2009ko iraila jakingarriak

Jakingarriak

Mondragon Unibertsitatea2009ko iraila Humanitate eta Hezkuntza Zientzien Fakultatea - Eskoriatza (Gipuzkoa)

67

Jolaskooperatiboa

Argitaratzailea:Mondragon UnibertsitateaHumanitate eta Hezkuntza ZientzienFakultatea

Laguntzailea:Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza,Unibertsitate eta Ikerketa Saila

Erredakzioa:Mondragon Unibertsitatea. Humanitateeta Hezkuntza Zientzien FakultateaDorleta auzoa z/g 20540 EskoriatzaTfnoa: 943-714157Faxa: 943-714032Helbide elektronikoa: [email protected]

Zuzendaritza:Nerea Alzola eta Elena Lopez de Arana

Erredakzio Kontseilua:Juanjo Otaño, Nerea Alzola eta Elena Lopez de Arana

Erredakzio Idazkaria:Agurtzane Bikuña

Itzultzailea:Edorta Agirre

Euskara zuzentzailea:Asier Irizar

Diseinua:Alex Azkarate

Inprimategia:Antza inprimategia

L.G.: SS-981/92

ISSN 1697-6215

Jakingarriak 67. zenbakia2009ko iraila

2 Jakingarriak67. zenbakia2009ko iraila

3

BERRI BIBLIOGRAFIKOAK

4 Liburu berrien albisteak

7 Esan dute

GAI MONOGRAFIKOA

11 Sarrera

12 Juanjo Otaño Jolastu, hasi eta ikasi

20 Maite Garaigordobil Jolastea, kooperatzea eta sortzea: esku-hartzepsikopedagogikoko eredu baten hiru ardatzestruktural

38 Pascal Deru Jolas kooperatiboak

42 Saioa UriarteJolasten ikasten dugu

46 Josune IgoaHezitzaileekin jolastea

BALIABIDEAK

50 Jolas kooperatiboen etxea

Jolas kooperatiboa

aurk

ibid

ea


67. zenbakia2009ko iraila

5

Liburu berrien albisteak


4 Jakingarriak

Gurasoentzat zein seme-alabentzat idatzitako liburua.Azken batean, Mafaldak amari ziotson moduan, “biokdoktoratu ginen egun berean”, bata ama bezala, etabestea alaba gisa. Seme-alaben askatasunaren gorai-pamena da —“Trataremos de cómo amar mejor a nues-tros hijos para que sean capaces de irse con amor. Osproponemos construir un amor que no les aprisione, si-no que les libere, un amor que les permita ser ellos mis-mos sin depender de nosotros”—; eta baita gurasoenaskatasunaren goraipamena, pertsona bezala erreali-zatzeko eskubidea aldarrikatuz —“Nuestra principal ta-rea como padres es nuestra propia construcción per-sonal. Si no tenemos claro a dónde vamos, seguro queno vamos a obrar con acierto. Desorientados los pa-dres… desorientados e indefensos los hijos —.

Guraso izatea prozesua da, eginez egiten dena: gu-raso egiten gara seme-alabak ondo maite ditugun hei-nean; izan ere, egileek dioten bezala, “tener hijos no loconvierte a uno en padre o madre, del mismo modo quetener un piano no lo vuelve a uno pianista”.

Liburuan bidaia bat proposatzen zaigu hausnartze-ko eta nork bere burua ezagutzeko. Bidaia horrek au-kera emango digu hobetzeko pertsona gisa eta gura-soekiko harremanetan —irakurleak seme-alabak badi-ra— edo seme-alabekikoetan —irakurleak gurasoakbadira—.

Beti ere abiapuntu hartuta haurraren garapena as-katasunerako bidea dela, bera izatera bultzatuko duenproiektu bizia. Eta jakinik gurasoek ere beren proiektuagaratu behar dutela, banakakoarena eta bikotearena;seme-alabak ez dituztelako hezten gure hitzek, gureekintzek baizik.

Liburuaren izenburua hitz-atzeko poesiaren hasie-ra da, eta argi eta sakon laburbiltzen du lanaren me-zua:

Ámame para que me pueda irpara que aprenda a ser yo mismoseparado de ti.

Juanjo Otaño

Mondragon Unibertsitateko Humanitate

eta Hezkuntza Zientzien Fakultatea

Soler, J. eta Mercé Conangla, M.

(2008).

Ámame para que me pueda ir.

Barcelona: RBA.

Liburu honetan hainbat istorio labur biltzen dira, umorezbetetako narrazioak, haurrekin eta haurrentzako idatziak,haien elkarrizketa eta pentsatzeko ohitura lantzearren.

Heesen idazleak denbora luzea igaro du haurrekinsolasean, filosofatzen eta haien galderei bueltak ema-ten. Hortik sortu zuen material pedagogiko erakargarrihau: baliabide soilak eta aplikagarriak eskoletan, pen-tsatzeko saio laburren euskarri moduan erabili daitezke-enak.

Haurrekin filosofatzen, haurrekin hausnartzen, iker-tzen. Batzuek pentsatuko dute ariketa hau jolas hutsadela, baina jolas hau pentsamendu kritikoaren entrena-mendu bihurtzen da: galdetzeko ausardia, ikuspegi des-berdinak izateko trebetasuna, norberari buruzko haus-narketa egiteko gogoa, besteen iritzia jasotzeko jakin-mi-na, gure pentsamenduen mugen kontzientzia eta bestehainbat gai lantzeko aukera ematen du. Gure ustez gi-zartean eta eskolan ezinbestekoak dira hausnarketara-ko guneak, eta, zalantzarik gabe, edozein laguntza izandaiteke ona helburua lortuko bada.

Zer egiten dugu hezitzaileok haurren galdera “dese-gokiekin”? Non dago aitatxo? Txoriek pentsatzen al du-te? Zer edo zer ahaztuz gero, betiko ahazten al da? Bi-zitza osoan hazten ari gara? Zooa museo bat da? Posi-ble da goibel eta pozik egotea aldi berean? Nola joan dazerura izeba, kutxan baldin badago?

Ausartzen gara helduok haurren galderak jasotzeneta murgiltzen pentsatzeko bide zabal horietan?

Liburua oso irakurterraza eta sinplea da, eta hainbatpista edo ideia eman diezaioke pentsatzeko ohitura etatrebetasuna landu nahi dituenari.

Nerea Alzola Maiztegi



Heesen, B. (2008).

Pequeños, pero valientes.

Barcelona: Graó.

Ideia nagusi eta garrantzitsu batek zeharkatzen eta an-tolatzen du liburu hau: Zientziaren ikaskuntza txiki-txi-kitatik hasi eta bultzatu behar dugu.

Jakina, ezagutza zientifiko hori ez da izango Uni-bertsitatean eskaintzen denaren antzekoa, ezta Batxi-lergoan ematen denaren parekoa ere; eta Lehen Hez-kuntzan garatzen denarekin antzekotasunak edukiarren, harekiko ere desberdina dela esan dezakegu.Zientziaren garapenak Haur Hezkuntzan izaera pro-pioa duela ikusarazten digu liburuaren egileak; lan ho-nen ardatza, izan ere, zera da: umeekin eta ezagutzendituzten objektuekin, bereganatzen dituzten datu eta in-formazioekin, errealitateari buruz osatzen eta eraiki-tzen doazen ideia eta ikuskerekin… horrekin guztiare-kin, elkarrekintzak ahalbidetzea, jokoaren eta esperi-mentazioaren bidez, kontzeptu desberdinen hazia erei-ten joateko.

Baina, zeintzuk dira umeek Zientzia-gelan lantzekoegiten diren proposamenak? Horretaz hiru lerro edo zu-tabe antzeman daitezke liburuan. Lehenengoa, dago-eneko zirriborratu dena, umeek dakitenetik, beraiek di-tuzten ezagutzetatik, abiatzea. Bigarren proposamenaezaguna dugu eta adin hauetarako guztiz onartua: la-na era integralean edo osotasunez egitea; beste erabatera esanda, elkarren artean erlazionatzea eta in-dartzea mugimendua eskatzen duten jarduerak, hiz-kuntzaren erabilera eta kognizio-mailako prozedurak.Eta aurreko biei lotuta, hirugarrenak, alde batetik, erre-ferentzia egiten dio jarraitu behar den prozesuari (bizi-penetatik eta sentsazioetatik hasita, errealitatea azter-tu, gero kontzeptualizazio-mailara heltzeko); eta bes-tetik, azpimarratu egiten ditu garatu behar diren jar-duerak (hots, behaketa, esperimentazioa, ikerketa,sailkatzea, dedukzioa…).

Liburuaren lehenengo zatian era teorikoan aurkez-tu eta landutakoa hainbat adibide praktikotan islatzenda bigarrenean –Disoluzioak eta Nahasteak gaia har-tuta–. Egileak era erraz eta argian azaltzen digu nolalandu gelan umeekin gai honen arlo desberdinak; ho-rretarako, arestian aipatutako prozesuak garatzen ditu:

behaketa, esperimentazioa, dedukzioa…Liburua lan esperimental desberdinen deskribape-

narekin aberasten da, ikasleek beraien jarduerak azal-tzeko egindako elkarrizketekin, garatutako behakete-kin, ateratako ondorioekin… Era berean, argazkien bi-dez, garatutako prozesuen eta talde-lanen ebidentziakematen dira; eta, baita lan mota hau aurrera eramate-ko sintesiak eta laguntza-taula batzuk ere.

Egileak proposatzen dituen egoeren aniztasunaketa material desberdinen erabilpenak –batzuk likidoak(ura, esnea, olioa…) eta beste batzuk solidoak (area,gatza, arroza, Cola Caoa…)– ahalbidetzen du gai ho-nen oinarrizko hainbat kontzeptu lantzea, hala nola: di-soluzioak/nahasteak, heterogeneoak/homogeneoak,disoluzio aseak, beroaren eragina, biskositatea, na-haskortasuna… Bukatzeko, uraren inguruan jarraituz,egileak lan proposamen bat erakutsi eta garatzen duFlotazioaren gaiaz; berau adibide ona eta erabilgarriaizan daiteke edozein irakaslerentzat, beste gai batera(Argia, Landareak, Gasak, Elikagaiak…) eramatekoeta aplikatzeko.

Aurkeztutako adibideak eta ereduak, ulertzekoerrazak eta gelaratzeko modukoak izateaz gain, egile-aren pentsamoldearekin ere bat datoz, berak horreladioelako: ”Prozesu esperimental batean, gauza ga-rrantzitsuenetariko bat aurkikuntzak egiteko aukera as-ko ematea eta frogaketa ugari egiteko elementu des-berdinak eskaintzea da. Azken finean, umeek inguruanduten mundua barne-barnetik ezagutzea nahi dugu”(25. or.).

Garrantzi handiko beste gai bat ere ematen da adi-tzera aipatutako liburuaren bi atal nagusi horien artean–bata teorikoagoa eta bestea aplikagarriagoa–. Irakas-learen jarduera aztertzen duena, alegia. Gaia galderenbidez gauzatzen da; esate baterako: Noiz hartu behardu parte irakasleak? Nola hartu behar du parte irakas-leak?...

Ez dira erantzuteko galdera errazak kontuan hartuzikasleak, egoerak, taldeak… desberdinak direla. Denaden, planteatutako galderei erantzun aproposa emate-ko, egileak gako batzuk eskaintzen dizkigu; horiek, ha-labeharrez, honako abiapuntua dute: taldea ezagutzeaeta ume bakoitzarekin lotura afektibo eraginkorra sor-tzea, gelan afektibotasun- eta segurtasun-giroa lortze-ko.

Aurrekoari lotuta, egileak azpimarratzen du oso ga-rrantzitsua dela pentsatzea “zein momentutan izan dai-tekeen beharrezkoa gure esku-hartzea, motibagarriaedo egokia izan dadin” (38. or.) proposatutako espe-rientzien inguruan, eta orobat, hausnartzea bakoitzakirakasle izateko duen moduari buruz.

Vega, S. (2008).

Ciencia 0-3: Laboratorios de

Ciencias en la Escuela Infantil.

Barcelona: Graó


Jakingarriak67. zenbakia2009ko iraila

7

Liburu berrien albisteak


6

Proposamen honetan, aipatzeko azkeneko puntualotuta dago materialen aurkezpen, erabilera eta jaso-tzeari buruz finkatu eta garatu behar diren arau eta ohi-turekin. Horrekin, saihestu egin nahi da gela kaos batbihurtzea, eta ikasleentzat lan egiteko testuinguru txu-kun samar bat eratu, aurretik zehaztutako pauso edo“protokoloari” jarraituz, umeen arteko kolaborazioa etaelkarrekintzak erraztuz….

Liburu honen aurkezpen hau bukatzeko, aproposairuditu zait egilearen hitz batzuk erabiltzea. Haren esa-netan, Zientzia egiteko Haur Hezkuntzan, “profesiona-len erronka bat gelan ikasleek beraien adin txikiagatikdituzten zailtasunak gainditzeko era topatzea da, ho-rretarako era askotako aurkikuntza-egoerak asmatuzeta beraiekin ondo pasatzeko baliabideak eskainiz. Ho-be da hori esperientziak alde batera uztea baino –zai-lak iruditzen zaizkigulako edo nahasmen handia sor-tzen dutelako– (44 or.)… Umeei joko- eta aurkikuntza-sentsazioa gelditu behar zaie… Eta guretzat garrantzi-tsuena, seguruenez, beraiei aurkikuntza-munduan sar-tzen laguntzea izango da” (114 or.).

Eugenio Astigarraga

Mondragon Unibertsitateko Humanitate eta

Hezkuntza Zientzien Fakultatea

Balioetan oinarritutako hezkuntzaz aritzen garenean gaur-ko asmakizun bat dela dirudi, baina ez al da betidanik exis-titu ala? Nik baietz esango nuke.

Balioak pertsonok bizitzari aurre egiteko daukaguniparrorratza dira. Hori dela eta, liburu honetako idazleekesaten duten bezala, irakasle oro, pertsona izateagatik,balioetan hezteko gai gara.

Baina kontuan hatzekoa da balioetan ezin dela nora-ezean hezi. Hezkuntza zentro bakoitzeko irakasle taldeakzehaztu beharko luke zer nolako herritarrak nahi eta be-har diren etorkizunerako. Horren arabera, zer nolako ba-lioak landuko diren eta zer nolako lanabesak erabiliko di-ren zehaztuko da. Zergatik? Hori delako bidea ikasleen-gan zeharka eragiteko ekintza koordinatu baten bidez.

Baina horrekin nahikoa izango litzateke? Ezta pen-tsatu ere. Idazleek argi eta garbi azaltzen duten moduan,balioak lantzeko ezinbestekoa da lotura afektiboa eraiki-tzea ikasle eta irakaslearen artean. Zelan erakutsiko die-gu ikasleei eurek diseinatutako iparrorratzaren arabera bi-zitzen, gu geu agertzen bagara iparrorratz barik bizi garenpertsonak bezala? edota eurekin aritzen garenean, des-pertsonalizatutako teoria hutsetik abiatzen bagara?

Beraz, ukaezina da balioetan oinarritzen den hezkun-tza pertsonen artean gertatzen den fenomenoa dela. Pro-zesu hori eraginkorra izan dadin, ezinbestekoa da norbe-rak, irakasle bakoitzak, bizitzeko hautatu dituen balioen in-guruan hausnartzea, horietaz kontzientzia hartzeko.Behin auto-hausnarketa hori eginda, gainontzeko irakas-leekin adostu daiteke etorkizuneko herritarren nolakota-suna, balioen definizioa eta zehaztapena eta lanabesenerabilera.

Lan pertsonal eta talde lan sakon horretarako, liburuhonek oinarri teorikoaz gain, hainbat jarduera proposatzenditu alderdi praktiko auto-hausnartzaile eta hausnartzailehorretan aritzeko.

Nire ustetan, liburu hau erreminta paregabea da zernolako hezitzaileak garen eta zer nolako hezitzaileak izannahi dugun deskubritzeko.

Elena Lopez de Arana



Martín García, X. eta Puig

Rovira, J.M. (2008).

Las siete competencias básicas

para educar en valores.

Barcelona: Graó.Esan dute

Euskara zaletasunez ikastea, oso urrutidago etorkinen lehentasunetatik. Nor au-sartuko da euskarari buruz galdetzen he-

men paperik gabe bizi den pertsona bati, lana etaetxea topatzeko oztopoak besterik ez daukanari…?Zer jarrera sortuko dute gizarte autoktonoaren ezau-garri kulturalek etorkinen artean, autoktonoen etorki-nekiko jarrera desegokia baldi bada? Zer eskatu da-kieke haiei ertzainek, epailek eta medikuek, zerbitza-ri publikoek erraztasun asko izanda ere, ez badute egi-ten edo inork egiten behartzen ez baditu? Zer, euska-raren egoeraz oso kontzientziatuta dauden zenbaitpartidutako herri ordezkariek ere ez badute egiten?Nor ausartuko da etorkinei hori eskatzen euskal izenaharro daramaten enpresetan hizkuntzaren presentziabenetan eskasa denean?

Barquín, A. eta Ruiz, U. (2009).Hizkuntzen kudeaketa eskolan.

Tantak, 21 (1), 10-11. orr.

El cuerpo se ha convertido en un proyec-to (Shilling, 1993 en Sparkes, 1997, p. 87)en el que la apariencia, la forma e inclu-

so el contenido están potencialmente abiertos a la re-construcción. Numerosas personas en nuestras cul-turas están comprometidas con su gestión manteni-miento y apariencia según criterios personales y mo-das sociales, lo que forma parte de la reconstrucciónde la propia identidad […] La reflexión sobre estos as-pectos sugiere la necesidad de orientar los proyectoseducativos hacia el objetivo del autoconocimientos, dela elección personal, del control voluntario y autorre-gulado del propio cuerpo y actividad física, en funciónde intereses personales libremente elegidos y benefi-ciosos para la salud, entendida ésta en sentido am-plio.

Prat, M. eta Gómez, I. (2009).Educación Física y entorno social.

Influencias y repercusiones para propuestas curriculares educativas.

Cultura y Educación, 21, 20-21. orr.

“

“

A pesar de la presencia del cuerpo en los medios decomunicación, en el imaginario colectivo y en la reali-dad cotidiana como acabamos de mostrar, sorprendesu poca presencia en las propuestas educativas encontexto escolar, a excepción del área curricular deEF y del juego espontáneo en el patio. A pesar de quea la escuela se va con el cuerpo, el cuerpo es el granausente en las propuestas escolares.

Es necesario que las propuestas educativas vayandirigidas a la integridad biopsicosocial de las perso-nas, que den respuesta a las necesidades de movi-miento en las diferentes edades, que se supere elmentalismo subyacente en propuestas y tareas habi-tuales escolares y que además, se sea sensible a lasnecesidades de descanso, actividad, juego y contac-to con la naturaleza, no sólo a partir del área de EF si-no desde un planteamiento general del resto de lasáreas y materias.

Prat, M. eta Gómez, I. (2009).Educación Física y entorno social.

Influencias y repercusiones para propuestas curriculares educativas.

Cultura y Educación, 21, 26-27. orr.

La magia, en definitiva, nos sitúa más alláde lo predecible y en la necesidad de bus-car explicaciones que reconstruyan la ca-

dena de causas y efectos, nos pone en la tesitura detener que buscar una explicación a lo inexplicable […]Muchos trucos de magia se apoyan en el conoci-miento científico de sus hábiles creadores y, por ex-traños y paradójicos que parezcan, son perfectamen-te predecibles y explicables a partir de la ciencia queconocemos […] Descubrir un truco de magia es un re-to al que es difícil resistirse; encontrar la “trampa” pro-porciona una gran satisfacción y una sensación detriunfo y de querer más. Pero además es una situa-ción con un gran potencial de aprendizaje en la quepodemos profundizar en nuestra compresión de la na-turaleza y de las leyes que la rigen.

Gómez, M.A. eta Cañamero, A. (2009).La ciencia de la magia.

Alambique, 60, 24-25. orr.

“

Esan dute


8 Jakingarriak67. zenbakia2009ko iraila

9

Trabajando en el aula el análisis de dibu-jos animados y ampliando los recursoscon imágenes de cómic, películas, docu-

mentales, viñetas gráficas, etc., dispondríamos de unmaterial que nos permitiría enfocar la asignatura demanera más atractiva para el alumnado, sin pérdidade rigor a la vez que se fomenta el hábito de analizartoda la información que reciban en su vida cotidiana.Nuestro trabajo con dibujos animados deja abiertaslas puertas a ello, dados los resultados obtenidos queen general calificamos de positivos, al haber poten-ciado simultáneamente las alfabetizaciones científicay televisiva.

Vílchez, J.M. eta Perales, F.J. (2009).Física y dibujos animados.

Una estrategia para la alfabetización científica (y televisiva) en la educación secundaria.

Alambique, 60, 61. or.

La mayor inclinación por las prácticas si-tuacionales en Educación Infantil que enprimer grado de Primaria podrían tener

que ver con las características diferenciales que seatribuye a cada una de esas etapas escolares. En ge-neral se considera que la etapa infantil ha de ser me-nos exigente en relación con la enseñanza sistemáti-ca de la lectura y la escritura.

González, X-A., Buisán, C. eta Sánchez, S. (2009).Prácticas docentes para enseñar a leer y a escrbir.

Infancia y Aprendizaje, 32, 167. or.

Para ser un profesional de la primera in-fancia realmente efectivo debe de haberuna interpretación reflexiva de las rela-

ciones con los niños, con las familias y los compañe-ros, no solo a través de nuestros conocimientos teóri-cos, sino también a través del espejo de nuestras his-torias personales subjetivas y nuestros yoes actuales,emocionales y físicos.

Peeters, J. (2008).Los profesionales, actores de cambio.

Infancia en Eurpoa, 08.15, 25. or.

