faktorek eragin dituzte arazo horiek eta, gainera, horietako askok eskolarekin zerikusirik ez dutenez, irakasleek ezin izaten dute faktore horietan esku hartu (hauek dira, besteak beste, eskolaz kanpoko faktore horiek: muturreko pobrezia, jarrera antisozialak edo droga-kontsumoari lotutako arazoak dituzten familiak, tratu txarrak eta abusu fisikoak, eta ingurune sozial deprimituak) (Extremera eta Fernández Berrocal, 2001).

Egoera horren aurrean, ikasleen adimen emozionala garatzea gaur egun hezkuntza-zentroetan bizi diren gatazkei aurrea hartzeko modua izan daiteke (Mayer eta Cobb, 2000). Eskolek ikasleei erakutsi behar diete emozionalki adimentsuagoak izaten eta, horretarako, oinarrizko gaitasun eta jarraibide emozionalak eskaini behar dizkiete; hartara, ikasleek lehen aipatutako faktore horietatik babestu ahal izango baitute edo, gutxienez, haien ondorioak arindu ahal izango baitituzte.

© 2011 Zubia Editoriala S. L. / Santillana Educación, S. L.

313905 _ 0004-0039.indd 9 16/11/11 12:16

10

Baina, posible al da ikasleei esparru emozionalean adimentsuago izaten irakastea? Erantzuna itxaropentsua da. Adimen emozionalak eta sozialak ez dute adimen kognitiboaren antzik; izaeraren faktoreekin zerikusia dute. Adimen abstraktua edo akademikoa ez bezala, adimen emozionala eta soziala aldatu egin daiteke bizitzan zehar (Bar-On, 1998; Ugarrizak aipatua, 2001).

Emozioak hezteari alfabetatze emozional deitu izan zaio (Goleman, 1995; Shapiro, 1997; besteak beste) eta haren helburua da ikasleei –guztiei, harreman gatazkatsuak dituztenei eta ez dituztenei– beren emozioak kudeatzen irakastea, adimen emozionala garatuz. Gaitasun emozionalen garapenari dagokionez, ikasleek ikasi behar dute: pertsonen arteko gatazkei aurrea hartzen eta gatazko horiei aurre egiten; gorabehera emozionalak kudeatzen, bereziki haserrea eta beldurra; eta autoestimu egokia izaten eta nork bere burua kontrolatzen, modu horretara asertibotasuna landuko baitute eta parekoekin eraginkortasunez erlazionatzen ikasiko baitute.

Nork bere emozioak eta besteenak hautemateko, adierazteko, ulertzeko eta neurtzeko gaitasunak irakatsi egin behar dira. Ez dira eguneroko bizitzan ikasleek familiarekin, gizartearekin edo pertso-nekin dituzten harremanen eraginaren menpe utzi behar. Ez da egokia ikasleak hazi eta bizipenetatik ikasiko dutela uste izatea; hots, bizitzak esparru emozionalean adimentsuago izaten irakatsiko diela uste izatea. Eskolan ikasi behar dugu adimen emozionala izaten, eta horretarako erabili behar dugu heziketa emozionala.

Emozionaltasunaren irakaskuntza/ikaskuntza testuinguru egokian garatu ahal izateko, ezinbestekoa da hainbat bitarteko eta baliabide izatea. Tutoretzari dagokionez, ezinbestekoa da irakasle-tutore eredu berri bat lortzea; haren zein ikasleen mesedetan, prozesua modu eraginkorrean garatuko duen irakasle berri bat. Horretarako, ezinbestekoa da irakasleak berak oreka emozionala izatea, enpatia-abileziak izatea, gatazkak modu lasaian, hausnartuz eta zuzentasunez ebaztea. Irakasleak horren guztiaren eredu izan behar du, ikasleek haren jardunari erreparatuz ikas dezaten.

Horrez gain, ezinbestekoa da eduki emozionalak zehaztu eta garatuko dituen curriculum bat izatea, eta bertan dagozkion elementu kurrikularrak zehaztea: helburuak, jarduerak, metodologia eta ebaluazio-irizpideak.

Era berean, ezinbestekoa da irakasleei eduki horiek irakatsi ahal izateko beharrezkoak diren estrategia metodologikoak eskaintzea. Ildo horri jarraiki, irakasleei zuzendutako material honetan, adimen emozionala osatzen duten alderdiak lantzeko prozedura zehatzak eskaintzen dira eta, bertan proposatzen diren jardueren eta iradokizun didaktikoen bitartez, adimen emozionalaren lau gaitasunak landu ahal izango dituzte.

2. Adimen emozionala eta gaitasun emozionalakAdimen emozionala (AE) informazio afektiboa hautemateko, ebaluatzeko, adierazteko, ulertzeko, aztertzeko eta neurtzeko gaitasuna da. Gaitasun emozionala aipatzean gertakizun emozionalak modu egokian ulertzeko, adierazteko eta neurtzeko beharrezkoak diren ezagutzez, gaitasunez, trebeta-sunez eta jarrerez ari gara (Bisquerra, 2005). Giza bizitzako hainbat esparrutan aurki ditzakegu gaitasun emozionalak. Gaitasunen edukiak afektuak dira eta emozioek, sentimenduek, egoera emozionalek, gogo-aldarteek eta abarrek osatzen dituzte. Gaitasun emozionalen baitan biltzen dira norberarengan


313905 _ 0004-0039.indd 10 16/11/11 12:16


11

eta besteengan emozio horiek identifikatzeko prozesuak, emozio horiek gizartean modu egokian adie-razteko prozesuak, adimena emozionaltasunaren mesedetan erabiltzeko prozesuak, eta emozioak, sentimenduak eta gogo-aldarteak zuhurtasunez neurtzeko prozesuak.

Gaitasun emozionalek nork bere buruarekin zein beste pertsona batzuekin ditugun harremanetan laguntzen digute. Norberaren buruari dagokionez, geure burua ezagutzen eta norberaren emozional-tasunari buruz gogoeta egiten laguntzen digute.

Norberaren buruarekiko gaitasun emozionala izateko ezinbestekoa da gaitasuna hauek garatzea:

1. Nork bere emozioak ezagutzea. Lexiko afektibo zabala eta sentimenduei dagokien lexiko zabala izatea ezinbestekoa da, modu horretara norberaren gogo-aldarteak identifikatu ahal izateko, eta horiek kanporatu (emozioen komunikazio espresiboa) eta barneratu (barne-bizipena edo bizipen emozional subjektiboa) ahal izateko.

2. Abilezia emozionalak. Norberaren emozionaltasuna modu egokian adierazteko bidea ematen digute, bai eta emozionaltasun hori ongizate pertsonala lortu ahal izateko neurtzeko bidea ere.

3. Jarrera emozionalak. Gaitasun emozional orokorra balioesteko bidea ematen digute. Horretarako sentiberatasuna izan behar dugu, giza komunikazioan afektibitateak duen garrantzia balioetsiz eta neurtuz.

Besteekiko gaitasun emozionala izateko ezinbestekoa da gaitasun hauek garatzea:

1. Gainerakoek zer gogo-aldarte duten identifikatzeko abilezia, bai eta gogo-aldarte horiekin zerikusia duten pentsamenduak identifikatzeko eta keinu-adierazleen bitartez horiek komunikatzeko trebetasuna ere.

2. Gainerakoen gogo-aldarteak ulertzeko ezagutza eta enpatia-abilezia, eta esparru emozionalean laguntzeko gaitasuna.

Badira alfabetizazio emozionala lantzeko beharra ziurtatzen eta justifikatzen duten arrazoi garran-tzitsuak. Hezkuntzaren ikuspegiari dagokionez, ikasleen adimen emozionala lantzea ezinbestekotzat jo da, eskolako bizikidetzan jarrera positiboak sustatzeko eta ikasleen izaeraren erabateko ga-rapena lortzeko. Zenbat eta handiagoa izan ikasleen AE, orduan eta egokiagoak dira haien arteko harremanak (Schutte, Malouff, Bobik eta beste, 2001). Horrez gain, ikasleen ongizate psikologikoa ere handiagoa izango da (autoestimu gehiago, zoriontasun gehiago, antsietate gutxiago eta pentsa-mendu negatiboen desagerpena) ikasleen gaitasun emozionala handiagoa bada (Fdez.-Berrocal, Alcaide, Extremera eta Pizarro, 2002, Extremera, 2003). Eskolan ikusten diren jarrera disruptiboek asko kezkatzen dituzte irakasleak, ikasleen ikaskuntza bermatzekotan ezinbestekoa baita oreka emozionala ahalbidetuko duten baldintzak lortzea. Hori dela eta, aipatzekoa da AE egokia izanez gero, oldarkortasuna eta jarrera antisozialak kontrolatzea errazago gertatzen dela (Extremera eta Fdez.-Berrocal, 2004). Beraz, esan dezakegu adimen emozionalak ikasleen eskola-errendimendua hobetzen laguntzen duela. Zenbat eta handiagoa izan gaitasun emozionala –batez ere, estresaren maneiuari eta egokitzeko gaitasunari dagokiona–, orduan eta hobeto kontrolatuko ditu ikasleak ikaskuntzan eta eskola-errendimenduan zerikusia duten trebetasun kognitiboak.


313905 _ 0004-0039.indd 11 16/11/11 12:16

12

HLOn zehazten diren oinarrizko gaitasunei dagokienez, hezkuntza emozionala Gizarterako eta herritartasunerako gaitasunaren baitan bilduko litzateke. Gaitasun horren helburua «gizartean bizi-kide izaten ikastea: komunikatzea, hitz egitea eta parte hartzea» da. Ikasleek beren usteak adieraziko dituzte, beren ikuspuntuak defendatu eta onartuko dituzte, autonomian eta norberaren balio- sisteman oinarrituta. Gainerakoen ikuspegiak ulertu eta errespetatuko dituzte (enpatiaren dimentsio kognitiboa) eta elkarrizketa erabiliko dute akordioak lortu ahal izateko (elkarrizketa-abilezia). Norbanakoen zein taldearen motibazioak eta interesak kontuan izango dituzte gertaera sozialak azaltzean, eta ikaste-txean gerta daitezkeen gatazkak ebazteko gai izango dira. Taldean lan egingo dute eta gainerakoekin lankidetzan jardungo dute. Taldeak hartzen dituen erabakietan parte hartuko dute, akordioak lortuz eta beren betebeharrak onartuz.

Hezkuntza emozionalak AEren eta haren oinarrizko gaitasunen garapena ahalbidetzen du, eta haren helburu nagusia hezkuntzaren funtsezko helburuetako bat lortzea da: izaeraren erabateko garapena.

Hezkuntzaren esparruko arrazoiez gain, arrazoi neuroanatomikoak ere badira. LeDouxek (1996, 1999, 2002) eta Damasiok (1994, 2000) frogatu zuten AE egitura zerebralen arteko zirkuitu neurologikoetan kokatuta dagoela, hala nola neokortex prefrontalaren eta sistema linbikoaren artean. Trafiko emozional adimentsua neokortex prefrontalak sistema linbikoaren erantzun ez-kontzienteak kontrolatzeko egin behar duen kudeaketan dago kokatuta. Horrela, emozioak eta sentimenduak hautemateko ikaskuntza, haien balioespena eta adierazpen egokia, ezagutza emozionala, emozio positiboak funtzio kognitiboen mesedetan erabiltzeko gaitasuna, eta erantzun emozionalak eta gogo-aldarteak adimenez kudea tzeko zer egin behar den jakiteko gaitasuna zirkuitu neurologiko horien ezarpenari eta funtzionaltasunari esker gauzatzen da, zirkuitu horiek baitira adimen emozionalaren egoitza garunaren baitan. Hori dela eta, gurarizko ikaskuntza sistematizatua eta kurrikularra da ikasleari gaitasun emozionalak garatzeko aukera emango diona.

Irakaskuntzaren ikuspegitik, hezkuntza emozionalak irakasleek gauzatzen duten irakaskuntza/ikaskunt-zaren zati izan behar du; hori dela eta, irakasleak ikasleei transmititu nahi dien jarrera emozionalaren eredu bilakatu behar du, ikasleek jarrera adimentsu horri dagozkion osagaiak eta edukiak bere egitea nahi badu. Irakasleak eman behar duen irudi hori bere oreka emozionalaren baitan dago. Irakaslearen oreka afektiboak ahalbidetuko du ikasleek enpatiaz entzuteko eta ulertzeko gai den eredu bat izatea. Horrez gain, irakasleak eredu izan behar du, ikasleek beren pentsamenduak, emozioak eta sentimen-duak kudeatzen ikas dezaten.

Irakaslearen emozio-profilaren beste ezaugarri bat da enpatia-abileziak izatea. AEren funtsezko gaitasun hori garatuta izatearen erakusle da:

1. Ikasleen behar emozionalak, motibazioak, interesak eta helburuak hautematea.

2. Ikuspegi desberdinak ulertzeko sentsibilitatea izatea.

3. Ikasleei beren helburu pertsonalak ezartzen laguntzea.

4. Ikasgelan pertsonen arteko harreman egokiak izatea ahalbidetzen duen klima emozionala lortzea.

5. Ikasleei erakustea beren emozioekin eta sentimenduekin zerikusia duten zailtasunak modu adimen-tsuan kudeatzen.


313905 _ 0004-0039.indd 12 16/11/11 12:16


13

Tutorearen esparru emozionalari dagozkion ezaugarri horiez gain, beste gaitasun batzuk ere gehitu behar dira, lankidetza-metodologiarekin, gatazken ebazpenari eta hezkuntza-bitartekotzari buruzko jakintzekin, eta giza balioen sustapenarekin zerikusia dutenak.

Arrazoiak azaldu eta perfil emozional egokia ezarri ondoren, argi geratu da hezkuntza emozionala funtsezkoa dela ikasleen adimen unibertsala garatu ahal izateko, kontuan izan behar baitugu giza portaeraren hiru dimentsioak –jarrerazkoa, kognitiboa eta afektiboa– kontuan izan behar direla edozein hezkuntza-programatan. Alfabetizazio emozionala autoestimuaren garapenarekin (kogniti-boa), gaitasun sozialen garapenarekin (jarrerazkoa) eta balioetan heztearekin (ikuspuntu morala) osatu behar da. Osagai guzti horien lanketari esker, ikasleen gaitasun emozionalen garapena aberastu eta sustatuko da.

2.1. Ikaskuntza emozionala

Haurrek hainbat testuingurutan garatzen dute gaitasun emozionala: familiartean, ikastetxean, maila bereko pertsonekin dituzten harremanetan, aisialdiko eta denbora libreko jardueretan, kirol-jardueretan, etab. Hala ere, ez genioke «bizipenari» alfabetatzaile emozionalaren papera eman behar. Hezkuntza-erakundeak berak eskaini behar die ikasleei izaera erabat garatzeko aukera; eufemismo bat dirudien arren, hori adierazten baita eskola-curriculumen literaturan.

Eskola-esparruan alfabetizazio emozionala ezinbestekoa dela egiaztatzen duten arrazoiak azaldu ondoren, gogoan izan behar dugu eskola bizikidetza-gune garrantzitsu bat dela irakasleen eta ikasleen bizitzan, egunean ordu asko eta urtean egun asko ematen baitituzte bertan. Ikasleek, haurtzaroan eta nerabezaroan, denbora asko igarotzen dute ikastetxean, eta garai horietan gertatzen da, hain zuzen ere, haien garapen emozionala. Hori dela eta, eskola-ingurunea eta familia sozializazio emozionale-rako gune garrantzitsuenak izaten dira ikasleentzat, eta irakaslea/tutorea ikasleen eredu bilakatzen da, jarrerei, portaerei, emozioei eta sentimenduei dagokienez (Fdez.-Berrocal eta Extremera, 2004). Hala ere, orokorrean, oso ikasle gutxik jasotzen dute hezkuntza emozional sistematikoa, eta gaur egun, ezagutza afektiboak heldutasun orokorrarekin, autonomiarekin eta haurraren gaitasun sozialarekin lotura duela badakigun arren, oso ikastetxe gutxitan landu dira esparru horri dagozkion curriculumak, irakasleek beren lanean erabil ditzaten.

Ikaskuntza intzidentala –ikaskuntza mota horretan subjektuak ikasteko inolako asmorik gabe ikasten du, bere inguruneari erreparatuz– ez da nahikoa heldutasun emozionala erdiesteko. Ikasleek adimen emozionala garatzea nahi badugu, ezinbestekoa da gurarizko ikaskuntza sistematikoa lantzea. Be-ren burua kontrolatzeko zailtasunak dituzten haurrak aurreko atalean aipatutako arazoak jasateko arriskuan daude, eta haur horiek dira, hain zuzen ere, esparru emozionalean arreta gehien behar dutenak.

Goleman-ek (1997) hezkuntza-esparruan adimen emozionala garatzeko programei «emozioen esko-latzea» izena eman zien. Horrek esan nahi du irakasleen curriculumak egiten dituztenek arreta berezia eskaini behar diotela bizitza emozionalaren egiturari. Hori lortzeko, eskola-ingurunean gertatzen diren ohiko gatazka-egoerei eta arazoei erreparatu behar diete; hots, tentsioa sortzen dutenei, azken ba-tean egoera horiek baitira, hain zuzen ere, eguneroko lanketaren ardatz erabili behar diren egoerak. Horrela, García Correak (1998) dioen bezala, ikasgelan arazo errealak lantzen dira, hala nola minduta


313905 _ 0004-0039.indd 13 16/11/11 12:16

14

egotea,baztertuta sentitzea, inbidia, jeloskortasuna, eguneroko liskarrak, etab.; izan ere, azken finean, egoera horien ondorioz istiluak eta erasoak gerta daitezke jolastokian, ikasgelan edo kalean. Hori dela eta, arazo horiek guztiak hausnarketa kognitiborako jarraibideak eta estrategia emozional egokiak erabiliz aztertu behar dira.

3. Lehen Hezkuntzako lehen ziklorako helburuak

Jarraian, Hezkuntza emozionalari buruzko proiektuaren helburu orokorrak dituzue, eta ondoren, zikloko lehenengo eta bigarren mailarako helburuak.

3.1. Zikloko helburu orokorrak

1. Emozioak eta sentimenduak hautemateko eta adierazteko gaitasuna garatzea.

a) Norberak eta gainerakoek dituzten emozioak eta sentimenduak modu egokian identifikatzea.

b) Emozioekin eta sentimenduekin zerikusia duten keinuak –aurpegiarenak eta gorputzarenak– hautematea.

c) Sentimenduak identifikatzea, hitzezko adierazleen zein gorputzaren adierazleen bitartez.

d) Aurpegiko keinuen eta hitzen bitartez, gogo-aldarteak eraginkortasunez komunikatzea.

2. Enpatia garatzea.

a) Gainerakoen gogo-aldarteaz kezkatzea.

b) Modu aktiboan entzuteko gaitasuna handitzea.

c) Hitz egiteko txandak errespetatzea.

3. Ezagutza emozionalaren bitartez, nork bere burua hobeto ulertzea.

a) Emozioekin lotutako lexikoa bereganatzea, gogo-aldarteak identifikatzeko.

b) Emozioak eta gogo-aldarteak zehaztasunez deskribatzea.

c) Pentsamenduak eta portaerak emozioekin eta gogo-aldarteekin lotzea.

4. Emozioak bizitzeko moduak eta emozioak adierazteko moduak adimenez neurtzea.

a) Izaera emozionala duten erantzunei aurrea hartzea.

b) Emozio zein gogo-aldarte positiboak eta negatiboak modu egokian adieraztea.

c) Haserrea, beldurra eta tristura modu egokian kudeatzea.

d) Frustrazioa onartzen ikastea.

e) Gainerakoekin ditugun gatazkak gutxitzea.


313905 _ 0004-0039.indd 14 16/11/11 12:16


15

3.2. Lehen mailarako helburuak

1. Emozioak hautematea.

a) Alderdi orokorrak:

• Oinarrizko emozioak identifikatzea: poza, tristura, harridura eta nazka.

• Gainerakoengan oinarrizko emozioak identifikatzea.

• Emozioak adieraztean, hainbat intentsitate-maila bereiztea.

b) Enpatia:

• Besteek hitz egiten dutenean, arretaz entzutea.

• Hitz egiten ari direnean, ikaskideei aurpegira begiratzea.

• Ikaskideek adierazten dituzten oinarrizko sei emozioak identifikatzea.

2. Emozioak adieraztea.

a) Emozioak eta gogo-aldarteak adieraztea, hitzak eta gizarteak onartzen dituen ereduak erabiliz.

b) Hitz eta keinu egokiak erabiliz, gainerakoei zer gogo-aldarte dugun azaltzen jakitea.

3. Emozioak ulertzea.

a) Gogo-aldarteak identifikatzeko funtsezko lexikoa ikastea eta lexiko hori erabiltzea.

b) Besteen gogo-aldarteak ulertzea (enpatia).

c) Pentsamenduak eta portaerak emozioekin lotzea.

4. Emozioak neurtzea.

a) Haserrea, beldurra eta tristura behar bezala kudeatzea.

b) Frustrazioa onartzea.

c) Gainerakoekin ditugun gatazkei aurre hartzea eta gatazka horiek ebaztea.

3.3. Bigarren mailarako helburuak

1. Emozioak hautematea.

a) Alderdi orokorrak:

• Bigarren mailako emozioak edo oinarrizko emozioetatik eratortzen diren emozioak identifika-tzea.

• Emozio eta gogo-aldarte horiek besteengan identifikatzea.

• Oinarrizko eta bigarren mailako emozioak adieraztean, hainbat intentsitate-maila bereiztea.


313905 _ 0004-0039.indd 15 16/11/11 12:16

16

b) Enpatia:

• Ikaskideei aurpegira begiratzea eta arretaz entzutea.

• Besteek dituzten emozioen arrazoiak ulertzea.

• Laguntza behar duten ikaskideei laguntzea.

2. Emozioak adieraztea.

a) Emozioak eta gogo-aldarteak adieraztea, hitzak eta gizarteak onartzen dituen ereduak erabiliz.

b) Hitz eta keinu egokiak erabiliz, gainerakoei zer gogo-aldarte dugun azaltzen jakitea.

c) Hitzezko hizkuntzaren bitartez, besteen gogo-aldarteak identifikatzea.

3. Emozioak ulertzea.

a) Gogo-aldarteak identifikatzeko funtsezko lexikoa ikastea eta lexiko hori erabiltzea.

b) Besteen gogo-aldarteak ulertzea (enpatia).

c) Pentsamenduak eta portaerak emozioekin eta gogo-aldarteekin lotzea.

d) Gogo-aldarteen arrazoiak azaltzea.

