gorio, zeinek atera zuen Esco-bar?». «Nik neuk», erantzun nion.«Banekien. Agiri faltsua ere zukegin zenion?». Bizitza bat salba-tzea agiri bat faltsutzea baino ga-rrantzitsuagoa dela esan nion.Ados zegoela esan zidan, bainamilitarrak oso haserre zebiltzala. G Benetan haserre: San Joan egu-

neko sarraskia egin zuten,adibidez.E 1967an, Che-ren gerrilla Boli-vian zebilen, Llallaguako meatza-ri batzuk elkartu zitzaizkion, etasindikalistek esan zuten egun ba-teko soldata emango zietela gerri-llariei. Armadarentzat aitzakiaezin hobea izan zen kanpamen-dua inbaditzeko. San Joan gauahautatu zuten, une egokiena ma-sakrea egiteko: festa handia ospa-tzen dute meatzariek, suak piztendituzte, gau osoa kantuan eta eda-nean ematen dute… Soldaduak04:00etan iritsi ziren, meatzariakmozkortuta edo lotan zeudenean,eta metrailadoreekin sartu ziren,amorratuta, kalean topatzen zu-ten edonori edo etxeetan babes-ten zirenei tiro egiten; berdin zi-tzaien amona bat edo ume txikibat tartean harrapatzea. Gau ika-ragarria izan zen. Hurrengo egu-nean gorputegira joan eta 26 hil-dako zenbatu nituen. Beste mor-do bat ere izango zen, desagertu-takoak eta gerora zauriengatik hilzirenak kontuan hartuta. G Zer egin zuen Pio XII.a irratiak?E Sarraskia salatu genuen, jaki-na. Militarrek La Voz del Minerotxikitu zutenez, gu baino ez geun-den egia kontatzeko. Barriento-sek La Pazera deitu ninduen be-rriz; nik zenbait eskaera egin, etahark onartu egin zituen: hildako-en senideak kanpamendutik ezbotatzea (meatzari bat hiltzen ze-nean, etxea kendu, haren umeakeskolatik atera eta dendetan eros-tea debekatzen baitzieten), senidehaiei pentsio bat ematea… Ordai-netan, militarrek eta enpresak niirratitik joatea eskatu zuten etaLlallagua utzi behar izan nuen. G Zer egin zenuen ondoren?E 1970eko hamarkadan La Pazenbizitu nintzen, diktadura latzengaraian. Agerian lan soziala egi-ten nuen: etxebizitzak eraikitzekokooperatibak, irrati eskolak, be-hartsuentzako laguntzak… Bai-na, aldi berean, isilpean, Giza Es-kubideen Asanblada sortu nuen.Banzer jeneralaren urteak ziren;diktadura basatia eta ustela, CIA-ren laguntza zeukana. OndorenGarcia Mezaren kolpea etorri zen,kokaina trafikoa zuzentzen zuenArce Gomez ministroarekin. Urtehaietan hainbat liburu kaleratunituen, klandestinitatean etaizenpetu gabe: El delito de ser pe-riodista, La masacre de Todos losSantos, Narcotráfico y política…Arce Gomezek terrorista ultraes-kuindarrekin eskuadroi bat osa-tzeko eskatu zion Klaus Barbienazi ohiari: Heriotzaren Maitale-ak. Talde horren argazkia lortueta liburu batean atera nuen, Boli-

vian zeudela frogatzeko: han age-ri dira Barbie, Fiebelkorn, DelleChiaie, Kuhlman, Kopplin… Opo-sizioko politikariak, kazetariak,sindikalistak hil zituzten. Nire li-buruaren ondorioz, Estatu Batue-tako telebista programa batek Bo-liviako Gobernuak kokainarekinzeuzkan negozioak salatu zitueneta Arcek kargua utzi behar izanzuen. Baina boterea mantenduzuen itzalean. Haren aginduz tor-turatu eta hil zituzten besteakbeste Luis Espinal, Aquí astekarikritikoa zuzentzen zuen jesuitakatalana, eta Marcelo QuirogaSanta Cruz, neure etxean ezkuta-tuta eduki nuen idazle eta politikosozialista.G Arriskuan egon al zinen?E Hirutan bota ninduten Boli-viatik, «komunisten laguna» iza-teagatik eta «aberriaren etsaiak»etxean gordetzeagatik. Behin pre-so sartu ninduten, meatzarien lauemazteen gose greba famatuaren

alde agertzeagatik. Armairu ba-tean eduki ninduten bi egunez.Nik ez nuen torturarik jasan, bai-na nire kide batzuek bai. Zorio-nez, azkar askatu gintuzten, ema-kumeen grebak protesta itzelapiztu eta azkenean Banzer jenera-la bota zuelako. G 1980ko hamarkadako demokra-

