1912-2012 centenario da anexión do concello de santa maría de oza

1912-2012 CENTENARIO DA ANEXIÓN DE SANTA MARÍA DE OZA

Alejandro FerrantVista da Coruña (1891)

Museo de Belas Artes

A anexión de Santa María de Oza

«A todos os que a presente veren e entenderen, sabede: que as Cortes decretaron e Nós sancionado o seguinte:

Artigo 1º. Agrégase ao termo municipal da Coruña (sic) o de Santa María de Oza».

Isto dicía o 13 de xullo de 1912 a Gaceta de Madrid (agora Boletín Oficial do Estado) nun texto datado dous días antes e encabezado por «Don Alfonso XIII pola graza de Deus e a Constitución, Rei de España».

Era a anexión doutra Oza, a de Santa María , engulida hai agora cen anos pola Coruña que entón tiña 8 quilómetros cadrados, tres veces menos que os 24 de Santa María de Oza.

A porcentaxe era notablemente inverso na poboación, con case 50.000 veciños coruñeses fronte a uns 9.000 residentes de Oza.

Censo oficial do ano 1910 Habitantes de dereito

Parroquia de Sta. María de OzaParroquia de S. Vicente de ElviñaParroquia de S. Cristovo das ViñasParroquia de S. Pedro de Visma

Total do concello de Sta. María de Oza

1.9692.9552.8311.639

9.434

Total do concello de A Coruña 49.290

A Coruña pasou o día 1-10-1912 a tersegundo o censo de poboación

58.724Fte. INE

Ata 1912 o barrio de Elviña non pertencía ao concello de A Coruña. Este espazo e a gran maioría do territorio que actualmente ocupa pertenecían ao concello de Oza que comprendía as actuais parroquias de San Pedro de Visma, San Cristovo das Viñas, San Vicente de Elviña e Santa María de Oza.

Croquis ondese pode observar

a extensión e límitesdos dous concellos.No de Oza sinálanse

A súa división en parroquiasFte. Wikipedia

Plano da Coruña 1912momento en que se

producíu a anexión de Oza

A maioría do territoriodo concello de A

Coruña pertencía a Sta. María de Oza

Fte. IGN

Con aquela decisión das Cortes concluía un longo e polémico proceso de fusión de máis de dúas décadas entre un municipio urbano, como o coruñés, e outro rural onde a poboación dedicábase á agricultura e a gandería, é a horta do Concello da Coruña.

Límites aproximadosentre A Coruña e Oza.

fixado en 1890Fte. IGN

Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña

A división administrativa do Estado en concellos e provincias nace no século XIX.

Desde mediados dese século apenas houbo variación no número de concellos (97 concellos na provincia coruñesa en 1849 a 94 na actualidade) (ver cadro adxunto)

Aínda que non estaban claros os límites administrativos.

Nº Concellos galegos desde a súa creación ata a actualidadeProvincia Partido xudicial 1821 1834 1849 1994

A Coruña

Melide/Arzúa 17 10 10 10

Betanzos 14 10 10 10

Sísamo/Carballo 9 7 7 7

Vimianzo/Corcubión 14 8 8 8

A Coruña 6 7 7 6

Ferrol 19 8 8 7

Outes/Muros 14 4 4 4

Sar/Negreira 8 5 5 5

Noia 21 7 6 6

Poulo/Ordes 9 8 8 8

Ortigueira 19 8 5 6

Padrón 12 5 5 5

Pontedeume 11 9 9 9

Santiago 7 5 5 3

TOTAL 180 101 97 94

Lugo TOTAL 134 90 64 67

Ourense TOTAL 175 95 95 92

Pontevedra TOTAL 147 63 68 62

Galiza TOTAL 636 349 324 315

Elaboración propia sobre datos de X.R. Barreiro (1992) e B. López Morán (1994)


Houbo que esperar ata o ano 1889 para darlle unha solución.

Ese ano a Rexente, María Cristina (viúva de Afonso XII) na compaña do ministro de gobernación, Venancio González firman, en San Sebastián un Real Decreto por medio do cal establécese a obrigatoriedade de que tódolos concellos españois sinalaran os seus lindeiros.

Indicador da estradaA Coruña-Morás

situado no Birloque


Os marcos tiñan que ser de pedra labrada e ben chantados na terra. Desde cada un deberá ollarse o seguinte e, todos eles, terán fácil acceso para ás comprobacións en caso de dúbidas.