4. Emozioak neurtzea.

a) Haserrea, beldurra eta tristura modu egokian kudeatzea.

b) Frustrazioa onartzea.

c) Haserre- edo tentsio-uneetan lasaitzeko gai izatea.

d) Gainerakoekin ditugun gatazkei aurrea hartzea eta gatazka horiek ebaztea.

4. Gaitasun emozionalak lantzeko jarduerak eta orientabide didaktikoak

4.1. Emozioak hautematea

Oinarrizko emozio edo emozio unibertsalak poza, haserrea, beldurra, tristura, harridura eta nazka dira. Emozio horiek aurpegiko keinuen bitartez identifikatzen dira, eta ikasleentzat erraza izaten da emozio ho-


313905 _ 0004-0039.indd 16 16/11/11 12:16


17

riek nork beregan zein besteengan identifikatzea. Bigarren mailako emozio batzuk, ordea –hala nola gogobetetasuna, atsekabea, sumina eta izua–, ez dituzte hain erraz identifikatzen, eta horren ondorioz, ezinbestekoa da hitzak eta keinu adierazgarriak lotzen ikastea.

Emozioekin zerikusia duen lexikoa erabiliz, ikasleek bigarren mailako emozio horiek identifikatzen ikasiko dute.

1. abilezia. Nork bere buruarengan zein gainerakoengan oinarrizko emozioak identifikatzea: poza, haserrea, tristura, beldurra, harridura eta nazka

Oinarrizko emozioen aurpegi-adierazpenak unibertsalak dira. Erraz identifikatzen dira, gainerakoen aurpegi-adierazpenari erreparatuz gero. Aurpegiarekin egiten den keinu natural bakoitza sentimendu jakin bati dagokio. Keinu horiek aurpegiko muskuluen bitartez bekainak, sudurra, ahoa, bekokia eta kokotsa igotzeaz eta jaisteaz arduratzen diren ekintza-unitateei esker egiten ditugu. Mugimendu horiekin lortzen dugu oinarrizko emozio bakoitzari dagokion ereduzko espresioa.

Jarduerak

• Oinarrizko emozioak adierazten dituzten aurpegiak erakustea: poza, tristura, haserrea, beldurra, harridura eta nazka.

• Aurpegiak marraztea eta bakoitzak zer emozio adierazten duen esatea. Era guztietako emozioak adierazten dituzten ikasleen beren argazkiak ere erabil daitezke.

• Oinarrizko emozioak haien bigarren mailako emozioekin lotzea.

– Poza ➞ Gogobetetasuna, atsegina.

– Tristura ➞ Nahigabea, atsekabea.

– Beldurra ➞ Izua, ikara.

– Haserrea ➞ Mina, sumindura.

• Emozioak adierazteko jolasa. Ikasle bakoitzak emozio bat adieraziko du aurpegiaren bidez eta gainerakoek asmatu egin beharko dute zer emozio den.

• Ispiluaren jolasa. Ikasleek, binaka, emozioak adieraziko dituzte ispiluaren aurrean, eta ikaskideek emozio horiek identifikatzen saiatu beharko dute.

• Emozioen karta-sorta. «Emozioen karta-sorta» bat erabiliko dugu oinarrizko emozioak (poza, tris-tura, haserrea, beldurra, harridura eta nazka) adieraziko dituzten txartelekin. Ikasle bakoitzak txartel bat aukeratu eta dagokion emozioa adieraziko du. Gainerakoek, zer emozio hautematen ari diren identifikatu beharko dute.

• Termometro emozionalaren jolasa. Ikasle bakoitzak oinarrizko emozio bat adieraziko du aur-pegiaren bidez, adierazkortasun handiagoz edo txikiagoz. Adibidez, beldurra islatzeko, jarritako aurpegiaren arabera, ikara pixka bat adieraz dezake, edo benetako izua. Gainerakoek zer emozio den identifikatu beharko dute eta emozio horren gradua: beldur gutxi, nahiko edo handia. Ondoren, irakasleak emozio hori mailakatzen lagunduko die zikloko oinarrizko lexiko emozionala erabiliz.


313905 _ 0004-0039.indd 17 16/11/11 12:16

18

• Ikasleek adierazitako emozioen indarra identifika dezaten ere erabil daiteke «emozioen karta-jokoa», gutxi, nahiko edo asko eskala aintzat hartuta. Era honetako galderak egingo dizkiegu: Zein aurpegi dago alaien? Zein aurpegi dago haserretuen? Nor harritu da gutxien? Nork du beldur gehien? Zein aurpegi ageri da tristeen?

2. abilezia. Emozioak eta gogo-aldarteak sorrarazten dituzten egoerak identifikatzea

Sentitzen ditugun emozioak eta horiek sorrarazten dituzten arrazoiak lotzean datza abilezia; bereziki ikasgelako eta ikastetxeko lagunen arteko harremanetan bilatu behar ditugu lotura horiek.

Beren emozioak eta gogo-aldarteak zein egoeraren arabera sortzen diren identifikatu behar dute ikas-leek. Eskolan, pertsonen arteko harremanetan, egoera atseginak gertatzen dira eta horien eraginez gogo-aldarte baikorrak sortzen dira, hala nola alaitasuna, gogo-betetzea, poza, lasaitasuna... Adibidez, gustukoa dugun eskolako lan bat egitean, ikaskideekin jolastean, iritzi atsegin bat entzutean, etab. Bestalde, kontrako emozioak –haserrea, tristura eta beldurra, esaterako– sorrarazten dituzten egoerak ere badira: haur bat beste batekin borrokan edo eztabaidan hastea, haur batek beste bati objekturen bat apurtzea edo ikastetxeko eguneroko harremanetan ohikoak diren bestelako gatazkak, adibidez.

Jarduerak

• Galdetu haurrei eskolan edota familian izaten diren zenbait egoeratan edo gorabeheretan zer gertatzen den. Adibidez:

Zer sentitzen duzu lagunen batek gogaitzen zaituenean?

Zer sentitzen duzu inork zurekin jolastu nahi ez duenean?

Nola sentitzen zara lagun batek kasurik egiten ez dizunean?

Zer sentitzen duzu zure urtebetetze-egunean zoriontzen zaituztenean?

Zer sentitzen duzu zer edo zer desatsegina esaten dizutenean?

Zer sentitzen duzu familiako norbait edo lagunen bat gaixorik dagoenean?

Zer sentitzen duzu norbaitek arazoren bat duela jakiten duzunean?

Zer sentitzen duzu inor triste ikusten duzunean?

• Asmatu egunerokoak izan daitezkeen zenbait egoera, ikasleek hainbat jokabideri errepara diezaio-ten eta egoera horietan esku hartzen duten pertsonen emozioak identifika ditzaten. Adibidez:

– Haur batek oihu eta irain egin dio beste bati. Nola sentituko da iraindutako haurra?

– Ikasgelako bi lagun elkarrekin hizketan eta irribarrez ari dira. Zure ustez, nola sentitzen dira?

– Irakasleak errieta egin dio gaizki portatzen eta ikaskideak gogaitzen ari den ikasle bati. Nola sentituko da irakaslea? Eta errieta jaso duen ikaslea? Eta bere ikaskideak?

– Hainbat pertsonak beldurra diote ekaitzei. Zure ustez, nola sentitzen dira tximistak ikusten eta trumoiak entzuten dituztenean? Haietaz barre egitea ondo dagoela iruditzen zaizu?


313905 _ 0004-0039.indd 18 16/11/11 12:16


19

• Pertsonen arteko harremanak gertatu ohi diren egoerak baliatu, hala nola elkarrizketak, jolasak edo taldean egin beharreko lanak, eta proposatu ikasleei gainerako ikaskideen aurpegietan eta keinuetan emozioak identifikatzeko.

• Ikasleek hainbat egoeratan adierazitako emozioekin lotura duten jokabideak aipatu, eta hitz egin horiei buruz. Adibidez:

– Ikastetxean, ikaskideekin eta pertsona helduekin dituzten harremanetan.

– Familian.

– Lagunekin, kiroletako edo beste jarduera batzuetako taldekideekin dituzten harremanetan, etab.

• Identifikatu emozioek gorputzean zer sintoma eragiten duten. Egin horrelako galderak:

– Pozik zaudenean, nola hartzen duzu arnasa? Hobeto hartzen duzu arnasa?

– Pertsona bat zurbil badago, paralizatuta geratzen bada edota oihuka eta korrika ihesi hasten bada, zure ustez zer gertatzen zaio?

– Beldur zarenean, zer nabaritzen duzu zure gorputzean?

– Urduri zaudenean, zer nabaritzen duzu zure gorputzean? Eta lasai zaudenean?

– Pertsona bat triste baldin badago, badu mugitzeko gogorik? Zer dela-eta?

4.2. Besteen emozioak hautematea eta ulertzea (enpatia)

Haurtzarotik, besteek sentitzen dutena sentitzeko joera agertzen duten umeek beren jokabidean. Nahi gabeko mekanismo kognitiboen bitartez gertatzen da hori; enpatiazko jokabidearen lehen adieraz-penak dira. Beste pertsonek hainbat modutara interpretatzen dute errealitatea eta emozionatzeko ere hainbat modu dituzte; hain zuzen, modu horiek ulertzeko gaitasuna da enpatia; adimen emozionalaren osagaia da (besteen emozioak hautematea eta ulertzea). Harremana dugun pertsonak nolakoak diren hobeto jakiteko aukera ematen du enpatiak, era horretara haiei laguntzeko.

Beste pertsonen emozioak, sentimenduak eta gogo-aldarteak identifikatzeko, beharrezkoa da solas-kideak hitzez eta bestelako zenbait adierazpideren bidez, hala nola keinuen edota gorputz-mugimen-duen bidez, adierazitakoak deszifratzea eta ulertzea. Eta horretarako, hainbat trebetasun landu eta baliatu behar dira. Hauek, esaterako:

a) Solaskidearen hitzezko mezuei arreta jartzea.

b) Adierazteko bitartekoei behatzea (aurpegia, keinuak, jarrera...).

c) Bestearen jokabidea azaltzen duten arrazoiak ulertzea.

Beste pertsona noiz dagoen lasai, haserre, beldurrez, atsekabetuta, ilusioz, etab. antzematen ikasiz gero, haren ikuspegia ulertu eta haren lekuan jarri ahal izango dugu.


313905 _ 0004-0039.indd 19 16/11/11 12:16

20

Ikasleek enpatia adierazten dutenean, ikaskideekiko harremanak hobetu egiten dira eta giro emozional hobea sortzen da ikasgelan. Besteekiko interesa agertzeak lagundu egiten du inoren emozioen berri jakiten, besteen gogo-aldarteei aurre hartzen eta, horri eskerrak, pertsonen arteko gatazkak saihesten eta prebenitzen.

1. abilezia. Besteen emozioak eta sentimenduak ulertzea

Ikaskideek eskolako hainbat egoeratan zer emozio eta sentimendu adierazten duten identifikatu be-harko dute ikasleek. Emozio eta sentimendu horiek ulertze aldera, beren artean entzuteko, hitz egiteko eta laguntzeko jarrera agertu beharko dute.

Jarduerak

• Besteen emozioen berri jakiteko, Nolakoa da? galderari erantzungo diote ikasleek ondoren aipatuko dugun kasu bakoitzean:

– Normalean besteei laguntzen dien haurra; ia beti pozik dagoen beste bat; huskeria txikienarekin berehala haserretzen den hirugarrena; lagunekin eraman handia duen beste bat; sarritan urduri dagoen neska bat; urduri sumatzen dituenean besteak lasaitzen dituen beste neska bat...

Jarduera hau egiterakoan, ikasleren batengan eragina izan dezaketen jokabideak edo emozioak inoren kalterako ez pertsonalizatzea zaindu beharko du irakasleak, kontu handiz zaindu ere. Jarduera honetan garrantzitsuena da, oro har, besteen emozioen berri jakitea.

• Kasu hauetan zer sentitzen duten azalduko dute haurrek:

– Lagun bat gaixo dagoenean eta ezin duenean eskolara etorri.

– Pertsona bat negarrez ari dela ikusten dutenean.

– Lagun bat, beldurra duela eta, ikaraturik dagoenean.

– Lagun bat pozik dagoenean.

– Lagun bat beste bat gogaitzen ari denean.

– Lagun batek, agindutako lana egiten ez dakiela esan, eta laguntza eskatzen duenean.

• Gainerako ikaskideak zer egoeratan eta baldintzatan ulertzen eta laguntzen saiatuko liratekeen azalduko dute ikasleek. Kasu guztietan galdera honi erantzun beharko diote: Zer egingo zenuke?

– Haur bat garrasika hasten bada norbaitek berarekin estropezu egin duelako; arbelera zer edo zer idaztera ateratzerakoan urduri badago; beste norbaitekin haserretzen bada; zerbait uzten ez diola-eta, inor jotzeko mehatxua egiten badu; arrazoi jakinik gabe negarrez hasten bada; irakasleak esandakoa egiteari uko egiten badio; taldean jolasten uzten ez badiote; inor agurtzen ez badu eta zakar agertzen bada; ikasgelako beste ikaskideak gogaitzen baditu.

Proposamen osagarriak

• Rolak jokatzea. Ikasleen artean hainbat egoera antzezteko edo dramatizatzeko proposatuko du irakasleak. Bi edo hiru haurren arteko elkarrizketa antzeztuko dute eta gainerakoek adi erreparatu beharko diete alderdi hauei:


313905 _ 0004-0039.indd 20 16/11/11 12:16


21

– Ahotsaren bolumena.

– Argi hitz egiten duten.

– Eskuekin eta gorputzarekin zer keinu egiten dituzten.

– Aurpegiaren espresioa.

– Bakoitzaren begirada eta irribarrea.

Dramatizazioa amaitutakoan, ikusitakoari buruz eztabaidatuko dute ikasleek. Haur bakoitzak bere iritzia adieraziko du: adeitasunez hitz egin duten, irribarre egin duten, elkarri lagundu dioten, emo-ziorik adierazi duten... Ondoren, rolak aldatuko dituzte, gainerako haurrek ere antzezpenean parte har dezaten.

• Enpatiazko ezagutza. Enpatiazko ezaguera hobea izateko, ikasleek jabetu egin behar dute haur batek duen gogo-aldartea loturik dagoela haur horren jokabidearekin. Adibidez:

– Fernandok, haserretzen den aldiro, eraso egiten du.

– Luisa, pozik dagoenean, atseginagoa da.

– Karlosek, beldurrez dagoenean, ez du inorekin jolastu nahi izaten.

Ikasgelan, beren arteko harremanetan izan ohi dituzten jarrerak emozioekin eta gogo-aldarteekin lotzea da enpatiazko ezaguera horren helburua.

• Ongizate pertsonala. Proposatu zer jarrera litzatekeen egokiena hobeto sentitzeko. Adibidez:

– Fernandok, haserretzen den aldiro, eraso egiten du, baina hobe luke lasaitzen ikasiko balu.

– Luisa, pozik dagoenean, atseginagoa da. Hori oso ondo dago.

– Karlosek, beldurrez dagoenean, ez du inorekin jolastu nahi izaten, baina hobea litzateke lasaitzen ikasiko balu.

• Hainbat egoera. Eskolako egoera jakin batzuei loturik zer gogo-aldarte adierazi ohi den azalduko die irakasleak ikasleei. Adibidez:

– Haur bat ikaskide batekin irribarretsu eta atsegin agertzen denean, bi-biak pozik eta alai sentitzen dira.

– Haur batek ikaskideren bat ikaratzen duenean, ikaskide hori beldurtu egingo da, eta haserretu.

– Haur batek beste bat gogaitzen edo iraintzen duenean, lehenak amorrua edo haserrea sentituko du eta besteak beldurra senti dezake.

– Haur batek, arreta erakartzeko, ikasgelan jarrera txarra agertzen duenean eta ikaskideei lan egiten uzten ez dienean, besteak gogaituta eta haserre sentituko dira.

Eskolan emozio positiboak nahiz negatiboak sortzen diren hainbat egoera aipatuko ditu irakasleak.


313905 _ 0004-0039.indd 21 16/11/11 12:16

22

• Hitzek emozionatu egiten gaituzte. Besteengana jotzeko eta zuzentzeko modua oso garrantzitsua da guztiok ondo sentitzeko. Ikasleei hori ikusarazten eta azaltzen saiatuko da irakaslea. Gauzak nola esaten ditugun, lagunak pozik edo atsekabetuta sentituko dira, haserre edo lasai, alai edo triste...

Eman ikasleei egitura hau: Haur batek beste bati..... esaten badio, haur hori...... sentituko da, eta, horren bidez, azaldu sor litezkeen mezu ugariak (Oso marrazki polita egin duzu. Zorionak. Zer ote dakizu zuk! Oso atsegina zara, eskerrik asko. Epelak hartzeko zaude, harrapatzen bazaitut. Hori txorakeria hori!). Ikasleek esaldia osatu beharko dute kasu bakoitzak sortuko lukeen emoziozko erantzuna adieraziz.

4.3. Emozioak adieraztea

Emozioak norberaren barnean bizitzen dira eta kanporantz adierazten. Barne bizipena da norbera-ren esperientzia, gure baitan sortzen den eragina edo zirrara. Eragin horren alde ikusgarria (ikusten dena) eta komunikaziozkoa da emozioen adierazpena. Aurpegiaren eta keinuen bidez horiek adie-raztea gure gogo-aldartearen berri ematea da, besteek identifika dezaten. Emozioak adierazteak horiek «haizatzeko» aukera ematen digu; hau da, emozioen inguruan gogoeta egiteko eta hitz egi-teko aukera, gure aldarteaz gehiago jabetzeko. Guregan benetan emozioa sortzen duenari buruz informazio kognitibo handiagoa lortzen dugun heinean, gure jokabidea hobeto ulertuko dugu, eta, horri esker, estrategia egokienak hartzeko aukera dugu emozio horiei aurre egite aldera.

Emozioak, sentimenduak eta gogo-aldarteak modu egokian eta gizartean onartutako ereduei jarrai-tuz adieraztea gaitasun emozional eta soziala da. Komunikaziorako trebetasunak ikaslearen gizarte gaitasunaren parte dira eta beste zenbait azpi-gaitasunez osaturik daude: hitzezkoak ez diren jokabi-deak (keinuak eta hizketaren osagai ez hitzezkoak) eta hitzezkoak (hitz egitea, eskabideak baztertzea, eskubideak babestea, kritikei erantzutea, asertibo agertzea, etab.).

Haserrea hainbat modutara ager liteke. Modu adimentsuan adierazteko, ikasleek ikasi egin behar dute nahigabezko edo gaitzespenezko esaldiak irmotasunez esaten eta mindu dituen pertsonari zuzentzen, baina asaldatu gabe edo jokabide oldarkorrik eta bortitzik agertu gabe.

1. abilezia. Oinarrizko emozio hauek modu egokian adieraztea: poza, haserrea, tristura, beldurra, harridura eta nazka

Oinarrizko emozioak aurpegi-espresioen bidez adieraztea erraza da adin horretako ikasleentzat. Espre-sio horiei laguntzeko, ordea, hitzezko adierazpenak ere baliatu behar dituzte bizitako emozioa besteei transmititzeko. Adibidez, beldurraren emozioa adierazteko, horrela esan dezakete: Beldurtuta nago ger-tatutakoagatik. Poza adierazteko: Pozten nau zuri hori entzuteak. Tristuraren emoziorako: Pena handia ematen dit Fernandok; ez du batere lagunik. Haserrea adierazteko: Mindu egin nau hori esan izanak...

Jarduerak

• Emozioak ondo adierazten ez dituztenean nola sentitzen diren galdetuko die irakasleak ikasleei: haserrearen eraginez oihu asko egin eta inori irain edo eraso egiten diotenean; triste sentitzen direla eta, isilik daudenean, ezer esan gabe; norbaiti edo zerbaiti beldur handia diotenean eta inori esaten ez diotenean, etab.


313905 _ 0004-0039.indd 22 16/11/11 12:16


23

• Irakasleak galdera hau egingo die ikasleei: Zergatik da ona sentitzen ditugun emozioak adieraztea?

• Ikasleek, binaka, hainbat emozio adieraziko dituzte aurpegiaren bidez eta hitzez. Adibidez: «Lagun batek mehatxu egiten didanean eta jo egingo nauela esaten duenean ikaratu egiten naiz». «Pozik sentitzen naiz lagun batek irribarre egiten didanean eta nirekin adeitsu jokatzen duenean». «Triste jartzen naiz lagunen batek inorekin ez duela jolasten ikusten dudanean».

Haserrea adieraztea

Haurrak sarritan haserretzen dira adin horretan, eta, ondorioz, arreta berezia jarri behar zaio haserrea-ren emozioari. Hori dela eta, komeni da ikasleei azaltzea pertsona bat haserre dagoenean, haserre hori zentzuz adieraz dezakeela, bere gaitasun emozionalei jarraituz. Adibidez, gure haserrea zuzen adierazteko era bat da beste pertsonari modu egokian esatea: «Ez dut gogoko niri horrelakorik esatea». «Mesedez, utz nazazu bakean». «Ikasi egin behar duzu ni errespetatzen».

Komeni da azaltzea badirela haserrea adierazteko beste modu batzuk, baina ez dela burutsua ez ego-kia horrela egitea, gaizki sentituko garelako, gehiago haserretuko garelako, ikaskideekin nahigabetu egingo garelako eta arazoak sortuko direlako gure artean.

• Buila egitea, eraso egitea, iraintzea edo gogaitzea ez dira jarrera egokiak haserrea adierazteko; izan ere, gaizki sentituko gara eta ez dugu komunikatuko zer gertatzen zaigun.

• Haserreari eustea, isiltzea eta ez ezer esatea ere ez da biderik egokiena zer dugun adierazteko.

Bultzatu ikasleen arteko eztabaida, galdera hauek oinarritzat harturik: Zein da modurik egokiena gure haserrea adierazteko? Zergatik?


• Horma-irudi bat osatuko dugu aurpegi adierazkorrekin (emotikonoak, aurpegien marrazkiak...) eta emozioa adieraziko duten esaldiekin.

• Ikasgelan, emozioak modu egokian adieraztea beharrezkoa da zenbait egoeratan. Egoera horietako batzuk aipatuko ditugu eta horien inguruan eztabaidatuko dugu:

– Haserrea adierazteko. Adibidez, lagun batek beste bat gogaitzen duenean.

– Tristura adierazteko. Adibidez, ikaskide batek arazoren bat duenean.

– Poza adierazteko. Adibidez, irakasleak ikaskideren bat zoriontzen duenean ondo egindako lanagatik.