Informazioa jasotzeko tresnak izan beharditugu prozesuan zehar, ikaslea nola da-goen ikusteko eta hobetzeko erabakiak

hartzeko. Hobetzeko garrantzitsuena feedbacka da,zeren laneko ebidentzia asko jasotzen baditugu etainolako itzulketarik ez badago, gaitasuna ez baita ho-betuko.

Hik Hasi (2009).Elena Cano-ri elkarrizketa.

Hik Hasi, 139, 22. or.

“

“

Erabiltzen ditugun txantxek, kontakizu-nek edota ipuinek zein erreferente bul-tzatzen dituzte? Darabilgun hizkuntza pa-

rekidea eta ez sexista ote da? Nola antolatzen duguespazioa? Ba al dago ezberdintasunik espazioarenerabileran? Haurren eta gazteen eskura jartzen dugunmateriala berdin erabiltzen ote dute neskek eta muti-lek? Erabiltzen ditugun irudiek sexu baten edo beste-aren protagonismoa bultzatzen al dute? Zein dira tal-deko barregarriak? Eta astunak? Neska edo mutil bathiztuna denean, balorazio bera egiten ote dugu?

Epelde, E. (2009).Hezkidetza eta

hezkuntza ez-formala.Nola landu hezkidetza asialdian?

Hik Hasi, 139, 28-29. orr.

Konpetentziak interpretazio eta akzio sis-tema konplexuak dira. Egiten jakitea, etaegin nahi izatea dira. Gure arretaren fo-

kuak dira, gure oinarrizko helburuak. Konpetentzienkontzeptua ezin da trebetasunekin nahastu, horiekkonpetentzien osagai baitira. Gure burua engaina de-zakegu edukiei infinitiboa jarrita eta horrela konpeten-tzia bihurtu digula pentsatuta. Ez. Konpetentziak in-terpretazio eta akzio sistema konplexuak dira.

Pérez, A. (2009).Nola landu behar dugu konpetentzietan

oinarritutako curriculuma?Zer aldaketa dakartza?

Eskola berrasmatu behar al dugu?Hik Hasi, 139, 31. or.

Cuando a menudo se plantea el tema dela escuela, de su éxito o de su fracaso, decómo debería ser y cómo no debería ser,

se suele olvidar que la escuela reglada es el resulta-do de un proceso social complejo […] Pero la realidadque la escuela transmite es la que se vive en el exte-rior. Una sociedad ordenada transmite orden, una so-ciedad violenta transmite violencia, una sociedad edu-cada transmite educación. Por lo tanto, la escuela essiempre el resultado de la educación. Por eso, es pre-ciso potenciar la ciudad educadora, ya que, en el fon-do, es siempre la ciudad la que educa y sus ciudada-nos son el resultado de su poder educador. La escuelaes tan sólo un socio importante en la tarea de educar.

Prats, J. eta Santacana, J. (2009).La ciudad, un espacio para aprender.

Aula, 182, 51. or.

“

“““

“


La idea central de la pedagogía dialógicaes concebir la educación como un proce-so de reciprocidad entendiendo que en-

señar implica conversar (Mercer, 2001). Según esteautor, en una actividad conjunta, como la de aprender,no sólo interactuamos sino que también “interpensa-mos”. Se trata pues de un proceso en el cual el pen-samiento y el lenguaje están estrechamente unidos.

Esteve, O. (2009).La interacción, un proceso que implica conversar.

Cuadernos de pedagogía, 391, 57. or.

Uno de los retos actuales sería conseguirque la exploración personal que propiciala literatura interese finalmente a los chi-

cos y les ayude a perder la incomodidad ante sus emo-ciones o a descubrir las ventajas de la gestión de lasrelaciones personales. Otro reto, probablemente aúnmás difícil, es definir modelos literarios y de conductaque ayuden a las chicas a verse como sujetos y no co-mo objetos definidos por la mirada masculina, a asu-mir los riesgos de la lucha por el espacio exterior sinrenunciar a sus modos de ser y sin la necesidad deconvertirse en “supermujeres”.

Colomer, T. eta Olid, I. (2009).Princesitas con tatuaje:

las nuevas caras del sexismo en la ficción juvenil.Textos, 51, 66. or.

Haur literatura, lehenik eta behin, literaturabaita. Eta literaturak, arte orok bezala, ezduelako adinik […] Haurrentzat bakarrik al

dira Ipuin-kontalariak? Goroldioa bakarrik haurrentzat alda? Eta izarrak? Eta mariorratzak, txitxi-burruntziak etamargorringoak? Arrainak bakarrik amuarentzat bakarrikeginak al daude bakarrik? Edota hodeiek bakarrik zer-tarako balio dute bakarrik, euria egiteko bakarrik?

Añorga, P. (2009). Hitzontzi.

Behinola, 19, 16. or.

Bitartekariek jatorrizko testuaren gaineanbatez ere bi esku hartze mota izan ohi du-tela igar daiteke: Nahigabeko manipula-

zioa, akatsak eragiten dituena, bitartekariak jatorrizkotestuari dagozkion hizkuntza eta kultura nahikoa eza-gutzen ez duelako. Nahita eragindako manipulazioa,alderdi askotatik egokiagoak diren testuak sortzeko:tabu diren gaiak arintzeko, ustez xede-hartzaileekezagutzen ez dituzten kultur erreferentziak egokitze-ko edota hizkuntza-politika jakin bat defendatzeko.

Ruzicka, V. (2009). Kulturaniztasuna dela eta itzulpenetan sortutako

arazoen inguruko hausnarketa. Behinola, 19, 21. or.

Y es que un libro es, cuando nos toca, unade las mejores maneras de asirnos y a lavez alejarnos del mundo. Álvaro Cun-

queiro solía decir que resistimos porque soñamos; megustaría apuntar: y porque leemos.

Mejuto, E. (2009).El arcón de la memoria.

Cuadernos de Literatura Infantil y Juvenil, 227, 82. or.

Nada más desmoralizador que vivir conpersonas que se quejen. No sólo es algoque hacen los viejos sino que ahora en

general la gente tiene una gran tendencia a quejarse.[...] Me parece que me va mejor si trato de no quejar-me, espero molestar menos y me daría horror volver-me una anciana quejumbrosa. Envejecer bien no soloes bueno para una misma sino que sobre todo es bue-no para los demás.

Bofill, R. (2009).Quejarse. El Ciervo 699, 33. or.

La cortesía es tan necesaria como cadavez más rara. Hay quienes casi la asimi-lan a lo políticamente incorrecto -consi-

derar a mujeres o a gente mayor como débiles o co-mo viejos- pero en realidad lo que buscan es la coar-tada perfecta para su mala educación.

Suñén, L. (2009).¿La cortesía es aún necesaria? El Ciervo 698, 21. or.

Interpreto la cortesía no como un com-portamiento rígido, de etiqueta o pasadode moda sino como una serie de actitu-

des y de comportamientos que hacen que la convi-vencia sea más agradable.[...] el logro máximo de vivir cortésmente sería animaral otro a sacar lo mejor de sí mismo convirtiéndonosen espejos de cordialidad que muestran reflejos posi-tivos a quien se contempla

Sanz, E. (2009).¿La cortesía es aún necesaria?

El Ciervo 698, 23. or.

Nuestro mundo tiene en la autosuficienciael mayor de sus defectos. Eso explica el tra-to que se da en él a los más desfavorecidos.

[...] La idea de que cualquier hombre, hasta el más in-significante, el más maltratado por la fortuna, es porta-dor de algo valioso, es uno de los grandes mensajes delcristianismo.

Martín Garzo, G. (2009).La loca fantasía del cristianismo.

El Ciervo 698, 29-30. orr.

“ “““““

“

““


11Jakingarriak 67. zenbakia2009ko iraila

10

SARRERA

Jolastea gogoz, askatasunez eta disfrutatzeko helbu-ruarekin egiten dena baino askoz ere gehiago da. Hel-duok jolasa bakarrik honetara mugatzeko joera dauka-gu, baina umeei jolasteak aukera eskaintzen die erre-alitatea aztertzeko ohiko arauetatik at dauden begira-da berri eta ezberdinetatik.

Horri esker, umeak modu integralean garatzen joatendira jolasaren bidez. Beraz, jolasa ez da denbora gal-tzea, jolasa maila motorrean, kognitiboan, sozio-emo-zionalean… haztea da.

Egia da jolas mota ezberdin piloa dagoela, baina alehonetan, jolas kooperatiboen oinarrietan, onuretan etaadibideetan jarri nahi da arreta.

Sarri, jolasak irabazle eta galtzaile terminoetan ulertuizan dira. Gure ustetan, jarrera hau ikuspegi inklusibo-aren kontra doa, non premiazkoa den ume guztien par-taidetza, gozamena eta garapena.

Aitortu behar da gaur egun lehia gizarte honen bizimo-duaren ardatz bilakatu dela; baina guk hezitzaile mo-duan, hori nahi al dugu gure umeentzako? Ez litzatekeegokiago izango lehian oinarritzen diren egoerak era-biltzea beste konpetentzia batzuk garatzeko? Nego-ziaziorako, adibidez?

Benetan al daude disfrutatzen umeak baldin eta jolas-tean, gainontzeko umeen aurka etsaiak bailiran borro-katzen badira, irabazle izateko, edota galtzaile izatea-ren beldurraren eraginez? Zaila da sinestea egoerahauetan jolasaren helburua betetzen denik. Aldiz, erra-za da irudikatzea umearen bakardade sentimenduasaiatzen ari denean garaile ateratzen aurrean daukanerronkatik edo behintzat, galtzaile izatea ekiditen.

Guri, hezitzaile moduan, benetan interesatzen zaigunazera da: ume guzti-guztiak garaile izatea. Modu horre-tan, euren auto-estimua eta auto-irudia babesteaz gain,partaidetza areagotzea ere lortuko genuke eta ondo-rioz, garapena sustatzea. Horretarako, ezinbestekoada elkarmenpekotasunean oinarritzen diren egoerakdiseinatzea; hau da, umeak ez dira sekula garaile ate-rako elkarrekin lan egiten ez badute eta elkarri lagun-tzen ez badiote. “Denek irabazi eta inork ez galdu” izanbeharko litzateke jolasen goiburua.

Elena Lopez de Arana Prado

Jolas kooperatiboa

http://abelgalois.files.wordpress.com/2008/11/p1010425.jpg

JOLAS KOOPERATIBOA



12

Sarrera

Beharbada, jolasaren gainean esan beharrekoak esan-da daude. Baina asko dago egiteko oraindik, eta ho-rregatik, jolasari buruz hitz egiten jarraitu nahi dugu.Esaten dugu jarduera berezkoa eta naturala dela –baihaurrarentzat eta baita helduarentzat ere–. Nolanahiere, hezitzaile bezala, hura zelan erabili planteatzendugu: dela haurra ezagutzeko, dela hark bere buruazduen ezagutza eta bere garapen osoa indartzeko, de-la haren jakin-mina pizteko (gauzekiko, munduarekiko,pertsonekiko), dela jostetarako, edo harekiko dugunharremana hobetzeko. Oraindik ere aztertzen ari garazelan txertatu jolasa eguneroko heziketan haurrarenikaskuntza-prozesua hobetzeko, haren ezagutzak,identitatea, baloreak eta harremanak eraikitzeko.

Izan ere, denek eta denok jolasten dugu. Jolasean arida atzamarra etengabe miazkatzen duen haurra, edotxintxirrina behin eta berriro astintzen duena, haren soi-nuak eragiten dion plazeragatik. Jolasean ari da harriakbabarrunak direla esan eta panpinak haiekin elikatzendituen haurra, edo piezak lotu eta banantzen dituena,forma eta eraikin berrien bila. Jolasa sozial bihurtzenda besteak hartzen duenean parte, eta jolasteko mo-dua ezartzen dugunean, gure harremanen arauak fin-katuta. Orduan, kooperatu egiten dugu eta lehiatu egi-ten gara, harremanak egiten ditugu eta elkarrekin di-bertitzen gara: harrapaketan, ezkutaketan, partxisean,kartetan, Play Stationarekin… Helduak ere jolasten ga-ra beste etapa batzuk gogorarazten dizkiguten jolase-kin eta jolasetik harago doazen helburuekin: energia

erretzea, osasuntsu egotea, besteekin harremanak jo-rratzea edo egunerokotasunetik ihes egitea. Hain gaz-teak ez direnak ere jolasten dira, eta horrela, elkartze-ko konpromisoari eusten diote, tabernan, zahar-etxe-an, tute-partidaren inguruan, musean, briskan edo do-minoan; aldi berean, irabaztea eta besteekin egotea bi-latzen da, denbora betetzea eta ondo pasatzea.

Mila galdera sortzen zaizkigu jolasaren gainean: zer-gatik?, zertarako?, nola? Berezko fenomenoa izanik,naturala eta unibertsala, zergatik ez da gehiago erabil-tzen irakaskuntzan? Zergatik mugatzen da heziketanHaur Hezkuntzara, edo beharbada, aurreragoko eta-petan, Gorputz Hezkuntzako irakasle ausarten batensaioetara. Nola kokatu dagokion lekuan eta haren po-tentzialtasun guztiak baliatu?

Izan ere, jolasean aurkakoen sintesia aurkitzen dugulaematen du: jostaketa vs seriotasuna, bat-batekotasunavs programazioa eta kontrola, aisia vs lana, ikaskuntzaespontaneo edo naturala vs bideratutako ikaskuntza.Hortaz, guri dagokigu sintesi hori erraztea.

Artikulu honen helburua jolasaren gairako sarrera iza-tea da. Hiru dira bertan garatuko diren puntu nagusiak.Lehenengo puntuan aztertzen da zer eskaintzen dionjolasak haurrari. Ondoren, jolasa garapen psikologiko-arekin lotzen da; bertan azaltzen da zein lotura estuadagoen haurraren beharren eta potentzialtasunen ar-tean garapenaren une bakoitzean, eta zertara jolastenduen. Azkenik, jolasa irakaskuntza/ikaskuntza-proze-suarekin lotzen da, eta planteatzen da jolasa gune ego-

Juanjo Otaño

Mondragon Unibertsitateko HUHEZI Fakultateko irakaslea

Jolastu, hazieta ikasi1

kia dela ikaskuntza eraikitzeko.

Jolasaren ezaugarriak

Asko dira jolasean nabarmentzen diren ezaugarriak;hona hemen horietako batzuk:

• Haurraren garapen osoko faktore bat da. Jolasean,bakarrik zein beste batzuekin, egoera normaletan edoirtenbidea eman behar dienean azaltzen diren arazotxiki zein handiei, haurrak aktibatu eta abiarazi egitenditu bere izatearen hainbat dimentsio: adimena, motri-zitatea, afektibotasuna, soziabilitatea, baloreak… Gai-tasunak adierazten ditu, emozioak, eta egoeran inpli-katzen da helduak lanean erakusten duen seriotasuneta intentsitate berarekin.

• Gaitasun fisikoak eta psikikoak garatzen laguntzendu, eta aldi berean, norbere trebetasunak eta mugakezagutzen laguntzen du. Horregatik, autore batzuek jo-lasean eszenatoki egokia ikusten dute haurra behatu,ezagutu eta diagnostikatzeko.

“Adin horretan —bi urtekoen gela— laguntza eta se-gurtasuna behar dute garatzeko, eta eman egin beharzaie, haien gaitasunak eta mugak errespetatuta. Jolasada adierazteko duten bidea, eta jolasak eta batez ereerrutinak lagundu egiten die denboran eta espazioankokatzen; horrek sustatu egiten du haien autonomia etaidentitatea garatzea eta beren ingurua ezagutzea. Jo-lastu egin behar dute, horrela ezagutzen baitute mun-dua, beren burua, besteak eta aldi berean, aurrera egi-ten dute garapen motorrean, adimenarenean, linguisti-koan eta sozialean” (Cárdaba eta Cavia 2008, 28. or.)

• Berezko jarduera natural eta askea da, haurrari pla-zera eta poza ematen diona; haurra motibatuta senti-tzen da eta argi eta garbi azaltzen du jarrera positiboa,borondatezko jarduera baita, gogoz garatutakoa. Jar-duera askea da, inork epaituko ez duena, beretzako es-pazioa eskaintzen diona eta beste jarduera batzuetanonartzen ez den errore-marjina duena. Are gehiago, jo-lasean gainmotibazioa gertatzen dela ere esaten da.Era berean, ikusten dugu haurrak interesa galtzen due-nean egoera horretan, utzi egiten duela eta beste bat bi-latu, erakargarriago eta interesgarriago egiten zaiona.

• Esan ohi da jolasa jarduera autotelikoa dela, hau da,justifikazioa bere baitan duen jarduera. Hain zuzen ere,haurraren jolasa eta helduarena bereizten dituena dahaurrak jolasteagatik jolasten duela, eta jolasa bera de-

la helburua. Helduarentzat, aldiz, jolasa irabazteko bi-tartekoa da, edo atseden hartzeko, edo besteekin ha-rremanak ezartzeko, edo sasoian egoteko…

• Errealitatea ezagutu, kontrolatu eta hari egokitzekomodu pribilegiatua da. Esploratzea eta esperimenta-tzea da, eta ezagutza-iturri bilakatzen da.

“Jolastea bizi den mundua harrapatzea da nolabait, bai-na ondo ezagutzen ez duen mundua, ez kognitiboki ezafektiboki. Horregatik, haurrek mundu bat asmatzendute jolasten dutenean, irudimenezko mundu bateansartzen dira. Baina ez da pentsatu behar haurra eze-rezetik abiatzen dela: berrasmatu, birsortu egiten du bi-zi den mundu soziala, hura ulertu ahal izateko eta ha-ren lege konplexuak ondo ezagutzeko” (Ortega 1986,34. or.).

“Etapa honetan —Haur Hezkuntza— espazioa eta den-bora antolatzeko aukera bat da ulertzea jolasa, adin ho-netan, ez dela soilik ondo pasatzea eta entretenitzea;izatez, lankidetza eta elkartasuna bultzatzen ditu, bes-teak antzematean, eta errealitatea sortu eta birsortze-ko aukera ematen du, hura ulertu, atzeman eta men-deratzeko” (Vega Navarro 1997, 16)

• Gatazkak askatzeko bidea ere badela esan daiteke“jolasak gatazkak baztertu edo konpondu egiten baiti-tu. Haurrari janaria ez bazaio gustatzen, panpin batiemango dio sinbolikoki eta hark atseginez jango du”(Delval 1994, 288. or.).

Jolasa eta garapen ebolutiboa

Jolasak argi islatzen ditu haurraren ezaugarriak adinbakoitzean: agerian uzten ditu adin bakoitzari dagoz-

OOrraaiinnddiikk eerree aazztteerrttzzeenn aarrii

ggaarraa zzeellaann ttxxeerrttaattuu jjoollaassaa

eegguunneerrookkoo hheezziikkeettaann hhaauurrrraarreenn iikkaass--

kkuunnttzzaa--pprroozzeessuuaa hhoobbeettzzeekkoo,, hhaarreenn

eezzaagguuttzzaakk,, iiddeennttiittaatteeaa,, bbaalloorreeaakk eettaa

hhaarrrreemmaannaakk eerraaiikkiittzzeekkoo

1 Argitasunagatik, alde batera utzi da jolas eta joko hitzen arteko bereizketa, eta jolasaren baitan biltzen dira biak.

JOLAS KOOPERATIBOA


15

Jolastu, hazi eta ikasi


14

kion ezaugarriak, beharrak, gaitasunak eta aukerak.Hori dela eta, jolasaren eboluzioa bat dator haurrarengarapen ebolutiboarekin.

a) Jolasen sailkapena

Piagetek hiru elementu aipatzen ditu haurraren gara-penean: ariketa, sinboloa eta araua; ondorioz, hiru jo-las mota nagusi ageri dira: ariketa-jolasa, jolas sin-bolikoa eta arau-jolasa.

Bizitzaren lehenengo urte bietan, ariketa-jolasa da na-gusi, “jolas funtzional” bezala ere ezagutzen dena. Hau-rraren jarduerak egokitze motakoak dira hasiera bate-an, baina jolasean aritzeak eragiten duen plazeragatikgaratzen dira jarraian. Jarduera mekanikoak dira, erre-pikapenean oinarritutakoak, norbere gorputza edo erre-alitatea ezagutu eta esploratzeko zentzumen- eta mu-gimendu-jarduerak. Oro har, jolasa indibiduala da; esa-terako, gorputzaren beraren mugimenduak, objektuakjotzea, bultzatzea edo jaurtitzea. Baina helduak ere hardezake parte; esaterako, hark haurra zuzenean esti-mulatzen duenean truke- edo elkarrekintza-egoerarenbat proposatuz: kantuak eta jolas erritmiko eta errepi-kakorrak, esaterako, ku-kuka aritzea. Une batetik au-rrera, haurrak berak proposatzen dio jolasa helduari.

Urte bi dituenetik aurrera, funtzio sinbolikoa eta irudi-kapenezkoa agertzean, haurra errealitatea irudikatze-ko gai izaten hasten da, eta jolas sinbolikoak ager-tzen dira. Hasieran, errealitatearen irudikatze hori zan-tzuetan oinarrituta egiten du, eta aurrerago sinbolo etaikurrak erabilita. “Guau” entzuten duen 18 hilabete in-guruko haurrak txakurrarekin lotzen du zaunka. Aurre-rago, gai izango da bizitza errealeko objektu eta esze-nak irudikatzeko, aurrean izan ez arren; horretarako,

beste objektu eta jostailu batzuk erabiliko ditu, eta ego-erak gogoratu eta berriro biziko ditu, edo aurre hartukodie: parkeko harriak babarrun edo dilista bihurtuko di-ra, eta serio-serio emango dizkie jaten bere panpineizuhaitz edo zuhaixken hostoekin egindako plateretan.Edo gai izango da irudikatzeko kartoizko kaxa bat au-toa dela edo bere gauzak garraiatzen dituen kamioia.Jolas sinbolikoen eta imitazio-jolasen garaia da, etahaurrak imitatu egiten ditu berarekin bizi direnek bete-tzen dituzten rolak. Jolas mota honek izaera kognitiboaeta afektiboa biltzen ditu.