zia garaian idazten jarraitu zenuen.Zure Análisis crítico de la realidad li-burua hamasei aldiz eguneratu duzu1983tik gaur arte, eta Evo Morale-sentzat funtsezkoa izan zen.E Politikan hasi zenean, Evo as-ko zaletu zen liburuarekin, eta he-rriz herri eraman ninduen hitzal-diak ematera. Ez da politikari tra-dizionala: beti ahalegindu da jen-dea kontzientziatzen, bizitza pu-blikoan sekula parte hartu ezdutenei ahotsa ematen: indige-nak, pobreak, emakumeak… Be-netako ardura du herriaren aldejokatzeko, berdin zaizkio dirua,auto berri bat, etxe handi bat... ezdauka inolako anbizio materialik. G Zer iruditzen zaizu Moralesek Go-

bernuan egin duen lana?E Mendeetan baztertuta egon di-ren milioika pertsonei duintasu-na eta ahotsa eman die. Eta horriesker, oso lidergo sendoa lortu du,politikaz haratago doana, arraza-rekin zerikusia duena: «Gure odo-lekoa da», diote askok, «lehenen-

go aldiz Gobernuan gu gaude».Berdin dio ondo ala gaizki ari den,hauteskundeak berriz irabazi di-tu sentimendu indartsu hori aldeduelako. Baina arrisku bat dago:guztientzat gobernatu behar du.Eta ez du asmatzen. G Zertan ez du asmatzen?E Manikeoa da. Batetik, aldeko-ak daude, autentikoak, benetakoBolivia osatzen dutenak; besteguztiak traidoreak dira, oligar-kak, neoliberalak, inperialistak…Ideia finko berberak erabiltzen di-tu beti, eskema errazegiak, eta ezditu kritika edo ñabardurak onar-tzen. Ez dauka aholkulari kritiko-rik. Bere ingurukoek gurtu egitendute, eta mesianismo gisako batsortu da haren inguruan. Hitzugariko populismoa eratu du, bai-na ekintza praktiko gutxikoa.

Petrolioa nazionalizatzea era-baki zuen, kanpoko enpresek ete-kinak eraman ez ditzaten, eta horiondo dago. Baina ez dauka ondoprestatutako jenderik, inprobisa-tu egin du, eta kudeaketa tamal-garria izan da. Mundu osoari sal-du behar genion petrolioa etaorain erosteko beharrean gaude.Proiektu apalenak ere ez doaz au-rrera: etxebizitza merkeen erai-kuntza gelditu egin da, gasa etaelektrizitatea nazionalizatu zituz-ten, baina ez da auzo pobreetarairisten… Hori bai, errentaren kul-tura bat sortzen ari da: dirua ema-ten zaie alargunei, haurdunei,ikasleei, gutxituei… Ederki. Bai-na proiektu sendo bat falta da. G Hala ere, bigarren aldiz hautatu

berri dute,bozen %62rekin.E Bai. Jendeak fede handia dio,eta gainera alderdi tradizionalakdeseginda daude, sinesgarritasu-nik gabe. Gehiengo horrekin, Mo-ralesek askatasun osoa du Boliviaeraldatzen jarraitzeko: autono-mien puzzle konplexua; indigenenkultura, ohitura, antolaketa mo-duak eta baita justizia propioa sis-teman txertatzeko asmoa ere; hi-drokarburo eta meatzeen naziona-lizazioa; gizarte politikak… Bainaoposiziorik ez izatea arriskutsuaizan liteke, Moralesek joera autori-tarioak dituelako, dena kontrola-tu nahi duelako, epaileak izenda-tu, komunikabideak estu hartu…Dena den, iruditzen zait goberna-tzen ikasten ari dela, trebeago etafinago ari dela azkenaldian. G Nola ikusten duzu Boliviaren ge-

roa?E Baikorra naiz. Herrialdeak ba-liabide itzelak ditu —petrolioa,gasa, burdina, litioa—, eta Gober-nuak ondo erabiltzen baditu, gi-zarte politikak garatzeko eta po-brezia arintzeko aukera izangodu. Baina itxaropenik handienakboliviarrengan jartzen ditut: osolangileak dira, batez ere emaku-meak. Eta, gainera, sormen han-dikoak: azken urteetan etengabeari dira produktu berriak merka-turatzen, negozio berriak sor-tzen, ekimenak bultzatzen. Etor-kizun ona ikusten diet.

«Hirutan botaninduten Boliviatik,‘komunistenlaguna’izatealeporatuta»

«Ingurukoek gurtuegiten dute, etamesianismo gisakobat sortu da Evoren inguruan»

Elkarrizketa 112010eko apirilaren 4a • Igandea