– Beldurra adierazteko. Adibidez, arrazoiren bat dela medio ikaskide bat kezkatuta dagoenean.

• Familiako zenbait egoeretan ere komenigarria da emozioak modu egokian adieraztea. Egoera horietako batzuk aipa ditzakegu. Honako hauek, adibidez:

– Haserre zaude zure nebarekin gauza bat kendu dizulako. Nola adieraziko zenuke haserre hori?

– Lagun batek zoriondu egin zaitu zure urtebetetze-egunean. Nola sentitu zara? Zer esan diozu?

– Triste zaude senide bat gaixo dagoelako. Nola adieraziko duzu sentimendu hori?


313905 _ 0004-0039.indd 23 16/11/11 12:16

24

– Gurasoek esan dizute oraindik ez dituzula etxeko lanak egin. Haserretu egin beharko zenuke? Zer egingo zenuke?

– Ezin izan duzu lortu nahi zenuen zerbait. Nola sentitu zara? Nola adieraziko zenuke ?

• Irakasleak kontuan izango ditu eskolako eta familiako egoera horiek ikasleek ikas dezaten emozioak intentsitate desberdinetan hautematen eta adierazten, termometro emozionalaren jolasean deskribatzen den moduan.

4.4. Emozioak ulertzea

Emozioek, sentimenduek eta gogo-aldarteek eragina dute jokabidean. Afektu horiek ulertzea lagungarri da gure kontzientzia edo ezaguera emozionala garatzeko eta egokiak ez diren jokabideak aldatzeko.

Norberaren emozioez, sentimenduez eta gogo-aldarteez jabetzeko ahalmenarekin loturik dago gaitasun hori. Metaumorea ere esan izan zaio gogo-aldarteez ohartzeko gaitasuna horri. Horretarako, beharrezkoa da, besteak beste:

a) Emozioak eta gogo-aldarteak «etiketatzen» jakitea.

b) Hitzen eta emozioen artean dauden erlazioak bereiztea (lexiko emozionala).

c) Emozioen esanahia interpretatzea .

Emozioen ezagutza lortzeko, jakin egin behar da emozio eta gogo-aldarte iraunkorrak sortzeko gai diren pentsamenduak identifikatzen. Nola pentsatzen dugun, horrela sentituko gara. Nola sentitzen garen, horrela pentsatuko dugu. Pentsamenduaren eta emozioaren arteko harremana zirkularra da; bi prozesuak dira, aldi berean, kausa eta ondorio.

Emozioak ulertzeko, orobat, beharrezkoa da gogo-aldarteak behar den moduan identifikatzea, eta horrek oinarrizko lexiko emozionala izatea eskatzen du (erreparatu proposatutako hiztegiari). Emozioen indarra desberdinduz eskuratzen da emozioen ezaguera. Horrela, konparazio baterako, ikara ez da izua bezain indartsua; ondoeza edo sumindura ez dira haserrea bezain bestekoak; etsipena apala-goa da tristura baino.

1. abilezia. Bigarren mailako emozioak identifikatzea

Oinarrizko emozioak identifikatzeaz gain, bigarren mailako zenbait emozio edo sentimendu bereizten ere ikasi behar dute ikasleek. Hauek, esaterako:

– Atsegina, sinpatia, pazientzia, konfiantza, zoriontasuna, lasaitasuna, gogobetetasuna, umorea, patxada, adeitasuna, txera, esperantza, baikortasuna.

– Mina, amorrua, amorru bizia, sumindura, mendekua, umiliatzea, haserre bizia, jelosia, bekaitza.

– Ikara, laztura, izua, laborria, kezka, ezinegona, izualdia, urduritasuna, egonezina.

– Etsipena, desilusioa, umore txarra, pena, desengainua, damua, ezkortasuna, asperdura, gogorik eza, erruduntasuna, malenkonia, nostalgia, nahigabea, samina, bakardadea, zorionik eza.

– Higuina, mespretxua, arbuioa.


313905 _ 0004-0039.indd 24 16/11/11 12:16


25

Jarduerak

• Emozio hauetakoren bat noiz sentitu duen esango du ikasle bakoitzak:

– Poza.

– Lasaitasuna.

– Umorea.

– Patxada.

– Ilusioa.

– Konfiantza.

– Atsekabea.

• Bigarren mailako emozio hauek oinarrizko zeinekin duten antza galdetuko die irakasleak ikasleei:

– Gogobetetasuna, zoriona (poza).

– Mespretxua, arbuioa (nazka).

– Desilusioa, nahigabea (tristura).

– Ikara, izua (beldurra).

– Ondoeza, sumindura (haserrea).

2. abilezia. Emozionatuta gaudenean zer pentsatzen eta zer esaten dugun jakitea

Eragiten ari zaiguna balioesten dugunean, bigarren mailako emozioak edo sentimenduak gertatzen dira. Ikasleek ikasi egin behar dute bigarren mailako emozio bakoitza sentitzean, pentsatzen eta esaten dutena lotzen. Adibidez: Nahi gabe egin dut, barkatu (erruduntasuna). Oso bakarrik sentitzen naiz (bakardadea). Beldur pixka bat daukat (ikara). Ea joateko modua dudan! (ilusioa).

Jarduerak

• Emozionatuta gaudenean pentsatzen duguna edo esaten duguna adieraztea:

– Alai nagoenean, pentsatzen dut…

– Ikaratuta nagoenean, hauxe pentsatzen dut:

– Haserre nagoenean, pentsatzen dut…

– Triste nagoenean, pentsatzen dut…

• Emozioak adierazten dituzten zenbait esapide emango dizkie irakasleak ikasleei, eta zer emozio den bereizi beharko dute haurrek.

– Izugarria da! Ikaratuta nago! (Beldurra sentitzen du).

– Zein ondo! Laster txangoa izango dugu! Ederki ibiliko gara! (Ilusioa sentitzen du).


313905 _ 0004-0039.indd 25 16/11/11 12:16

26

– Nire neba txikia gaixo dago, ohean, eskolara joan gabe. (Kezka sentitzen du).

– Utz nazazu bakean, mesedez! (Haserre dago).

– Oso atsegina izan zara nirekin. Eskerrik asko. (Esker ona sentitzen du).

– Dardarka nago eta bihotza atera beharrean dut! (Izua sentitzen du).

– Ez nuen horrelakorik espero! (Etsipena sentitzen du).


• Eskolako eguneroko bizimoduko hainbat eta hainbat egoeratan nola sentitzen diren galdetuko die irakasleak ikasleei, modu horretara beren emozioei antzematen eta gogo-aldarteez jabetzen laguntzeko.

Esate baterako, horrelako egoeretan zer sentitzen duten azaltzeko eskatuko die:

– Lan bat ez zaizunean ondo ateratzen, … sentitzen zara

– Ikaskideren bati laguntzen diozunean, … sentitzen zara

– Lan bat ondo egindakoan irakasleak zorionduz gero, … sentitzen zara

– Lagunek irribarre egiten badizute, … sentitzen zara

– Noizbait txangoren batera joan ezinik geratu zarenean, … sentitu zara

– Lagun batek bere urtebetetze-festara gonbidatzen bazaitu, … sentitzen zara

4.5. Emozioak neurtzea

Adimen emozionalaren beste gaitasunetako bat da emozioak neurtzea. Erantzun emozionala, sentimenduak eta gogo-aldarteak, gure jokabidean eragiten dutelarik, behar den moduan kudeatzea eta doitzea da gaitasun horren funtsa. Emozioak neurtze horretan hainbat prozesu psikologikok esku hartzen dute; gogo-aldarte positibo zein negatiboaren barneko eta kanpoko adierazpena aldatzen dute prozesu horiek.

Emozioak hausnarketaren bidez neurtzearen helburua da adierazpenaren indarra eta erantzun emo-zionalaren eragina edo barneratzea doitzea, beldurra, haserrea edo tristura sentitzen denean sor daitekeen ondoez psikologikoa saihesteko. Izan ere, ondoez horren eraginez, gure gorputzak asalda-turik erantzuten du: bihotz-taupadak azkartu egiten dira, giharrak uzkurtu, odol-hodiak zabaldu, buruko mina sortzen da, giharrak tenkatu egiten dira, etab. Emozioak neurtuz aukera izango dugu haserrea modu zentzuzkoagoan adierazteko, pertsona moduan gehiago beteko gaituen eran, eta, aldi berean, gure eskubideak babesteko. Era berean, herstura edo antsietate handia dugunean, aukera emango digu erlaxazioaren eta arnasketaren bidez lasaitzeko.

Lehen Hezkuntzako lehen zikloan ohikoa da emozioak asaldatuta adieraztea; adibidez, haserrea (frus-trazioaren aurreko erantzunak), herstura (egiaz ez da emozio bat, asaldurazko egoera psikofisiologiko bat baizik) eta beldurra.


313905 _ 0004-0039.indd 26 16/11/11 12:16


27

1. abilezia. Haserrea neurtzea

Lagunen arteko hartu-emanetan, mehatxuak, erronkak, irainak edo probokazioak gertatzen direnetan sortzen da haserrea. Horrelakoetan, emozio horrek berezkoak dituen erantzunak eta jokabideak sortzen dira haserretutako haurren artean: hitzezko erasoak, indar handiagoko edo txikiagoko eztabaidak, aurrez aurrekoak, norgehiagokak eta baita borrokak ere.

Zenbaitetan, bestearen jokabide edo keinuen harira norberak egiten duen interpretazioak eragiten du haserrezko erantzun neurriz gainekoa eta oldarkorra.

Haserrea kontrolatzeko hainbat modu daude: norbere burua kontrolatzeko erantzunak eta egoera saihesteko eta gatazkari itzuri egiteko jokabide pasiboak, esaterako.

Haserrea neurtzeko estrategia egokiena eta burutsuena da norberaren ondoeza adieraztea baina oldarkortasunik gabe, haserre hori zerk sortu duen eta horrek eragindako deserosotasun emozionala besteari azalduz (asertibitatea). Adibidez: «Esaten ari zaren hori ez zait gustatzen, mindu egiten nau. Utz nazazu lasai, mesedez. Egin duzuna ez dago ondo».

Jarduerak

Haserrezko edo amorruzko erantzunak neurtzeko eta kontrolatzeko prozesuak fase hauek ditu:

a) Identifikatu egin behar dugu zer egoerak edo arrazoik sortzen digun haserrea edota amorrua.

b) Identifikatu egin behar ditugu emozioak gorputzean eragindako seinaleak: kognitiboak (izaten di-ren pentsamenduak), jarrerazkoak (keinuak, esaten eta egiten duguna…) eta fisiologikoak (bihotz-taupadak azkartzea, arnasa hartzeko zailtasunak, giharrak tenkatzea…).

c) Haserrea neurtu egin behar dugu zenbait jokabideren bitartez: bost arte zenbatu erantzun aurretik, egoeratik urrundu, nork bere buruari hitz egin («Lasai». «Sosegatu egin behar dut»…).

Fase horiek adibideekin azaltzeko, era honetako jarduerak egingo ditugu ikasleekin:

1. Galdetu: Noiz haserretzen gara? Norekin? Zer dela eta? Nola konturatzen gara haserre gaudela? Zer nabaritzen dugu gure gorputzean? Zer egin beharko genuke haserre gaudenean?

2. Lasaitasunari eusteko jarduera (dortokaren teknika) lau urratsetan egin:

a) Nork bere buruari esan: Geldi zaitez eta begiratu ingurura!

b) Nork bere buruari esan: Lasai!

c) Sudurretik arnasa sakon hartu eta bitartean bost arte zenbatu. Ondoren, arnasari eutsi, bi arte zenbatu eta poliki-poliki arnasa bota ahotik, bost arte zenbatuz.

d) Errepikatu aurreko pausoak erabat lasaitu arte.

Azkenik, geure buruari esateko moduan izango gara: «Lasaiago nago».


313905 _ 0004-0039.indd 27 16/11/11 12:16

28

Dortokaren teknikaren harira, ipuin hau irakur dezakegu:

“Bazen behin Dortokatxo izeneko dortoka bat. Sei urte zituen eta ez zuen maite eskolara joatea. Besteekin haserre, oihuka eta borrokan ibiltzen zen beti eskolan. Marraztu eta margotu, ez zuen besterik egin nahi. Ez zuen gogoko inori laguntzea.

Ondorioz, egunero arazoak zituen ikaskideekin eta irakaslearekin. Ondoren, ordea, gaizki sentitzen zen, eta oso triste…

Egun batez, dortokak agure batekin egin zuen topo. Laguntzeko prest zen amona:

–Sekretu bat kontatuko dizut.

–Sekretu bat? –galdetu zuen Dortokatxok.

–Gainean daramazu borroka, irain, liskar, oihu eta amorrazio guztien konponbidea.

–Baina… zein da konponbide hori? –galdetu zuen jakin-minez Dortokatxok.

–Zure oskola –erantzun zion dortokak–. Oskolaren barruan gorde zaitezke haserretzera, oihu egitera edo borrokatzera zoazen aldiro. Zure oskolean gustura eta lasai sentituko zara.

–Eta nola egiten da hori? –galdetu zuen berriro Dortokatxok.

–Bildu besoak, zangoak eta burua. Ondoren, estutu zure gorputzaren kontra, itxi begiak eta pentsatu: «Lasai nago. Ez noa inorekin borroka egitera. Ez noa inor gogaitzera».

Ondoren, Dortokatxok saiakera batzuk egin zituen, eta dortoka agureak esan zion:

–Oso ondo! Egin horrela, eskolan zaudenean.

Biharamunean, Dortokatxo eskolara joan zen. Une batean, goizean goiz, haserretzen hasi zen ikaskide batek gustuko ez zuen zerbait esan ziolako. Baina oihuka eta aztalka eta irainak esaten hasi aurretik, pentsatu zuen: «Dortoka nagusiak esandakoa probatu behar dut. Oskolean sartu behar dut!».

Horrela egin zuen eta ez zen inolako borrokarik, liskarrik eta builarik izan. Dortokatxo lasaitu egin zen eta haserrea baretu egin zitzaion. Bai lasai sentitu zela! Lagunek eta irakasleak zoriondu egin zuten. Halako pozik ez zuen aspaldi sentitu Dortokatxok!

Egun hartatik aurrera, bere burua haserretzear edo gaiztakeriaren bat egitear sumatzen zuenean, oskolean sartzeko ohiturari jarraitu zion. Lagun guztiekin ezin hobeto molda-tzen hasi zen. Haserretu gabe elkarrekin egoten ikasi zuten Dortokatxok eta lagunek.” (Serrano, I. 1998, 121. orrialdea. Moldatua).

3. Irakatsi ikasleei «beren buruari hitz egiten» (beren buruari aginduak emateko teknika). Horrelako formulak baliatuz, adibidez:

– Hobe dut lasaitzea. Mantso-mantso hartuko dut arnasa eta lasaiago sentituko naiz. Badirudi sosegatzen ari naizela.

2. abilezia. Lasaitzea

Urduri gaudenean, antsietatea sentitzen dugu. Gorputzeko ondoeza eta egonezina da antsietatea (arnasa hartzeko zailtasuna, gorputzeko mina, dardarak, itomen-sentsazioa…). Ondoez horrek, besteak beste, ikastea galarazten du. Ikasle batek, urduri dagoenean, ez du bere pentsamenduen eta jarreren gaineko kontrolik. Gehiegizko mugimenduak eta alderdi bati buruzko gehiegizko kezkak (kognitiboa) antsietate-egoera sortzen du. Antsietatea ez da emoziotzat hartzen, baina gogo-aldartea, bai, bada, eta aldarte horrek zaildu egiten du haurrak eskolara moldatzea.


313905 _ 0004-0039.indd 28 16/11/11 12:16


29

Antsietate-maila kontrolatzeko eta neurtzeko, ikasi egin behar da lasaitzen; izan ere, giharrak tenkatuta egoten dira horrelako egoeretan.

Erlaxatzeko argibide errazak ikasleentzat

Lasai egotea oso onuragarria da ongi sentitzeko eta gustura egoteko. Lasai egotea da patxada, sosegua eta baretasuna izatea, eta oso lagungarria da besteekin hobeto erlazionatzeko. Lasai egoten ikasteko modu egokia da erlaxazioa. Irakasleak argibide erraz batzuk erakuts diezazkieke ikasleei giharrak eta arnasketa erlaxatzeko teknika errazak ikas ditzaten.

Segmentuka giharrak erlaxatzeko argibide horiek Jackobsonen prozeduran oinarriturik daude eta gorputz guztiko giharrak lasaitzen eta mantso eta sakon arnasa hartzen erakusten dute. Irakurri ikas-leei honako argibide hauek:

– Begiak itxiko ditugu eta gorputzeko gihar guztiak lasaituko ditugu.

– Airea hartuko dugu sudurretik, mantso eta sakon. Horrela, pixkanaka. Orain bota egingo dugu poliki-poliki, ahotik. Berriro errepikatuko dugu ariketa. (Guztira, bospasei aldiz errepikatuko dugu ariketa, aldiro arnasketa-erritmoa pixkanaka mantsotuz).

– Orain gorputz guztiko giharrak lasaituko ditugu eta eskuineko eskuan bilduko dugu kontzentrazio osoa. Ukabila estutu egingo dugu poliki-poliki eta eskuko giharrak nola tenkatzen diren eta estu dauden sentituko dugu, eta sentipena atsegina egingo zaigu.

– Pixkanaka-pixkanaka eskua lasaitzen joango gara eta halako arintzea nabarituko dugu: erlaxat-zen ari gara. Eskua erabat lasaituta dago. Sentipen atsegina nabarituko dugu eskuan: atseden hartzen dago eta ia ez dugu nabaritu ere egiten. (Fase hori bizpahiru aldiz errepikatuko dugu, harik eta eskua estutzean edo zabaltzean giharretan sentitzen den tenkatze-lasaitze alde hori barneratu arte. Pausu berak errepikatuko ditugu ezkerreko eskuarekin).

– Ondoren, arnasketa mantsoak eta sakonak egingo dugu. Arnasa sudurretik hartuko dugu mantso-mantso eta ahotik botako dugu poliki-poliki. (Errepikatu ariketa hainbat aldiz).

– Ondoren, eskuineko zangoari erreparatuko diogu. Zango horretan bilduko dugu kontzentrazioa. Zangoko giharrak estutuko ditugu poliki-poliki eta deserosoa dela nabarituko dugu; ondoren, lasaitu egingo ditugu pixkanaka. Zangoa erlaxatu egingo da gero eta gehiago. Giharrak lasaitzen doazela nabarituko dugu. Oso gustura sentituko gara zangoa lasaituta. Halako atseden sentsazio atsegina sentituko dugu zangoan. (Errepikatu bi bider. Urrats horiek berak errepikatuko ditugu ezkerreko zangoa lasaitzeko).

– Orain aurpegia lasaitzen ikasiko dugu. Kopetan bilduko dugu arreta. Pixkanaka-pixkanaka zimurtu egingo dugu kopeta, gorantz jasoz eta indar gehiagoz estutuko dugu. Halako sentipen desatsegina nabarituko dugu kopetan. Sudurra eta bekainak ere asko tenkatuko dira. Segidan, ordea, kopeta, sudurra, bekainak eta aurpegi guztia lasaitu egingo ditugu. Poliki-poliki kopetako giharrak lasaituko ditugu. Aurpegia erlaxatuta dago orain, oso erlaxatuta. Atsegina da sentipena, ondo sentituko gara, atseden hartzen eta lasai. Kopeta oso erlaxatuta dago. Ondo sentitzen zara. (Errepikatu bi aldiz).

– Ondoren, hainbat arnasketa egingo ditugu, oso mantso eta sakon. Sudurretik hartuko dugu arnasa, poliki-poliki. Ondoren, ahotik botako dugu, pixkanaka. (Errepikatu hainbat aldiz).


313905 _ 0004-0039.indd 29 16/11/11 12:16

30

– Azkenik, begietan bilduko dugu arreta. Begiak itxi egingo ditugu, indarrez estututa. Betazalak estutuko ditugu pixkanaka, tenkatuta daudela nabarituko dugu, eta ez zaigu gustatuko sentipena. Ondoren, begiak zabaltzen joango gara mantso-mantso. Begiak askoz lasaiago ditugu. Gu ere lasai sentituko gara. (Errepikatu bi aldiz).

Jarduerak

• Esan ikasleei azaltzeko zer egoeratan jartzen diren urduri. Ondoren, partekatu guztion artean. Azaldu, batzuetan, normala dela urduri sentitzea; horrelako egoeretan, adibidez:

– Ezagutzen ez dugula eta, ikaratzen gaituen zerbaiten aurrean.

– Besteen aurrean egin edo esan behar dugun zerbait daukagunean.

– Ikara edo beldurra sortzen digun egoera baten edo norbaiten aurrean.

• Galdetu ikasleei zer sentitzen duten urduri daudenean (zer sintoma dituzten gorputzean). Adibidez, gorritu egiten ote diren, bihotza azkarrago doala sentitzen ote duten, dardarka hasten diren, hitz egiteko ahotsik gabe geratzen diren, arnasa hartzea nekezagoa egiten zaien, negar egiten duten…

• Zergatik jartzen den urduri eta sintomak zein diren adieraziko du ikasle bakoitzak.

• Galdera hau egingo diegu ikasleei: Zer egin genezake lasaitzeko? Erantzunei buruz hitz egin ondoren, irakasleak gogora ekarriko ditu arnasa mantso eta sakon hartzeko eta botatzeko urrats erraz eta oinarrizkoak, eta ikasleek hainbat minutuz jardungo dute ariketa horiek egiten.

• Ikasleak talde txikietan banatu eta giharrak lasaitzeko jarduera egingo dugu, aurrez azaldutako urratsei jarraituz. Erlaxatzeko ariketa bukatutakoan, erakutsi ikasleei beren buruari horrelakoak esaten: «Lasaiago nagoela dirudi». «Jada ez nago lehen bezain urduri».

• Erakutsi ikasleei, urduri sentitzen direnean, beren buruari horrelakoak esaten: «Urduritzen ari naizela uste dut. Lasaitu egin behar dut». «Mantso eta sakon hartu behar dut arnasa, lasaitu ahal izateko».

• Irudikapenaren jolasa. Beren burua egoera jakin batean irudikatzera edo imajinatzera jolastuko direla azalduko die irakasleak ikasleei: adibidez, ikasgelan lasai eta erlaxatuta daudela. Ikasleek begiak itxi eta egoera hori imajinatuko dute. Irakasleak lagundu egingo die horrelako mezuen bidez: «Oso lasai eta erlaxatuta gaude». «Lasai gaude».