“Lau urtetik aurrera, aurrerapen handia ikusten da jola-sen konplexutasunean, eta errealitatea modu zehatza-goan islatzen du haurrak. Jolasak askoz koherentea-goak dira eta gero eta garrantzi handiagoa hartzen du-te talde-jolasek. Oso arlo garrantzitsua da egoera so-zialak errepikatzen dituzten jolasak; bertan, haurrek “gi-doiak” erabiltzen dituzte, egoera sozialen eskemak, az-ken batean. Garai horretan, haurrak guraso izatera jo-lasten dira, sendagile izatera, irakasle, eskola eta edo-zein egoera sozial, zeinetan haurrek askotariko rolakjokatzen dituzten” (Delval 1994, 296. or.)

Esan ohi da jokoan oro har, eta joko sinbolikoan bere-ziki, asimilazioa dela nagusi moldaeraren (accommo-dation) aurrean, Piagetek definitu bezala ulertuta asi-milazioa eta moldaera: haurrak errealitatea interpreta-tu egiten du eta bere eskemetara moldatzen du, berenahien arabera aldatuta; errealitatea bere beharretaramakurtzen da2. Euritakoa zaldi edo lantza bihurtzen da,nahi duen funtzioa esleitzen die; edo samurki exijitzendie bere panpinei berak irmotasunez ukatu duena jate-ko edo egiteko.

Sei-zazpi urte dituenean, jolasa sozial bilakatzen da ar-gi eta garbi; arau-jolasez hitz egiten hasten gara: ga-rrantzitsua da jolaskideak izatea, taldean jolasten daeta kooperazioa zein lehia izaten dira. Horrek arauakezartzea eskatzen du, jolasa zehazteko, eta denek be-te behar dituzte arau horiek. Balore berriak ageri dira–kooperazioa, lehia, ituna, kontsentsua, helburu ko-munak, kidetasuna, elkarrekikotasuna…–, jarrera be-rriak, bestearen tokian jartzeko beharra, ikuspuntu ez-berdinak koordinatzekoa; horrek guztiak garapen so-ziala eta egozentrismoa baztertzea bultzatuko du.

Adin honetan, jolasak errespetatu beharreko arauak di-tu, berezko esanahiaz gain —esate baterako, poliziaketa lapurrak, indiarrak eta cowboyak, karta jokoak, par-txisa, damak edo xakea, puxtarriak, futbola edo beste

kirolen bat…—. Arau horiek zehazten dute nola joka-tzen den eta nor den garaile edo galtzaile; azken arlohori ez zen ageri jolas sinbolikoan, han ez zegoen ga-railerik eta galtzailerik3. Horrek aldaketa garrantzitsuadakar: jolasa sozializatu egiten da, puntuak irabazteko,galtzea saihesteko. Beharrezkoa da arauak errespeta-tu eta haietara egokitzea. Beraz, jolasteaz eta ondo pa-satzeaz gain, beharrezkoa da ikuspuntu ezberdinak ko-ordinatzea, ulertzea zer dioten eta zer proposatzen du-ten jolaskideek, estrategiak diseinatzea besteen ekin-tzak aurreikusi eta neutralizatzeko, eta norbereak ze-haztutako helburuetara bideratzeko. Hau da, beha-rrezkoa da zentraltasuna galtzea eta haurren egozen-trismoa gainditzea.

Maite Gairaigordobilek monografiko honetan dihardukooperazio-joko mota honetaz, lehiaz, eliminazioaz,

eta iradokitzen du joko kooperatiboak indartu behar di-rela haurraren garapenerako egokiak direlako.

Nolanahi ere, esan beharra dago errealitatea beti delasoilagoa, eta aldi berean, konplexuagoa eta dinamiko-agoa edozein deskribaketa teoriko baino; horrela, ba-dira jokoak ez datozenak beti bat iradokitzen diren iriz-pideekin.

Haurrak bost urte inguru dituenean, beste joko motabat ageri da zenbait egilek “balentria jokoak” deri-tzenak (beste batzuek “heroien jokoak” aipatzen di-tuzte). Joko horietan, haurrak balentriak egin nahi di-tu, eta horrela, lortzen ari den gaitasunak eta ezau-garriak azaldu. Esaterako, ikuspuntu motorretik, hau-rrak konfiantza eta segurtasuna bereganatzen du ibi-leran, orekan, indar handiagoa du eta trebeagoa da,

MMiillaa ggaallddeerraa ssoorrttzzeenn zzaaiizzkkii--

gguu jjoollaassaarreenn ggaaiinneeaann:: zzeerr--

ggaattiikk??,, zzeerrttaarraakkoo??,, nnoollaa?? BBeerreezzkkoo ffee--

nnoommeennooaa iizzaanniikk,, nnaattuurraallaa eettaa uunniibbeerr--

ttssaallaa,, zzeerrggaattiikk eezz ddaa ggeehhiiaaggoo eerraabbiill--

ttzzeenn iirraakkaasskkuunnttzzaann??

http://infantilsautuola.files.wordpress.com/2009/01/dsc00169.jpg

2 Argitasunaren izenean, egokitu eta moldatu bereizi ditut, eta bigarrena Piageten accommodation terminoa itzultzeko erabili dut. 3 Euskararen kasuan, hortxe ezar dezakegu jolasaren eta jokoaren arteko aldea.

JOLAS KOOPERATIBOA


17



16

eta aldi berean, konfiantza handiagoa du bere burua-rengan. Eta hori azaltzeko bide bat nahi du eta bila-tzen du, nabarmentzeko eta arreta bereganatzeko. Ezda harritzekoa haurrek adin horretan erakusten dutendinamismoa eta ikasteko gaitasuna, adibidez, bizikle-tan ibiltzeko edo bestelako gaitasun motor batzuk era-kusteko.

Eraikitze-jokoek ere ezaugarri bereziak dituzte: ba-tzuetan bakarka garatzen da, baina beste batzuekinlankidetzan ere egin daiteke. Beharrezkoak dira trebe-tasun motorrak eta baita intelektualak ere. Batzuk me-kanikoak dira eta piezak sartu, banatu eta lotzea eska-tzen dute; beste batzuetan, maketak egin behar diraedo eskalazko kopiak. Beraz, haien konplexutasuna,zailtasuna eta adinarekiko egokitasuna aldatu egitenda joko batetik bestera.

“Haurra nagusitu ahala, jolasak elkarrekin nahasten di-ra modu korapilatsuan. Bost urteko haurrak ariketa-jo-lasetan jarraitzen du, baina baita sinbolikoetan ere, etalasterketak makila baten gainean egiten ditu, zaldia de-la irudikatuz eta “indiar” bati jarraituz. Eta hamar urte-rekin polizia eta lapurretara jolasten denean, sinbolis-moa ukaezina da, baina gainera, denek bete beharre-ko arau zorrotzak daude, eta horrekin guztiarekin ba-tera beste alde bat ere agertzen da, aurrekoak bezaingarrantzitsua: azkar egin behar da korrika eta abileziahandiz, harrapa ez zaitzaten. Helduen kirolak eta an-tzezpenak haurren jolasen jarraipena dira, besteakbeste” (Delval 1994, 304. or.)

Jokoa eta irakaskuntza/ikaskuntza-prozesua

a) Funtzionamendu psikologikoarenikuspegi konstruktibista

“Gaur egungo hezkuntzaren psikologian eragin handiadu pertsonen psikismoaren ikuspegi konstruktibistak,bere bertsio guztietan. Konstruktibismoaren hasierakoideia zen ezagutza eta ikaskuntza, hein handi batean,dinamika baten emaitza direla, zeinetan berebiziko ga-rrantzia duten norbanakoak egiten dizkion ekarpenakezagutzeari eta ikasteari. Ezagutza eta ikaskuntza ezdira inoiz eskarmentuaren irakurketa zuzenaren emai-tza, ezpada adimenaren jarduera eraikitzaile batena,zeinen arabera eta zeinen bitartez irakurri eta interpre-tatzen dugun esperientzia” (Coll 2001, 157. or.).

Konstruktibismoaren arabera, ikaskuntza zera da: eza-gutzak, jarrerak, baloreak, erlazioak, e.a. eraikitzekoprozesua. Konstruktibismoak azpimarratu egiten duikasten ari denaren garrantzia, eta ikasteko gai ikustendu, bere ideiekin; izaki aktiboa da, eta bere izate ho-rretatik eta dakienetik abiatuta ikasten du. Konstrukti-bismoaren arabera, berebiziko garrantzia du ikastenduenaren ekarpenak ikaskuntza-prozesu horretan.

Jolastean, haurra ez da izaki pasiboa, keinuak eta ja-rrerak mekanikoki kopiatu edo errepikatzen dituena;izaki aktiboa da, bere ezagutza eta bizipenekin, eta ho-rien arabera interpretatzen eta kudeatzen du egoeraberria: eraiki eta egituratu, edo hobeto esanda, berre-raiki eta berregituratu egiten ditu ezagutzak, afektuak,harremanak, baloreak, mugimenduak… horretarako oi-narri hartuta jokoan parte hartzen duten objektu eta per-tsonekiko elkarreragina.

Bestalde, Hernándezek (1997, 302. or.) dioenez, “kons-truktibismoa soilik da posible ingurune lasai, afektiboeta batez ere pertsonalizatuan, ikasleekiko errespe-tuan oinarrituta eta haien eraikitze-potentzialean sine-tsirik”. Hori horrela bada, argi eta garbi da posible jola-saren testuinguruan, kontuan hartuta haren ezauga-rriak: naturaltasuna, berezkotasuna, inplikazio pertso-nala, gozamena, eta norbanakoaren mailara, gaitasu-netara eta ezaugarrietara egokitzeko gaitasuna, bakoi-tzaren erritmoa eta ezaugarriak baloratuz eta errespe-tatuz.

b) Jolasa eta ikaskuntza esanguratsua

Ikaskuntza esanguratsuaz dihardugunean, ari gara ha-rreman erreal eta ez arbitrarioak eraikitzeko aukeraz,haurraren aurrezagutzen eta egoera berriaren artean.Hau da, egoera berria aurreko ezagutzen arabera uler-tu eta interpretatzen da; aurreko ezagutzak eta infor-mazio berria erkatzen dira eta gatazka kognitiboa, de-

sadostasuna edota kontraesana azaltzen dira; azkenik,ikasteak aldatzea esan nahi du, eta ikaskuntza-proze-suan eraiki eta berreraiki egiten dira banakoaren eza-gutzaren eskemak -Piageten ezagutzaren kontzeptuada: oreka, desoreka, berroreka, edo bestela esanda,asimilazioa eta moldaera (accommodation)-.

Ikaskuntza posible izan dadin ikaskuntza-egoerak bal-dintza batzuk bete behar ditu: esanguratasun logikoa,hau da, barne logika izatea eta haurrak hari zentzuaaurkitu ahal izatea; esanguratasun psikologikoa, hauda, haurraren garapen mailara egokitzea edo Vy-gotskyk definitutako Garapen proximalerako guneankokatzea. Ikasleari jarrera positiboa eskatzen dioguikaskuntza-prozesuarekiko, harekin inplikatzea eta ja-rrera aktiboa izatea, jarduera fisikoa eta bereiziki jar-duera mentala garatzea, bera baita protagonista pro-zesuan.

Jolas-egoera aztertzean, ikus dezakegu aipatutakoezaugarriak betetzen direla: egoera esanguratsua dahaurrarentzat, zentzua du bere horretan eta haurrak ja-rrera aktiboa eta aldekoa erakusten du haren aurrean;bere behar, interes eta ezagutzetatik abiatuta interpre-tatzen du, zentzua aurkitzen dio eta aktiboki hartzen duparte. “Vygotskyk dioen moduan, jolasak garapen pro-ximalerako gune bezala jokatzen du. Haurrak, jolaste-an, jarduera konplexuagoetarako saiakerak egiten di-tu, heldutasun handiagoa eskatzen dutenak haurrarenjarduera “serioan” baino; horrek balizko eginkizun etaarazoen aurrean jartzen du eta bizitzan oraindik ere ezdituen eginkizun eta arazoekin aritzeak aukera ematendio haurrari ahalik eta modu egokienean ebazteko,egiazko erabaki oker batek izango lituzkeen ondorioenbeldurrik gabe” (Ortega 1986, 33. or.).

Jolasak, azkenik, behin eta berriz behartzen du haurrabere eskema motorrak, ezagutzarenak, harremane-nak, e.a. egokitzera, eta horrela adierazten du hauta-tzen dituen jolas eta jostailuetan, jolasteko moduan,egiten duen horretan eta egiten ez duenean; etenga-beko ikaskuntza gertatzen da, aldaketa amaigabea.

Har dezagun adibide gisa Richmond-ek (1970, 103. or.)aztertzen duen bi urteko haur baten kasua:

“Irudika dezagun bi urteko haur bat lurrean bere jostai-luekin jolasean. Forma askotako adreiluak ditu, hartztxiki bat, gomazko pilota gorria eta zurezko trena.

Orduan beste jostailu bat gehitzen dugu, trapuzko pilo-

ta gorria. Haurra berehala hasiko da trapuzko pilotarenezaugarrietara egokitzen, eta gainontzeko jostailuekinbezala hasiko da harekin jolasten. Objektu berria ego-kitu egingo du pilotaz eraiki duen eredu mentalean.Beste pilotaren forma eta kolorea ditu, eta berdin egi-ten du bira. Hortaz, berria zaharrera asimilatzen du. Al-di berean, ikusiko du ez duela bote egiten gomazko pi-lota gorriak bezala, ez duela zarata bera egiten lurrerabotatzen duenean, eta hartzaren leuntasuna eta ten-peratura dituela. Ondorioz, pilotaz duen eredu menta-la egokitu egin beharko du trapuzkoa txertatzeko. Ho-rretarako, moldatu egingo du pilotaz duen ideia, har-tzaren leuntasuna eta gomazko pilotaren forma eta ko-lorea bilduta. Horrela moldatzen du zaharra berrira.

Orain, pilotaz duen ideia osoagoa eta egonkorragoa da.Eta zer gertatuko da puxika gorria ere gehitzen badu-gu? Piloten forma eta kolore bera du, bira eta bote egi-ten du, baina askoz moldagarriagoa da estutzen dene-an, eta erantzun motorra (pisua) ere ez da bera. Ezau-garri horiek guztiak asimilatu egin daitezke orain arte-ko egituretan eta moldaera-prozesua ez litzateke zailaizango. Hala ere, haurrak ikusiko luke bultza egiteangorantz doala, eta ez lurrerantz ordura arte erabili di-tuen jostailuak bezala. Portaera horrek moldaera esan-guratsua eskatzen du, egokitu nahi bada. Eredua doi-tu beharra legoke gauzen mugimendua goranzkoa zeinbeheranzkoa izan daitekeela onartzeko. Beste jostai-luekin esperimenta lezake, eta ikusiko luke modu jakinbatean bultzatuz gero, jostailu horiek gorantz egiten du-tela erori aurretik. Egokitzapena lortu ahal izango litza-teke moldaera-prozesu luze samar batekin.

Demagun puxika lehertu egiten dela. Zarata bat entzu-ten da eta bat-batean puxika desagertu egiten da! Es-perientzia hori erabat berria egiten zaio haurrari, etauko egiten dio, ez baitago egitura asimilagarririk zeine-tara egokitu. Ordura arte, objektuak ez dira eztandaz

KKoonnssttrruukkttiibbiissmmooaa ssooiilliikk ddaa

ppoossiibbllee iinngguurruunnee llaassaaii,,

aaffeekkttiibboo eettaa bbaatteezz eerree ppeerrttssoonnaalliizzaa--

ttuuaann,, iikkaasslleeeekkiikkoo eerrrreessppeettuuaann ooiinnaa--

rrrriittuuttaa eettaa hhaaiieenn eerraaiikkiittzzee--ppootteennttzziiaa--

lleeaann ssiinneettssiirriikk

JJoollaasstteeaa eezz ddaa eezz iikkaasstteeaa eezz

llaann eeggiitteeaa,, bbaaiinnaa jjoollaasstteeaann,,

hhaauurrrraakk iinngguurraattzzeenn dduueenn mmuunndduu ssoo--

zziiaallaa eezzaagguuttzzeenn eettaa uulleerrttzzeenn iikkaasstteenn

dduu,, bbaatteezz eerree

JOLAS KOOPERATIBOA


19



18

desagertu, eta beti jarri izan zaie beste objekturen bataurrean. Ezinezkoa da gertaera berriarekiko moldae-rarik izatea, ezohikoegia baita, eta egitura guztiak era-bat distortsionatzea eskatuko bailuke egokitu ahal iza-teko.

Azkenik, pilotak baditu zenbait ezaugarri, zeintzuetaraezin den egokitu gure balizko bi urteko haurra. Ez daegokituko pilota hiru dimentsiodun objektu-multzo ba-ten baitan kokatzera, ez lurrarekiko kontaktua gainazalminimo batean gertatzen delako ideiara, ez haren bo-lumenaren zatirik handienak lurra ukitzen ez duelakoideiara. Kontzeptu horiekiko moldaera askoz aurreragogertatuko da haurraren irudimenaren garapenean”(Richmond 1970, 103. or.).

c) Jolasa eduki gisa eta jolasa baliabidemetodologiko gisa

Orain arte esandako guztian oinarrituta, eta laburpengisa, esan daiteke jolasa ikasteko eszenatoki natural gi-sa har daitekeela. Ortegak (1990, 21. or.) dioen mo-duan, “jolastea ez da ez ikastea ez lan egitea, baina jo-lastean, haurrak inguratzen duen mundu soziala eza-gutzen eta ulertzen ikasten du, batez ere”.

Guitart-ek (1992, 7) esaten digu nola baliatu jolasa etazein izan daitekeen irakasleen eginkizuna. Jolasa cu-

rriculumaren baitan egon daiteke, ondare kultural gisa,plazer gisa eta baliabide didaktiko gisa.

Nolanahi ere, ezin dugu ahaztu jolasa plazer-iturria de-la, eta haurrak jolastu eta ondo pasatzen duela, hau da,ondo pasatzeko jolasten duela. Hortaz, berretsi egitendugu jolasa bera dela helburua eta jolasteak berez due-la zentzua, plazera eragiten baitio jolasean ari denari,eta haren garapen pertsonalari laguntzen dio; jolaseanari denarentzat, modu bat da bere beharrak, interesaketa gaitasunak adierazteko, eta horrez gain, norbera bi-zi den jendartearen kultura ezagutzeko bidea da, etaizan daiteke eskolako edukiak ikasteko baliabide di-daktikoa.

Jolasek balio antropologiko eta kulturala dute, bai, etahaiek garatzen diren jendarteen testuinguru ekonomi-ko eta kulturala islatzen dute. Batzuek jolas tradiziona-lak curriculumean txertatzea eskatzen dute, horrelahaurrak bizi den jendartearen kultura eta ohiturak eza-gut ditzan. Rodríguez Suárez-ek (2003, 24. or.) “ahaz-tutako jolas eta jostailuei” buruzko esperientzia aur-kezten du, eta dio gaur egungo jolasek ez dutela zeri-kusirik garai batekoekin. Jolas horiek berreskuratzeaproposatzen du, haurrek jolasteko beste modu batzukezagut ditzaten, sinpleagoak eta aukera handiagoaematen dutenak sormena garatzeko eta sozializatze-ko; horiei kontrajarrita aipatzen ditu gaur egungo jola-sen pasibotasuna eta indibidualtasuna.

Jolasa ikaskuntza-edukiak lantzeko tresna egokia erebada: eduki kontzeptualak (gertaerak, kontzeptuak, ha-tsarreak), prozedura-edukiak (estrategiak, prozedurak,helburu batera bideratutako ekintza ordenatuak), edojarrera-edukiak (jarrerak, baloreak, arauak…).

Ezkutaketak edo pista-jokoak, esaterako, ingurua eza-gutzea eskatzen du sarri, eszenatokiak alderatzea etaebaluatzea, estrategiak eta joko-prozedurak garatzeaeta errealitatera egokitzea. Hainbat jarrera eta baloregaratzen ditu: lankidetza, elkartasuna, norbere buruahobetzea edo helburuak lortzeko gogoa, besteak bes-te. Halako jokoek, bestalde, nahi ez ditugun beste ja-rrera batzuk ere gara ditzakete: sexismoa, indibidualis-moa, aurkakoa ezeztatzea…

d) Irakasleen rola

Eztabaidatu izan da ea komeni den irakasleak partehartzea haurren jolasetan; aukera baino areago ira-kaslearen betebeharra da hori. Haren rola aldatu egin-

go da gerta daitezkeen egoeren arabera: jolas askea,jolas askea hezitzailearen parte-hartzearekin, edo jolasbideratua (Guitart 1992, 8. or.).

Komeni da haurraren jolas askeari bide ematea etxe-an, eskolan, kalean, hura mugitzen den inguruneetan.Jolasa gune egokia izan daiteke hezitzaileak nahi duenhura indartzeko eta nahi ez diren jarrerak baztertzeko.Batzuetan, beharrezkoa izan daiteke hezitzaileak esku-hartzea haurrentzat kaltegarriak izan daitezkeen jarre-rak saihesteko, edo jarrera egokiak bultzatzeko.

Jolas askea gune egokia izan daiteke behaketarakoere. Berezkoa eta naturala denez, haurra ere den mo-duan azaltzen da; bere baliabideak azaleratzen ditu,objektu eta pertsonekiko harremanak, zailtasunei etafrustrazioei aurre egin eta gainditzeko modua… Talde-an jolasten duenean, harremanez hitz egiten digu, au-kerez, gabeziez.