3. abilezia. Frustrazioa onartzea

Frustrazioa onartzea ere gaitasun emozional bat da. Nahi zena lortu ez den egoera batera modu zen-tzuzkoan moldatzen laguntzen du, baita gehiegizko emozionaltasun negatiboa saihesten ere (frustra-zioa, itxaropenik eza, abaildura…). Alde kognitiboari erreparatuta, frustrazioa onartzen jakiteak esan nahi du kontrako egoeretan lasai eta sosegatu samar egotea. Gaitasun horren bidez jabetu egin behar dugu askotan guk nahi ez ditugun gauzak gertatzen direla eta, hasierako nahigabea saihestezina izan arren, gainditu egin behar dugula egoera, beste erronka batzuei ekiteko edo berriro ahalegintzeko.


313905 _ 0004-0039.indd 30 16/11/11 12:16


31

Frustrazioa onartzen ikasten dutenean, daukatenaz gehiago gozatzen dute ikasleek, eta, horrez

gainera, nahi zutena lortu ez izana onartzen dute eta arrazoizko helburuak lortzeko beste ekimen eta

ahalegin batzuk abiatzen dituzte.

Jarduerak

• Ekarri gogora zer edo zer lortu nahi eta ezinezkoa izan den egoerak. Adibidez:

– Guztiok joko batean jolastea nahi nuen, baina gainerakoek nahiago zuten beste jolas batean aritu.

– Gurasoek jostailu bat erostea nahi nuen, baina ez didate erosi.

– Antzezlaneko protagonista izan nahi nuen, baina beste bat aukeratu dute.

– Mendi aldera txango bat egiteko asmoa genuen, baina euria hasi du eta ezin izan dugu joan.

• Eskatu ikasleei azaltzeko zer gogo-aldarte sortu dien nahi zuten hori lortu ez izanak: haserrea,

etsipena, oihu egiteko gogoa, abaildura, amorrazioa, umore txarra, etab.

• Eskatu haurrei azaltzeko zer arrazoiren eraginez geratu izan diren noizbait nahi zuten hori lortu ezinik.

Adibidez: «Lagun batek bere margoak uztea nahi nuen, baina ez dizkit utzi».

– Berriak zirelako eta ez zuelako puskatzerik nahi.

– Une hartan bera ari zelako erabiltzen.

– Margoak bereak direlako eta eskubidea duelako utzi nahi dizkidan edo ez erabakitzeko. Ez dut

horregatik zertan haserretu.

• Esan, ahots gora, zer egin beharko litzatekeen nahi den zerbait lortzen ez denean gaizki ez senti-

tzeko. Adibidez: «Lagunak bideokontsola uztea nahi nuen, baina ez dit utzi». Orduan, geure artean

pentsa dezakegu: «Beste zerbaitekin jolas naiteke». «Beste lagun bati eska diezaioket». «Bihar saia-

tuko naiz berriro».


• Azaldu ikasleei eguneroko bizimoduan (eskolan, etxean, lagunartean…) nahi genuen hori ez lortzeko

hainbat arrazoi izaten direla, normala eta ohikoa dela hori, baina horregatik ez dugula etsi behar eta

ikasteko, besteekin erlazionatzeko, dibertitzeko, besteekin ongi moldatzeko, etab., ahalegina egin

behar dugula.

• Azaldu ezin dugula desiratu burutik pasatzen zaigun guztia; aitzitik, egokiak izan daitezkeen gauzak,

horiek desiratu behar ditugula. Irakasleek eta gurasoek lagunduko diete jakiten zer den beren

hezkuntzarako egokiena.


313905 _ 0004-0039.indd 31 16/11/11 12:16

32

5. Ikaskideen arteko gatazkak ebaztea

5.1. Ikasgelako gatazkei aurre egiteko jarraibideak

Pertsonen arteko gatazketan ohikoak dira haserrezko eta beldurrezko emozio negatiboak. Ikasleen arteko harremanetan sor litezke horrelako emozioak, bai eta hainbat gogo-aldarte ere: gogaitzea, sumindura, frustrazioa, ikara, amorrua, etab. Gatazka horiek prebenitzen eta konpontzen irakastea lagungarri izango da ikasleek ikas dezaten besteen jarrerak eragindako emozioak adierazten eta neurtzen.

Gatazkak konpontzerakoan sortzen diren emozioak eta gogo-aldarteak (haserrea, amorrua, sumina, beldurra, kezka…) hautematea beharrezkoa da. Baina, orobat, badira elkarreragineko beste zenbait egoera, gatazkatsuak ez izan arren, erantzun negatiboak sor ditzaketenak: gaizki ulertuak edo lagunen arteko harremanak gaiztotzen dituzten haserreak, esaterako. Eta egoera horietan ere beharrezkoa da emozioak eta aldarteak hautematea. Horrek lagundu egingo die norberak esandakoak edo egindakoak besteengan izan dezakeen eraginarekiko edo sor ditzakeen emozio eta gogo-aldarteekiko sentibera izaten.

Bestelako gaitasunak ere landu behar dituzte ikasleek: kognitiboak (gatazkaren arrazoiak aztertzea, izan daitezkeen irtenbideak proposatzea eta ondorioetan pentsatzea), jarrerazko gaitasunak (une bakoitzean nola jokatu jakitea eta horrela egitea) eta gaitasun emozionalak (gatazkak dirauen artean emozioa modu egokian erabiltzea). Eta horretarako, azpi-gaitasun hauek behar dira:

a) Beste ikaskideekiko erlazio-egoerak (laguntzekoak, arriskukoak, aurre egitekoak, onartzekoak, jolasekoak, etab.) identifikatzea eta balioestea, eta gainerako ikaskideen artean lengoaiari loturiko aurpegiko espresioei behatzea.

b) Gatazka-egoera jakinetarako gizartean egokitzat hartzen diren erantzunak izatea. Adibidez, ikaskide batek iraintzen, gogaitzen edo probokatzen gaituenean zer egin eta nola jokatu jakitea..

c) Gatazkak sor dezakeen asaldura emozionala (normalean, sumina edo amorrua eta beldurra edo antsietatea) modu egokian gobernatzea.

Jarduerak

• Azaldu ikasleei ikasgelako hainbat egoeratan gatazkak sortzen direla ikaskideen artean. Liskar horiek gaizki sentiarazten gaituzte eta gure gogo-aldartea asaldatzen dute. Horren ondorioz, konponbidea eman behar zaie ikasgelan gustura egoteko, lagunekin modu egokian erlazionatzeko eta bizikidetza alaia izateko.

• Eguneroko egoerak proposatu eta horien inguruko galderak egin. Adibidez:

– Ikaskide batek iraindu edo gogaitu egin du beste bat. Nola sentituko da iraindutako pertsona? Nola sentituko da bestea iraindu edo gogaitu duena?

– Haur batek zerbait esan du ahots gora, irakaslea gelan azalpenak ematen ari den bitartean besteek barre egin dezaten. Nori egiten dio kalte jarrera horrekin? Zergatik? Nola sentituko da irakaslea? Zergatik? Nola sentituko dira gainerako ikasleak? Zergatik?


313905 _ 0004-0039.indd 32 16/11/11 12:16


33

– Ikaskide batek errotulagailu bat utzi dizu. Erabili ondoren ez diozu eskerrik asko esan. Egokia edo desegokia da jarrera hori? Nola sentituko da ikaskidea? Zer egin beharko zenukeen?

– Haur batek ikaskide batek egindako akatsaz egin du barre guztien aurrean. Nola sentituko da akatsa egin duen haurra? Egokia da besteen kontura barre egitea? Zergatik? Zer pentsatuko dute gainerakoek ikaskidearen bizkar barre egin duen haurraren jokabideari buruz? Zer egin beharko luke ikaskideaz trufatu den haurrak?


• Galdetu normalean zer arazo edo liskar sortzen diren ikasgelan, jolastokian edo ikastetxeko beste edozein gela edo eremutan. Egin egoera horien zerrenda bat ikasleekin aztertzeko. Ahal dela, saiatu arazo edo liskar horietan nahasita egon daitezkeen ikasleak ez pertsonalki aipatzen edo errudun sentiarazten.

• Azaldu egoera gatazkatsu horietan guztietan emozio eta gogo-aldarte negatiboak sortzen direla naha-sita dauden ikasleen artean. Azpimarratu ondo identifikatu behar direla, modu egokian jokatzeko.

• Gatazkak ebazteko erabiltzen diren pentsamenduak sustatuko ditugu: ingurukoen pentsamendua (besteek zer eta nola pentsatzen duten jakitea), kausazko pentsamendua (ikaskideen arteko arazoak zergatik sortzen diren identifikatzea), ondorioen pentsamendua (zer edo zer esan edo eginez gero zer gerta daitekeen aurreratzea), pentsamendu alternatiboa (gatazkak ebazteko beste jokabide batzuk pentsatzea) eta bitarteko-helburuen pentsamendua (ikaskideen artean arazorik ez izateko onena zer den pentsatzea).

• Erakutsi haurrei beren ekintzek edo jokabideek zer ondorio edo emaitza izan dezaketen ebaluatzen eta modu batera edo bestera jokatuz gero zer gerta daitekeen aurreratzen.

5.2. Gatazkak ebazteko prozeduraren faseak

Gatazkak ebazteko eredua lau fasez osaturik dago. Ikasleen artean gertatzen diren arazoei buruz ahalik eta informazio gehien lortzea eta arazoak ebazteko irtenbide egokiena identifikatzea dira fase horien helburuak. Horrekin hauxe lortu nahi da:

1. Pertsonen arteko gatazkei bide baketsu eta errespetuzkoak bilatzeko gaitasunen bidez aurre egitea.

2. Ikaskideen eta helduen arteko ohiko harremanetan pertsonen arteko gatazkak sor ez daitezen aurre hartzea.

3. Elkarrekiko errespetuaren balioa lantzea, maila bereko pertsonen eta helduen arteko bizikidetza baketsurako oinarria den aldetik.

4. Amorruaren emozioari loturiko jarrerak eta erantzunak kontrolatzen ikastea.

1. fasea. Gatazka identifikatzea

Ikasgelan edo eskolan lagunartean ohikoa den gatazka bat planteatuko die irakasleak ikasleei. Adibi-dez: Jolastokian jolasean, haur batek bultza egin dio beste bati eta azken hori lurrera erori da. Biak eztabaidan hasi dira.


313905 _ 0004-0039.indd 33 16/11/11 12:16

34

Ondoren, irakasleak eztabaida piztuko du ikasleen artean. Bera arduratuko da moderatzeaz, eta haurren parte-hartzea bultzatzeko, horrelako galderak egingo ditu:

a) Zergatik sortu da arazoa?

b) Zer pentsatuko du lurrera erori den haurrak?

c) Zer pentsatuko du laguna bultzatu duen haurrak?

d) Nola sentituko da erori den haurra?

e) Nola sentituko da erorikoa eragin duen haurra, sortu duen gatazkaren ondoren?

Ikasleek aurreko galderei erantzun ondoren, irakasleak beste eztabaida bat piztuko du, galdera honen harira: Zer egin dezakegu berriro horrelakorik gerta ez dadin?

2. fasea. Konponbideak bilatzea

Aurrez planteatutako egoera hizpide hartuta, egin honako galdera hauek ikasleei: Zer egin beharko luke lurrera erori den haurrak? Zer egin beharko luke bultzakada eman duen haurrak? Zer egin beharko lukete gainerako ikaskideek?

Proposatu arazoa gainditzen lagun dezaketen konponbideak ekartzeko. Adibidez:

1. konponbidea: Biek barkamena eskatu beharko liokete elkarri.

2. konponbidea: Ikaskideek irakasleari esan beharko liokete.

3. konponbidea: Erori den haurrak bultza egin beharko lioke beste haurrari.

4. konponbidea: Erori den haurrak irakasleari esan beharko lioke.

5. konponbidea. Ikaskidea bultzatu duen haurrak barkamena eskatu beharko lioke lagunari.

Ikasleek hainbat konponbide proposatuko dituzte, gatazka gainditzeko egokiak diren ala ez oraindik baloratu gabe.

Bigarren fase honetan, pentsamendu alternatiboa edo konponbideak sortzekoa garatzera bultza-tuko ditu haurrak. Ikasleek gatazka gainditzen lagunduko luketen jarrerei buruz gogoeta egitea da horren funtsa. Fase honetan ez da baloratzen konponbide bat egokia, erdipurdikoa edo desegokia den; aitzitik, ikasleei hainbat irtenbide pentsatzen irakastea da helburua, eraso, indarkeria edo norgehiagoken aurrean bestelako erantzunak bilatzeko gaitasun kognitiboa garatzen lagunduko baitie horrek.

Komeni da irakasleak halako bultzada ematea ikasleek emandako konponbideen inguruan aldeko iritziak emanez.

3. fasea. Ondorioei aurre hartzea

Behin aurreko fasean proposatutako konponbideak jaso ondoren, irtenbide jakin bat hartzeak izan ditzakeen ondorioei buruz galdetuko die irakasleak ikasleei:

Zer gertatuko litzateke 1. konponbidearen alde egingo bagenu? Hots, biek barkamena eskatuko balute?


313905 _ 0004-0039.indd 34 16/11/11 12:16


35

Beren ustez zer gertatuko litzatekeen deskribatu edo aurreratuko dute ikasleek. Esate baterako: eztabaidatzeari utziko liokete, nor baino nor aritzeari utziko liokete, lagunak izango lirateke berriro, laguna bultzatu duen haurrak horrelakorik ez dela egin behar ikasiko luke.

Hala, prozedura berari jarraituko diogu aurreko fasean proposatutako konponbide guztiekin.

4. fasea. Konponbide egokiena aukeratzea eta aplikatzea

Fase honetan, konponbide egokiena zein izan daitekeen aukeratzeko eskatuko die irakasleak ikasleei, aukera hori praktikan jartzeko eta liskarra konpontzeko. Aukeratutako konponbideak egokia, bidezkoa, arrazoizkoa eta arazoa gainditzeko benetan erabilgarria izan behar duela azpimarratuko diegu.

Laburbilduz, aurrez azaldu dugun moduan, hauek dira egin beharreko lan zehatzak:

a) Arazoa edo egoera gatazkatsua zein den jakitea, egoera horri emozionalki erantzun gabe.

b) Arazoa edo egoera gatazkatsua ahalik eta datu gehienekin zehaztea, baita sortu diren jarrerak eta jokabideak ere.

c) Arazoa edo liskarra gainditzeko egokiak izan daitezkeen jarrera alternatiboak proposatzea.

d) Gatazka behar den moduan konponduko lukeen irtenbide onena edo jokabide egokiena hautatzeko erabakiak hartzea.

e) Behin konponbidea hautatu eta aplikatu ondoren, egokia dela eta eraginkorra dela egiaztatzea.

Azaldutako fase horiek berak baliagarriak dira pertsonen arteko edozein arazo edo gatazka lantzeko: irainak, borrokak, burlak, haserreak… Nolanahi ere, nabarmentzekoa da liskarrak konpontzeko eredu horren dinamika lan didaktiko moduan landu behar dela ikasgelan, prozesua martxan jartzeko arazo bat noiz sortuko zain egon gabe. Arazoak nola gainditu ikasteko lan horrek prebentzioa izan behar du ardatz; gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna garatzeko testuinguruan landu behar da ikasketa hori, baita material honetan jasotako gaitasun emozionalen baitan ere.

6. Iradokizun metodologikoak

Lehen Hezkuntzako lehen zikloan, batez ere bizipenen bidez landu behar dira emozioak. Horretarako, talde-dinamikak landu beharko dira. Taldean, ikasleek beren artean dituzten hartu-emanen bidez emozioak eta gogo-aldarteak hautematen, adierazten, ulertzen eta neurtzen dituzte, prebentzioa eta pertsonen arteko gatazkak konpontzea ardatz direla. Hartu-eman horretan halako feedback modukoa gertatzen da eta feedback hori baliabide didaktiko garrantzitsua da. Horrela, irakasleak ikasleen eran-tzun eta erreakzio egokienak moldatu ahal izango ditu, emozio eta jendetasun aldetik egokiagoak izan daitezen.

Taldeko interakzio-egoera horretan, ikasleek beren emozioak eta besteenak identifikatzen ikasten dute. Orobat, afektuzko adierazpenak gertatzen dira eta halako feedbacka sortzen da, beren jokabideak gainerakoengan zer eragin duen jakiten ikasteko. Adibidez, haur bat atsegin agertzen denean beste batekin, irribarrea jasotzen du trukean. Haur batek irain egiten dionean beste bati, hitz iraingarri horien kontrako haserrea sortzen da. Eta horrela gertatzen da beren artean sortzen diren hartu-eman eta elkarrizketa bakoitzean.


313905 _ 0004-0039.indd 35 16/11/11 12:16

36

6.1. Ipuinak eta irakurgaiak

Adin horretako hezkuntza emozionalean, afektuzko edukiak dituzten ipuinak eta irakurgaiak baliabide didaktiko oso baliotsua dira haurrak motibatzeko. Irakurgai baten pasarte laburra, ipuin samur bat, istoriotxo bat edo testu baten zati bat aurkez diezaiekegu ikasleei, afektuzko edukia duena eta egokia beren ulermen-mailarako. Eduki horrek edo elkarrekin irakurritako testu horrek bizipen emozional bat sortuko du ikasleen artean eta afektuzko edukiak ikasteko jarrera piztuko du haiengan.

7. Lexiko emozionala

Emozioen berri jakiteko eta emozioak ulertzeko baliabide funtsezkoena hitzak dira, ikasleek sentitzen dutena –hala emozioak nola sentimenduak– adieraziko duten hitzak. Lexiko emozionala lantzea oso garrantzitsua da adin horretan; izan ere, ikasleek baliabideak eskuratzen dituzte zer sentitzen duten adierazteko, hitz-sorta zehatza berenganatzen dute besteei beren gogo-aldartearen berri emateko. Horren harira, lehen ziklo horretako haurren oinarrizko lexiko emozionala zabaltzeko hainbat jarduera proposatuko ditugu.

Jarduerak

• Proposatu ikasleei bukatu gabeko esaldiak, aukeran emandako bi hitzen artean bat hautatu eta osa ditzaten. Adibidez:

– Haur batek ez duenean ez kezkarik ez urduritasunik, orduan … sentitzen du

a) Lasaitasuna.

b) Ezinikusia.

– Haur batek, pixka bat haserre dagoenean, … sentitzen du

a) Patxada.

b) Sumindura.

– Haur batek ikasteko grina duenean, … sentitzen du

a) Ilusioa.

b) Pena.

• Ikasleek osatu egin beharko dituzte hitz hauek. Hain zuzen, hizki bat falta dutela entzungo dituzte hitzak:

– Espe … antza

– Lasaita … una

– Konfian … za

– Umo … ea


313905 _ 0004-0039.indd 36 16/11/11 12:16


37

• Ikasleek esaldi bat idatzi beharko dute hitz hauetako bakoitzarekin:

– Adeitsua

– Ikara

– Haserre bizia

– Ondoeza

– Grina


Hizkuntzaren alorrean, lexikoaren programari dagozkion ariketetan, atal honetan proposatutako hitzak, emozioei loturiko hitzak, erabil daitezke.

Alaitasuna Haserrea Beldurra Tristura Nazka Harridura

Poza

Sinpatia

Pazientzia

konfiantza

Zoriontasuna

Lasaitasuna

Gogobetetzea

Umorea

Patxada

Adeitasuna

Maitasuna

Esperantza

Baikortasuna

Ondoeza

Amorrua

Haserre bizia

Sumindura

Mendekua

Umiliazioa

Sumina

Jeloskortasuna

Bekaitza

Ikara

Laztura

Izua

Laborria

Kezka

Sosegurik eza

Sustoa

Urduritasuna

Egonarririk eza

Etsipena

Desilusioa

Umore txarra

Atsekabea

Damua

Ezkortasuna

Asperdura

Abaildura

Erruduntasuna

Malenkonia

Nostalgia

Nahigabea

Mingostasuna

Bakardadea

Zorionik eza

Higuina

Arbuioa

Erdeinua

Narda

Txundidura

Bitxikeria

Inpaktua

Zirrara

Ikasle bakoitzak hizkuntza aldetik eta adierazteko duen gaitasunaren arabera, lexiko emozionaleko hitz egokienak aukeratuko ditu irakasleak, eta haien ikasteko erritmora egokitzen direnak erabiliz joango da pixkanaka-pixkanaka, ikasleek emozioei loturiko hitz horiek erabil ditzaten ikaskideei gogo-aldarteen berri emateko.

8. Ebaluazio-irizpideak

Gaitasun bakoitzari loturiko abilezia emozionalak oso modu errazean ebalua daitezke Lehen Hezkun-tzako lehen zikloan. Jarrerazko hainbat adierazle erabiltzen dira horretarako. Eskolako eguneroko egoera ugarietan, ikasleek elkarrekin dituzten hartu-emanetan adierazle horiek zer maiztasunez ager-tzen diren erreparatu eta jasoko ditu irakasleak.


313905 _ 0004-0039.indd 37 16/11/11 12:16

38

GAITASUNAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK ADIERAZLEAK

Emozioak hautematea

Besteen emozioak identifikatzea.

1. Badaki lagun bat noiz dagoen pozik, triste, haserre, harrituta, etab. Antzematen die adiskideen gogo-aldarteei.

2. Besteen emozioei buruzko aipamenak egiten ditu.

Enpatia Besteen emozioak eta sentimenduak ulertzea.

1. Modu aktiboan entzuten die besteei eta jabetzen da zer gogo-aldarte duten.

2. Lagunen bat triste dagoela jabetzen denean, laguntzeko borondatea agertzen dio.

3. Konturatzen da adiskide bat zergatik dagoen alai, triste, haserre, beldurtuta…

4. Lagun batengana jo eta horrela esaten dio: Ez kezkatu, ez da ezer. Lasai egon behar duzu.

Emozioak ulertzea

Emozio positiboak eta negatiboak sorrarazten dituzten egoerak identifikatzea.

1. Hitzez adierazten du zergatik dagoen alai, triste, haserre, larrituta…

2. Zer egoera emozionaletan dagoen jakinarazten die lagunei, eta emozio hori zerk eragin duen esaten die.

3. Badaki zein egoerak eragin dezakeen poza, haserrea, tristura, amorru bizia…

Emozioak adieraztea

Oinarrizko emozio hauek adieraztea: poza, haserrea, tristura, beldurra eta nazka.

1. Aurpegiaren bidez argi eta garbi adierazten ditu oinarrizko emozioak.

2. Besteek, haren aurpegiari erreparatu eta argi antzematen diote oinarrizko emozio bakoitzari.

Emozioak neurtzea

Frustrazioa onartzea. 1. Lasaitasuna eta sosegua agertzen du nahi zuen zerbait lortzen ez duenean.

2. Nahi zuen hori lortzen ez duenean, saiatzen da lasaitasunari eusten eta, nekez bada ere, lortzen du azkenerako.

Lasaitzeko gai izatea. 1. Urduri jartzen den egoeretan, zer edo zer esan eta lasaitu egiten da.

2. Ez urduri jartzeko mezuak esaten dizkio bere buruari.

3. Zenbait egoeratan urduri jartzen bada ere, ez da denbora askoko kontua izaten eta berehala lasaitzen da.

Beldurrak kontrolatzea. 1. Lasai agertzen da nolabaiteko ikara sortzen dioten egoeren aurrean

2. Ez zaio emozioen kontrola galtzerik gertatu, zenbait beldur jakin dela medio.

Probokazio-egoeretan haserre biziari eustea.

1. Zentzuz azaleratzen du haserrea, zer gogo-aldartetan dagoen eta horren arrazoiak adieraziz.

2. Beste ikaskideen probokazio-egoeren aurrean (mehatxuak, irainak, larderiak) zuhur jokatzen du eta erantzun oldarkorrak kontrolatzen ditu.


313905 _ 0004-0039.indd 38 16/11/11 12:16


39

9. Bibliografia

■ Fernández Berrocal, P. y ramos, n. (2002): Corazones Inteligentes. Ed. Kairós. Madril.■ Goleman, D. (1996): La inteligencia emocional. Kairós. Madril.■ ShaPiro, L. (1997): La inteligencia emocional en los niños. Ed. Grupo Zeta. Bilbo. ■ Vallés, a. eta Vallés c. (1999): Desarrollando la inteligencia emocional. 5 liburuki. Ed. EOS. Madril.■ Vallés, a. eta Vallés c. (2000): Inteligencia emocional, aplicaciones educativas. Ed. EOS. Madril.■ Vallés, a. eta Vallés c. (2000): Cómo desarrollar la inteligencia emocional de los hijos. Ed. EOS. Madril.■ Vallés, a. eta Vallés c. (2003): Psicopedagogía de la inteligencia emocional. Ed. Promolibro. Valentzia.■ Vallés, a. (2003): sicle: Siendo inteligentes con las emociones. Promolibro. Valentzia. ■ Vallés, a. (2007): La inteligencia emocional de los padres y de los hijos. Ediciones Pirámide. Madril.

10. Webguneak

www.inteligencia-emocional.org/

http://ret.wikispaces.com/Inteligencia+emocional

http://www.calidadevida.com.ar/inteligencia_emocional_capacitacion_personal.htm


313905 _ 0004-0039.indd 39 16/11/11 12:16

313905 _ 0040-0051.indd 40 16/11/11 12:27

Hezkuntza emozionalerako programa Lan-fitxak

Gaitasuna: emozioak hautematea1. fitxa. Emozioei antzematen diet ..................................................... 42

2. fitxa. Gauza asko sentitzen dut ..................................................... 43

3. fitxa. Poza sentitzen dugu .............................................................. 44

4. fitxa. Besteengatik kezkatzen naiz ................................................. 45

Gaitasuna: emozioak adieraztea5. fitxa. Sentitzen dudana adierazten ikasiko dut ............................ 46

6. fitxa. Gure haserrea adieraziko dugu ........................................... 47

Gaitasuna: emozioak ulertzea7. fitxa. Emozioak adierazten dituzten hitzak .................................. 48

8. fitxa. Besteen emozioei antzematen diet ..................................... 49

Gaitasuna: emozioak neurtzea9. fitxa. Irtenbideak bilatuko ditut ..................................................... 50

10. fitxa. Lasaitzen ikasiko dut ........................................................... 51

313905 _ 0040-0051.indd 41 16/11/11 12:27

Emozioei antzematen diet

Izena Data

1.FITXA

Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

2.FITXA

42

∫±ldurrå

pozå

haßer®eå

tristurå

ezus†eå

1 L”ot€ marrazkia§ ad^eraz†e> du†e> emozioa®eki>.

2 M”arrazt€ zu®æ aurπegiå kas€ bakoitΩea>.

42

Poza sentitzen duzu Tristura sentitzen duzu Beldurra sentitzen duzu

313905 _ 0040-0051.indd 42 16/11/11 12:27

Gauza asko sentitzen dut

Izena Data

2.FITXA

Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L. 4343

1 Osat€.

Pozå ema†e> di†

B’eldu® dio†

Tris†æ jartΩe> na¤

H”arrit¤ egi†e> na¤

H”aßer®et¤ egi†e> naiΩ

313905 _ 0040-0051.indd 43 16/11/11 12:27

Poza sentitzen dugu

Izena Data

3.FITXA


4.FITXA

4444

1 M”arkat€ pozå ad^eraz†e> du†e> aurπegia§.

2 NoiΩ ßentitΩe> duz€ pozå? M”arkat€.

H”au® ba†e§ ∫±®eki> jolas†erå gonbidatΩea>.

H”au® batzu§ zutaΩ tr¤fatΩe> di®e>ea>.

Irakas¬ea§ zoriontΩe> zait¤e>ea>.

Ur†e∫±†etΩæ-ƒestå ba†erå gonbidatΩea>.

M”arraz§etå-¬ehia§etå ba† irabaz†ea>.

Partidå ba† galtΩe> duzu>ea>.

313905 _ 0040-0051.indd 44 21/11/11 16:17

Besteengatik kezkatzen naiz

Izena Data

4.FITXA


L”agu> ba† pozi§ ßentitΩe> badå, g¤ e®æ

L”agu> ba† gaixo dagø±>ea>, hor®elå ßentit¤ oh^ garå:

Ze® duz¤?

E”Ω haßer®et¤.

Z”u®eå då erruå.

H”or®egati§ >egar®eΩ?

L”agu> zaitza§e†?

Ze® duz¤ >egar®eΩ?

1 Z’e® esango Ωen^e§æ hau® ha€e^? M”arkat€.

2 Osat€.

313905 _ 0040-0051.indd 45 16/11/11 12:27

Sentitzen dudana adierazten ikasiko dut

Izena Data

5.FITXA


6.FITXA

4646

poza

haserrea

beldurra

tristura

Oso pozi§ nago.

Oso asπertutå nago.

H”a¤ amorruå!

A”sko poz†e> naiΩ.

Nekatutå nago.

Ikaratutå nago.

H”a¤ πenå!

A”sko di∫±rtit¤ naiΩ!

1 Z’e® ad^eraz†e> d€ emozio bakoitza§? M”arkat€.

313905 _ 0040-0051.indd 46 21/11/11 16:17

Gure haserrea adieraziko dugu

Izena Data

6.FITXA


H”aßer®etΩe> ga®e>ea>, esa> egi> ∫±ha® dug¤ lasa^ a@ertuΩ.

1 No® ar^ då haßer®eå mod€ egokia> adêraz†e>? M”argot€ esΩenå.

2 M”arkat€ haßer®eå adêraz†eko moduri§ egokênå.

3 K”opiat€.

B<uilakå etå ∫±s†ea§ gogaitΩe>.

H”iz§eta> etå @ertatΩe> zaidanå azalduΩ.

313905 _ 0040-0051.indd 47 16/11/11 12:27

Emozioak adierazten dituzten hitzak

Izena Data

7.FITXA


8.FITXA

4848

1 L”ot€ emozio bakoitzå antΩeko ∫±s†æ ba†eki>.

2 Osat€.

H”au® ba†e§ «Izugarriå då!» dio>ea>, ha¤ då

arrazoiå

H”au® ba†e§ «Ze® πenå!» esandakoa>, ha¤ då

arrazoiå

amorruå

alaitasunå

πenå

µesp®etxuå

harridurå

ikarå

poza

beldurra

nazka tristura

ezustea

haserrea

313905 _ 0040-0051.indd 48 16/11/11 12:27

Besteen emozioei antzematen diet

Izena Data

8.FITXA


1 Z’e® emozio ßentitΩe> d€ bakoitza§? Idatz^.

tristurå ∫±ldurrå haßer®eå ezus†eåpozå

Nire nebatxoa erietxean dago.

Utzi behingoz ni gogaitzeari!

Bikain! Bihar irteera dugu.

Ederki pasako dugu!

Izugarria da! Ikaratuta nago!

Ez nuen horrelakorik espero Mariarengandik.

313905 _ 0040-0051.indd 49 16/11/11 12:27

Irtenbideak bilatuko ditut

Izena Data

9.FITXA


10.FITXA

5050

NoiΩ haßer®etΩe> zarå?

No®eki> haßer®etΩe> zarå?

Nolå lasaitΩe> zarå?

B’es†æ Ωerbai†eki> jolastuko nintza†e§æ.

B’es†æ lagu> bat^ eskatuko nio§æ.

B<iharamu>ea> eskatuko nio§æ.

B’e®eko^ hutså ∂elå esango nio§æ.

1 E”rantzu>.

2 Z’e® egingo Ωenu§æ zu§? A”d^eraz^.

L”agu> bat^ ∫±®æ kontsolå uz†eko eskat¤ dioz¤, bainå eΩ diz¤ utz^.

313905 _ 0040-0051.indd 50 16/11/11 12:27

Lasaitzen ikasiko dut

Izena Data

10.FITXA


H”aßer®æ zau∂e>ea>, hau≈æ egi> ∫±ha® duz¤:

Oih¤ egi>, ∫±s†ea§ gogait¤ etå iraind¤.

Z”u®æ haßer®eaΩ hitΩ egi> etå lasait¤.

B’eldur®eΩ zau∂e>ea>, ha¤ egi> ∫±ha® duz¤:

Isild¤ etå hitzi§ eΩ esa>.

L”aguntzå eskat¤ etå lasait¤.

1 Z’e® egi> ∫±ha® duz€ egø±rå bakoitΩea>? Ad^eraz^.

2 H”art€ arnaså mantso hainba† aldiΩ. Gero, azald€.

Nola sentitzen zarete orain?

313905 _ 0040-0051.indd 51 16/11/11 12:27

313905 _ 0052-0071.indd 52 16/11/11 12:18

Literatura-baliabideak

313905 _ 0052-0071.indd 53 16/11/11 12:18

Egilea: Joseba Santxo Uriarte

Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona, Rosario Calderón Soto eta Mónica Mendoza Abad

Irudiak: Rosanna Crespo Picó

Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta eta Julio del Prado Martínez

Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Leonor Romo Fernández

Testu hauetako batzuk herri-abestitxoak dira eta handik eta hemendik hartu ditugu:

• Euskaleriaren Yakintza. R. M. Azkue. Euskaltzaindia & Espasa Calpe. Bilbo, 1989.• 69 abesti jolasteko. Hik hasi. Donostia, 2008.

313905 _ 0052-0071.indd 54 16/11/11 12:18

Igarkizunak• Animaliei buruzkoak ........................................................................ 56

• Naturari buruzkoak ........................................................................... 57

• Giza gorputzari buruzko igarkizunak ............................................. 58

Herri abestiak• Zotz egiteko ....................................................................................... 59

• Biribilean jolasteko ........................................................................... 60

• Sokasaltoan jolasteko ....................................................................... 61

• Ilaran jolasteko ................................................................................. 62

• Gomatakoak ..................................................................................... 63

• Beste abesti batzuk .......................................................................... 64

Aho-korapiloak• Aho-korapiloak ................................................................................. 65

Bertsoak• Animaliei buruzkoak ........................................................................ 66

• Pertsonei buruzkoak.......................................................................... 67

• Naturari buruzkoak .......................................................................... 68

• Jakiei buruzkoak ............................................................................... 69

• Eguberriei buruzkoak ........................................................................ 70

Literatura-baliabideakAurkibidea

Testu hauetako batzuk herri-abestitxoak dira eta handik eta hemendik hartu ditugu:

• Euskaleriaren Yakintza. R. M. Azkue. Euskaltzaindia & Espasa Calpe. Bilbo, 1989.• 69 abesti jolasteko. Hik hasi. Donostia, 2008.

313905 _ 0052-0071.indd 55 16/11/11 12:18

Animaliei buruzkoak

Lumazko jantzia dut,

habian bizi naiz;

kantari ona eta

hegalaria naiz.

(txoria)

Ikusiko dituzu

uraren gainean;

kua, kua esaten dute

pozik daudenean.

(ahateak)

Zer dela eta zer dela

erraldoia dena,

eta sudur moduan

tronpa bat duena?

(elefantea)

Lorerik lore dabil

hegoak astintzen,

badu hainbat izen…

(tximeleta, pinpilinpauxa)

Aldean dut etxea;

nahiz martxan ipini…

astiro nabil ni!

(barraskiloa)

Poltsa du sabelean,

hor dabil jauzika.

Australian egingo

diogu bisita?

(kangurua)

Pipitaki-papataki,

oilategian arrautza

zeinek errun duen, nork daki?

(oiloak)

Belarriak luzeak,

buztana etenda;

azenarioak non,

hantxe ibiltzen da!

(untxia)

56 Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

Igarkizunak

313905 _ 0052-0071.indd 56 16/11/11 12:18

Naturari buruzkoak

Gauez bizkortzen naiz ni,

egunez lokartu;

ikusi nahi banauzu,

gorantz begiratu.

(Ilargia)

Pilotatxo zuriak

zerutik erori,

dena zuritzen dute:

zer ote da hori?

(elurra)

Argi txikiak dira,

han zeruan daude;

zenbatzea zaila da

lo geratu gabe!

(izarrak)

Izar handi bat naiz ni,

argia, beroa;

Ilargia badator,

ni lotara noa.

(Eguzkia)

Bitxia izan arren,

lorea naiz, aizu!

Nire izen osoa

ba ote dakizu?

(bitxilorea)

Oinak sustraiak eta

besoak adarrak,

ile berdea dauka

gure lagun zaharrak.

(zuhaitza)

Basamortuan bizi

naiz oso bakarrik

eta oraingoz ez dut

moztuko bizarrik!

(kaktusa)

Nire azpian dabil

hainbat arrain polit

eta itsasontziak

gainean dabilzkit.

(itsasoa)

57Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.

Igarkizunak

313905 _ 0052-0071.indd 57 16/11/11 12:18

Giza gorputzari buruzkoak

Ibili eta ibili,

jira eta bira,

zapataren barruan

ondo bizi dira.

(oinak)

Lagun onak direla

esaten digute,

baina txalo jotzean

elkar jotzen dute!

(eskuak)

Lepo gainean dago,

beti pentsaketan;

sukarra dugunean

ez da giro bertan!

(burua)

Aho barruan daude,

bi lerrotan, aizu!

Eta sarri garbitu,

maite badituzu.

(hortz-haginak)

Sudur ondoan daude,

alde banatara;

eurek zuzentzen dute

gure begirada.

(begiak)

Eskuan bost ditugu,

dozena erdi, ia!

Ezizenak dituzte:

luzea, nagia,

bizkorra, potoloa;

azkenak…

(hatzak)

Hitz egitean asko

mugitzen dituzu

eta behar dituzu

emateko musu.

(ezpainak)

Horia, beltzarana,

gorria, bel-beltza…

Orraziaren beldur

naizenik ez pentsa!

(ilea)


Igarkizunak

313905 _ 0052-0071.indd 58 16/11/11 12:18

Zotz egiteko

Don, don

Don, don, kikilimon

sarrakuke, sarramon,

pike, pike, tortolike,

ban, bu, ziriketako bu!

Txokolate

Txo-ko-la-te.

Txoko, txoko, txokola.

Txoko, txoko, txokote.

Txokola, txokote,

TXO-KO-LA-TE!

Kikuri-bikurika

Harrapaketan, ezkutaketan, kiriketan,

kikuri-bikuri lakirikon,

zinko-binko larikon,

tokatzen zaionari, hor konpon!

Kikuri-bikuri lakirikon,

zinko-binko larikon.

Dona, dona

Dona, dona, katona,

sutondoan aitona,

lepotik behera kutuna;

atera kanpora neska-mutil

tun-tu-na!

Harriola-marriola

Harriola-marriola

orratza zorrotza,

zizta gaitza, hari txarra,

tirabira,

zirrin-zarran eta zast!


Herri-abestiak

313905 _ 0052-0071.indd 59 16/11/11 12:18

Biribilean jolasteko

Eskutik helduta

Eskutik helduta gaude,

borobil bat eginez,

arras pozik gabiltza,

itzul anitz emanez.

Eskuina, ezkerra, urrats bat aintzinka;

eskuina, ezkerra, urrats bat gibelka;

eskuina, ezkerra, urrats bat aintzinka;

eskuina, ezkerra, ipurdiz lurrera.

Magila

Atzo Magila ikusi nuen,

Magila hasi zen dantzatzen.

Dantzan bugi-bugi,

dantzan bugi-bugi

eta ondo pasa!

Banpiroa

Banpiroa naiz

erdi txoro nago, baraba.

Goizetan ikasten dut,

hamabiak jotzen dituztenean

txotxolo bat bihurtzen naiz.

Baraba uh uh ah ah uh uh uh ah!


Nire aita Drakula da, baraba,

nire ama bere alaba,

anaia bat ere badaukat,

baina zurgatzen onena naiz!



Korro txirinbolo

Korro txirinbolo, zein polita den! (bir)

Hanka bat, bestea, korro txirinbolo.

Korro txirinbolo…

Esku bat, bestea, korro txirinbolo.

Korro txirinbolo…

Hanka bat, bestea, esku bat, bestea,

begi bat, bestea…

Itsumandoka

Hartu zapia eta begiak estali.

Hiru bira emanda segika ibili.

Bat, bi eta hiru!

Erratz hegalaria

Haurrak korroan,

erratza erdian,

erdikoa biraka,

besteak hegaka.

Salto eta salto,

jira eta bira,

erratzak ukitzen bazaitu,

jokotik kanpo gelditu.


Herri-abestiak

313905 _ 0052-0071.indd 60 16/11/11 12:18

Sokasaltoan jolasteko

Orduena

Soka-salto-saltoka

esaidazu ordua.

Ez dut ordularirik.

Berdin dit asmaturik.

Ordu bata, ordu biak

hirurak, laurak, bostak,

seiak, zazpiak, zortziak,

bederatziak, hamarrak,

hamaikak, hamabiak.

Hamabostarena

Jolas gaitezen denok

soka-jokoan, soka-jokoan,

haurtxo euskaldunoi, ei!

dagokigun eran, dagokigun eran,

euskara hutsean.

Bat eta bi, hiru, lau eta bost,

hamar gehiagorekin

beti dira hamabost.

Sokari goraka eraginez

katean saltoka aritzekoa da.

Itsasoko olatuek

Itsasoko olatuek

kulunkatzen gaituzte,

txipli-txapla eraginez,

jolastu nahi baitute.

Alde batera eta bestera,

behetik gora, beti aurrera!

Sokarekin olatuak eginez.

Sokaz beheraka

Sokaz beheraka,

zingili-zangala,

matxinsaltoa

bagina bezala.

Trebukatzen

ez bazara berehala,

hurrengo laguna

sar dadila,

bai… orain!

Sokari beheraka eginez,

olatuen antzera. «Sar dadila»

egotean hurrengo lagunak

sartu behar du.

Banpiroa

Banpiroa naiz

erdi txoro nago, baraba.

Goizetan ikasten dut,

hamabiak jotzen dituztenean

txotxolo bat bihurtzen naiz.



Nire aita Drakula da, baraba,

nire ama bere alaba,

anaia bat ere badaukat,

baina zurgatzen onena naiz!




Herri-abestiak

313905 _ 0052-0071.indd 61 16/11/11 12:18

Ilaran jolasteko

Txirukaka

(Aurreraka)

Txiruka, txirukaka,

Katxi, mari-maru, ei!

Txiruka, txirukaka,


(Atzeraka)

Ñogi, ñogi, ñogi,


Ñogi, ñogi, ñogi,


Ilaran goaz

Aurretik doanak egiten duena, (batek)

aurretik doanak egiten duena, (gainerakoek)

zirkin eta oihuak eginez, (batek)

zirkin eta oihuak eginez, (gainerakoek)

neska-mutilok aurrera goaz, (batek)

neska-mutilok aurrera goaz. (gainerakoek)

Aurretik doanak egiten duena, (batek)

aurretik doanak egiten duena, (gainerakoek)

zirkin eta oihuak eginez, (batek)

zirkin eta oihuak eginez, (gainerakoek)

neska-mutilok aurrera goaz, (batek)

neska-mutilok aurrera goaz. (gainerakoek)

Ilararen buruan doanak egiten duena errepikatu

behar dute atzeko guztiek.

Anakonda

Anakonda suge bat da,

anakonda suge bat da,

biltzen dena mantso-mantso,

biltzen dena mantso-mantso.

Harekin bilduz gero,

harekin bilduz gero,

bihurtzen gara ero,

bihurtzen gara ero.

Denak ilaran sorbaldatik helduta,

gero eta biribil txikiagoa osatuz.


Herri-abestiak

313905 _ 0052-0071.indd 62 16/11/11 12:18

Gomatakoak

Patxiku

Patxiku txiku-txiku,

Patxiku arina.

Zenbatean daukazu

dozena sardina.

Sar-di-na!

Xanti eta Maribi

Bat eta bi,

Xanti eta Maribi,

korrika eta korrika,

katuaren ihesi,

korrika doazela,

txakur beltza ikusi,

putzura erori eta

ipurdia busti,

amona garrasika

etxeko leihotik.

Bat, bi, hiru eta lau!

Hiru haur hirukian jarrita,

besteak saltoka kanpora eta

barrura abestiaren erritmoan.

Martin

Martin-tin,

Kapotxin-txin,

Kattalin-lin,

potolin-lin.

Martin Kapotxin

Kattalin pottolin.

Goma orkatiletan jarrita,

bi oinekin batera eta goma

ukitu gabe barrurantz eta

kanporantz egin behar da.

Serafin mokofin

Serafin mokofin

aizto eta maratxin,

ttuntturruntena.

Xabin koxk,

aitona kaxkamotx,

pipa motx!

Goma ipurdi inguruan jarrita,

abestia amaitzean gomari heldu

behar zaio eskuz eta hankaz.

Gainerakoek zuloetatik pasatu

behar dute.


Herri-abestiak

313905 _ 0052-0071.indd 63 16/11/11 12:18

Beste abesti batzuk

Sardina bat

Sardina bat, (beti errepikatu)

bi sardina,

elkartu ziren,

izkina batean.