Hezitzailearen esku-hartzea dagoen jolasetan, harkaukerak iradoki ditzake, egoerak desblokeatu, berregi-turatu eta berrantolatu, rol berriak proposatu, jolasarenedukia aldatu, hausnarketa sustatu… Haurraren prota-gonismoa mantendu behar da jokoan; helburua ez daheldu zuzentzaile gisa jokatzea, ezpada haren aberas-tasuna eta konplexutasuna jorratzea, dibertsifikazioabultzatzea, nahi diren dohainak eta gaitasunak indar-tzea, eta gatazkak eta blokeoak gainditzen laguntzea.

Jolas bideratuan, hezitzaileak jolas zehatz bat propo-satzen du, helburu jakin batzuekin. Lehen irakurri duguVygotskyren hitzetan jolasak garapen proximalerakogune bezala jokatzen duela; haurrak, jolastean, jarrerakonplexuagoetarako saiakerak egiten dituela, helduta-sun handiagoa eskatzen dutenak haurraren jarduera“serioan” baino; horrek balizko eginkizun eta arazoenaurrean jartzen duela eta bizitzan oraindik ere ez ditueneginkizun eta arazoekin aritzeak aukera ematen diolahaurrari ahalik eta modu egokienean ebazteko, egiaz-ko erabaki oker batek izango lituzkeen ondorioen bel-durrik gabe. Bideratutako jolasak aukera ugari eskain-tzen dio hezitzaileari, bai: jolaserako baldintzak ezar di-tzake, proposatutako jokoak aztertu, zailtasunak dituz-tenei irakatsi, jolasa aberastu eta konplexuago egin,edo batez ere funtzio ludikoa betetzen lagundu.

Erreferentzia bibliografikoak:

• Cárdaba A. eta Cavia S. (2008). Rutina en el aula de dos años.

Cuadernos de Pedagogía, 382, 28. or.

• Coll C. (2001). Constructivismo y educación: la concepción constructivis-

ta de la enseñanza y el aprendizaje. Hemen: C. Coll, J. Palacios, A. Mar-

chesi (comp.) (2001): Desarrollo psicológico y educación, 2. Psicología de

la educación escolar. Madrid: Alianza.

• Delval J. (1994). El desarrollo humano. Madrid: Siglo XXI.

• Guitart R. (1992). El juego en la escuela.

Aula de Innovación educativa, 7, 5. or.

• Hernández P. (1997). Construyendo el constructivismo: criterios para su

fundamentación y su aplicación instruccional. Hemen: M. J. Rodrigo eta J.

Arnay (comp.) (1997). La construcción del conocimiento escolar. Barcelo-

na: Paidos, 285. or.

• Ortega Ruiz R. (1986). Juego y pensamiento en los niños.


• Ortega Ruiz R. (1990). Jugar y aprender. Sevilla: Diada editores.

• Richmond P.G. (1970). Introducción a Piaget. Madrid: Fundamentos.

• Rodríguez Suárez S. (2003). Juegos y juguetes olvidados.


• Vega Navarro A. (1997). Jugar a ser iguales.


GGaauurr eegguunnggoo jjoollaasseekk eezz dduu--

tteellaa zzeerriikkuussiirriikk ggaarraaii bbaattee--

kkooeekkiinn.. JJoollaass hhoorriieekk bbeerrrreesskkuurraattzzeeaa

pprrooppoossaattzzeenn dduu,, hhaauurrrreekk jjoollaasstteekkoo

bbeessttee mmoodduu bbaattzzuukk eezzaagguutt ddiittzzaatteenn,,

ssiinnpplleeaaggooaakk eettaa aauukkeerraa hhaannddiiaaggooaa

eemmaatteenn dduutteennaakk ssoorrmmeennaa ggaarraattzzeekkoo

eettaa ssoozziiaalliizzaattzzeekkoo;; hhoorriieeii kkoonnttrraajjaarrrrii--

ttaa aaiippaattzzeenn ddiittuu ggaauurr eegguunnggoo jjoollaasseenn

ppaassiibboottaassuunnaa eettaa iinnddiibbiidduuaallttaassuunnaa

HHeezziittzzaaiilleeaarreenn eesskkuu--hhaarr--

ttzzeeaa ddaaggooeenn jjoollaasseettaann,, hhaarrkk

aauukkeerraakk iirraaddookkii ddiittzzaakkee,, eeggooeerraakk

ddeessbbllookkeeaattuu,, bbeerrrreeggiittuurraattuu eettaa bbee--

rrrraannttoollaattuu,, rrooll bbeerrrriiaakk pprrooppoossaattuu,, jjoo--

llaassaarreenn eedduukkiiaa aallddaattuu,, hhaauussnnaarrkkeettaa

ssuussttaattuu……

JOLAS KOOPERATIBOA



20

"Garai eta kultura denetan jolastu izan da haurra. Haur-tzaroko jarduera ereduzkoa izanik, jolasa funtsezko jar-dunbidea da, haurra gara dadin funtsez laguntzen bai-tu. Horregatik du balio pedagogiko handia"

Sarrera

Psikologia eta Hezkuntza alorretan lanean dihardutenhelduek ez dute beti aintzat hartu jolasa garapenerakolantresnatzat. Urtetan eta urtetan jolasa alferrikako jar-dueratzat jo izan da, jolasak atseden hartzeko, sobe-rako energia deskargatzeko eta antzekoetarako baka-rrik balio zuela uste izan da. Pixkanaka, ordea, feno-meno horren inguruan eginiko ikerlan eta sorturiko te-oriek, helduok jolasari aitortzen diogun balioa eralda-tzeko aukera eman digute eta, egun, haurraren gara-penerako berebiziko garrantzia duen lanabes ez ezik,balio pedagogiko handi-handiko tresnatzat ikusten du-gu.

Gauzak horrela antolaturik, artikulu honetako lehenpartean jolasaren kontzeptuaren bilakaera ikuspegidiakronikotik aztertzen da, haur-jolasaren fenomenoazformulatu diren teoria nabarmenenak sintetizatuz (ikus,

1. koadroa). Atal horretan, beste alde batetik, jolasakhaurraren garapenean izan dituen kontribuzioak azter-tu dituzten lanetako ondorioak sintetizatu dira, hots, jo-lasak garapen psikomotor, intelektual, sozial eta afek-tibo-emozionalean daukan garrantziaz dakiguna (ikus,2. koadroa). Azterlan horietako ondorioek jolasaren etagarapenaren arteko lotura garrantzitsuak agerian utzidituzte eta, bide batez, oinarriak finkatu dira, bai esku-hartze psikopedagogikoko egitasmo ludikoak hezkun-tza-testuinguruetan eratzeko baita alor terapeutikoetanjolasa baliatzeko ere.

Artikuluaren bigarren partearen muina jolas korporati-boei dagokiena da: jolas horiek berariazko ezaugarriestrukturalak dituzte eta molde berrikoak dira, gainera.Atal horretan, jolasaren eta jolas kooperatiboarenezaugarriak definitzeaz gainera, garapen pertsonal etasozialeko hainbat faktoretan aztertu diren emaitzak sin-tetizatu dira (ikus, 3. koadroa).

Bestetik, EHUko Psikologiako Fakultatean, azken ho-gei urteotan kooperazio eta sortze-jokoetan oinarrituri-ko esku-hartze psikohezitzaileen ildoa garatu dugu, 4eta 12 urte bitarteko haurrentzako lau egitarau disei-

natu ditugularik (JOKO egitarauak, 4-6, 6-8, 8-10 eta10-12 urtekoentzat). Horregatik, saiakuntza gisa apli-katu eta ebaluatu diren programa horietako lau jolas-adibide azalduko dira geroago, horien balioespenekoikerketetan lorturiko emaitzen berri emanez, bai eba-luazio esperimentaletik, baita bizipen horiek izan dituz-ten haurren iritzi aldetik ere.

Haur-jolasa: kontzeptuaren bilakaera, garapeneanbetetzen duen eginkizunarekiko

Haur-jolasaren fenomenoaren gaineko azterlanakaresti samarrekoak diren arren, fenomeno hori antzi-narotik behatua izan da. Horrela agertzen da Platonen"Legeak" obran (427 347 a.C): bertan, jolasaren baliopraktikoa aintzat harturik, hiru urteko adinetik aurrera,etorkizunean eraikitzaile izango denak tamaina txikikobenetako tresnak baliatzea komeni dela dio filosofoak.

Norabide berean, haurrek helduaroan jokatu behar du-ten jardueran aritzea beharrezkoa dela azpimarratuzuen Aristotelesek (384 322 a.C.). Nolanahi ere, XIX.

mendeko kondarrera arte itxaron beharko zen, jolasaikertzen duten estreinako lanak ikusteko; orduan pla-zaratu ziren fenomeno horri buruzko hiru teoria, hots,atsedenaldiaren teoria, soberako energia deskargatze-aren teoria eta teoría olgetaren teoria. Artean, garape-nean jokoak izan zezakeen rolari ez zitzaion kasik ga-rrantzirik aitortzen baina, pixkanaka, gizakiaren gara-penean haur-jolasak dituen eraginean sakonduz joan-go dira azterlanak.

Ikerlari bakoitzak jolasaren fenomenoari bere ikuspegi-tik begiratu dio, bere marko kontzeptualen arabera;haurra jolastera bultzatzen duten arrazoiez eta horrekdenak gizakiaren garapenean dituen funtzioez sako-neko motibazioen gaineko tesiak era askotakoak izandira. Marko horiek, zenbaitetan elkarren aurkako tesiaklantzen dituzten arren, jokoaren fenomenoa hainbatsaihetsetatik begiratu eta "ulertzeko" aukera eman di-gutenez, horren konplexutasun, aberastasun eta trans-zendentziara are eta gehiago gerturatu ahal izan gara.Haur-jolasen alorrean planteaturiko teoria nabarmenensintesia 1. koadroan taxutu dugu.

Maite Garaigordobil Landazabal 1

Psikologiako Fakultatea. EHko Unibertsitatea

Jolastea, kooperatzeaeta sortzea:esku-hartze psikopedagogikokoeredu baten hiru ardatzestruktural

1. KOADROA: JOLASAREN TEORIAK

Azalpen klasikoak (XIX. m.)

Teoria biologizistak (XIX. m.)

Ikuspegipsikoanalitikoa(XIX. m.)

Olgetaren teoria F. Shiller.

• Jolasa, jarduera estetiko eta olgetazkoa.

Gehiegizkoenergiaren teoria. H. Spencer.

• Jolasa, soberako energia deskarga.

Atsedenaren teoria. M. Lazarus.

• Jolasaren eragin suspertzailea: jolasak atsedenhartzeko, energia berreskuratzeko balio du.

Aurrerapen funtzio-nalaren teoria.K. Groos.

• Jolasa, helduaroko bizitzarako beharrezkoak di-ren eginkizunak prestatzeko ariketa.

Laburbilpenarenteoria.S. Hall.

• Jolasa ontogenian filogeniaren erreprodukzio; his-toriaren erreprodukzioa, aurre-historiako hominido-etatik hasi eta gaurdaino, gizaki baten historian.

Jolasa, bizipen trau-matikoen elaborazio.S. Freud.

• Jolasa, errepikapen sinbolikoaren bitartez bizipentraumatikoen elaborazioa.• Jolasteko atseginerako joera.• Jolasa, libidoaren mozorro; desiren errealizaziosinboliko eta haurtzaroko bizitza pultsionaleko des-karga-bide.• Heldu izateko desira, jolasaren eragile.

1 E-mail: [email protected] http://www.sc.ehu.es/garaigordobil

JOLAS KOOPERATIBOA


23

Jolastea, kooperatzea eta sortzea


22

Jolasaren ekarpenak garapen psikomotorrean, in-telektualean, sozialean eta afektibo-emozionalean

Hainbat ikuspegi epistemologikotatik eginiko azterke-tek (Piaget, Vygotski, Elkonin, Freud, Winnicott, Wa-llon...) aukera eman digute jolasa haurraren garapene-an funtsezko elementua dela ikusteko, lotura sistema-tikoak dituelako joko ez denaren bidez, hots, gizakiakbeste hainbat alorretan —sormenean, arazoen kon-ponketan, rol sozialen ikaskuntzan, etc., hau da feno-meno kognitibo eta sozial ugaritan— izan duen gara-penari esker. Ikerlan horietako ondorioek iradokitzendutenez, jokoa, haurtzaroko ereduzko jarduera hori, gi-zakiaren garapenak ezinbesteko jarduera du, garapenpsikomotor, intelektual, sozial eta afektibo-emozionalasustatzen laguntzen baitu, biziki lagundu ere. Jokoa bi-zitzeko premiazkoa da, haurrek ekin egin behar baitu-te, objektuak maneiatu eta beraien arteko harremane-tan jardun: horixe egiten dute jokoan, jolasean. Era as-kotako jolas goiztiarra hagitz mesedegarria da gizakia-ren hazkunde eta garapenarekin loturiko aspektu de-netan:

• Ikuspegi biologikotik, garuna hazteko eragile da,nerbio-zuntzak ez baitaude oraino behin betirako es-trukturaturik; jolasak horiek estimulatu eta, beraz, ner-bio sistemaren bilakaera sustatzen du.

• Ikuspegi psikomotorretik, jolasak gorputzaren etazentzumenen garapena sustatzen du: indarra, musku-luen kontrola, oreka, gorputza baliatzeko konfiantza, per-tzepzioa... jolas-jarduerak praktikatzeko baliatzen dira.

• Ikuspegi kognitibo edo intelektuala: jolasean ikasiegiten da, eskarmentu berriak ezagutzen direlako,akats egin edo asmatzeko, ezagutzen dena aplikatze-ko, arazoak konpontzeko aukera ematen duelako. Jo-koak haurraren pentsatzeko, sormena areagotzekogaitasunen garapena sustatzen du eta, gainera, ikas-kuntza-zona potentzialak sortzen ditu.

• Soziabilitatearen ikuspegitik, jolasari esker haurrabere berdinekiko kontaktuan jartzen delako eta, horriesker, inguruko pertsonak ezagutu, jokabide-arauakikasi eta, truke horien markoan, bere burua deskubri-tuko duelako.

• Garapen afektibo-emozionalaren ikuspegitik, jola-sak haurrari atsegina eta bizitzeko poza ematen dion,askatasunez adierazteko energiak positiboki bidera-tzeko eta tentsioak deskargatzeko aukera ematen dionjarduera dela esan daiteke. Haurrak bizitzan topa-tzen dituen zailtasunetatik kanpoko babestokia da,bere esperientzia bestela lantzen (bere premienarabera egokitzen) laguntzen dio. Horrenbestez,


Ikuspegipsikoanalitikoa(XIX. m.)

Hainbat ikuspegita-tiko eredu psikoge-netistak(XIX. m.)

Jolasa, ikurren min-tzaira, ametsa bezala. M. Klein.

• Jolasa, ikurren mintzaira, ametsa bezala.• Jolasa antsietatea elaboratzeko mekanismo.• Jolasaren inhibizioa ikaskuntzaren inhibizioarekin para-lelo dabil.• Jolasak pentsaera ordezkagarria sortu eta sustatzen du.• Jolasaren balio diagnostiko eta terapeutikoa.

Jolasa, garapenaren il-doetako bat.A. Freud.

• Gorputzetik jostailuetara eta jolasetik lanera: jolaserakogaitasuna pixkanaka lanerako gaitasun bihurtzen da.

Jolasa, "nia" sintetiza-tzeko jarduera. E. Erikson.

• Jolasaren eginkizuna: Yoico domeinua haluzinatzea.• Jolasa eta hazkundea: haur-jolasak eta helduaren joko-ak adiera eta funtzio desberdinak.• Jolasaren esferak: autoesfera, mikroesfera eta makro-esfera.• Jolasa, lanabes diagnostiko eta terapeutikoa.

Jolasa, gizakiaren es-perientzia kulturalarenjatorrian.D. Winnicott.

• Objektu trantsizionala, estreinako jolas-eskarmentua,"Ez-Ni"-aren lehen jabetza.• Konfiantza, jolasaren euskailu.• Jolasaren espazioa: mundu sinbolikoa, barne-mundua-ren eta kanpo-munduaren arteko esperientzia-area.• Jolasaren balio terapeutikoa.• Jolasa, esperientzia kulturalaren jatorrian: objektu tran-tsizionaletik jolasera eta honetatik gizakiaren esperientziakulturalera.

Jolasa, errealitatea"Ni"-arekin asimilatzegisa. J. Piaget.

• Jolasa asimilazio hutsa: sarrerako informazioa gizakia-ren eskakizunen aurrean aldatzea.• Jolasaren bitartez haurrak estruktura mental eta pen-tsaera-estrukturak bata bestearen segidan sortu eta ga-ratzen ditu.• Jarduera ludikoak ingurua era kognoszitiboan ikertzekolanabesak dira.• Jolasen sailkapena, pentsaeraren ezaugarriekin loturi-koa: zentzu-mugimenezkoak, sinbolikoak, arauak.

Jolasa, aritzea etaeginkizun berri guzti-guztien arakatzea. H. Wallon.

Jolasa, haurraren nor-tasunaren auto-be-rrespena.J. Chateau.

• Jolasa, eginkizun baten ariketa librea, errealitate-proze-suan txertatu aurretik.• Jolasaren transzendentzia garapen psikikoan.• Jolasaren balio diagnostikoa.• Jolasen sailkapena: funtzionalak, fikzioa, eskuratzea, fa-brikazioa.• Jolasaren xedea: haurrak bere burua berrestea eta hau-rraren nortasuna frogatzea.• Jolasa, gizakiaren goi mailako jardueren iturri: kultura,zientzia, artea, erlijioa...• Jolasa, haurraren nortasuna behatzeko bitarteko.• Jolasen sailkapena: jokoa eta jolasa.


Errusiar psikologia-ren ekarpenak(XIX. m.)

Jolasa eta goi mailakofuntzio psikikoen ga-rapena.L.S. Vygotski.

• Jolasaren oinarrian, fikziozko egoerak asmatzea.• Jolasa desiren errealizazio irudipenezkoa da, desira je-neralizatuak gorpuztea.• Jolasteko atsegina berehalako bulkadak gainditzean:uko egitea, atsegin eta garapen moralaren iturri.• Jolasa, garapenaren eragile.• Jolasa, garapen soziala eta Niaren kontzientzia.• Jolasa eta goi mailako funtzio psikologikoen garapena.

Rol-jokoen izaera etajatorri historiko-soziala.D.B. Elkonin.

• Rol-jokoaren jatorri historiko edo soziala.• Jolasa ez da bat-batean sortzen, heziketaren ondoriozbaizik.• Gizakiaren jarduera eta harremanen eragina jokoan.• Jokoa, rolaren eta egintzen arteko unitate organiko.• Jokoaren eginkizunak garapen psikikoan: giza jardue-raren inpaktu emozionala, kognizioa galtzea eta garapenmorala.

JOLAS KOOPERATIBOA


25



24

bere burua menderatzeko eta orekan ibiltzeko fak-tore behinena da.

2. koadroan ikusiko dugu jolasak garapenean dituen

ekarpenez egin diren azterlanetako ondorioen sinte-siak, hots, garapen psikomotorrean, intelektualean, so-zialean eta afektibo-emozionalean jolasak egin dituenekarpenez gaur egun dakizuna.

2. KOADROA: JOLASAREN EKARPENAK HAURRAREN GARAPENEAN

Jolasa eta garapenpsikomotorra

"Jolasak gorputzaren eta zentzumenen garapena sustatzen du"

Haurtzaroan haurrak egiten dituen jolasek, gorputza, objektuak eta lagunak mugituz,funtzio psikomotorren (hau da, mugimenduaren koordinazioaren) garapena eta per-tzepzioaren estrukturazioa sustatzen dituzte. Jolas horietan:

• Sentsazio berriak hautematen ditu.• Gorputzaren mugimenduak koordinatzen ditu (koordinazio dinamiko globala,oreka...).

• Pertzepzio-ahalmena garatzen du (pertzepzio espaziala, entzumenekoa, erritmikoeta denborazkoa...).• Gorputz eskemaren irudikapen mentala egituratzen du.• Bere zentzumen- eta motor-ahalmenak arakatzen eta zabaltzen ditu.• Berak sortarazten dituen eraldaketa materialen jatorrian bere burua atzematen du.• Bere gorputza eta kanpo-mundua konkistatuz doa pixkanaka.

Jolasa eta garapenkognitiboa

"Jolasak egitura mentalak sortu eta garatzen ditu, sormena sortaraziz"

• Manipulazio-jolasa, pentsamenduaren garapeneko lanabesa.• Jolasa, garapen potentzialeko zonak sortarazten dituen ikaskuntzako iturri.• Jolasa, arreta eta oroimena areagotzeko pizgarri.• Jolas sinbolikoak, irudikapenekoak, deszentratze kognitiboa sustatzen du.• Jolasak irudimena, sormena sortarazi eta garatzen ditu.• Jolasean fantasia eta errealitatearen artean bereiztea sustatzen da.• Jokoa komunikazioa da eta mintzairaren garapena errazten du.• Fikzioa, pentsaera abstraktua garatzeko bide.• Jolas-programa sistematikoen eraginak (saiakuntzazko azterketak): CI, kontserba-tzeko gaitasuna, perspektiba hartzea, ikaskuntzarako heldutasun-gaitasunak, pen-tsaera baterakoia, sormena (ahozkoa, grafikoa, motorra...), mintzaira (etekina, ego-kitasun linguistikoak, elkarrizketa sortzailea, istorioak kontatzeko gaitasuna...), ma-tematika (matematikan aritzeko trebezia, zenbakietarako gaitasuna...).

2. KOADROA: JOLASAREN EKARPENAK HAURRAREN GARAPENEAN

Jolasa eta garapensoziala

"Komunikazio eta sozializaziorako lanabes ahaltsua da jolasa"

a) Irudikapeneko jolasak (sinboliko, roleko, dramatiko, fikziokoak...):• Berdinekiko komunikazioa eta kooperazioa sustatzen dute.• Helduaren mundu sozialaren ezagumena zabaldu eta haurra lan-mundurako pres-tatzen dute.• Garapen morala sustatzen dute, nori bere burua goberna dezan irakasten, boron-datea eta jarduteko arauak asimilatzen irakasten dute.• Nork bere burua ezagu dezan eta kontzientzia pertsonala gara dezan sustatzen dute.b) Jolas arautuak:• Interakzio sozialeko estrategien ikastegi dira.• Oldarkortasuna kontrolatzen laguntzen dute.• Ardura eta demokraziako ariketa dira.c) Jolas kooperatiboak:• Komunikazioa sustatu, taldekideen arteko mezu mesedegarriak bultzatu eta mese-de kaltegarriak urriarazi egiten dituzte.• Gizartearen aldeko jokabideak (laguntzea, elkarlanean aritzea, partekatzea...) etaberdinen arteko elkarreraginean jokabide asertiboak sustatzen dituzte.• Jokabide sozial negatiboak (oldarkortasuna, setakeria, apatia, antsietatea, lotsa...)urriarazten dituzte.• Elkarreragin eta kontaktu fisiko mesedegarriak estimulatu eta kaltegarriak urriaraz-ten dituzte.• Klaseko jardueretan parte hartzea eta taldekideen arteko kohesioa sustatzen dituz-te, ikasgelako giro soziala hobetuz.• Bestelako arrazetako kideak onartzea errazten dute.• Gainerakoez haurrak duen kontzeptua hobetzen dute.d) Jolas sozial zurrunbilotsuak • Oldarkortasunaren sozializazioa sustatzen dute.• Egokipen sozio-emozionala laguntzen dute.

Jolasa eta garapenafektibo-emozionala

"Jolasak oreka afektiboa eta buru-osasuna sustatzen ditu"

• Jolasa jarduera atsegina da eta poztasun emozionala sortarazten du.• Jolasak esperientzia zailak asimilatzeko aukera ematen duenez, bizipen horiekin lo-turiko antsietatea kontrolatzen laguntzen du.• Jolasak haurraren oldarkortasunaren adierazpen sinbolikoa eta sexualitatea adie-raztea ahalbidetzen du.• Jolasak haurraren identifikazio psikosexualaren prozesu progresiboa errazten du. • Liskarren konponketa-teknikak ikasteko bitartekoa da jolasa.• Jolas-programen efektuak: auto-onarpen, auto-estima, auto-kontzeptua, enpatia,emozionaltasun positiboa eta antzeko sentimenduak areagotzea.

JOLAS KOOPERATIBOA


27



26

Jolasak haurraren osoko garapenean betetzen ditueneginkizunak laburbilduz (ikus, 2. koadroa), jolasa giza-kiaren garapenean jarduera behinena dela esan deza-kegu. Jolasa, haurrarentzat auto-adierazteko aukeraez ezik, bere burua deskubritzeko, arakatzeko eta sen-tsazioekin, mugimenduekin, harremanekin... saiakun-tzak egiteko aukera ere bada: horiei esker, haurrak az-kenean bere burua ezagutu eta munduaz iritzia molda-tuko du.

Haurtzaroan gizakiak egiten dituen jarduera ludikoekaukera ematen diote pentsamendua garatzeko, beha-rrak asetzeko, bizipen traumatikoak bizitzeko, tentsio-ak deskargatzeko, sortzeko gozamena arakatu etadeskubritzeko, bere fantasiaz asetzeko, berak eskura-tutakoak erreproduzitzeko, gainerakoekin harremane-tan jarduteko, bere buruaren horizonteak zabaltzeko...Horregatik esan dezakegu eskola-testuinguruetan jar-duera ludiko, positibo, sinboliko, eraikitzaile eta koope-ratiboa estimulatzea haurraren garapena indartzearensinonimo dela; kontuan izan dezagun, gainera, jardue-ra horrek prebentzio eta terapiazko eginkizun garran-tzitsua duela.

Haurraren garapenari jolasak egiten dizkion ekarpenenikerkuntzan hautemaniko emaitzei esker, egun hez-

kuntza eta psikologia alorreko profesional askok hain-bat eratako testuingurutan (klinikoetan, ludoteketan,hezkuntza alorrekoetan, etab.) taldekako jolas-jardue-rak ezartzeari garrantzi handia ematen diote, preben-tziozko eta garapena laguntzeko lanabes gisa.

Jolas kooperatiboak: gizarte justuago etasolidarioagoa eraikitzeko era berria

a) Jolasa eta jolas kooperatiboak definitzen dituz-ten ezaugarriak

Zerk definitzen du haur-jolasa? Zerk bereizten du jokoedo jolas ez denetik? Nolako bereizgarri nagusiak dituhaur-jolasak? Nolako ñabardurek mugatzen dituzte jo-las kooperatiboak?

• Jolasa atsegin-iturri da beti; atsegina jolasak be-rezko bereizgarria du eta, atseginik ezean, jolasik ez.

• Jolasa askatasuna da; horixe da jolasaren ezauga-rri psikologiko nagusia, hots, aukera egiteko askatasu-na bereizgarri duen funts psikiko orokorrean gertatzenda jolasa. Norberak hautatu behar du, behartzerik no-zitu gabe. Jolasa borondatezko jarduera da, askatasu-nez hautatutakoa eta kanpo-hertsapenik ez du onar-tzen. Haurrak aske sentitu behar du, nahi duen bezalajolastuko bada: ordezkatu beharreko pertsonaia eta be-rori gauzatzeko baliabideak aukeratzeko aske, objek-tuek ordezkatuko dutena hautatzeko aske...

• Jolasa prozesua da, batik bat: helbururik gabeko xe-dea da jolasa, motibazio eta helmuga intrintsekoak ditueta, utilitarismoan sartzen bada edo helbururik lortzekobaliabide bilakatzen bada, jolas izateari utziko dio.

• Fikzioa jolasak berezko osagaia du: jolastea plan-tak egitea da, errealitatea imitatzea, fikzio horretaz ja-beturik; beraz, jolasa jolas bihurtzen du baliabide batentrataera ez literalak, jarduera ez literalak: makila zaldiabailitzan baliatzea, aulkia gaztelu gisa...

• Jolasa jarduera serioa da, haurraren nortasunak pa-satu beharreko proba baita; jolasean asmatzeari eskerhaurraren auto-estima altxatu egiten da, haurraren nor-tasuna berresteko lanabesa da, helduarentzat lana denbezalaxe.

Jolasa definitzen duten elementu horiez gainera, jolaskooperatiboek denen parte-hartzea, komunikazioa, adis-kidetasun giroko elkarreragina eta kooperazioa inplika-

tzen dituzte. Jolas bat kooperatibotzat joa izan dadin, be-rezkoak dituen ezaugarriak ez ezik, beste hiru ezaugarriestruktural osagarri hauek ere izan behar ditu:

• Parte hartzea, jolas kooperatiboetan taldeko kideguztiek esku-hartzen baitute, sekula ez da inor kanpo-ratua, inork ez du galtzen behin ere; helburua talde-hel-mugetara iristea da eta, horretarako, jolasa burutu da-din, partaide bakoitzak ezinbesteko rola betetzen du.Hori praktikatzeko aukera denek izan behar dute etanorberak jolasean duen rola bilatu eta aurkitu behar du.

• Adiskidantza giroko komunikazio eta elkarreragi-na, jolas kooperatiboek taldearen baitan hitzezko eta hi-tzez bestelako komunikazio-prozesuak estrukturatzenbaitituzte; prozesu horiek agindurik, erne-erne aditu, ne-goziatu, erabakiak hartu... behar da. Horrelako jolasektaldekideen artean lagun giroko elkarreragin eraikitzaile,mesedegarri eta norabide anitzekoa estimulatzen dute.

• Kooperazioa, talde-helmugara iristeko, helburu ko-munera heltzeko jokalariek elkar laguntzera eramangodituen harreman-dinamika estimulatzen baitute jolashauek.

Kooperazioak esan nahi du helburu komunera iristeko,laguntza eman eta hartzea izango den interakzio so-zialen prozesua egon behar dela. Jolas kooperatiboe-tan parte hartzaileen helburuak hertsiki loturik daude-nez, horietako bakoitza bere helmugara iritsiko badabesteek berenetara heldu behar dute nahitaez. Talde-kide bakoitzak lortu nahi dituen emaitzak, beraz, bera-rekin interakzioan diharduten gainerako taldekideen-tzat mesedegarri dira, lehia-jokoetan ez bezala: haue-tan, partaideen helburuak loturik daude elkarren arte-an, baina batzuek besteak kanporatzen dituzte eta par-taide bat helmugara iritsiko bada, besteek porrot eginbehar dute ibilbidean.

Jolas kooperatiboetan jostalari bakoitzak bere rolarenbidez laguntzen du eta rol hori, adieraz beterik, jokoairabazteko beharrezkoa da. Egoera horrek taldekidebakoitzaren baitan onarpen-sentimendua sortaraztendu eta horrek bere auto-kontzeptuan eragin mesede-garria izaten du; aldi berean, bakoitzak gainerako tal-dekideez duen irudia ere hobetzen da.

Horrenbestez, jolas kooperatiboetan parte hartzaileguztiek:

• Parte hartzen dute, inor ez dago sobera, inor ez da

kanporatuko, inor ez da galtzaile; • Jolasteko atseginagatik hartzen dute parte denek; • Helmuga komunera iristeko dihardute elkarlanean,beren trebeziak uztartuz eta ahaleginak bateratuz;• Gizakiz bestelako elementuen aurka dihardute lehian,beraien artean lehiatu ordez, denen artean helburu batlortu asmoz; • Jolasa talde-jardueratzat hartzen dute eta horrek de-nentzako arrakasta-sentimendua sustatzen du; • Bizikiago gozatzen dira denak, galtzeko arriskuarenondoriozko tentsioa eta tristezia suntsituak daudelako.

Jolas kooperatiboek porrot egiteko beldurra, galtzaileizatearen estualdia ezabatzen dute, eta jokalariak —pertsona onargarri eta duina den heinean— bere bu-ruarengan duen konfiantza indartzen dute: sentimenduhoriek, nortasuna harmonikoki garatuko bada, beha-rrezkoa den auto-estimazio garaiaren oinarrian dautza.Jolasteko era berri honetan, gainera, haurren balioa ezdu puntuazioak suntsitzen eta horren ondorioz, bai jar-duera, bai taldekideak ere positiboago ikusten dira.

Kooperatiboki jolastuz gero, partaideek partekatzen etaelkar laguntzen, gainerakoekin harremanetan aritzen,gainerakoen sentimenduak gogoan izaten eta helmu-ga komunetara iristeko laguntzen ikasten dute. Horre-lako jolasek talde-sentimendua estimulatzen dute, tal-dearen baitan kide bakoitzaren indibidualtasuna onar-tua dago, parte hartzaileen artean berdintasun girokoharremanak onartuak daude, adiskidantza giroko erla-zio enpatiko eraikitzaileak sustatzen dituzte... Finean,taldekideen artean komunikatzea, elkar laguntzea etapartekatzea sustatzen dira.

Lehiakortasunak, gehienetan, jokoak bereak dituenatsegin eta gozamena zapuzten ditu, jokalariek ez bai-tute jokatzen ongi pasatzeko, saria irabazteko baizik;orduan, galtzeko beldurrak dibertsioa eragozten duententsioa sortarazten du. Huts egitean jokalariak kanpo-ratzen dituzten edo trebezia gutxienekoak zigortzen di-tuzten jokoek arbuio-sentimenduak pizten dituzte etahauek, azkenean, auto-estimazioa hondatzen dute.Bestetik, kanporatua izateak eskarmentu handiagoahartzeko eta trebeziak hobetzeko aukerak galaraztenditu, hau da, iaiotasun gutxienekoei hobetzeko aukeraukatzen die.

b) Jolas kooperatiboaren eraginak haurraren gara-penean

Haurraren garapenean jolas kooperatiboak izaniko era-

JJookkooaa,, hhaauurrttzzaarrookkoo eerreedduuzz--

kkoo jjaarrdduueerraa hhoorrii,, ggiizzaakkiiaarreenn

ggaarraappeennaakk eezziinnbbeesstteekkoo jjaarrdduueerraa dduu,,

ggaarraappeenn ppssiikkoommoottoorr,, iinntteelleekkttuuaall,, ssoo--

zziiaall eettaa aaffeekkttiibboo--eemmoozziioonnaallaa ssuussttaa--

ttzzeenn llaagguunnttzzeenn bbaaiittuu,, bbiizziikkii llaagguunndduu

eerree.. JJookkooaa bbiizziittzzeekkoo pprreemmiiaazzkkooaa ddaa,,

hhaauurrrreekk eekkiinn eeggiinn bbeehhaarr bbaaiittuuttee,, oobb--

jjeekkttuuaakk mmaanneeiiaattuu eettaa bbeerraaiieenn aarrtteekkoo

hhaarrrreemmaanneettaann jjaarrdduunn:: hhoorriixxee eeggiitteenn

dduuttee jjookkooaann,, jjoollaasseeaann

JOLAS KOOPERATIBOA


29



28

ginak ebaluatu dituzten azterlanen ikuskapenak auke-ra ematen digu ondorio hau ateratzeko: jolas koopera-tiboa biziki jarduera mesedegarria da garapen pertso-nal eta sozialeko faktore askorentzat. Jolas kooperati-boen egitarauen eragin mesedegarriak aurkitu dituztenazterlanen sintesia 3. koadroan ikusiko dugu.

JJoollaassaa bboorroonnddaatteezzkkoo jjaarr--

dduueerraa ddaa,, aasskkaattaassuunneezz hhaauu--

ttaattuuttaakkooaa eettaa kkaannppoo--hheerrttssaappeenniikk eezz

dduu oonnaarrttzzeenn.. HHaauurrrraakk aasskkee sseennttiittuu

bbeehhaarr dduu,, nnaahhii dduueenn bbeezzaallaa jjoollaassttuukkoo

bbaaddaa

Emaitzak: Jolas kooperatiboen egitarauen eraginak Ikerlanak

Haurren arteko bat-bateko jokabide kooperatiboa:• Klasean, astialdian.• Jolas librean, jolastokian.• Jolas librean, gimnasioan.

Partekatze jokabideak.

Erantzun sozial kooperatibo.

• Arraza desberdinen artekoen interakzio eta onarpena.• Arraza desberdinen artekoen interakzioa ez da ugaltzen jokoetan in-plikatutako trebezietan taldeek alde handiak erakusten dituztenean.

Interakzio kooperatiboa klasean, norbera eta gainerakoak onartzea, kla-sean parte hartzea eta ikasgelan giro ona.

Jolas librean kontaktu fisiko mesedegarria eta ahozkoa ugaldu egiten daeta kontaktu fisiko kaltegarria eta ahozko interakzio kaltegarriak urritzendira.

Laguntza, kooperazio eta talde-kohesiozko jokabideak.

Ikasgelan, berdinen arteko arbuioa urritu egiten da.

4-6 urtekoen egitaraua: Jokabide altruista berdinekin, pertsonen artekoarazoak konpontzeko estrategia prosozialak, arau sozialak ezagutu etabetetzea, heldutasun afektiboa edo maila ebolutiboaren araberako eran-tzun afektiboak emateko gaitasuna, adimen ahozkoa, ahozko jarioa,ahozko sormena, sormen grafiko-figuratiboa, nortasun sortzailearen jo-kabide eta ezaugarriak.

• Orlick, McNally eta O’Hara,1978. • Jensen, 1979.• Orlick eta Foley, 1979.

• Orlick, 1981.

• Mender, Kerr eta Orlick, 1982.

• Rogers, Miller eta Hennigan,1981. • Miller, Rogers eta Hennigan, 1983.

• Blazic, 1986.

• Grineski, 1991.

• Carlson, 1999.

• Mikami, Boucher etaHumphreys, 2005.

• Garaigordobil, 2007.

3. Koadroa Emaitza Jolas kooperatiboen egitarauen eraginak Ikerlanak

6-8 urtekoen egitaraua: Jokabide sozialak berdinekin ikasgelan (lider-gozko jokabidea areagotzea, sentikortasun soziala, errespetua – auto-kontrola, alaitasuna, jokabide oldarkorrak, antsietate-lotsa eta apatia-itxitasuna murriztea), kooperazioa, interakzio sozialeko estrategia kog-nitiboak, talde barnean kideak onartzeko harremanak.

8-10 urtekoen egitaraua: Berdinekin jokabide asertiboa, jokabide pro-soziala, talde barnekoen arteko komunikazioaren kopuru eta kalitatea.

10-12 urtekoen egitaraua: Jokabide soziala (soziabilitate-arauen aurre-ko errespetuzko jokabidea, bulkadak kontrolatzea, lidergoa, jarrera aser-tiboak, jokabide prosoziala); interakzio sozial asertiboen estrategia kog-nitiboak; taldekideen era prosozialagoan hautematen dira. Jokabide ol-darkor eta antisozialak urritzen dira.

Emaitzak: Jolas kooperatiboaren eta lehiakorraren inpaktuenkonparazioa

Jolas kooperatiboetan jokabide kooperatiboak ugaldu eta oldarkorrakurritzen dira. Jolas lehiakorren egitaraua inplementatu ondoren jokabi-de oldarkorrak urritu eta kooperaziozkoak ugaldu dira.

Jokabide sozial onuragarriak garaiagoak izan ziren jolas kooperatiboe-tan eta jokabide kaltegarri ugariago hauteman ziren jolas lehiakorretan.

Jolas kooperatiboetako taldeek negoziazio-estrategien maila garaiagoaeta partekatzeko esperientzia gehiago erakusten zituzten joko lehiako-rrekoek baino.

Emaitzak: Jolas kooperatiboaren onurak, sozializazio eta garapenalorretan zailtasunak agertu dituzten haurrengan

Jokabide sozial, interakzio sozial eta partekatzeko gaitasuna, erlazio so-zialean arazoak dituzten haurrengan.

Berariazko hezkuntza-premiak dituzten edo ez dituzten ikasleen inte-rakzio kooperatiboa.

Egokipen, interakzio sozial eta komunikazio trebeziak, interakzio eta ko-munikazio sozialean gabeziak dituzten haurrengan.

Jolas kooperatiboa eta harreman sozial onuragarriak ugaldu eta isola-menduko jokabideak urritu egiten dira (trebezia sozialen egitarau batenbarneko jokoan).


• Garaigordobil, 2003b.


Ikerlanak

• Bay-Hinitz, Peterson eta Qui-litch, 1994.

• Finlinson, 1997.• Finlinson, Austin eta Pfister, 2000.

• Zan eta Hildebrandt, 2003.

Ikerlanak

• Doctoroff, 1997.

• Nabors, 1999.

• Beilinson, 2003.

• Sato, Sato, Takayama etaAikawa, 1993.

• Sato, Sato eta Takayama, 1998.

3. KOADROA: JOLAS KOOPERATIBOEN EGITARAUEN ERAGINAK GARAPEN SOZIALEAN

Emaitzak: Jolas kooperatiboen egitarauen eraginak Ikerlanak

3. KOADROA: JOLAS KOOPERATIBOEN EGITARAUEN ERAGINAK GARAPEN SOZIALEAN

JOLAS KOOPERATIBOA


31



30

c) Jolas kooperatibo eta sormenezkoen egitarauakEuskal Herriko Unibertsitatean: 4 eta 12 urte artekohaurrentzako lau egitarauren diseinu eta ebalua-zioa

Ottawa-ko (Kanada) Unibertsitateko Terry Orlick ira-kaslea jolas kooperatiboekin eginiko saiakuntzen ai-tzindarietako bat izan zen. Kanadan, haur eta nerabe-ekin garatu zituen jolas eta kirol kooperatiboetan oina-rrituriko esperientzia baten estreinako ondorioak1978an agertu zituen. Orlicken lanak euskarri harturik,1987 urteaz geroztik Euskal Herriko Psikologia etaHezkuntza alorretako profesional talde batek, 4 eta 12urte bitarteko haurrentzako jolas kooperatibo eta sor-menezkoen lau egitarau diseinatu, aplikatu eta ebalua-tu ditugu, esperimentu gisa. Lan horri esker, haurrarengarapen sozio-emozionala eta sormena sustatzea hel-buru duen esku-hartze psikohezitzaile ildo bat osatuahal izan dugu.

Hogei urte honetan adin-talde bakoitzarentzako (4-6, 6-8, 8-10 eta 10-12 urte) berariazko jolas kooperatiboenegitarauak diseinatu (Garaigordobil, 2003ab, 2004,2005, 2007) eta esperimentu gisa aplikatu izan ditugu,jolas kooperatibo eta sormenezkoen saioak astero-as-tero sistematikoki ikasturte osoan egin eta haurrarengarapenean horiek izan dituzten eraginak ebaluatu di-tugula. Programak aplikatu baino lehenago eta ondo-ren haurrek, gurasoek eta irakasleek, esperientziahauetan parte hartzen duten haurren garapenaren as-pektu zenbait neurtzeko aukera ematen duten hainbattest psikologiko eta galdategi erantzun dituzte, ikastur-tean zehar beraiengan gertatzen den aldaketa balioz-tatzeko.

Jolas kooperatibo eta sormenezkoen egitarauak eginzituzten haurren (talde esperimentalak) garapeneangertaturiko aldaketak, batetik, eta ikasturte horretan jo-las kooperatiboen saiakuntzan esku hartzerik izan ezzuten haurren (kontrol taldeak) aldaketa, bestetik, kon-paratu ondoren, emaitzak argi eta garbi adierazi due-nez, garapen sozio-emozionalaren ikuspegitik, jolaskooperatiboak jokabide sozial onuragarriak (gainera-koekiko begirunezko, elkar laguntzazko, auto-kontrole-ko, lidergoko, alaitasunezko jokabideak, jokamoldeasertiboak, prosozialak, etc.), taldekideen arteko onar-penezko harremanak, auto-kontzeptuaren onarpena,egonkortasun emozionala, interakzio sozialeko estra-tegia kognitiboak ugaltzea sustatu zuela, bere taldeki-deez haurrek zuten pertzepzioa hobetu zela eta joka-bide sozial kaltegarrien (jokabide antisozialak, oldarko-

rrak, itxikeriazkoak, antsietate soziala…) urritzea in-dartu zuela. Horiek ez ezik, ikasturte osoan jolas koo-peratibo eta sormenezkoen saiakuntza egin zuten hau-rrek ahozko adimenaren eta ahozko eta grafiko bidez-ko sormenaren areagotze nabarmena ere agertu zuten.