A-txi-txi-txi-txi

txi-txi-ua-ua.

A-ua-ua-ua-ua

ua-ua-txi-txi.

Jarrai dezala…

(Urliak)

Karikatura

Karikatura (kriskitin birritan)

Izenak (krisk, krisk)

zerenak (krisk, krisk)

zuhaitzenak.

Adibidez:

pinua (krisk, krisk)

pagoa (krisk, krisk)

izeia (krisk, krisk)

Biribilean jarrita banan-banan

eta jarraian, izenak esan

kriskitinen erritmoan.

Ikusi-makusi

Ikusi-makusi,

zer ikusi?

Ikusten, ikusten,

ikusten… "zu".

(Adibidez, zuhaitza.)

Ikusi-makusi,

zer ikusi?

Ikusten, ikusten,

ikusten… "e".

(Adibidez, etxea.)

Bertsolarien eran ere

jolas daiteke, hitzaren

hasiera barik,

amaiera esanez.

Ikusi, ikusi han!

Ikusi, ikusi han!

Teilatu gainean.

Kriston aberea

triziklo batean.

Tronpa du aurrean,

isatsa atzean.

Ha, ha, ha, ha!

Elefantea da!

Abestia keinuekin

lagundu.


Herri-abestiak

313905 _ 0052-0071.indd 64 16/11/11 12:18

Sardina bat

Sardina bat, (beti errepikatu)

bi sardina,

elkartu ziren,

izkina batean.

A-txi-txi-txi-txi

txi-txi-ua-ua.

A-ua-ua-ua-ua

ua-ua-txi-txi.

Jarrai dezala…

(Urliak)

Karikatura

Karikatura (kriskitin birritan)

Izenak (krisk, krisk)

zerenak (krisk, krisk)

zuhaitzenak.

Adibidez:

pinua (krisk, krisk)

pagoa (krisk, krisk)

izeia (krisk, krisk)

Biribilean jarrita banan-banan

eta jarraian, izenak esan

kriskitinen erritmoan.

Akerraren adarrak

Akerrak adarrak

okerrak ditu.

Akerrak adarrak

okerrak ditu.

Hamar aldiz esan ezetz!

Belea

Beleak Berreagara

zerbait daroa.

Beleak Berreagara

zerbait daroa.

Soro berriko artoa

Soro berriko artoaren

orriaren gorria!

Soro berriko artoaren

orriaren gorria!

Aitaren kapa

Aitaren kapa

aulkipean.

Aitaren kapa

aulkipean.

Hamar aldiz

esan ezetz!

Gure ortuaAurten gure ortuan

artoa berde erne da.

Aurten gure ortuan

artoa berde erne da.

Olagarroa

Olagarroaren erro errea

larra errean gora.

Olagarroaren erro errea

larra errean gora.

Baga, biga

Baga, biga, higa,

laga, boga, sega,

zaki, zoki, bele,

harma, tiro, pun!


Aho-korapiloak

313905 _ 0052-0071.indd 65 16/11/11 12:18

Animaliei buruzkoak

Txori kantaria

Kantatzen dut eguna,

kantatzen natura,

ikuspegia baita

nire partitura.

Izurde saltaria

A zer pozik nabilen

uretan saltoka!

Ni bezain saltaririk

ez liteke topa!

Nahi badidazu jarri

saltotan erronka,

goazen sokasaltora,

zeuk ekarri soka!

Astotxo

Temati ospea daukat;

apurtxo bat banaiz behintzat...

eta nirekin bat ez bazatoz,

hartu ostiko pare bat!

Igela

Aintziran ni bai pozik!

Gaur zer abestuko?

Nire betiko kanta

oso dut gustuko...

beti hasten naiz berriz

amaitu orduko,

beti baita berdina;

entzun: «kro, kro, kro, kro!».

Kamiltxo

Kamileren semea

nauzue: Kamiltxo!

Harzkume ausarta naiz,

ez nabil gelditxo,

baina amak esaten

dit sarri: «Geldi, txo!»

esan nahiz nabilela

“aguroegitxo”.


Bertsoak

313905 _ 0052-0071.indd 66 16/11/11 12:18

Pertsonei buruzkoak

Lamiak

Ea lamiak sarri

non egoten diren?

Erreka bazterrean

han, hor eta hemen,

urrezko orraziaz

ilea orrazten,

ea egurgileak

hurbiltzean zaizkien.

Sorgina pirulina

Sorgina pirulina

erratza gainean,

ipurdia zikina,

kapela buruan.

Galtzagorriak

Izaki txikitxoak,

oso bihurriak,

galtzak eta kapela

dituzte gorriak.

Mari Titare

Neska bat naiz «Titare»

abizenekoa,

bainaiz titare baten

neurri berekoa!

Martin Txiki

Martin denen artean

bera txikiena,

baina egia bada

denek diotena,

bera dugu txikirik

adoretsuena,

Basajaunei garia

lapurtu ziena!


Bertsoak

313905 _ 0052-0071.indd 67 16/11/11 12:18

Naturari buruzkoak

Zeruko festa

Zeruan festa dago;

ez al da nabari?

Eguzkia ekiten

soinu txikiari,

ilargia bertsotan,

izarrak dantzari…

eta astronauta bat

kohetetik adi!

Aintzira

Aintzira beti dago

irudiz josita:

pozak zoratzen dabil

igela jauzika,

burruntziak hegaka

egiten bisita

eta dortokak siestan

begiak itxita.

Zuhaitzak

Zuhaitzetan badira

dotore askoak,

enbor sendoak eta

ugari hostoak.

Baina ez dira aski

azal luxuzkoak…

sustrai sakonak dira

derrigorrezkoak.

Itsasoaren deia

Negu gorria da, bai,

baina hala ere

itsasoak deitu dit

oraingoan ere.

Ikusi beharra dut,

haserre zein bare,

ni ezin bainaiz bizi

itsasorik gabe.


Bertsoak

313905 _ 0052-0071.indd 68 16/11/11 12:18

Zeruko festa

Zeruan festa dago;

ez al da nabari?

Eguzkia ekiten

soinu txikiari,

ilargia bertsotan,

izarrak dantzari…

eta astronauta bat

kohetetik adi!

Jakiei buruzkoak

Itxuraz jatea

Zatarra da jatea

zurru eta purru

eta gainera dugu

jalearen erru.

Gosea ez dakigun

bilaka amorru,

jan dezagun itxuraz,

kanpo eta barru.

Barazki eta fruitu

Otzara bete barazki,

fruituak ere bai, noski!

Egoki hazi nahi duten haurrek

jan ditzaten ezti.

Zurituta jan errazki,

zatitan ez dago gaizki,

baina mesedez ez jan aleak

hezur eta guzti!

Gora sagarrak!

Batzuk berdeak eta

besteak gorriak,

denak gozoak eta

osasungarriak;

sagarrek badituzte

on izugarriak,

beraz gure menuan

ondo etorriak!

Itsasoaren deia

Negu gorria da, bai,

baina hala ere

itsasoak deitu dit

oraingoan ere.

Ikusi beharra dut,

haserre zein bare,

ni ezin bainaiz bizi

itsasorik gabe.

Saguen ametsa

Gruyère, Idiazabal,

Roquefort berbera…

Munduko sagu denek

daukaten joera…

Zein sagu ez litzateke

joango bizitzera

gazta hutsez egindako

jauregi batera?


Bertsoak

313905 _ 0052-0071.indd 69 16/11/11 12:18

Eguberriei buruzkoak

Gabonetako zuhaitza

Gabonetako zuhaitz:

ez zara makala!

Ezta haritza ere,

nahiz izan itzala!

Ez zara gorostia,

ez haren magala.

Ezta pinua askok

pentsatu bezala.

Izeia zara, izan,

itzalez apala,

eta nola zuretik

datorren ezpala

zure itzal apalak

babestu gaitzala!

Gabon-eskean

Kalera gatoz kantuz

Gabonak heltzean,

zeredozer batzeko

kantu bakoitzean.

Zoriontsuak izan,

auzoan, etxean,

eta eskuzabalak

gauzak banatzean!

Bertsoak


313905 _ 0052-0071.indd 70 16/11/11 12:18

Eguberriei buruzkoak

Pozaren poza

Euskal Herriko ume

txintxo guztientzat,

Gabonetan pozteko

arrazoi on bat:

Olentzero nor dugun

badakigu behintzat,

eta Mari Domingi

hartuta laguntzat…

opari eskaintzak

denak hartuz aintzat;

gero erregetzak

zelako emaitzak!

halako pozak ditu

haurren bizitzak.

Oparirik onena

Gabonak heldu dira,

guztiok ja-jaika:

anaia, arreba, neba,

ahizpa, ama, aita…

oparirik onena

genezake aipa:

gauza denen gainetik

denok elkar maita,

oparirik onena

maitasuna baita!

Bertsoak


313905 _ 0052-0071.indd 71 16/11/11 12:18

313905 _ 0072-0112.indd 72 16/11/11 15:08

Adimena garatzeko fitxak

313905 _ 0072-0112.indd 73 16/11/11 15:08

Egilea: José Luis Riva Amella

Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona eta José Antonio Almodóvar Herráiz

Irudiak: Domènec Bladé i Pinyol

Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta, Hilario Simón eta Victoria Lucas

Zuzenketa: Marta López

Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Domingo Sánchez Figueroa

313905 _ 0072-0112.indd 74 16/11/11 15:08

Lehen Hezkuntzako lehenengo mailako haurrek jakintza asko eta garrantzitsuak berenganatu dituzte dagoeneko; baina, orain, jakintza horiek modu logikoan sistematizatzeko garaia da. Hori lortzeko, haurrek arrazoiketarako abileziak berenganatu, landu eta hobetu behar dituzte. Ikasle guztiek esparru horretan behar bezalako garapena lor dezaten, zenbait fitxa proposatu ditugu. Fitxa horiek eginez, ikasleek abilezia hauek landuko dituzte:

• Hautematea eta arreta. Abilezia horri esker, ikasleek arretarik galdu gabe kontzentratzeko eta ematen zaien informazio garrantzitsua argi jasotzeko gaitasuna eskuratuko dute. Haurrek abilezia hori landuko badute eta denbora jakin batez arretaz entzungo badute, ezinbestekoa da erlaxatuta egotea –nekatuta ez egotea eta logura ez izatea–, bai eta giro egokia lortzea ere. Horrez gain, kontzentratzen ikasiz gero, haurrek ikasteko estrategia egokiak garatu ahal izango dituzte.

• Oroimena. Abilezia horri esker, ikasleek datuak gogoratu ahal izango dituzte epe labur, ertain eta luzera. Funtsezko abilezia da, baina, horrez gain, ezinbestekoa da gainerako adimen-abileziekin batera eta horien osagarri gisa lantzea. Askotan, ulertzen ez dena modu mekanikoan ikastean lantzen da abilezia hori. Horrelakoetan, oroimena asko lantzen den arren, garapen hori traba bilaka daiteke; izan ere, epe laburrean emaitza onak eman ditzakeen arren, epe luzera oroimenak edo memoriak ezin ditu ez arrazoibidea ezta ulermena ere ordezkatu.

• Hitzezko ulermena. Abilezia horri esker, ikasleek hitzen esanahia ulertu ahal izango dute (ulermena) eta hitz horiek erabiliz nahi dutena adierazteko gaitasuna ere landuko dute (hitz-jarioa). Zerbait ulertzeak adierazten du ikasleak ahoz emandako informazioa bereganatu duela, eta adierazle guztien arabera, abilezia hori modu egokian garatuz gero, ikasleak arrakasta izango du bizitza akademikoan.

• Espazioaren ulermena. Abilezia horren lanketari esker, ikasleek objektuen adierazpen grafikoak interpretatu ahal izango dituzte, objektu horiek hainbat kokalekutan interpretatu ahal izango dituzte eta, orobat, diseinu batean oinarritutako egiturak irudikatu ahal izango dituzte.

• Arrazoibide logikoa. Zenbait elementuren artean lotura logikoak ezartzeko abilezia da (sailkatzea, segidak osatzea, ordenan jartzea, zentzurik ez duten loturak edo lotura desegokiak identifikatzea...).

Aurkezpena

75

313905 _ 0072-0112.indd 75 16/11/11 15:08

76

• Denboraren antolamendua. Ordena kronologikoa finkatzen duten elementuei eta xehetasunei erreparatuz denboran zehar gertatzen den ekintzen segida hautemateko abilezia da. Denbora modu ordenatuan hautematea funtsezkoa da haurren oreka fisiko eta emozionalerako.

• Zenbakizko abilezia. Zenbakia kontzeptua ikasi eta bereganatu ondoren, buruz egiten diren eragiketa asko errazago egiten dira, kalkuluak modu automatikoan egiten ikasiz gero. Abilezia hori sarritan erabiltzen da eta berau menperatzea ezinbestekoa da, buruz egiten diren hainbat eragiketa ez oztopatzeko.

Fitxak banaka edo taldean egin daitezke. Garrantzitsua da fitxa horiek egiten denbora gehiegi ez ematea, hobea baita haurrak gehiago egiteko gogoz geratzea, aspertzea eta nekatzea baino.

Hauek dira jarduera horiek egiteko oinarrizko jarraibideak:

1. Haurrek argi izan behar dute zer lortu behar duten. Hori dela eta, ezinbestekoa da irakasleak beharrezkoak diren azalpen guztiak ematea. Haurrak sentitu behar du eskatzen dioguna egin dezakeela. Hasteko, erraz egin ditzaketen jolasak proposa ditzake irakasleak, eta ondoren, jolas zailagoak egiten.

2. Haurrek zer egin behar duten ulertu eta horretarako behar duten guztia prestatu behar dute (margoak, ezabagoma, etab.). Problemak ebaztea bezain garrantzitsua da horretarako erabili diren estrategiak zein diren ikastea. Horregatik komeni da planteamendu berriak eta lehen landutakoak alderatzea, ikasleek horien arteko loturak egin ditzaten eta kasu bakoitzean zein aplikatu behar duten erabaki dezaten.

3. Lotu jarduera berriak eta lehen egindako jarduerak, eta ikusarazi horietan errepikatzen diren elementuak. Aurreko jolasetan egindakoarekin alderatuz, haurrak estrategia zehatzak definitzeko eta problemak ebazteko gaitasuna hobetuko du, problema horiek edozein motatakoak izanda ere.

4. Jarduera askok ikusizko edukiak dituzten arren, garrantzitsua da haurrak eduki horiek hitzez adieraztea, zer egin duen azalduz, irudien ezaugarriak zehaztuz eta problema modu horretara zergatik ebatzi duen azalduz.

Egilea.

313905 _ 0072-0112.indd 76 16/11/11 15:08

Adimena garatzeko fitxakAurkibideaHautematea eta arreta1. fitxa. Norantz doaz txoriak? .......................... 78

2. fitxa. Animalien soslaia ................................. 79

3. fitxa. Desberdintasunen jolasa ..................... 80

4. fitxa. Gorputz Hezkuntzako eskolan .............. 81

5. fitxa. Triangeluak, laukiak, zirkuluak... ........... 82

6. fitxa. Guztiak ez dira berdinak! ..................... 83

7. fitxa. Goian eta behean ................................. 84

8. fitxa. Egun bat gripeak jota ........................... 85

9. fitxa. Nola lortuko du untxiak azenarioa? ............................................. 86

10. fitxa. Etxerako bidea ....................................... 87

Oroimena11. fitxa. Zer objektu daude? ............................... 88

12. fitxa. Ez ahaztu! ............................................... 89

13. fitxa. Oroimenaren jolasa .............................. 90

Hitzezko ulermena14. fitxa. Argazki-albuma ..................................... 91

15. fitxa. Nor da nor? ............................................ 92

16. fitxa. Norena da ogi-saski bakoitza? ........... 93

Espazioaren ulermena17. fitxa. Gosaltzeko ordua .................................. 94

18. fitxa. Gauza bakoitza dagokion lekuan ....... 95

19. fitxa. Katuen familia handia .......................... 96

20. fitxa. Amaitu gabeko etxea ........................... 97

21. fitxa. Ariketak aire zabalean ......................... 98

Arrazoibide logikoa22. fitxa. Familia handi bat .................................. 99

23. fitxa. Baserriko animaliak ............................. 100

24. fitxa. Bakoitzari berea ................................... 101

25. fitxa. Guztia biltzeko ordua ........................... 102

26. fitxa. Pieza bat lekuz kanpo ......................... 103

27. fitxa. Zer falta da amaieran? ....................... 104

28. fitxa. Zer falta da multzo bakoitzean? ......... 105

29. fitxa. Zerk du antz gutxien? .......................... 106

Denboraren antolamendua30. fitxa. Askariaren ordua ................................. 107

31. fitxa. Arratsalde euritsua .............................. 108

32. fitxa. Ahatetxo itsusiaren istorioa ................. 109

Zenbakizko abilezia33. fitxa. Zenbakiak eta zenbakiak .................... 110

34. fitxa. Zerk harritu du txita? ............................. 111

35. fitxa. Zorionak! ............................................... 112

77

313905 _ 0072-0112.indd 77 21/11/11 17:05

Izena Data

Norantz doaz txoriak?

Urdinez, beherantz doazen txoriak. Gorriz, eskuinerantz doazen txoriak. Berdez, gorantz doazen txoriak. Horiz, ezkerrerantz doazen txoriak.

Margotu.

Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.78

1. FITXA

2.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 78 16/11/11 15:08

Lotu animalia bakoitza bere itzalarekin edo soslaiarekin.


Izena Data

Animalien soslaia2.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 79 16/11/11 15:08

Izena Data

Desberdintasunen jolasa

Bi marrazki horiek ez dira berdinak. Aurkitu bederatzi desberdintasunak eta markatu, koloretako margoak erabiliz.


3.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 80 16/11/11 15:08

Lerro bakoitzean, okerreko mugimendua egiten ari den pertsona bat ageri da. Aurkitu eta margotu horiz.


Izena Data

Gorputz Hezkuntzako eskolan4.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 81 16/11/11 15:08

Izena Data

Triangeluak, laukiak, zirkuluak...

Erreparatu goiko lerroko irudien barneko markei eta marraztu beheko irudietan.


5.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 82 16/11/11 15:08

Lerro bakoitzean marrazki desberdin bat dago. Margotu gorriz marrazki hori bereizten duen xehetasuna.


Izena Data

6.FITXA Guztiak ez dira berdinak!

313905 _ 0072-0112.indd 83 16/11/11 15:08

Izena Data

Goian eta behean

Margotu horiz goiko multzoan bai, baina behekoan ez dauden objektuak.

Ondoren, margotu beheko multzoan bai,baina goikoan ez dauden objektuak.

Azkenik, margotu urdinez goian eta behean, bietan, daudenak.


7.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 84 16/11/11 15:08

Hainbat umek ezin izan dute gaur eskolara etorri gaixo daudelako. Alderatu goiko argazkia behean ageri den ikasgelako irudiarekin. Ondoren, goiko argazkian, biribildu zirkulu urdinez etorri diren ikasleak eta zirkulu gorriz falta direnak.


Izena Data

8.FITXA Egun bat gripeak jota

313905 _ 0072-0112.indd 85 16/11/11 15:08

Izena Data

Nola lortuko du untxiak azenarioa?

Lagundu untxiari azenarioa lortzen. Horretarako, alde batetik bestera (G–F) eta goitik behera (HI| ) joan daiteke, baina ordena berari jarraitu behar dio beti: perretxikoa –F lorea –Fsagarra.


9.FITXA

10.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 86 16/11/11 15:08

Markatu urtxintxak zuhaitzera iristeko zeharkatu beharko dituen zirkuluak, goian adierazitako ordenari jarraituz betiere.


Izena Data

Etxerako bidea10.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 87 16/11/11 15:08

Izena Data

Zer objektu daude?

Behatu goiko laukian dauden objektuei. Ondoren, tolestu orria erditik eta marraztu objektu horiek berak begiratu gabe.


11.FITXA

12.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 88 16/11/11 15:08

Erreparatu goiko laukian dauden objektuei. Ondoren, tolestu orria erditik eta marraztu objektu horiek berak begiratu gabe.


Izena Data

12.FITXA Ez ahaztu!

313905 _ 0072-0112.indd 89 16/11/11 15:08

Izena Data

Oroimenaren jolasa

Itsatsi orri hau kartoi mehe batean eta ebaki fitxak. Ondoren jarri buruz behera eta jolastu bikoteak osatzen.


13.FITXA

14.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 90 16/11/11 15:08

Idatzi argazki bakoitzari dagokion zenbakia.

1. Karmelek betaurrekoak ditu, eta galtza motzak.2. Luisak soinekoa du jantzita eta lore bat dauka ilean.3. Helenak zapatilak ditu eta eserita dago.4. Martak ile luzea dauka.


Izena Data

14.FITXA Argazki-albuma

313905 _ 0072-0112.indd 91 16/11/11 15:08

Izena Data

Nor da nor?

Margotu haur bakoitzaren kanaberazko hodia kolore desberdinez eta asmatu zer edalontzitatik ari diren edaten. Ondoren, idatzi haur bakoitzaren kartelean dagokion zenbakia eta izena.

Maria Aneren ondoan dago. Lukasek ilea nahasita dauka. Anek elastiko marraduna dauka. Aitorren elastikoak orbanak ditu.


15.FITXA

16.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 92 16/11/11 15:08

Ogi-saski bakoitzean haur baten izena osatzen duten hizkiak daude. Lotu ogi-saski bakoitza dagokion haurrarekin.

´LAURA ELISA MARTA DANEL


Izena Data

16.FITXA Norena da ogi-saski bakoitza?

313905 _ 0072-0112.indd 93 21/11/11 17:05

Izena Data

Gosaltzeko ordua

Marrazki handian bilatu lauki txikietako marrazki bakoitza non dagoen zehazki eta margotu bi laukiak kolore beraz.


17.FITXA

18.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 94 16/11/11 15:08

Jarraitu objektu horietako bakoitzetik abiatzen den bideari eta marraztu objektua dagokion laukian.


Izena Data

18.FITXA Gauza bakoitza dagokion lekuan

313905 _ 0072-0112.indd 95 16/11/11 15:08

Izena Data

Katuen familia handia

Margotu.

Gorriz, zerbaiten barruan dauden katuak.

Horiz, zerbaiten azpian dauden katuak.

Laranjaz, zerbaiten gainean dauden katuak.


19.FITXA

20.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 96 16/11/11 15:08

Osatu pagodaren marrazkia. Horretarako, egin eskuineko aldea ezkerrekoaren irudira, haren ispiluko isla balitz bezala. Puntuak lagungarri izango dituzu.