Horrekin batera, ikasturtearen kondarrean egiten denjolas kooperatiboaren saiakuntza amaitzean egitarauaebaluatzeko galdategi bat aplikatu ohi da. Bertan, saia-kuntzan parte hartu duten haurrei galdetzen zaie orain,horrelako jokoak ezagutzen dituztelarik, jolas koopera-tiboak ala tradizionalak (norbaitek irabazi eta norbaitekgaltzen duen horietakoak) nahiago dituzten eta zerga-tik aukeratu dituzten horiek. Haurren %90ek jolas koo-peratiboak nahiago dituztela adierazteaz gainera, ho-rrelako jolasak aukeratzeko izan dituzten arrazoiak az-tertzean hauek nabarmentzen dira, itxia bada ere:

• Dibertsio handiagoa, jolas hauekin ("Askoz ere diber-tituagoak dira. Galtzen ez baduzu, gehiago dibertitzenzara. Hobeto sentitzen gara. Denak ondo daude, etabakean. Pozik amaitzen dugu. Hobeto pasatzen dut,kooperatu egiten duzu, dibertitu egiten zara eta, gaine-ra, ez duzu galtzen").

• Jolaskideen arteko oldarkortasuna apaldu egiten da("Norbaitek galtzen badu, protestatu eta haserretu egi-ten da. Hemen ez dago harrokeriarik. Inor ez da hase-rretzen galtzearren. Bestelako jokoetan denak mando-ak bezala irteten dira, irabaztera. Irabazleek ez dituztegaltzaileak umiltzen. Honela ez gara haserretzen. Ezdugu errietan egiten. Ez dago liskarrik, haserrealdirik,inor ez da sumintzen. Inork ez tranparik egiten. Horre-la inork ez du eztabaidatzen. Ez dugu errieta egiten").

• Frustrazio, tristezia edota lotsa sentimenduak urrituegiten dira ("Horrela inork ez du galtzen eta inor ez datristatzen. Norbaitek galtzen duenean, lotsaturik ager-tzen da. Hemen ez zaude tristatzen, galtzen duzuneanbezala. Galtzen duzun jokoetan aspertu eta tristatu egi-ten zara").

• Ongizate handiagoa, adiskideak egiteko eta ikastekoaukera handiagoa, parte hartzeko eta gainerakoenmaila berean agertzeko aukera handiagoa ("Denakberdinak gara. Maila berean gaude eta inork ez du gal-tzen, ez irabazten. Elkarri laguntzen ikasten dugu. Ikas-kideekin elkar laguntzan aritzen gara. Lagunak egitenditugu").

Lehia gisara planteatutako jarduerak interakzioan ol-

darkortasun handiagoa sortarazten duela ezin auzitanjar daiteke. Kooperazioan heztea, denak —indar txikia-gokoak, adimen apalagokoak, bestelakoak direnak...—hartzeko moduko gizarte justuagoa osatzeko bide ba-karra da. Egun, haurrak irabazteak duen garrantziarenbaldintzapean hazten direnez, dibertitzeko eta ondo pa-satzeko bakar-bakarrik ezin dira luzaro jolastu. Norma-lean batzuek besteen aurka lehiatzen dute eta horrenondorioa bakar batzuen arrakasta eta askoren porrotada. Egokiera horren azalpena ez da irudikatzen zaila:horien jokabideak, helduen munduan ikusten diren in-terakzio-ereduaren isla eta imitazio dira.

Eskolan jarrera kooperatiboa sartzea ez da eginkizunerraza, denbora asko kentzen du, indar sozialek bestenorabait jotzen dutelako. Halaz ere, jolas kooperatibo-en egitarauen eraginei buruz egin diren ebaluazioek la-guntzazko eta kooperaziozko jokoek haurraren gara-penean duten betekizun latza berretsi egin dute. Espe-rientzia horiek, era berean, erakusten digutenez, hel-duek estrukturatutako saioetan haurrek kooperatibokijolasten ikasitakoan, jolas berriak asmatzen dituztene-an kooperazio-egitura horren arabera jolasten ahale-gintzen dira, porrotak sortarazten duen tristezia saihes-tuz eta jolasaren atseginez eta erronkez gozatuz.

d) Laguntza, enpatia, kooperazioko jolasa: jolas ko-operatibo eta sormenezkoen egitarauetako adibi-deren bat

Egitarau horietako joko-molde desberdinak adibidetzathartzeko, lau jolas ekarri ditugu hona, egitarau bakoi-tzetik bana.

Jolasa: Bide oztopoduna (4-6 urte bitarteko egitarauko jokoa, Garaigordobil,2007)

LLeehhiiaa ggiissaarraa ppllaanntteeaattuuttaakkoo

jjaarrdduueerraakk iinntteerraakkzziiooaann ooll--

ddaarrkkoorrttaassuunn hhaannddiiaaggooaa ssoorrttaarraazztteenn

dduueellaa eezziinn aauuzziittaann jjaarr ddaaiitteekkee.. KKoooo--

ppeerraazziiooaann hheezztteeaa,, ddeennaakk ——iinnddaarr ttxxii--

kkiiaaggookkooaakk,, aaddiimmeenn aappaallaaggookkooaakk,,

bbeesstteellaakkooaakk ddiirreennaakk......—— hhaarr ttzzeekkoo

mmoodduukkoo ggiizzaarrttee jjuussttuuaaggooaa oossaattzzeekkoo

bbiiddee bbaakkaarrrraa ddaa

BIDE OZTOPODUNA

Helburua: Komunikazioa. Laguntza. Enpatia.

• Laguntza eman eta hartzeko atsegina, helmugara iristeko atsegina.• Kontrol emozionala: noraezean ibiltzearen ondoriozko segurtasunik ez eta beldursentimenduei aurre egin eta gainditzea.• Beste gizaki baten egoera emozionalekiko enpatia: pertsona itsuenganako senti-kortasuna.• Onarpen sentimenduak: jolasa egin dadin beharrezkoa den rol bana betetzen dupartaide bakoitzak.

• Ahozko komunikazioa: adierazpen eta entzute aktiboko ohiturak.• Laguntzazko jokabidea: itsuari lekualdatzen laguntzeko.

• Sinbolizazioa.• Arreta.

Garapen afektiboa

Garapen soziala

Garapen intelektuala

JOLAS KOOPERATIBOA


33



32

BIDE OZTOPODUNA

Jardueraren azalpena

Jostalariak binaka taldekatuko dira: bata itsua da, bestea gidaria. Ikasgelan zehar, oztopoak izango diren ele-mentuak zabalduko dira. Gidariak ikaskide itsua ikasgelan barrena tupust egin gabe ibiltzen lagundu behardu, ahozko argibideak emanez (aurrera, ezkerretara, itzuli atzera...) aurretiaz adierazitako helmugara iritsi ar-te. Bikotea helmugara ailegatutakoan, rolak aldatu eta orain irteerarako ibilbidea egingo dute, atzera. Jolashau, haur hezkuntzako azken ikasturtea amaitzean egin dadin iradokitzen dugu. Lehenagoko adin-maila ba-tean eginez gero, gidariak itsuari eskua emango dio, ibiltzen laguntzeko.

Eztabaida

Nola sentitu zarete jolasean? Ondo pasatu duzue? Oztopoz jositako ikasgelan barrena ibiltzean, tupust egi-teko beldurrik izan al duzue? Ikaskidea laguntzean zer sentitu duzu? Eta hark lagundu zaituenean? Maiz eginduzu tupust edo estrapozu? Hori gertatzean nola sentitu zarete? Nola sentitzen dira ikusi ezin duten pertso-nek, zuen ustez?

MaterialakBenda bat jokalariko, begiak estaltzeko.

Denbora30 minutu

Talde estruktura PR

Jolasa: Osagarriak (6 – 8 urte bitarteko egitarauko jokoa, Garaigordobil, 2005)

OSAGARRIAK

Helburua: Komunikazioa. Kooperazioa. Emozioen adierazpena. Sormen dramatikoa.

• Igartzeko atsegina eta antzeztean atsegina.• Adierazpen emozionala, dramatizazioaren bitartez.• Onarpen sentimenduak: jokoa egiteko beharrezkoa den rola betetzen du parte har-tzaile bakoitzak.

• Ahoz bestelako komunikazioa: entzute aktiboko ohiturak.• Kooperazioa: gertakaria bikoteka antzeztea.• Garapen morala, bulkaden auto-kontrola: rola antzeztea eta beste hainbat rolekinkoordinatzea.

• Sormen dramatikoa: jarioa, orijinaltasuna, konektibitatea, adierazkortasuna.• Sinbolizazioa. • Pentsamendu asoziatiboa: objektuen arteko loturak.• Arreta.

• Funtzio psikomotorrak: adierazpen psikomotorra, gorputz eskema...

Garapen afektiboa

Garapen soziala


Garapenpsikomotorra


Parte hartzaileak bi ilaratan ipini dira, elkarren aurrean, bi metroko tartea utzirik. Lehen ilarakoek pertsonaiakantzeztuko dituzte eta, horretarako, pertsonaiaren izena eta horren irudikapen grafikoa edo marrazkia ager-tzen dituen kartatxo bat jasoko du bakoitzak. Bigarren ilarakoek, osagarriak alegia, pertsonaia horien osa-garrien izenak eta horien irudiak dituzten kartatxoak jasoko dituzte. Lehen ilarakoek, banan-banan erdialde-ra irten eta, mimo eta onomatopeien bitartez, pertsonaia horri dagokiona antzeztuko dute (motorista = mo-torra arrankatu eta eramatea...), bigarren ilarako jokalaria bere osagarria (motorista: motorra) dela kontura-tu arte. Osagarri batek pertsonaia identifikatzen duenean ozen esango da, adibidez: "Zu motorista zara, nimotorra": erdi aldera irtengo da bere pertsonaiarekin eta minutu batez biek gertakari bat antzeztuko dute, ba-tera. Ondoren, lehen ilarako bigarren jokalaria irtengo da eta horrela, pertsonaia eta osagarri guztiak bikote-ka elkartu arte.

Pertsonaia eta osagarriak: toreatzailea/zezena, motorista/motorra, orkestra zuzendaria/batuta, jostuna/gu-raizea, ile-apaintzailea/orrazia, ama/ninia, margolaria/brotxa, maisua/liburua, suiltzailea/sua, doma¬dorea/le-hoia, txirrindularia/txirrinda, futbolista/baloia, artzaina/ardia, Tarzan/tximinoa, idazkaria/ordenagailua, arkula-ria/diana, gidaria/bolantea, langilea/eskorga, nekazaria/aitzurra, bakeroa/zaldia, arrantzalea/arraina, hin-dua/sugea, baserritarra/oiloak, sendagilea/gaixoa/anbulantzia...

Eztabaida

Pertsonaia eta osagarriekin jolastean ondo pasatu al duzu? Zaila izan al da pertsonaia edo osagarria an-tzeztea? Zein pertsonaiak harritu zaitu gehien? Nola sentitu gara antzez lanean? Bikotea osatzen zaila izanal da? Eta harekin antzezpen lanak egitea?

JOLAS KOOPERATIBOA


35



34

Jolasa: Mezu misteriotsuak (8-10 urte bitarteko egitarauko jolasa, Garaigordobil, 2003)

OSAGARRIAK

MaterialakKartak, pertsonaien eta osagarrien marraz-kiak erakutsiko dituztenak.

Denbora30 minutu

Talde estruktura GG

Arkularia

Domatzailea Leoia

Diana

MEZU MISTERIOTSUAK

• Funtzio psikomotorrak: koordinazio ikus-motorra, ikuspen pertzepzioa.Garapenpsikomotorra

MEZU MISTERIOTSUAK

Helburua: Komunikazioa. Kooperazioa. Ahozko sormena.

• Mezu burutsuak asmatzeko atsegina.• Mezuak asmatu eta helmugara iristeko atsegina. • Umore sena.• Onarpen sentimenduak: jokoaren helmugara iristeko beharrezkoa den rol bat bete-tzen du jolaskide bakoitzak.

• Ahozko komunikazioa: entzute aktiboko eta adostasunez erabakiak hartzekoohiturak.• Kooperazioa: jolasa osatzea eta mezuak asmatzea.• Talde kohesioa: taldeko kide izatearen sentimendua.

• Ahozko sormena: malgutasuna, orijinaltasuna.• Analizatzeko eta sintetizatzeko gaitasuna: osotasunaren eta zatien artekoerlazioak.

Garapen afektiboa

Garapen soziala

Garapenintelektuala


Bi fase ditu jolasak. Lehendabizi, jolasteko materiala moldatzen da: horretarako, jolaskideek mezu umoristikoak,atseginak, harrigarriak osatu behar dituzte (gerora beste taldeetako kideek asmatu beharko dituztenak). Leheniketa behin, bost jolaskideko taldeak osatutakoan, talde bakoitzari folio bana entregatuko zaie, bertan mezuak idatzditzaten, kartoixka zuri bat, errotuladore beltz bat, hitzak ebakitzeko guraize bat eta bost kartazal zuri.

Jolasaren lehen fase honetan, talde bakoitzak, taldekide guztiek bertan parte hartuz, bost mezu (ahal dela, azkaredo burutsuak) asmatu behar ditu. Bost mezuek, denera, ez dute izan behar 25 hitz baino gehiago baina balite-ke mezu bat zazpi hitzek osatutakoa izatea eta besteak hiru hitzek soilik; ez da derrigorrezkoa hitz kopuru berbe-ra izatea mezu denek.

Ondoren, mezuak kartoixkan idatziko dira tamaina bereko letra larriz eta bost mezuak osatzen dituzten hitzak eba-kiko dira.

Hurrengo urratsean, kartazal bakoitzean bosna hitz sartuko dira. Kartazal bakoitzean esaldi edo mezu desberdi-netako hitzak edukiko ditu. Taldeek jolasa moldatutakoan, bere kartazal sorta beste taldeko batekin trukatuko du.

Bigarren fasean mezuak asmatu behar dira: talde bakoitzak beste talde batek osaturiko bost kartazal jasoko ditu.Jolaskide bakoitzak kartazal bat hartuko du; kartazal horretan dauden hitzekin ezinezkoa da esaldirik osatzea. Etabost kartazaletan dauden hitzekin, beste taldeak asmatu dituen esaldi edo mezuak asmatu behar ditu.

Jokalari bakoitzak mezu bana osatu behar du baina, horrela egiteko, taldekideei hitzak eman eta jaso ahal izan-go dizkie, hots, beste jokalariekin elkarlanean jardun behar du, helburu komuna lortzeko: hitzik alferrik galdu ga-be, mezuak berriro osatzea. Taldekideek beraien artean hitz egin dezakete baina ezin diezaiokete hitzik eskatubeste taldekide bati: beste horrek aitortu behar du hitz bat ongi doakiola eta orduan eman ahal izango dio.

Eztabaida

Mezuak asmatzean denok hartu duzue parte? Taldekide guztien ekarpen denak jaso al dira? Lehendabizi as-matu eta ondoren deskubritzea zaila izan al da? Asmatu diren mezuak zuen gustukoak al dira? Zein izan daharrigarriena, atseginena, orijinalena...?

MaterialakFolio bat, pusketa bat kartoi zuri, errotula-dore beltza, guraizea eta bost kartazal zuritxiki, talde bakoitzeko.

Denbora45 minutu

Talde estruktura PG-GG

Animalia berriaren izen eta ezaugarriak

Munitiak: labean erre berri edo maria bainuan egositako gizakiakjaten ditu planeta ezezagun batean bizi den animalia honek. Mu-niti baten aurrean suertatzen bazara, ilaran jarri behar duzu, la-bean sar zaitzan. Hamar kilorainoko pisua izan dezake eta, bat-batean, bost kilo ere gizen daiteke bi metro luze den sexu gabe-ko animalia hau. Planetako nagusiak dira munitiak.

Tocko-Tocko dantzaria: ikusten denez, bere belarri eskergez ba-liatuz hegan ibil daiteke. Arkatzaren tamainako intsektua da etaMadagaskarren bizi da. Leihoz leiho dabil gauez, dantzari. Moto-tsetik argi izpi bat igortzen dute: ia ez da ikusten baina gidari ba-liagarria da. Intsektuak janez elikatzen da. Legenda batek dioe-nez, izaki horrek duen maitagarriak zakutotan eramaten ditu toc-ko-tockoak jaiotzean. Ilbeteko gauean agertu ohi da eta erabate-ko mitoa da.

JOLAS KOOPERATIBOA


37



36

Jolasa: Espezieen bilakaera berria (10 – 12 urte bitarteko egitarauko jolasa, Garaigordobil, 2004)

ESPEZIEEN BILAKAERA BERRIA

MaterialakAnimali espezieen inguruko era askotakomaterial grafikoa (argazkiak edo marraz-kiak), DIN-A3 folio bat eta kola-barra bana,taldeko. Guraize bat parte-hartzaile bakoi-tzeko. Argazki-kamera.

Denbora60 minutu

Talde estruktura PG-GG

ESPEZIEEN BILAKAERA BERRIA

Helburuak: Komunikazioa, Kooperazioa, Sormen plastiko-eraikitzailea.

• Sortzeko atsegina: lorpen eta menperatze sentimenduek auto-kontzeptua hobetzendute.• Sentikortasun estetiko artistikoa.• Onarpen-sentimenduak: jokoa egiteko beharrezkoa den rol bana du jolaskidebakoitzak.

• Ahozko komunikazioa: entzute aktiboa eta erabakiak hartzeko ohiturak.• Kooperazioa: material grafikoaz baliaturik, animalia berri bat asmatzea.• Talde-kohesioa: taldeko kide izatearen sentimenduak.

• Sormen plastiko-eraikitzailea: jariakortasun, malgutasun, orijinaltasun,konektibotasun, fantasia.

• Ingurunea eraldatzeko gaitasuna.• Sintetizatzeko gaitasuna: zatiak integratuz, osotasuna moldatzea.• Mintzaira: adierazpena eta ulermena.• Sinbolizazioa.• Arreta.

• Funtzio psikomotorrak: ikuspen-motor alorreko koordinazioa, ikusmen-pertzepzioa,esku-trebezia…

Garapen afektiboa

Garapen soziala


Garapenpsikomotorra

10-11 urte bitarteko haurrek eginiko produktuak. Adibideak:

Animalia berrien irudiak


Taldea bospasei kideko ekipotan sailkatuko da. Ekipo bakoitzari material hau emango zaio: animalien era as-kotako material grafikoa (argazkiak edo marrazkiak), DIN-A3 folio zuri bat eta kola-barra bana, guraize bat par-te-hartzaile bakoitzeko.

Jokoaren muina da, denen artean, animalia espezie berri bat asmatzea. Horretarako, ekipo bakoitzeko kideekanimali argazkiak hautatu eta ebaki behar dituzte, animalien atalak bereiziz: belarriak, hankak, begiak… Hain-bat animaliaren gorputz atal ugari dituztenean paperean itsasten hasiko dira, asmatutako animalia berri bat ani-malia ezagunen atalekin moldaturikoa osatzeko.

Ekipoak sortze-lana amaitu duenean animalia horren izena ere asmatu eta horren deskribapen labur bat eginbeharko du; adibidez, lehorrekoa, itsastarra edo airekoa den, zer jaten duen, non bizi den, nolako oihua egitenduen… Ondoren, ekipoak talde handian bilduko dira, sorturiko animaliak paretan itsatsiko dira eta ekipo ba-koitzak gainerakoei bere animalia aurkeztuko die, horren azalpena eginez.

Eztabaida

Animalia berria asmatzea atsegingarri izan al da? Bera osatzeko ideiak eman al dituzue denok? Nola antolatuzarete? Nola aukeratu duzue izena? Hasiera-hasieratik bazenekiten zer nahi zenuten ala joan ahala inprobi-satu duzue? Denetatik zein aukeratuko zenukete maskota? Zein da beldurgarriena? Zein dira bitxienak?

Erreferentzia bibliografikoak:

Jolas kooperatiboetan esku-hartzeko egitarauak

• Garaigordobil, M. (2003). Intervención psicológica paradesarrollar la personalidad infantil: Juego, conducta prosocial ycreatividad. Madrid: Pirámide.

• Garaigordobil, M. (2003). Programa Juego 8-10 años.Juegos cooperativos y creativos para grupos de niños de 8 a10 años. Madrid: Pirámide.

• Garaigordobil, M. (2004). Programa Juego 10-12 años.Juegos cooperativos y creativos para grupos de niños de 10 a12 años. Madrid: Pirámide.

• Garaigordobil, M. (2005). Programa Juego 6-8 años. Juegoscooperativos y creativos para grupos de niños de 6 a 8 años.Madrid: Pirámide.

• Garaigordobil, M. (2005). 4-12 urte bitarteko haurrengarapenerako kooperazio eta sormen jokoak. Bilbo: Ibaizabal.

• Garaigordobil, M. (2007). Programa Juego 4-6 años. Juegoscooperativos y creativos para grupos de niños de 4-6 años.Madrid: Pirámide.

Jolas kooperatiboen egitarauen ikerkuntza

• Garaigordobil, M.eta Fagoaga, J.M. (2006). Juegocooperativo para prevenir la violencia en los centroseducativos: Evaluación de programas de intervención paraeducación infantil, primaria y secundaria. Madrid: Centro dePublicaciones del Ministerio de Educación y Ciencia.

JOLAS KOOPERATIBOA



38

azken unera lotzen duena. Gure jendartean sarri ger-tatzen den aldaketa da. Berehala okertzen du jolasa-ren zentzua… eta halakoetan, ona da azpimarratzeajolasaren alde garrantzitsua zein den: elkarrekin uneatsegin bat pasatzeko ari al gara jokatzen?

Jolas kooperatiboak ez dira bakarrak sen on hori go-gorarazten digutenak. Badira beste jolas batzuk oi-narrian besteei entzutea dutenak, konfiantza, norbe-re burua indartzea, begirada positiboa eta ametsa;halako jolasen bidez, haurrek eta helduek ikasten du-te pertsonon hainbat jardueraren helburua (tarteanjolasena) atsegin hartzea dela, ez zorigaitza eragitea.

Beraz, erlatibizatu egin behar da jolas kooperatiboengarrantzia, nahiz eta funtsezkoak iruditzen zaizkidanegoera orekatzeko eta adiskidantzara hurbiltzeko.Jolas kooperatiboak ikuspegi zabalagoaren baitandaude txertaturik, eta ez dira emankorrak ez badiralotzen eta indartzen beste jarduera batzuekin.

Jolas kooperatiboaren hatsarre nagusia da jokalariakelkartzea erronka bati aurre egiteko. Baliabideak par-tekatzen badituzte eta elkarri laguntzen badiote, ga-raitzeko aukerak areagotu egiten dira. Intelektualkiondo ulertu ohi den kontzeptua da; jendeak ideia ha-rrapatu duela esaten du… baina praktikara eramate-ko eskatzen zaienean, nolabaiteko zailtasunak izatendituzte gauzatzeko.

Jolas asko eta mahai-joko gehienak lehian oinarri-tzen dira. Horra arte… ez dago zer esanik! Arazoa ezda, izatez, lehia… ezpada beste printzipio bat hari lo-tzen zaiona eta agerian utziko duguna ondoko arike-tan.

Nik ematen ditudan formazio-saioetan, askotan es-katzen diet parte-hartzaileei jolas ezagun hau azter-tzeko: aulki-dantza. Agerian geratzen da jolasak au-rrera egiteko, beharrezkoa dela jokalariak elimina-tzea azkenean bakar bat geratu arte: irabazlea. Jo-las hori atsegina da eta onartu beharra daukagu gu-re gozamenak bat egiten duela batzuetan elimina-tzearen espiralarekin.

Kontua ez da halakoak salatzea, ezpada hausnar-tzea ea posible den aulki-dantza moldatzea eta eli-minatzearen kontrako printzipiora egokitzea, josta-garri izateari utzi gabe. Eliminatzearen kontrako prin-tzipioa integrazioa da. Posible al da jolasa birplante-atzea indar zentrifugo horren gainean eta jostagarri

izaten jarraitzea?

Egin ezazue ariketa eta ohartuko zarete proposatu-tako ideiek, hain zuzen ere, areagotu egiten dutela jo-katzearen plazera. Gehienetan ematen den ideia ho-nakoa da: eman diezaiegun nolabaiteko rola elimina-tzen direnei (musikaz ardura daitezke, aulkiak ken di-tzakete, hurrengo galtzaileak ordezka ditzakete,e.a.). Baina beharrezkoa da konturatzea horiek guz-tiak ez direla kontsolamendu tristeak baino, eta eli-minatutako jokalariak jolastik kanpo geratzen direla,modu batean edo bestean.

Integrazioa bada bilatzen den balioa, ezin da inolazere jokalaririk eliminatu. Jatorrizko jolasean bezala,aldi bakoitzean, animatzaileak aulki bat kenduko du,baina araua honela moldatuko du: musika gelditzendenean, jokalari guztiak eseri behar dira gelditzen di-ren aulkietan, eta beharrezkoa bada, bat baino gehia-go aulki bakoitzean.

Praktikan jarriz gero, ikusiko duzue halako erronkakatsegingarriagoak direla aulki-dantza klasikoa baino.Zenbat eta aulki gutxiago, orduan eta ahalegin han-diagoa egin behar dute taldekideek elkartzeko eta iru-dimena lantzeko, gelditzen diren aulkietan kokatukobadira(1). Horrela, bat edo bi baino ez daudenean,kooperazioaren balentriak txundigarri bihurtzen dira,jokalari bakoitzaren irudimenak, entzuteko gaitasu-nak, segurtasunak eta konfiantzak suspertuta.

Gaur egun, haurrek barneratuta dituzte lehia-jokoekhaiengan erein dituzten balioak: indartsuena izatea,

Gehienetan, talde-jolasak jokalari batek irabazteanamaitzen dira. Gainontzekoak galtzaile bihurtzen di-ra eta beharbada, porrota gutxituko dute haien arte-an mailakatuz: bigarren, hirugarren, laugarren… Ba-tzuentzat, modu bat da ez agertzeko ez galtzaile, ezazken. Izan ere, haur askorentzat, galtzea esperien-tzia mingarria da.

Hala ere, badira guztiz bestelako erregistroan jardu-ten duten jolasak: jolas kooperatiboak dira. Horietan,jokalariek denek partekatzen dute irabaztearen edogaltzearen esperientzia. Garaipenean edo porroteanden elkartasun horrek guztiz aldatzen du jolasareki-ko pertzepzioa.

Garrantzitsua iruditzen zait, argitasunaren izenean,jolas hau testuinguru orokorragoan kokatzea.

Izan ere, jolas kooperatiboek ez dute zentzurik ez ba-da jolas adiskidetsuen baitan. Jolas adiskidetsuarenhelburua elkarrekin atsegin hartzea da, eta helburuhori irabaztearen edo galtzearen gainetik dago. On-do pasatzeko jolasten dugu, ez inor garaitzeko. Halaere, ez da erraz barneratzen den ikuspuntua; batezere konkurrentzian oinarritutako jendarte batean, nondenak bideratzen dituen haurrak eta helduak lehiakorizatera.

Konparazio baterako, eta atsegin ematen digutenbeste esparru batzuetara joz, elkarrekin egindakootorduez edo beste batzuekin egindako bidaiez hitzegin dezakegu. Otorduen kasuan, haurra mailaka

doa janaria exijitzetik mahai inguruan beste batzue-kin egoteaz gozatzera. Janariak berak elikatu egitendu, baina elkartzeak ere bai: dena ondo doanean, el-kartze horretan partekatu egiten da, barre egiten da;eta zalantzarik gabe, hori guztia ere elikadura da, gi-ro adiskidetsuaren ondorioz. Gehienetan, mahaianinork ez du jaten edo edaten besteei irabaztearren.Era berean, bidaia batean, bidaia-kideak ez diralehiatzen ea zeinek egin bisita gehiago edo zeinek bil-du oroigarri gehiago (nahiz eta batzuek nahiago izanhori): elkarrekin esperientzia bat bizitzeak eragiten dubidaiatzearen gozamena, eta bidaiak uzten dituenoroitzapenak.

Gure jolasak erregistro berean koka daitezke… bai-na haien oinarrian dagoen sistemak (irabazleak bila-tzeak) norabide hori iraultzearekin egiten die meha-txu etengabe, eta adiskidantza haustearekin: atsegi-na ez da gehiago neurtzen elkarrekin une atseginapasatzearekin… ezpada jolasaren azken helburua-ren arabera: irabaztea!

Egoeratik apur bat urrunduta, konturatu beharko gi-nateke zein absurdua den halako egoera. Elkartzea-ren aberastasuna eta atsegina ezerezten duguamaierara murriztuta: batzuen garaipena eta bestebatzuen porrota. Kasu horretan, lehia bere roletik ate-ratzen dugu eta bere esku uzten dugu araua ezar-tzea. Lehia ez litzateke izan behar tresna bat bainohainbat egoera sortzeko: aldaketak eragin, negozia-tu, irudimena bultzatu, estrategiak garatu… eta haranon bihurtzen den kale itsu bat jolasaren balio guztia

Jolaskooperatiboak

Pascal Deru

Jolas kooperatiboen aditua. Casse Noisettes aldizkariaren sortzailea eta arduraduna. Bruxelles.

LLeehhiiaa eezz lliittzzaatteekkee iizzaann bbee--

hhaarr ttrreessnnaa bbaatt bbaaiinnoo hhaaiinn--

bbaatt eeggooeerraa ssoorrttzzeekkoo:: aallddaakkeettaakk eerraa--

ggiinn,, nneeggoozziiaattuu,, iirruuddiimmeennaa bbuullttzzaattuu,,

eessttrraatteeggiiaakk ggaarraattuu…… eettaa hhaarraa nnoonn

bbiihhuurrttzzeenn ddeenn kkaallee iittssuu bbaatt jjoollaassaa--

rreenn bbaalliioo gguuzzttiiaa aazzkkeenn uunneerraa lloottzzeenn

dduueennaa

JOLAS KOOPERATIBOA


41

Jolas kooperatiboak


40

lehenengoa, onena. Jolasetik jolasera, Monopolyarenereduarekin ari direnek bizitza ikusteko modu bat bar-neratzen dute: plazera inor baztertuta lortzen da, ga-raituta eta ahal dela, toki onenak hartuta. Nolako he-rritarrak atera daitezke eskola horretatik, ez bada le-henik beren interesak jartzen dituzten borrokalariak?

Aldiz, egitura solidarioetan oinarritutako jolas ugariproposatuta, erreflexu kooperatiboak indartuko ditu-gu haur horiengan; horrek bide emango die etorkizu-nean jendarteko arazoak beste ikuspegi batetik az-tertzeko. Berriro diot: ez dira garrantzitsuak jolasengaiak… ezpada nola dauden egituratuta eta nola es-katzen eta trebatzen duten jokalarien adimena etairudimena. Baldin eta jokalariek ikusten badute pira-tak, bakteriak, herensugeak edo beste mehatxurenbat garaitzeko indarrak elkartu behar dituztela, espe-rientzia horrek eragin sakona izango du bizitzakoegiazko erronkei aurre egiten dietenean.

Ez da horren garrantzitsua jolasaren gaia zein dengai horrek jokalariak mahaiaren inguruan biltzen ba-ditu, eta aukera ematen badie gustura aritzeko hel-buru komunak lortzeko. Edozein haur normalek be-rehala egingo du hautua pirata-jolas baten eta hortz-higieneari buruzko beste baten artean. Eman die-zaiegun liluratzen dituen hori, alde batera utzita gaiarrazistak eta onartezinak, baldin eta horrek elkarhartzera eramaten baditu, solidario egingo dituztenarauak deskubritzen badituzte.

Nolanahi ere, jolas kooperatiboak ez dira ur tanta batbaizik elkartasunaren errotarriari eragiten. Ez dutezentzurik ez badira indartzen elkarlanerako beste au-

kera batzuekin eta badira txertatzen testuinguru za-balagoan.

Ez du ezertarako balio jolas kooperatiboetan aritze-ak, ez badugu eguneroko bizitzara eramaten eskae-ra horien oihartzuna: taldean aukeratu eta erabaki-tzea; rolak banatzea, ez elkarri aurre egiteko, elka-rrena osatzeko baizik; sinestea gehiago irabazten de-la elkartuta elkarri aurre eginda baino.

Nola erabakitzen dugu familian nora joan oporretanedo zer egin asteburuan? Nola banatzen ditugu etxe-ko lanak? Benetan sinesten al dugu jarduera batzukaberasgarriagoak direla elkarrekin eginda bakoitzabere aldetik arituta baino?

Jolas kooperatiboetan egin dezakegun aurkikuntzanagusietako bat honakoa da: lehia-jokoan, nire lehia-kidearen trebetasun guztiak dira mehatxua niretzat.Azkarragoa bada, abiaduran irabaziko dit. Ni bainomaltzurragoa bada, amarruak prestatuko dizkit… Al-diz, jolas kooperatiboan, bestearen trebetasun guz-tiak oparia dira taldearentzat, eta mesfidati aritu etatrebetasun horiek murrizten saiatu beharrean, poztuegiten naiz haiengatik, nahi ditut eta aberastu egitennaiz haiekin.

Era berean, jolas kooperatiboak bide ematen du bes-te modu batean jokatzeko: elkarrekiko laguntza no-rabide guztietan gertatzen da: handienak txikienarilaguntzen dio, baina egoera batzuetan, handienakere behar du txikienaren laguntza. Horrela, beharrenarabera, batzuetan txikiena dena beste batzuetanhandiena izango da. Mehatxuaren erresumatik irte-ten gara eta bilgunearen erresuman sartzen gara; etamehatxuak atzera egiten duenean, ahulguneak age-rian utz daitezke eta laguntza jaso dezakete.

Jolas kooperatiboek hainbeste bizipen sustatzen di-tuzte, non batzuetan interesgarria den hitzez adie-raztea. Partida bat amaitzean, guraso zein anima-tzaile gisa, jakin dezagun partidara “itzultzen” etaesaten ona izan dela denek elkarrekin jokatzea. Az-pimarra ditzagun hitz horiek sinbolo batekin (galletak,edariak…) axola diguna azpimarratzeko: irabazi alagaldu, garrantzitsuena elkarrekin igaro dugun den-bora on hori dela, zeinetan bakoitzak partekatu egindituen bere trebetasunak, imajinazioa eta baliabide-ak. Are gehiago, gai bagara, errepika ditzagun joka-lari bakoitzarengandik atentzioa eman diguten keinu,ekintza edo hitz positiboak: “Ze ondo etorri zaidan zu

askatzera etorri izana!”, “Sekulako ideia izan duzu;galdu genuela uste genuen, baina jarraitu egin ahalizan dugu”, “Eskerrak oraindik baliabideak zenitueneta banatzea lortu duzun!”.

Horrela, onartzen dugu taldearen garaipena ekimenjakin batzuen emaitza izan dela, eta ekimen horiekopariak izan direla taldearen iraupenerako.

Hitz horiek emankorrak dira. Behin bizitakoa berrirobizitzea eragiten dute; esker oneko hitzak dira eta zo-riona ekarri duten ekintza garrantzitsuen aztarna ar-gi eta kontzientea uzten dute jokalariengan.

Eta zoriona sarri gogoratzen da.

NNoollaannaahhii eerree,, jjoollaass kkooooppee--

rraattiibbooaakk eezz ddiirraa uurr ttaannttaa

bbaatt bbaaiizziikk eellkkaarr ttaassuunnaarreenn eerrrroottaa--

rrrriiaarrii eerraaggiitteenn.. EEzz dduuttee zzeennttzzuurriikk eezz

bbaaddiirraa iinnddaarrttzzeenn eellkkaarrllaanneerraakkoo bbeess--

ttee aauukkeerraa bbaattzzuueekkiinn eettaa bbaaddiirraa ttxxeerr--

ttaattzzeenn tteessttuuiinngguurruu zzaabbaallaaggooaann

BBeehhaarrrreenn aarraabbeerraa,, bbaattzzuuee--

ttaann ttxxiikkiieennaa ddeennaa bbeessttee bbaa--

ttzzuueettaann hhaannddiieennaa iizzaannggoo ddaa.. MMeehhaa--

ttxxuuaarreenn eerrrreessuummaattiikk iirrtteetteenn ggaarraa eettaa

bbiillgguunneeaarreenn eerrrreessuummaann ssaarrttzzeenn ggaarraa;;

eettaa mmeehhaattxxuuaakk aattzzeerraa eeggiitteenn dduueennee--

aann,, aahhuullgguunneeaakk aaggeerriiaann uuttzz ddaaiitteezzkkee

eettaa llaagguunnttzzaa jjaassoo ddeezzaakkeettee

http://www.iparragirre.org/fotos/koop2.jpg

JOLAS KOOPERATIBOA



42

ondoren taldea berriro elkartzen da irailean. Beharba-da, ikasle berriak egongo dira taldean, ikasleren batedo beste faltako da, irakasle berria izango dute zen-baitetan... Egoera berri honi hasiera ona emateko, aur-kezpen jolasak, alegia, talde kohesioa lantzen duten jo-lasak era intentsiboan lantzen ditugu batez ere, nahizeta autokonfidantza eta kooperazioa lantzen dutenaktartekatzen ditugun eguneroko saioetan.

Aurtengo egoera berria izan da guretzat, izan ere, ikas-le berri asko hartu ditugu gure eskolan herriko beste es-kola bateko itxieraren ondorioz. Horregatik, eta harre-ra egoki bat egin nahian, ikasgela guztietan jolas koo-peratiboak egunero hamabost egunean zehar egiteaizan zen gure erronka.

• Ikasturtean zehar: Ikasgelako harreman sarea ez-berdina da gela guztietan. Horregatik, jolas kooperati-boak oso tresna baliagarria dela uste dugu ikasleen ar-teko harremanak nolakoak diren ezagutzeko. Jolas ko-operatiboen bidez ikasgelan harremanen erradiografia

Jolasa haurraren izaerari hertsiki loturik dago. Aregehiago, funtsezko osagaia da haurraren garapenean,izan ere, lotura du gizakiak beste alor batzuetan duengarapenarekin, hala nola sormenean, arazoen ebazpe-nean, rol sozialen ikaskuntzan… Jolasa haurtzaroko jar-duera nagusia izanik, giza garapenerako ezinbestekojarduera da eta eragin itzela du garapenean, alorra edo-zein dela ere, psikomotorra, intelektuala, afektibo-emo-zionala edo soziala. Hain da horrela, ezen pentsatzenbaitugu haurra jolasean ez dabilenean gaixo dagoela.

Jolasak haurraren garapen integralari egiten dizkionekarpenak aintzat hartuta, esan daiteke nahitaezko etaezinbesteko jarduera dela giza garapenari begira. Jo-lasa haurrarentzat ez da bere burua adierazteko modubat soilik, autoaurkikuntzarako, miaketarako eta espe-rimenturako aukera ere bada, sentsazioen, mugimen-duen eta harremanen bitartez. Horiei esker, gainera,bere burua ezagutzen du eta munduari buruzko kon-tzeptuak osatzen ditu.

Haurtzaroan egiten dituen jarduera ludikoei esker, hau-rrak pentsamendua garatzen du, beharrak asetzen di-tu, esperientzia traumatikoak gainditzen ditu, tentsioaarintzen du, miatu eta aurkikuntzak egiten ditu, gaine-rakoekin harremanak izaten ditu, bere aukerak zabal-tzen ditu… Horregatik guztiagatik, baiezta daiteke hau-rren garapena sustatzeko modua dela eskolan eta es-kolaz kanpo jarduera ludiko, positibo, sinboliko, eraiki-tzaile eta kooperatiboa bultzatzea. Jarduera horrek,gainera, prebentzio funtzioa eta funtzio terapeutikoaere badu. Ezinbestekoa da jolas-programak gidatzen

dituen pertsona helduak jolasa sakonetik ulertzea; har-tara, hezkuntza proiektuak denik eta eraginkortasunikhandiena baitu.

Hori guztia aintzat hartuta, Arrasate Herri Eskolako ira-kasle taldeak honen aldeko apustua egitea erabakizuen. Honetarako, irakasle talde osoak jolas koopera-tiboen inguruko formazio teoriko-praktikoa jaso izan duurtero. Horrenbestez, aurtengo ikasturtean erabaki ge-nuen eskolako curriculum proiektuan txertatzea eta on-dorioz gela guztietan era sistematikoan lantzea. Horre-taz gain, erabaki zen jolas kooperatiboei astero bi saioeskaintzea era sistematikoan harremanetarako zailta-sun handiagoak edota gatazkatsuagoak ziren gelatan.

Programazioa ezberdina da gela guztietan. Izan ere,gela bakoitzak dituen beharrak ezberdinak izateazgain, bizitza etengabeko mugimenduan dagoenez, ge-la bakoitzak bizi duen momentua etengabe aldatuz doaeta horrekin batera, dituen beharrak ere bai.

Saio bakoitzean gelako tutorea eta behatzailea egotenda. Azken figura hau ezinbestekoa dela iruditzen zaigu,ikasleen artean ematen diren mugimenduak behatzeabaitu ardura nagusia. Eta tutoreak eta behatzaileak saio-aren inguruan egiten dituzten ekarpenak aztertuz, ondo-rengo saioetan, jolas mota eta hori nola landu erabaki-tzen dute. (taldekatze modua librea edo proposatua…).

Jolas kooperatiboak noiz eta zertarako?

• Ikasturteari hasiera emateko: opor luzeak pasatu

Jolastuzikasten dugu

Saioa Uriarte

Arrasate Herri Eskola 1. Arrasate

JJoollaassaakk hhaauurrrraarreenn ggaarraappeenn

iinntteeggrraallaarrii eeggiitteenn ddiizzkkiioonn

eekkaarrppeennaakk aaiinnttzzaatt hhaarrttuuttaa,, eessaann ddaaii--

tteekkee nnaahhiittaaeezzkkoo eettaa eezziinnbbeesstteekkoo jjaarr--

dduueerraa ddeellaa ggiizzaa ggaarraappeennaarrii bbeeggiirraa.. JJoo--

llaassaa hhaauurrrraarreennttzzaatt eezz ddaa bbeerree bbuurruuaa

aaddiieerraazztteekkoo mmoodduu bbaatt ssooiilliikk,, aauuttoo--

aauurrkkiikkuunnttzzaarraakkoo,, mmiiaakkeettaarraakkoo eettaa

eessppeerriimmeennttuurraakkoo aauukkeerraa eerree bbaaddaa,,

sseennttssaazziiooeenn,, mmuuggiimmeenndduueenn eettaa hhaa--

rrrreemmaanneenn bbiittaarrtteezz

Josune Etxaberen argazkia

1 Uribarri, 36. 20500 ARRASATE. Tfonoa.: 943-79.77.74Helbide elektronikoa: [email protected]

JOLAS KOOPERATIBOA


45

modua eta gainera eguneroko hezkuntza praktikakguztiak errespetatzen duten ordenamendua dela adie-razten digu.