Izena Data

20.FITXA Amaitu gabeko etxea

313905 _ 0072-0112.indd 97 16/11/11 15:08

Izena Data

Ariketak aire zabalean

Bilatu talde horietan postura berean dauden haurrak eta osatu bikoteak. Ondoren, margotu bikote bakoitzaren txandala kolore beraz.


21.FITXA

22.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 98 16/11/11 15:08

Idatzi animalia bakoitzaren izena dagokion ilaran. Seinalatutako zutabean agertuko da animalia horien familiaren izena; zer familiatako kide diren, alegia.

–F

–F

u

u –F

–F

–F

–F

–F

elefantea gizakia hartza gorila tigrea txerria panda


Izena Data

Familia handi bat22.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 99 16/11/11 15:08

Izena Data

Baserriko animaliak

Lotu geziekin marrazkiko animaliak adierazitako ordenari jarraituz, biribilduta dagoenetik hasita. Hartu kontuan untxiaren ondoren txakurra datorrela berriro.


23.FITXA

24.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 100 16/11/11 15:08

Lotu animalia bakoitza gogokoen duen janariarekin, katuarekin egin dugun moduan.


Izena Data

24.FITXA Bakoitzari berea

313905 _ 0072-0112.indd 101 16/11/11 15:08

Izena Data

Guztia biltzeko ordua

Haurrek beren gauzak bildu eta txukundu dituzte, baina txantxazale batek aldatu egin ditu batzuk lekuz. Margotu tokiz kanpo daudenak.


25.FITXA

26.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 102 16/11/11 15:08

Marrazkien lauki bakoitzean bat ez da ondo egokitzen besteekin. Biribildu kolorezko zirkulu batez besteekin bat ez datorren elementua.


Izena Data

26.FITXA Pieza bat lekuz kanpo

313905 _ 0072-0112.indd 103 16/11/11 15:08

Izena Data

Zer falta da amaieran?

Erreparatu zerrenda bakoitzeko marrazkiei. Zein da azkena? Idatzi lauki horietan dagokion marrazkia.


27.FITXA

28.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 104 16/11/11 15:08

Erreparatu eskuineko laukiko elementuei, aukeratu zein den egokia ezkerrean zuriz agertzen den laukia osatzeko eta margotu.


Izena Data

28.FITXA Zer falta da multzo bakoitzean?

313905 _ 0072-0112.indd 105 16/11/11 15:09

Izena Data

Zerk du antz gutxien?

Zerrenda bakoitzean, biribildu zirkulu batez ezkerreko marrazkiarekin antz gutxien duen elementua.


29.FITXA

30.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 106 21/11/11 17:05

Haurren askaria adierazten duen marrazkiak ez daude ordenan. Lotu goiko lerroko lauki bakoitza erdiko lerroan dagokion laukiarekin eta, ondoren, beheko lerroan dagokion laukiarekin.


Izena Data

30.FITXA Askariaren ordua

313905 _ 0072-0112.indd 107 16/11/11 15:09

Izena Data

Arratsalde euritsua

Ordenatu istorio honetako binetak marrazki bakoitzari ordenan dagokion zenbakia idatzita (1, 2, 3, 4).


31.FITXA

32.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 108 16/11/11 15:09

Ordenatu ahatetxo itsusiaren istorioko binetak marrazki bakoitzari dagokion zenbakia idatzita.


Izena Data

32.FITXA Ahatetxo itsusiaren istorioa

313905 _ 0072-0112.indd 109 16/11/11 15:09

Izena Data

Zenbakiak eta zenbakiak

Lotu 1etik 40ra arteko puntuak eta zenbaki horien atzeanzein gordetzen den jakingo duzu.


33.FITXA

34.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 110 16/11/11 15:09

Lotu 1etik 40ra arteko puntuak eta txita zerk harritu duen jakingo duzu.


Izena Data

34.FITXA Zerk harritu du txita?

313905 _ 0072-0112.indd 111 16/11/11 15:09

Izena Data

Zorionak!

Lotu lerro batekin pertsonaia bakoitza dagokion tartarekin.


35.FITXA

313905 _ 0072-0112.indd 112 16/11/11 15:09

Zenbakiak aukeran

313905 _ 0113-0144.indd 113 16/11/11 12:30

Egilea: José Antonio Almodóvar Herráiz

Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona eta José Antonio Almodóvar Herráiz

Irudiak: Marimar Ferrero

Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta, Hilario Simón eta Victoria Lucas

Zuzenketa: Marta López

Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Domingo Sánchez Figueroa

313905 _ 0113-0144.indd 114 16/11/11 12:30

1. fitxa. 9ra arteko zenbakiak ............................. 116

2. fitxa. Zenbakien deskonposizioa ...................117

3. fitxa. 9ra arteko zenbakien arteko batuketak ... 118

4. fitxa. 9ra arteko zenbakien segidak ................. 119

5. fitxa. Hamarrekoak eta batekoak ..................120

6. fitxa. 9ra arteko zenbakien arteko kenketak ..... 121

7. fitxa. 10era arteko zenbakien arteko batuketak 122

8. fitxa. 19ra arteko zenbakiak irakurtzea eta idaztea ............................123

9. fitxa. 19ra arteko zenbakien segidak ................124

10. fitxa. 19ra arteko zenbakien arteko batuketak ..125

11. fitxa. Hamarrekoen segidak egitea, irakurtzea eta idaztea ............................126

12. fitxa. Kenketak egitea kentzailetik zenbatzen hasita....................................127

13. fitxa. 19ra arteko zenbakien arteko batuketak (hiru batugai).........................128

14. fitxa. 29ra arteko zenbakien segidak eta deskonposizioa ................................129

15. fitxa. 39ra arteko zenbakien segidak ............130

16. fitxa. 19ra arteko zenbakien kenketak ........... 131

17. fitxa. 40tik 59ra arteko zenbakiak idaztea....132

18. fitxa. Hamarrekoen batuketak eta kenketak ....133

19. fitxa. Zenbakiak alderatzea ...........................134

20. fitxa. 59ra arteko zenbakien batuketak bururakorik gabe .................135

21. fitxa. 79ra arteko zenbakien segidaketa deskonposizioa ................................136

22. fitxa. 89ra arteko zenbakiak idaztea ....................................................137

23. fitxa. 99ra arteko zenbakien segidak ............138

24. fitxa. Kenketak bururakorik gabe ..................139

25. fitxa. 99ra arteko zenbakiak idaztea .............140

26. fitxa. Batuketak eta kenketak bururakorik gabe ................................... 141

27. fitxa. Hiru zenbakiren arteko batuketakbururakorik gabe ...................................142

28. fitxa. Bi zenbakiren arteko batuketak bururakoarekin ......................................143

29. fitxa. Hiru zenbakiren arteko batuketak bururakoarekin ......................................144

Zenbakiak aukeran

Aurkibidea

313905 _ 0113-0144.indd 115 16/11/11 12:30

Izena Data

9ra arteko zenbakiak

3 7 2 4 6

1 4 8 6 7 8

3 6 9 5 6 7

5

▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼

0 ▼ 1 ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ ▼ 9

9 08 7

2

Zenbatu eta biribildu zenbakia.1

Osatu.2


1.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 116 16/11/11 12:30

Erreparatu eta osatu.1Zenbatu eta biribildu zenbakia.1

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

1 5

94 5

3

1 5


Izena Data

117

Zenbakien deskonposizioa2.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 117 16/11/11 12:30

Izena Data

Idatzi zenbakiak eta egin batuketa.1

9ra arteko zenbakien arteko batuketak

31 25

1 5 1 5

1 5

31 35

61 25 41 25

Marraztu eta egin batuketa.2

1 5

2 3


3.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 118 16/11/11 12:30

Osatu.1Idatzi zenbakiak eta egin batuketa.1

Osatu.2

Idatzi falta diren zenbakiak.3

1 3

0

3 F 3 F

3 F 3 F 3 F

F

F

F

F

F

F

F

F

1 3 4

5 6 7 9

5 4 1

9 7 6

12 12

12 12

12

13 13

13 13 13

12

12 12

0

1


Izena Data

119

9ra arteko zenbakien segidak 4.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 119 16/11/11 12:30

Izena Data

Inguratu 10 talde bakoitzetik eta osatu.1

Hamarrekoak eta batekoak

101 5

101 5 101 5

101 5

101 5

101 5

101 5

101 5 3 13


5.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 120 16/11/11 12:30

Osatu.1Inguratu 10 talde bakoitzetik eta osatu.1

2 5 2 5

2 5 2 5

2 5 2 5

2 5 2 5

5 3 2


Izena Data

6.FITXA 9ra arteko zenbakien arteko kenketak

313905 _ 0113-0144.indd 121 16/11/11 12:30

Izena Data

Egin batuketa.1

10 era arteko zenbakien arteko batuketak

Osatu.2

51 4 5

61 2 5

41 3 5

41 1 5

71 2 5

31 0 5 61 3 5

71 3 5

51 2 5

71 1 5

81 2 5

51 3 5

3 F 13 F 13 F 13 F

3 F 13 F 13 F 13 F

41 2 5

51 1 5

61 4 5

51 0 5

61 1 5

91 1 5

1

13

12

11

13

12

12

12

12

2


7.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 122 16/11/11 12:30

Osatu.1Egin batuketa.1

hamabos† zortz^ hamaikå hamaße^

Lotu .2

11 15 16 8

Ωeroba†

b^

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19


Izena Data

8.FITXA 19ra arteko zenbakiak irakurtzea eta idaztea

313905 _ 0113-0144.indd 123 16/11/11 12:30

Izena Data

Osatu.1

19ra arteko zenbakien segidak

F F F F

Egin batuketa.2

3 F 13 F 13 F 13 F

F F F F F F

F F F F F

FFFFFF

3F13F13F13F

G

F

12 12 12 12

12

12

12

12 12 12 12

12 12 12 12

12 12

0

2

1

1 2

712

15

12

11

F

F

F

FF


10.FITXA

9.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 124 16/11/11 12:30

Egin batuketa.1Osatu.1

Osatu.2

3

13

13

13

141 55

171 65

111 65

171 25

121 65

161 35

101 45

151 55

181 15

101 85

131 55

161 15

151 25

181 35

161 45

171 45

141 25

151 45

121 35

101 55

131 35

191 55

181 45

161 25

13

13

F

F F

F F


Izena Data

19ra arteko zenbakien arteko batuketak10.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 125 16/11/11 12:30

Izena Data

Osatu.1

ho@e^ ∫±rro@e^ hiruro@e^ hiruro@eitå hama®

Osatu.2

Lotu.3

60

70

80

90

6070

10 20 50

40 80

10 30

20 60

F F F F

FFFFhama®ho@e^

10

20

30

40

50

30

Hamarrekoen segidak egitea, irakurtzea eta idaztea


12.FITXA

11.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 126 16/11/11 12:30

Egin kenketa.1Osatu.1

52 45

72 25

42 15

82 35

6-4

7-5

5-4

7-2

4-1

8-3

9-6

3-2

6-3

92 65

32 25

62 35

F

F

F

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9

2 62 45

72 55

Hamarrekoen segidak egitea, irakurtzea eta idaztea


Izena Data

12.FITXA Kenketak egitea kentzailetik zenbatzen hasita

313905 _ 0113-0144.indd 127 16/11/11 12:30

Izena Data

Osatu eta egin batuketa.1

F F F

F F F

F F F

Egin batuketa.2

6 1 2 5

4 1 2 1 2

51 1 1 35

61 1 1 25

41 31 35

51 21 35

41 21 55

91 1 1 75

1 5

5 1 3 1 4

1 5

8 1 7 1 4

1 5

6 1 2 1 3

1 5

3 1 3 1 5

1 5

7 1 3 1 4

F F F

F F F

F F F

19ra arteko zenbakien arteko batuketak (hiru batugai)


13.FITXA

14.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 128 16/11/11 12:30

Osatu.1Osatu eta egin batuketa.1

1 5

Osatu.2

Osatu.3

2629

FFFF 11

23 23 23 23

23 23 23 23

23

FFFFFF 23

1

Batekoak

1 7 5

2 3 5

2 8 5

1 4 5

26 5

12 5

21 5

20 5

Hamarrekoak Batekoak Hamarrekoak

F F F F F F

F

F

G

312 12 12 12 12 12

12 12 12 12 12 12

12

12

17 2 6

15

F F F F

19ra arteko zenbakien arteko batuketak (hiru batugai)


Izena Data

14.FITXA 29ra arteko zenbakien segidak eta deskonposizioa

313905 _ 0113-0144.indd 129 16/11/11 12:30

Izena Data

Osatu.1


F F

F F F F F

Osatu.2

Idatzi falta den zenbakia.3

F

F

G

F

F F F F F

FFFFF

27

15

39

0

1

38

▼ ▼

▼ ▼21 22

31 32 ▼ ▼

▼ ▼30 31

28 29▼ ▼

▼ ▼8 9

2119

13

26

23 23 23 23 23

23

23

23

12 13 12 1313

12

12

12

13 12 13 12 13

13 12

FFFFF

23 23 23 23 23

G

F


15.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 130 16/11/11 12:30

Zenbatu eta osatu kenketak.1Osatu.1

152 65

112 55

132 85

142 75

122 85

192 125

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111213141516171819

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111213141516171819

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111213141516171819

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111213141516171819

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111213141516171819

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111213141516171819

9


Izena Data

16.FITXA 19ra arteko zenbakien kenketak

313905 _ 0113-0144.indd 131 16/11/11 12:30

Izena Data

Idatzi.1

40tik 59ra arteko zenbakiak idaztea

40 ∫±rro@e^

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59


17.FITXA

18.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 132 21/11/11 16:29

Egin batuketa.1Idatzi.1

Egin kenketa.2

602 10 5

302 20 5

502 20 5

602 30 5

802 50 5

702 40 5

202 10 5

902 60 5

402 20 5

702 60 5

201 30 5

501 30 5

401 40 5

201 40 5

301 30 5

301 10 5

501 20 5

601 30 5

301 40 5

701 20 5


Izena Data

18.FITXA Hamarrekoen batuketak eta kenketak

313905 _ 0113-0144.indd 133 16/11/11 12:30

Izena Data

Idatzi > edo <.1

Zenbakiak alderatzea

42 18 39 34 51 48

52 47 42 53 15 17

30 25 39 42 43 34

Ordenatu txikitik handira.2

47

43

49

44

56

46

50

48

, , ,

, , ,

32

39

23

31

24

50

36

41

Ordenatu handitik txikira.3

. . .

. . .


19.FITXA

20.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 134 16/11/11 12:30

Egin batuketa.1Idatzi > edo <.1

15 17

511 5 1 4

513 3 1 5

511 2 1 6

515 6 1 3

511 4 1 2

51 1 1 2 8

51 4 1 1 0

51 3 1 4 4

51 6 1 1 1

51 51 5 2

512 1 1 1 3

511 6 1 4 3

513 4 1 4

511 3 1 3 2

512 5 1 1 2

515 1 1 4

512 2 1 1 6

511 5 1 1 1

512 8 1 3 1

513 7 1 2

511 1 1 2 0

515 2 1 6

514 0 1 1 7

512 3 1 3

511 7 1 2 1


Izena Data

20.FITXA 59ra arteko zenbakien batuketa bururakorik gabe

313905 _ 0113-0144.indd 135 16/11/11 12:30

Izena Data

79ra arteko zenbakien segidak eta deskonposizioa

Osatu.1

FFFFFFFF

FFFFFFFF

F F F F F F F F

F F F F F F F F

F F F F F F F F

F F F F F F F F

Batu 2 aldiro.2

Batu 2 aldiro.3

40 F

2 F

28 F

37 F

Batekoak BatekoakHamarrekoak Hamarrekoak

56 F

36

38

1 3 5

35

37

19

FFFFFFFF

72

2 18

20

54

56

FF

FF

5 6

6 F

6 F

6 F

6 F

6 F 6 0

1 1

0 9

5 9

7 7

F


22.FITXA

21.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 136 16/11/11 12:30

Idatzi.1Osatu.1

72

73

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

70hiruro@eitå hama®

71hiruro@eitå hamaikå

74


Izena Data

89ra arteko zenbakiak idaztea22.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 137 16/11/11 12:30

Izena Data


Batu 3 aldiro.1

FFFFFFF

FFFFFFF

Kendu 2 aldiro.2

F F F F F F F

F F F F F F F

F F F F F F F

F

FFFFFFF

FFFFFFF

FFFFFFF

0

42

96

82

66

36

14

60

78

18

FF

F F F F F F F

F F F F F F F

3

52F

FF

F

FF

F

98


24.FITXA

23.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 138 16/11/11 12:30

Egin kenketa.1Batu 3 aldiro.1

514 9 2 3

515 5 2 3 4

515 9 2 5

518 8 2 2 3

514 7 2 2 3

515 5 2 3 1

519 3 2 3 0

513 7 2 2 6

512 3 2 1 2

3 5 21 5

51 8 8 2 2 6

515 7 2 4 5

514 7 2 2

517 9 2 3 3

515 7 2 4 0

519 8 2 5 0

511 7 2 1 5

518 8 2 7

514 4 2 2 3

515 2 2 4 1

512 4 2 1 2

519 6 2 2 5

513 6 2 1 0

518 3 2 2 1

51 7 5 2 1 4


Izena Data

Kenketak bururakorik gabe24.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 139 16/11/11 12:30

Izena Data

Idatzi.1

99ra arteko zenbakiak idaztea

Idatzi.2

90

91

92

93

94

15

20

21

26

28

95

96

97

98

99

35

40

61

76

88

lauro@eitå hama®


26.FITXA

25.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 140 16/11/11 12:30

Kalkulatu.1Idatzi.1

513 0 1 1 3

515 2 1 3 4

516 4 1 2 5

514 1 1 3 3

517 2 1 2 7

515 3 2 2 1

518 9 2 3 6

515 8 2 1 6

517 5 2 7 3

518 2 2 6 1

519 5 2 5 2

516 4 2 6 2

514 2 1 4 7

514 0 2 1 0

514 3 1 5 6

516 6 1 3 0

514 9 2 2 1

517 3 1 2 4

516 0 1 2 0

517 9 2 6 4

519 0 2 7 0

515 2 1 2 7

519 7 2 6 2

512 3 1 4 5

518 9 2 3 2


Izena Data

Batuketak eta kenketak bururakorik gabe 26.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 141 16/11/11 12:30

Izena Data

Egin batuketa.1

5 13 31 1 2

1 4

6 21 1 6

11 1

3 5 2 1

17 0

2 4 1 2

1 3

2 4 1 3

1 531

6 5 1 1

1 2 1

1 3 4 1

13 1

1 6 5 2

12 0

2 2 3 2

14 2

3 2 4 2

1234

4 3 1 3

12 3

3 2 6 1

13 5

2 4 2 1

14 2

2 4 3 0

14 1

5 2 1 5

1232

7 0 1 0

11 9

1 2 2 0

11 3

8 3 4 2

11 2

2 7 1 1

1 6 0

1 61 4 0

1 2

Hiru zenbakiren arteko batuketak bururakorik gabe


28.FITXA

27.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 142 16/11/11 12:30

Egin batuketa.1Egin batuketa.1

515 8 1 5 9

513 2 1 5 9

512 6 1 5 7

512 9 1 56

513 8 1 5 5

512 5 1 5 5

514 3 1 1 9

512 6 1 2 5

514 7 1 5 5

515 5 1 1 6

512 9 1 1 1

517 4 1 1 8

512 8 1 2 5

513 9 1 2 5

514 6 1 1 6

516 7 1 2 9

513 8 1 3 8

514 9 1 3 2

514 2 1 3 9

515 7 1 3 8

513 6 1 4 8

512 4 1 5 7

513 8 1 3 9

512 4 1 4 6

511 9 1 4 1

Hiru zenbakiren arteko batuketak bururakorik gabe


Izena Data

Bi zenbakiren arteko batuketak bururakoarekin28.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 143 16/11/11 12:30

Izena Data

Egin batuketa.1

Hiru zenbakiren arteko batuketak bururakoarekin

512 6 1 5

1 4

514 2 1 6

11 5

515 2 2 9

17 5

515 4 1 7

1 3

511 6 1 5

1 534

512 4 2 6

1 2 6

512 3 1 2

13 8

512 2 1 2 7

12 5

514 4 2 1

14 8

512 5 1 3

1136

514 8 5 0

12 7

513 2 3 7

14 9

51 5 8 1 2 3

11 4

512 9 1 1

12 3

51 5 4 1 2 0

1136

513 7 1 3

1 2 0

513 1 1 9

11 0

513 2 1 6

11 4

511 4 1 4

1 2 8

513 8 4 7

1 2


29.FITXA

313905 _ 0113-0144.indd 144 16/11/11 12:30

Familiekiko harremanak

313905 _ 0145-0168.indd 145 16/11/11 12:20

Egilea: María Teresa Olarte

Edizioa: Ainhoa Basterretxea Llona eta Mar García

Konposaketa eta muntaketa: Miren Pellejero Etxezarreta, Hilario Simón eta Manuel Baña

Zuzenketa: Marta López eta Nuria del Peso

Proiektuaren zuzendaritza: Joseba Santxo Uriarte eta Teresa Grence

313905 _ 0145-0168.indd 146 16/11/11 12:20

1. Bilerak familiekin ............................................................................. 148

2. Familiekin komunikatzeko ereduak ........................................... 151

1. Bilera-deialdia. ............................................................................. 152

2. Mezua ........................................................................................... 153

3. Gurasoak Lehen Hezkuntzaren hasieran ................................. 154

4. Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloko ikasleen gurasoentzako galdetegia ......................................................... 156

5. Ikastetxearekiko lehen harremana ............................................ 159

6. Akordioak biltzeko akta ............................................................... 160

7. Bileretara bertaratu diren familien erregistroa ......................... 161

8. Ikastetxetik gertu jarduerak edo bisitak egiteko baimena ....................................................................................... 162

9. Jarduera edo bisita bereziak egiteko baimena ....................... 163

10. Ikasleen irudiak edo argazkiak erabiltzeko baimena ....................................................................................... 164

1 1. Atzerapenetarako egiaztagiria .................................................. 165

12. Eskolara joan ez izanaren egiaztagiria ..................................... 166

13. Ikastetxera ez joateko eskaera .................................................. 167

14. Gertakarien jarraipena ............................................................... 168

Familiekiko harremanakAurkibidea

313905 _ 0145-0168.indd 147 16/11/11 12:20

148 © 2011 Zubia Editoriala S. L. / Santillana Educación, S. L.