Ondoren, jolas kooperatiboak hasi baino lehenago,saioa behar bezala burutzeko bete behar ditugunarauak azaltzen ditugu (batez ere lehenengo saioetan):

• Denok parte hartu behar dugu.

• Ezin da minik egin (mina egiteko era ezberdinak az-tertzen ditugu: fisikoak eta min emozionalak).

Saio horiek hainbat eratara bukatzen ahalegintzen ga-ra, bata izan daiteke mandala bat egiten, musika lasaibatekin girotuta eta bestea erlaxaziozko ariketa batproposatuta. Azkenik, eta ekintzari bukaera emateko,jolasean gertatu denaren inguruan hausnarketa egitendugu, saioa gidatzen duen irakasleak ikasleei berriroborobilean jarri daitezela eskatzen die eta gogoeta ho-ri galderen bidez aurrera eramaten da. Hausnarketahonen ardatza da eskaintzea ikasleei beraien eta bizi-ki esperimentatu dituzten eta hainbeste kostatzenzaien sentimenduez hitz egiteko abagunea, eta unehori, hain zuzen ere, bertan bizi izan diren egoereiadostutako irtenbideak bilatzeko aprobetxatzen dugu.

Jolastuz ikasten dugu


44

bat atera daiteke, eta hau bizitza etengabeko aldaketadela ahaztu gabe, abiapuntu bezala hartu dezakegugure jolasen programazioa egituratzeko.

• Ikasturtean zehar ikasle berriak ikasgelan inte-gratzen direnean (etorkinak, eskolaz aldatzen di-renak...): Egoera hau ez da erraza izaten, batez ere,eskolara datorren ikasle berriarentzat. Horregatik,gure eskolara ikasle berri bat etorriko dela dakigu-nean Harrera Plana jartzen dugu martxan. Plan ho-rren bidez, ikasle berri hau zein egoeratatik datorren,nondik datorren eta abarreko informazioa jaso on-doren, ikaslea integratuko den gela horretan enpatialantzen duten hainbat jolas proposatzen ditugu (rol-playing-ak...). Izan ere, jolas hauen bitartez ikasleberri hori nola sentitu daitekeen eta egoera hori ho-betzeko zer izan daitekeen lagungarria pentsatu etasentitzen badugu, gure jarrera ikasle berri honekikolagungarriagoa izango da beti. Horretaz gain, gukuste dugu kohesio zein kooperazio jolasak egiteaoso lagungarria dela ikasle berria eskolatzen den le-henengo egunean.

Ikasturtean zehar eskolan (ikasgelan, jangelan, pasabi-deetan, autobusean...) sortzen diren gatazkak aprobe-txatuz, rol-playing-ak antolatzen ditugu eta egoera haubizi duten ikasleen sentimenduak, egoeran ematen di-ren jarrerak aztertu eta irtenbideak bilatzen ditugu de-non artean, aurre-iritziak, errua egozteak saihestuz etaikasle bakoitzak duen erantzukizunaz ohartaraziz.

Jarduera horietan irakasleak ez du gidoi-eredurik ja-

rraitzen eta galderen bitartez saiatzen da ikasleengan-dik egoera horren mamia azaleratzen momentu guztianerrespetuzko jarrerak bultzatuz eta besteenganako le-poratzeak berehala moztuz. Izan ere, jarduera hauetanezin da inola ere onartu proposatzen den egoera horipertsonalizatzea.

• Ikasturte bukaeran ikasle bati hurrengo urteanmaila berean gelditzeko aukera ematen zaionean:Ikasturtea amaitu baino lehen tutoreak ikasle horrekinhitz egiten du eta bere erabakiaren berri ematen dio.Ikasle hau zein gelatan egongo den erabaki ondoren,ikasleak utziko duen gelan agurra emateko prestatzendira, eta ikasle berria hartuko duen ikasgelan, ikasle be-rria hartzeko prestatuko dira. Horretarako, bada, rol-playing-ak, enpatia lantzen duten jolasak, talde kohe-sioa lantzeko jolasak oso tresna baliagarriak direla us-te dugu.

• Ikasturteari amaiera emateko: Ezinbestekoa daikasturteari amaiera ematea errespetuzko giro lasai ba-tean. Horretarako, eta frogatu dugun bezala, ikasturteamodu oso politean bukatzeko aukera ematen dizu tal-de kohesioa lantzen duten jolasak ikasturte amaieranegiteak.

Saio baten deskribapena

Ikasleak bere lekuetan jarrita daudela isiltasun osoa lor-tu arte ez da saioa hasten. Saioaren azalpena emate-ko ikasleak biribilean esertzen ditugu. Askotan ikasle-en esertzeko modua neskak alde batetik eta mutilakbestetik jartzea izaten zenez, ikasleak adinaren arabe-ra, eskuinetik ezkerrera, eta zaharrenetik gazteenera,biribilean ordenatzea erabaki genuen. Izan ere, adinaizaten da denok berez onartzen dugun ordenatzeko

PPrrooggrraammaazziiooaa eezzbbeerrddiinnaa ddaa

ggeellaa gguuzzttiieettaann.. IIzzaann eerree,, ggee--

llaa bbaakkooiittzzaakk ddiittuueenn bbeehhaarrrraakk eezzbbeerr--

ddiinnaakk iizzaatteeaazz ggaaiinn,, bbiizziittzzaa eetteennggaabbee--

kkoo mmuuggiimmeenndduuaann ddaaggooeenneezz,, ggeellaa bbaa--

kkooiittzzaakk bbiizzii dduueenn mmoommeennttuuaa eetteennggaa--

bbee aallddaattuuzz ddooaa eettaa hhoorrrreekkiinn bbaatteerraa,,

ddiittuueenn bbeehhaarrrraakk eerree bbaaii..

SSaaiioo bbaakkooiittzzeeaann ggeellaakkoo ttuu--

ttoorreeaa eettaa bbeehhaattzzaaiilleeaa eeggoo--

tteenn ddaa.. AAzzkkeenn ffiigguurraa hhaauu eezziinnbbeessttee--

kkooaa ddeellaa iirruuddiittzzeenn zzaaiigguu,, iikkaasslleeeenn aarr--

tteeaann eemmaatteenn ddiirreenn mmuuggiimmeenndduuaakk bbee--

hhaattzzeeaa bbaaiittuu aarrdduurraa nnaagguussiiaa

JJoollaass kkooooppeerraattiibbooaakk oossoo

ttrreessnnaa bbaalliiaaggaarrrriiaa ddeellaa uussttee

dduugguu iikkaasslleeeenn aarrtteekkoo hhaarrrreemmaannaakk

nnoollaakkooaakk ddiirreenn eezzaagguuttzzeekkoo.. JJoollaass kkoo--

ooppeerraattiibbooeenn bbiiddeezz iikkaassggeellaann hhaarrrree--

mmaanneenn eerrrraaddiiooggrraaffiiaa bbaatt aatteerraa ddaaiittee--

kkee,, eettaa hhaauu bbiizziittzzaa eetteennggaabbeekkoo aallddaa--

kkeettaa ddeellaa aahhaazzttuu ggaabbee,, aabbiiaappuunnttuu bbee--

zzaallaa hhaarrttuu ddeezzaakkeegguu gguurree jjoollaasseenn

pprrooggrraammaazziiooaa eeggiittuurraattzzeekkoo

Josune Etxaberen argazkia

JOLAS KOOPERATIBOA



46

Helduekin jolastea

Harritzeko kontua gerta daiteke pertsona helduekin jo-lastea, are eta gehiago heldu horiek hezteko arteandihardutenean. Garapenarekin loturiko Intered-en go-bernuz kanpoko erakundean orain dela hamar urte ha-si ginen hezitzaile, aisialdiko monitore eta, oro har, bes-tela jokatzeko edo jolasteko prest zeuden pertsona hel-duentzako jolas kooperatiboen lantegiak antolatzen.Geroztik, urtero-urtero bi lantegi antolatu izan dugu etaia denetan bete egin dira, pertsona batzuk bertan par-te hartzeko gogoz baina ezinean direla.

Zer esan nahi ote du horrek? Gertakariaren interpreta-zio oinarri bat hauxe izan daiteke: hezitzaile garenez,gureganaino iristen diren haur eta gazteek orain arte-koa bezain lehiatsua izango ez den beste modu batezjolasteko bizipena izan dezaten nahi dugu, hainbat ba-lio helarazten dizkiegun bitartean.

Era kooperatiboan jolasteaz ari garela, lehen-lehenikjolasteaz ari gara, hots, gozatzeaz. Bigarren faseko gal-dera: nola disfrutatzen dugu, bakoitzak bere aldetik ira-baziz edo batak bestea lagunduz, gainerakoek egin etaesaten dutenari adi, denok irabazle gertatzeko aukeraemango diguten estrategien bila goazela, elkarrekin jo-an ere.

Hezitzaileekin jolastea

Hezitzaile alorrean bilduriko eskarmentuak diosku ga-rrantzi handikoa dela helduen artean ere jolastea. Mo-

nitoreek, maiz, formazio-lantegi bat ebaluatzean hone-la diote: “Aspaldi ez nintzen jolastu berdinen artean,gehienetan nire ardurapeko haur eta gazteekin aritzennaiz jolasean, eta, horrenbestez, ezin naiteke kokatuberdintasun mailan, arauak bete daitezen, elkarri minegin ez diezaioten eta antzekoak begiratu behar izatendut beti.”

Jolas kooperatiboek bere baitan potentzialtasun izuga-rria dute, gure iritziz: lanabes zoragarri, erraz, naturalhorrek bizitzaren zerbitzurako sakontasun handiko me-zuak biltzen ditu, hala nola, elkarrekin zerbait sortzeamesedegarriago eta aberasgarriagoa dela bizi izatea,gure artean komunikatzeko ditugun forma desberdine-kin gozatzea, bata bestearen erritmoak errespetatzeaelkar zapaldu gabe, den-denek daukatenik hoberenataldearen zerbitzura jarriko dutela jakinik...

Jolas kooperatiboen lantegi baten ebaluazioa egitean,emakume heldu batek aitortu zigun berak jasotako he-ziketa irabaztekoa izan zela baina jolastea gozatzekoaprobetxa zezakeela deskubritu zuela formazio lante-gian ari zelarik. Emakume horrek zer pentsa eman zi-gun pertsona guztiei; ondo gustura egongo ginateke gu-re haur eta gazteek beste horrenbeste pentsatuko ba-lute. Badugu ingelesez, matematika eta beste hamaikaikasterik; jolasean arituz gero, seguru ikasiko dugu.

Zergatik jolastu, zergatik jolastu kooperatiboki?

Irabazteko presiopean ito ordez, parte hartzeko atsegi-na sentitzeak tentsioak askatzen ditu. Jolas fisiko ba-

Hezitzaileekinjolastea

Josune Igoa

InteRed-Kometa 1. Donostia

tzuek, gainera, energia asko askatzeko aukera ematendutenez, lasaitu egiten dute jokalaria. Helduek jolaste-ko arauak ondo uler ditzaten berariaz zaintzen dugu.Arauak ondo uler ditzaten hirutan, lautan eta beste as-kotan ere errepikatzen diegu, beharrezkoa denean.Izan ere, helduok batzuetan ez dugu jolastu nahi izatenegin behar dena ulertzen ez dugulako, barregarri gera-tzeko beldurrez. Horregatik errepikatzen dugu arauakulertu behar direla eta norbera libre dela parte hartukoduen edo ez deliberatzeko. Jolas bat ez gustatzeki, minhartzeko beldurrak egoteko edo egun txarra edukitze-ko eskubidea dugu… Jolasa, libreki eta borondatezhautaturiko gozatzeko jarduera izan behar da; hortikbakarrik lagunduko digu partaideen arteko harremanharrigarri, mesedegarri, zintzoak eraikitzen.

Aukera izango al dugu "geure" proiekturik txertatzeko,gustukoa dugun hezkuntza-eredutik ahalik eta gertue-nekoa izaki, haurrei biharko munduan bizitzeko eta era-

HHeezziittzzaaiillee ggaarreenneezz,, gguurreeggaa--

nnaaiinnoo iirriisstteenn ddiirreenn hhaauurr eettaa

ggaazztteeeekk oorraaiinn aarrtteekkooaa bbeezzaaiinn lleehhiiaa--

ttssuuaa iizzaannggoo eezz ddeenn bbeessttee mmoodduu bbaatteezz

jjoollaasstteekkoo bbiizziippeennaa iizzaann ddeezzaatteenn nnaahhii

dduugguu

InteRed-Kometa elkartearen argazkia

1 www.kometak.com

JOLAS KOOPERATIBOA


49

Hezitzaileekin jolastea


48

bakiak hartu ahal izateko benetako baliabideak eman-go dizkiena? Hein batean gurea izango den proiektu bat—umila, dudarik gabe, eta akastuna—, estimulagarriagure baitan ditugun balioen arabera: elkartzea, parte-katzea, sormena, agian egiazko zoriontasuna, akasojustizia ere bai, edo demokrazia. Gure seme-alabei ja-teko zernahi ematen ez diegun bezala, zeinahi jolasedo jostailu ere ez genieke eman behar. Gozatzeko, zo-riontsu sentitzeko aukera emango dieten jolasak es-kainiko dizkiegu: horrelakoetan umeek asmatu, sortuegiten dute, gainerakoekin berdintasunezko harrema-netan jardun eta dinamika aberasgarrietan aritzen di-relako.

Esperientzia mesedegarriak heziketazentro zenbaitetan

EAEko heziketa zentro batzuetan, lehen eta bigarrenmailako hezkuntzan, jolas kooperatibo fisiko eta ma-haikoak baliatzeko esperientzia gorpuztu dute, arazoedota liskarren bake-giroko konponbidea bilatzeko.

Nabarmendu diren aspektu lagungarrietako bat mate-riala izan da, faktore motibo-emaile den aldetik. Izanere, mahaiko jolas kooperatiboetako batzuk biziki era-kargarri, ikusgarri eta kalitatedunak dira. Hezitzaileek,

era berean, jolas fisikoen kasuan, gazte eta helduei ba-liabide gehiegi gabe jolasten ikasteko ematen zaien au-kera balioztatzen dute. Era berdinean baloratzen da jo-las horietako askok dakarten berritasuna eta agintzenduten mentalitate-aldaketa: fitxa guztiak denenak iza-teak, adibidez, ohiko dinamika indibidualista hautsi egi-ten du.

Baita zailtasunik ere

Kasuren batean, hezkuntza formalean bereziki, biga-rren mailako ikasleekin jarduera kooperatiboen saioaegitearen aurrean irakasleak seguru ez daudela hau-teman izan dugu, era desberdinetako arrazoiak dire-la medio: ikasleen ezaugarriengatik, jolas edo jokoabera ez menderatzearren, "polizia" rola hautsita, jolaseta distentsio-saioa girotzera pasatu behar izateaga-tik. Irakasle batzuentzat zaila da klasean bertan jo-lastea eta, ondorioz, lanean aritzeko edo ikasleekinerlazionatzeko bi modu horiek uztartzea ere zaila ger-ta dakieke.

Zenbaitetan irakasleak prestakuntza pedagogiko mu-gatu edo erabat teknikoa baizik ez du. Era berean, ikas-learen motibazio eskasa ere atzeman izan da: beraknahitaez hartu behar du parte. Bestetik, curriculum alo-rreko desdoitzeak direla bide, helburuek alor akademi-ko hutsari gehiago heltzen diote, gutxieneko mailara iri-tsiko bada; horrelakoetan, balioetan heztearen aurretikezagutzak eskuratzea lehenesten da. Beste batzuetan,egokiera zail eta delikatuak sortzen dira hamaika fak-toreren ondorioz, hala nola ikasleen arteko harrema-nak, famili egoera bereziak, etc. Zailtasunak, era bere-an, talde handian jarduerak garatzeko: ikasle asko etamaterial urri, alegia. Ikasle-irakasleek, jolasaren alder-di ludiko hutsa aintzat harturik, hezteko lanabes gisahartuko ez ote duten arriskua ere hauteman da.

Jolas kooperatiboek daukaten altxorra atzematea

Gipuzkoako hainbat eskola txikitan lanean diharduenaholkulari bati2 galdetu nion zergatik erabili izan dituenurte askotan mahaiko jolas kooperatiboak. Eman didanlehen arrazoia: “Denok disfrutatzeko, haurrek eta nik".Hurrengo arrazoiak ere eman ditu:

• Elkarrekin jolastu eta elkarrekin helburua lortzeak,parte hartzen dutenen auto-estimazioa altxatzen du etaaniztasuna sustatzen du. Batak bestea lagunduz gero,bata eta bestea oso-oso desberdinak badira ere, ba-koitzak izango du taldean bere tokia.

• Mintzaira alorrean biziki mesedegarriak gertatzen di-ra jolas kooperatiboak. Jolasteko garaian hitz soilakikasiz errazkiago ikasten dute euskaraz haur etorkinek.

• Ikasgelan sortzen den giroa harremanetan aritzekoeta ikasteko egoki-egokia da.

• Ikasle-irakasleek une magikoak bizi ohi dituzte.

• Haurren autonomia sustatu egiten da horrela. Jolasaikasi eta jostatzen ikasitakoan, irakasleak badu beste-lako zereginetan edo arreta berariazkoagoan aritzekobetarik.

• Ikasle nagusiak txikiari irakats diezaioke; horrela ema-ten dizkion protagonismoak eta ardurak hazarazi egi-ten dio.

• Taldeko partaide bihurtzea, sormena eta denen ideienadierazpena sustatzen dira horrela.

Ikasgelan bertan eta hortik kanpoan jolas kooperatibo-ak baliatzen dituztenen gogoeta horiek entzun eta es-karmentua ikusirik, gai horren hezte-potentzialarekinsaiakuntzak egitea merezi duelakoan nago. Hemendik,ene inbitazioa saia eta goza zaitezte horietan.


GGuurree sseemmee--aallaabbeeii jjaatteekkoo

zzeerrnnaahhii eemmaatteenn eezz ddiieegguunn

bbeezzaallaa,, zzeeiinnaahhii jjoollaass eeddoo jjoossttaaiilluu eerree

eezz ggeenniieekkee eemmaann bbeehhaarr.. GGoozzaattzzeekkoo,,

zzoorriioonnttssuu sseennttiittzzeekkoo aauukkeerraa eemmaannggoo

ddiieetteenn jjoollaassaakk eesskkaaiinniikkoo ddiizzkkiieegguu::

hhoorrrreellaakkooeettaann uummeeeekk aassmmaattuu,, ssoorrttuu

eeggiitteenn dduuttee,, ggaaiinneerraakkooeekkiinn bbeerrddiinn--

ttaassuunneezzkkoo hhaarrrreemmaanneettaann jjaarrdduunn eettaa

ddiinnaammiikkaa aabbeerraassggaarrrriieettaann aarriittzzeenn ddii--

rreellaakkoo

2 Mila Esker, Itziar Mugika

JOLAS KOOPERATIBOA


51

BALIABIDEAK


50

Intered elkartea partaide da nazioarteko garapenerakosare solidario batean, helburu duena bizimodu duina-go bat. Sare horren barnean, jolas kooperatiboek hez-kuntzan duten garrantzia sustatzen arduratzen da. Jo-lasaren bitartez hainbat balore zabal daitezke, besteakbeste, lankidetza, kooperazioa, tolerantzia, komunika-zioa, gatazkak gainditzeko moduak bideratzea, auto-estimua eta auto-kontrola areagotzea…

Kometa, jolas kooperatiboen etxean, adin guztientzako(hiru urtetik hasi eta helduentzako ere) jolasak daudeeskura. Jolas kooperatiboek dituzten ezaugarriak bes-teak beste hauek dira:

• Taldean jolastu egiten da eta partaide guztiek helbu-ru bera dute; guztiek irabazten edo galtzen dute. Inorez da kanpoan geratzen.• Jolasaren erronka kanpoan dagoen elementu batizango da (txapapotea, elur-jauziak, denbora…). Ho-nen kontra egin beharko dute eta ez beste partaide ba-ten kontra.• Elkarrekin eta lankidetzaz jolastuz gero, irabaztekoaukera gehiago dago.

Jolas kooperatiboen etxea, jolas ugari kontsultatzeko,sortzeko eta esperimentatzeko lekua da. Hauxe es-kaintzen du:

• Jolas kooperatiboko tailerrak: Intered-kometakoetxean edo beste elkarte, ikastetxe edo taldeen egoi-tzetan. Gehienetan formaziozko tailerrak helduei (gu-raso, irakasle, hezitzaile, aisialdiko begiraleei…) zu-

zenduta daude, baina antolatzen dira haurrentzako tai-lerrak ere, udal-programen bidez.

• Hitzaldiak: Jolasek eta bereziki jolas kooperatiboekhaurren hezkuntzan duten garrantziaz jabetzeko hi-tzaldiak.

• Jolasen mailegua: Pertsona edo taldeei zuzenduta.Bazkide eginez, maileguan har daitezke jolasak hamaregunerako.

• Hezkuntza garapenerako proiektuak: Beste GGKEbaten lankidetzaren bitartez, “Lehen hezkuntzazko so-lidaritatea eta kooperazio” eta “Elkartasuna eta Lanki-detza Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan” proiektuakantolatu dira. Jolas Kooperatiboetan oinarritutako gidapedagogikoak argitaratu dira.

• Salmenta zerbitzua: Jolas kooperatiboen etxeansalgai daude jolasak. Jolas horiek Europatik ekartzenditugu eta ez daude Euskal Herriko merkatuan. Ko-metan itzuli egiten dira arauak, euskarara eta gazte-laniara.

HelbideaIntered- KometaBengoetxea, 420004 Donostia

InformazioaTel: 943293847 E-maila: [email protected]

Jolaskooperatiboenetxea


622007ko ekaina

HEZKUNTZA FISIKOAESKOLAN

2009ko iraila jakingarriak

Documents