1. Bilerak familiekin

Bilerak izan ohi dira, inolako zalantzarik gabe, irakasleek ikasleen familiekin harremanetan jartzeko erabiltzen duten biderik ohikoena. Bilera bat egin baino lehen, beharrezkoa da deialdi bat egitea, biltzeko lekurik egokiena zein den erabakitzea eta bileran aztertuko diren gaien zerrenda egitea.

• Deialdia jakinarazpen modura erabiltzen da, familiei ikastetxean bilera bat egingo dela komunikatzeko (1. eredua).

– Deialdiak argia izan behar du, eta bertan, bileraren zergatia, eguna, ordua eta lekua zehaztu behar dira.

– Deialdia garaiz bidali behar da; horrela, familiek antolatzeko eta bertaratzeko aukera izango baitute.

– Ez da ahaztu behar familiei eskatzea bilerara joateko asmoa duten ala ez baieztatzeko.

Deialdiarekin batera, familiei informazio jakinak helarazteko erabiltzen den mezua ere baduzue (2. eredua).

• Bilera non egingo den erabakitzeko, kontuan izan behar da zenbat pertsona bilduko diren, oso garrantzitsua baita familiak eta irakaslea eroso sentitzea. Ahal dela, ikusmena eragozten duten oztopo fisikorik gabeko leku bat aukeratzea komeni da, zutabeek, mahaiek, materialak eta abarrek komunikazioa eragozten baitute.

• Bilera egin baino lehen, komeni da eskema edo gidoi txiki bat egitea. Gidoia hiru ataletan antola daiteke:

– Helburuak: zer lortu nahi den.

– Edukiak: zer gai jorratuko diren.

– Prozedura: bilera nola antolatuko den.

Bilerak bi motatakoak izan daitezke:

• Orokorrak: deialdia ikasle guztien familiei bidaltzen zaie.

• Banakakoak: deialdia ikasle bakar baten familiari bidaltzen zaio. Bilera horiei elkarrizketa ere esaten zaie.

1.1. Bilera orokorrak

Ikasturtean zehar hiru bilera orokor egiten dira: ikasturte hasierakoa, lehenengo ebaluazioaren ondorengoa eta ikasturte amaierakoa.

Ikasturteko lehenengo bilera

Familiekin egiten den lehen bilera da, eta bertan, ikasturtean zehar familiekin zer harreman izango dugun zehaztu behar da.

313905 _ 0145-0168.indd 148 16/11/11 12:20

149



Hau izan daiteke lehenengo bilera horren gidoia:

Bileraren hasiera

• Zuzendaritza-taldeko kide batek –ahal izanez gero, zuzendariak–, ongietorria emango die familiei.

• Irakasleak ikasturtearen edo zikloaren aurkezpen labur bat egingo du.

Ikastetxea

• Ikastetxeko arauen azalpena: ordutegiak, eskolara joaten ez diren ikasleen jarraipena, eskolara joan ez izanaren egiaztagiriak, diziplinazko araudia… Informazio hori idatziz ematea komeni da.

• Ikasturtearen aurkezpena: hezkuntza-helburuak, lanerako moduak, erabiliko den materiala, eskolaz kanpoko jarduerak, ebaluazio-sistemak…

Ikasleak

• Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloan hasiko diren ikasleen familientzako orientabideak (3. eredua).

• Familientzako galdetegiak banatuko dira (4. eredua). Galdetegi horren bitartez, familiari, ikaslearen hezkuntza-garapenari, eta haren portaera sozial eta afektiboari buruzko informa-zioa bil daiteke.

Horrez gain, ikastetxean hasi berri diren ikasleen familiei «ikastetxearekiko lehen harremana» izeneko galdetegia banatuko zaie (5. eredua).

• Familiei iradokizunak egingo zaizkie ikasleen heziketa-prozesuan parte hartzeko: eskolako lanen jarraipena egitea, ikasteko ordutegia zehaztea, jolasei eta telebista ikusteari eskainitako denbora kontrolatzea, garbiketarako eta higiene pertsonalerako arauak betetzea, etxeko lanetan parte hartzea…

Ikastaldea

• Ikasgelako ikasle kopurua.

• Taldearen ezaugarri orokorrak eta ikasleak taldeari buruz duen iritzia.

• Ikasgelako lanaren antolaketa.

Bileraren amaiera

• Zalantzak azaltzeko edo proposamenak egiteko txanda.

• Hartutako erabakien laburpena.

Ikasturteko bigarren bilera

Lehen ebaluazioa amaitu ondoren, komeni da familiekin bilera bat egitea, ikasturtea nola doan aztertzeko. Hauek izan daitezke bilera horretako edukietako batzuk:

313905 _ 0145-0168.indd 149 16/11/11 12:20

150 © 2011 Zubia Editoriala S. L. / Santillana Educación, S. L.

• Lehenengo bileran landutako gairik garrantzitsuenak laburtzea eta argitzeke geratu ziren kontuak argitzea.

• Lehen ebaluazioaren azterketa. Alderdi positiboak nabarmendu behar dira, eta hobetu behar direnak azpimarratu.

• Ikasleek etxean egin beharreko lanaren eta familiek egin beharreko jarraipenaren garrantzia azpimarratu behar da.

Ikasturteko hirugarren bilera

Bilera hori ikasturtearen amaieran egiten da. Bertan, ikasturte hasieran proposatu ziren helburuen eta benetan lortu direnen balioespena egin behar da.

• Ikasturtearen balioespen orokorra.

• Ikasturtean zehar landu diren edukiak.

• Ikasleen errendimenduaren azterketa.

• Udarako hezkuntza-proposamenak.

• Hurrengo ikasturterako helburuak.

1.2. Banakako bilerak

Banakako bilerek, orokorrean, bi helburu hauetako bat izan ohi dute: ikasleei buruzko informazioa familiekin partekatzea edo familiei ikaslearekin zerikusia duen gairen bati buruzko informazioa ematea.

Banakako bileretan, bere izenez deitu eta begietara begiratu behar zaio bertaratu den per tsonari. Une horretako tentsioa leuntzeko eta giro egokia lortzeko, ikaslearen pasadizoren bat konta dezakegu.

Hauek dira, besteak beste, banakako bileretan landu behar diren gaiak:

• Ikaslearen jarrera: zer jarrera duen ikasgelan egin behar duen lanarekiko eta lan horiek nola egiten dituen; kontzentratzeko gaitasuna duen edo arreta galtzen duen; jarduerak taldean egitean zenbateko autonomia duen eta zer ardura hartzen dituen.

• Ikasleak taldearekin duen harremana: lotsatia edo irekia den; kezkak taldean azal tzen dituen; ikaskideek onartzen duten; akatsak nola onartzen dituen; zer jarrera hartzen duen egoera zailetan; oldarkorra den edo gatazkak modu egokian ebazten saiatzen den.

Akordioak biltzeko akta bat bete ohi da (6. eredua), landutako gaiak eta hartutako erabakiak biltzen dituena.

Bileren jarraipena egiteko, bileretara bertaratu diren gurasoen erregistro-taula bat betetzen da (7. eredua). Bertan, hiruhileko bakoitzean familiekin egindako bilerak zehazten dira.

313905 _ 0145-0168.indd 150 16/11/11 12:20

151



2. Familiekin komunikatzeko ereduak

Baimenak

Ikasturtean zehar hainbat ekitaldi eta jarduera antolatzen dira eta ikasleek horietan parte hartzeko ezinbestekoa da familiek berariaz horretarako baimena ematea.

Oro har, antolatutako jarduerek familientzako eragozpenik sortzen ez dutenean (garraiobideak erabiltzea, diru-kostua…), baimen orokor bat eska daiteke, edo familiekin egindako lehen bilera balia daiteke haiei baimena eskatzeko.

Aitzitik, antolatutako jarduerak bereziak direnean, hobea da berariazko baimena eskatzea horietako bakoitzerako.

Hauek dira baimen ohikoenetako batzuk:

• Ikastetxetik gertu jarduerak edo bisitak egiteko baimena (8. eredua).

• Jarduera edo bisita bereziak egiteko baimena (9. eredua).

• Ikasleen irudiak edo argazkiak erabiltzeko baimena (10. eredua).

Egiaztagiriak eta eskaerak

Familiek berek ikastetxeari edo irakasleei ikasleen ohiko jardunean izan den ezohiko gorabehe-raren bat jakinarazteko erabiltzen dituzten idatziak dira egiaztagiriak eta eskaerak.

Hauek dira eredu ohikoenak:

• Atzerapenetarako egiaztagiria (11. eredua).

• Eskolara joan ez izanaren egiaztagiria (12. eredua).

• Ikastetxera ez joateko eskaera (13. eredua).

Gertakarien jarraipena egiteko fitxak

Ikasleek eskolako jarduera normala nahasten duten gorabeherak eta gertakariak sortzen dituzte zenbaitetan, eta horien ondorioz, aparteko neurriak, baita zigorrak ere, hartu behar izaten dira batzuetan; hain zuzen, gorabehera eta gertakari horiek erregistratzeko erabiltzen dira fitxa mota hauek (14. eredua).

313905 _ 0145-0168.indd 151 16/11/11 12:20

152 Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / 2011 Santillana Educación, S. L.

1. EREDUA Bilera-deialdia

(e)n, (e)ko ren (e)an

Familia agurgarria:

Atsegin handiz jartzen naiz zuekin harremanetan bilera

baterako hitzordua finkatzeko eta bertan zuen semeak/alabak

hezkuntza aldetik izan duen bilakaeraz hitz egiteko.

Hurrengo ren (e)an zuen zain

izango naiz ikasgelan.

Adeitasunez.

Irakasleak

(Arren eskatzen dizuet bertaratuko zareten baieztatzeko.)

313905 _ 0145-0168.indd 152 16/11/11 12:20

153Fotokopiatzeko materiala © 2011 Zubia Editoriala, S. L. / 2011 Santillana Educación, S. L.

Mezua2. EREDUA

Nork:

Nori:

Mezua:

Data:

Sinatua:

Nork:

Nori:

Mezua:

Data:

Sinatua:

313905 _ 0145-0168.indd 153 16/11/11 12:20


3. EREDUA Gurasoak Lehen Hezkuntzaren hasieran

Familia agurgarriak:

Zuen seme-alaba beste ziklo bat hastera doa bere hezkuntza-

garapenean eta garapen pertsonalean. Une garrantzitsua da beretzat,

baita zuentzat ere.

Haurrak, berez eta logikoa denez, une zailak edo uzkurraldiak izango

ditu eta, hain zuzen, horiek saihesten ahalegintzeko zenbait gomendio

emango dizkizuegu. Erabilgarri izatea espero dugu.

Zer jarrera hartu behar da?

1. Jabetu behar dugu psikikoki une zaila dela, umeak, familiatik

urruntzen den heinean, autonomia eskuratzen duela, eta horrek

halako abandonu sentipena sorraraz dezakeela beregan. Litekeena

da zuen seme-alabak haur txikiagoen jarrerak hartzea, umeago

bihurtu nahi izatea. Jarrera normala da eta onartu eta ulertu egin

beharko duzue, baita gainditzen lagundu ere.

2. Hezkuntza jasotzeko eta eskolara joateko behar horretan akuilatu

eta motibatu egin behar da haurra.

3. Saiatu haurraren jelosia kontrolatzen. Anai-arreba txikiagorik badu,

ez du pentsatu behar beretaz libratzeko joan behar duenik eskolara.

Ikusarazi handia izatearen abantailak.

4. Lasaitu haurra, ahal duzuen guztia. Azaldu ez duzuela utziko, irtee-

rako orduan bere zain izango zaretela, atzerapenik gabe.

5. Harreman ona sortu haurrarekin, bai eta giro egokia ere, adierazte-

ko eta beste mundu batera zabaltzeko konfiantza izan dezan. Behar

den moduan balioetsi bere iritzi eta adierazpen guztiak.

313905 _ 0145-0168.indd 154 16/11/11 12:20


Zer saihestu behar da?

1. Ez agertu atsekabetuta eta triste; ez luzatu agurreko unea adieraz-

pen samurregi edo beroegiekin.

2. Ez babestu gehiegi haurra; izan ere, horrela eginez gero, haurrak ez

du jakingo taldean edo bakarrik moldatzen.

3. Haurrak ez badu eskolara joan nahi, ez utzi berea egiten; izan

ere, haurraren integraziorako eta eskola-garapenerako kaltegarria

litzateke hori.

4. Haurrak eskolarekiko arbuioa adierazten badu, ez lotu eskolan

izan zezakeen gorabeheraren batekin; izan ere, adimen eta emozio

aldetik heldu gabe dago oraindik horrelako hausnarketak egiteko.

5. Haurren aurrean zuhur hitz egin behar da ikaskideei edo irakasleei

buruz. Oso pertsona inportanteak dira haurrarentzat eta haiengan

duten konfiantza urratzeko arriskua lekarke horrek.

Irakasleren batekin arazoren bat izanez gero, saiatu zuzenean bera-

rekin konpontzen, haurra tartean sartu gabe.

Komeni da aintzat hartzea aurrez esandako guztia eta normaltzat

onartzea. Modu horretara, hobeto ulertu ahal izango dituzue zuen

seme-alabek izan ditzaketen jarrerak eta erreakzioak eta horiei aurre

egiteko aukera gehiago izango duzue.

Lehen Hezkuntzako irakasle guztiok agur bero bat bidaltzeko baliatu

nahi dugu egokiera paregabe hau. Espero dugu hastear dagoen ikas-

turtea positiboa eta emankorra izango dela guztiontzat.

Sinatua :

313905 _ 0145-0168.indd 155 16/11/11 12:20


4. EREDUA Lehen Hezkuntzako lehenengo zikloko ikasleen

gurasoentzako galdetegia

1. Ikaslearen datuak

• Abizenak:

• Izena:

• Jaiolekua eta jaioteguna:

• Helbidea:

• Kontakturako telefonoak:

Izena

Ahaidetasuna

Telefono-zenbakia

Beste ikastetxeren batera joan da?

• Zer ikastetxetara?

2. Familiaren datuak

• Aitaren izena:

• Lanbidea edota ikasketak:

• Lantokia:

• Lan-ordutegia:

• Amaren izena:

• Lanbidea edota ikasketak:

• Lantokia:

• Lan-ordutegia:

• Neba-arreba kopurua:

Izena

Adina

Ikasten ari da? Non?

Lanean ari da? Non?

313905 _ 0145-0168.indd 156 16/11/11 12:20


• Ikaslearekin batera bizi diren beste senideak:

Izena

Ahaidetasuna

3. Haurraren garapena

• Erditzea: Normala Arazoak (adierazi zer arazo mota)

• Elikadura:

– Bakarrik jaten du? Bai Ez Lagunduta

– Koilara erabiltzen du? Sardexka erabiltzen du? Eta labana?

– Jale ona da?

– Ordu artean jaten du?

– Beste senideekin batera egiten ditu otorduak?

– Litxarreriarik jaten du?

– Arazorik badu elikagaiekin? Zer arazo?

• Garbitu eta jantzi:

– Bakarrik garbitzen du bere burua?

– Bakarrik janzten eta eranzten da? Nork laguntzen dio?

• Aisialdia:

– Bakarrik jolasten da?

– Lagunekin, neba-arrebekin, familiarekin… jolasten da?

– Zertan jolasten da?

– Gogoko du korrika egitea, oinez edo bizikletan ibiltzea?

313905 _ 0145-0168.indd 157 16/11/11 12:20


– Gogoko ditu ipuinak?

– Irakurtzen diozue ipuinik?

– Zein du ipuin kutunena?

– Astean zenbat ordu ikusten du telebista?

– Zein du saio gogokoena?

– Telebistarik ikusten du gosaltzen, bazkaltzen edo afaltzen ari dela?

– Bakarrik edota familian ikusten du telebista?

– Haurrentzako saioak edo era guztietakoak ikusten ditu?

• Jarrera afektibo eta soziala:

– Badu inolako zailtasunik besteekin komunikatzeko?

– Zein?

– Gustatzen zaio jostailuak, liburuak… beste haurrekin partekatzea?

• Aurreikuspenak:

– Ikasturte honetan zuen seme-alabak zer lortzea espero duzue?

– Intereseko beste oharren bat:

313905 _ 0145-0168.indd 158 16/11/11 12:20


Ikastetxearekiko lehen harremana5. EREDUA

Ikaslea identifikatzeko datuak

• Abizenak eta izena:

• Jaioteguna:

• Jaiolekua: Sorterria:

• Espainian zenbat denbora:

• Euskararen ezagutza-maila: Handia Ertaina Txikia

• Dakizkien hizkuntzak:

• Ohiko bizilekua:

• Kontakturako telefonoak:

• Gaixotasunak eta ohiko medikazioa:

• Matrikulatutako ikasturtea: Ikastetxean hasi zen urtea:

Familiaren datuak

• Aitaren izena eta abizenak:

• Adina: Lanbidea:

• Gaur egungo lan-egoera:

• Amaren izena eta abizenak:

• Adina: Lanbidea:

• Gaur egungo lan-egoera:

• Seme-alaba kopurua:

Izena

Adina

Ikasten ari da? Non?

Lanean ari da? Non?

Jangelako beka: Liburuetarako beka: Gizarte-zerbitzuak:

313905 _ 0145-0168.indd 159 16/11/11 12:20


Akordioak biltzeko akta6. EREDUA

Akordioak biltzeko akta

Bileraren data:

Bertaratuak:

Aztertutako gaiak:

Hartutako erabakiak:

Bertaratuen sinadura

Zka.Ikaslearen abizenak eta izena

Orokorra

Gurasoen eguna

Notak

banatzeaBisita kopurua

01

23

Gehi.

1234567891011121314151617181920212223242526

313905 _ 0145-0168.indd 160 16/11/11 12:20


Bileretara bertaratu diren familien erregistroa

7. ERED

UA

Zka.Ikaslearen abizenak eta izena

Orokorra

Gurasoen eguna

Notak

banatzeaBisita kopurua

01

23

Gehi.

1234567891011121314151617181920212223242526

Hiruhilekoa

Maila

Tutorea

313905 _ 0145-0168.indd 161 16/11/11 12:20


8. EREDUA Ikastetxetik gertu jarduerak

edo bisitak egiteko baimena

(e)n (e)ko ren (e)an

Familia agurgarria:

Atsegin handiz jartzen naiz zuekin harremanetan jakinarazte-

ko ikasturte honetan hainbat jarduera eta bisita egingo ditugula

ikastetxetik gertu.

Jarduera horiek doan izango dira eta ez dugu inolako garraiobi-

derik erabili beharko. Hori dela eta, izapideak azkartze aldera, era

horretako jarduera guztietarako baimena eskatzen dizuegu.

Zuen erantzunaren zain, jaso ezazue agur bero bat.

Irakaslea

jaunak/andreak,

NAN zenbakidunak, ikasturteko

ikaslearen (aitak, amak, lege-ordezkariak)

Baimena ematen dut ikastetxetik gertu ikasturte-

rako antolatu eta egingo diren hezkuntza-bisitetara joateko.

Ez dut baimenik ematen.

Sinatua:

(Aita, ama, lege-ordezkaria )


313905 _ 0145-0168.indd 162 16/11/11 12:20


Jarduera edo bisita bereziak egiteko baimena

9. EREDUA


Familia agurgarria:

Atsegin handiz jartzen naiz zuekin harremanetan jakinarazteko

hilaren (e)an jarduera berezi bat egingo dugula. Hauxe,

hain zuzen:

.

Jarduera (e)n izango da

eta joango gara haraino.

(e)tan bilduko gara hara joateko. Jarduerak euroko

kostua izango du.

Zuen seme-alabak jardueran parte hartzea nahi baduzue, horre-

tarako baimena eman behar duzue beheko kupoia beteta.

Zuen erantzunaren zain, jaso ezazue agur bero bat.

Irakaslea

jaunak/andreak,


ikaslearen (aitak, amak, lege-ordezkariak):

Baimena ematen dut nire semeak/alabak hilaren (e)an

izango den jardueran parte har dezan.


Sinatua:



313905 _ 0145-0168.indd 163 16/11/11 12:20


10. EREDUA Ikasleen irudiak edo argazkiak

erabiltzeko baimena


Familia agurgarria:

Dakizuenez, ikastetxeak antolatutako ekitaldi eta jarduera

askotan argazkiak ateratzen dizkiegu edota bideo-irudiak hartzen

dizkiegu ikasleei.

Hori dela eta, idatzi honen bidez zuen baimena eskatu nahi dugu

zuen seme-alaba horrelako irudietan ager dadin.

Beste behin, eskerrik asko zuen laguntzagatik; jaso ezazue agur

bero bat.

Lehen Hezkuntzako lantaldea

jaunak/andreak,


ikaslearen (aitak, amak, lege-ordezkariak):

Baimena ematen diot ikastetxeari, antolatutako ekitaldietan har

daitezkeen argazki eta irudietan nire semea/alaba ager dadin.


Sinatua:



313905 _ 0145-0168.indd 164 16/11/11 12:20


Atzerapenetarako egiaztagiria11. EREDUA


jaunak/andreak

ikasturtean matrikulatutako

ikaslearen (amak, aitak, lege-ordezkariak).

Egiaztatzen dut aurreko (e)an, (e)tatik,

ak arte izan zen atzerapena arrazoi honengatik gerta-

tu zela (adierazi dagokiona):

Medikuaren kontsultara joan beharra.

Lo hartzea.

Ondoezik egotea.

Trafiko-arazoak.

Bestelakoak (zehaztu):

Sinatua:

(Aita, ama, lege-ordezkaria)

313905 _ 0145-0168.indd 165 16/11/11 12:20


Eskolara joan ez izanaren egiaztagiria12. EREDUA


jaunak/andreak



Egiaztatzen dut aurreko (e)an/tan,

(e)tatik, ak arte ez zela eskolara joan

arrazoi hau zela medio:

Sinatua:


313905 _ 0145-0168.indd 166 16/11/11 12:20


Ikastetxera ez joateko eskaera 13. EREDUA


jaunak/andreak



Eskatzen dut datorren (e)an

e(t)an, semeari/alabari ikastetxetik ateratzeko baime-

na ematea, ondoren zehaztuko dudan arrazoia dela kausa:

Sinatua:


313905 _ 0145-0168.indd 167 16/11/11 12:20


Gertakarien jarraipena14. EREDUA

Ikaslea:

Ikasturtea: Tutorea:

Data Gertakariak Hartutako neurriak

313905 _ 0145-0168.indd 168 16/11/11 12:20

313905 mas recursos 1 zubia

Documents

miren pellejero

nola sentitu

santillana

zer egingo

utz nazazu

haserretzen

errepikatu

biribilean