Os lindeiros do concello de Santa María de Oza foron establecidos de acordo co disposto no anterior Decreto, estaban situados da seguinte maneira:

1930. Ponte da Pasaxe


Pola banda de afora son case os mesmos que hoxe delimitan o actual concello de A Coruña cos seus veciños de Oleiros, Culleredo e Arteixo.

Pola banda de dentro, ou sexa entre Santa María de Oza e A Coruña (véxase plano anterior) foron fixados mediante cuarenta e seis marcos de pedra labrados e chantados na superficie.

A descripción que vén a partir de agora sirve para establecer cales eran os límites entre estes dous concellos veciños.

Exemplo de marco que establece os límites

administrativos ou de propiedade


Para facer esta delimitación o día 21 de xullo de 1890, constituíse enriba da ponte de Monelos unha Comisión formada por membros de ámbalas dúas corporacións municipais e mailos peritos. A Comisión da Coruña estaba encabezada polo Alcalde Marchesi Dalmau e a de Santa María de Oza polo seu que era José Sánchez Seoane. Acordaron escomenzar a partilla por San Roque de Afora e fixeron o itinerario seguinte:


O marco primeiro o colocaron na praia de San Roque de Afora e na mesma desembocadura do regato. Seguiron o regeiro arriba, deixando ó mesmo de fronteira, ata chegar á pontiña da estrada que vai ós fortes de san Pedro. Dende este novo marco a liña divisoria arrinca cara o Monte de Santa Margarida, deixando Peruleiro en A Coruña e A Gramela en Oza. Seguen facendo diferentes currunchos pola Agra do Orzán arriba ata acadar a estrada de A Coruña a Fisterra e cruzan a mesma chantando un marco en cada un dos dous foxos da mesma, deixando o Ventorrillo en Oza e Santa Margarida en A Coruña. Seguen cos marcos cara ó Borrallón deixando no concello de Oza os lugares de Enfesta, Outeiro, Borrallón e Vioño. Adxudicaron ó concello de A Coruña os lugares de Nelle maila Coiramia.

Cala de San Roque de Aforaonde se iniciou o deslinde en 1890


Despois a liña divisoria vai frente a ponte de Monelos, cruzando a estrada de A Coruña ós Baños de Arteixo no lugar do Espiño deixa parte deste lugar en Oza e o resto no territorio, mailas vivendas, no municipio coruñés. Acada o campo da Victoria deixando ás vivendas deste rueiro no territorio coruñés. Seguidamente os marcos forman unha fileira cara as Laxes de Orro ata acadar a muralla da Granxa Agrícola e percorren esta deica chegar a cabeceira que da fronte a Ponte da Pedra. Dende esta esquina xira noventa graos deica chegar ao río Monelos.

Rúa Río Monelospor debaixo vai este

canalizado. Servía de linde entre Oza e A Coruña

na zona da Gaiteira

Areal de San Diegoonde desemboca o río Monelos

Fotografía de Alberto Martí (1950)


Dende este punto o río Monelos fai fronteira entre os dous concellos ata chegar a súa desembocadura na praia de San Diego. Polo tanto a Granxa Agrícola queda dividida unha parta da mesma en cada concello. Deixa no concello de Oza os lugares de Muíños, Monelos, Cubela e A Gaiteira e no da Coruña: Castaños, Campos da Victoria, rúa de Cabaleiros e curralóns de Catro Camiños.

Estes lindeiros municipais tiveron unha vixencia de 22 anos, pois no ano 1912 quedaron anulados pola anexión de Santa María de Oza pola Coruña.

1907. Corralón da Gaiteira.Festexos da CoruñaFotografía de Pedro Ferrer

Conflitos entre veciños A desaparición de Santa María de Oza, débese

fundamentalmente á presión da clase dirixente comercial e industrial coruñesa que precisaba de espazo para extender a súa actividade económica. Principalmente na parroquia de Oza e polo lado de Catro Camiños e a Gaiteira onde se desenvolvía a actividade industrial, portuaria e ferroviaria da localidade.

Por outro lado, a expansión demográfica de A Coruña necesitaba de novos ensanches urbanos para extender este crecemento.

DARSENADE

INDIASFábrica Tabacos

Illa de xudeus

San DiegoRefinería de petróleoCorralónGaiteira

Rúa Gaiteira

Límite entre Santa María de Oza

e A Coruña

Conflitos entre veciños Os últimos anos do século XIX e comezos do XX,

no concello de Oza foron un continuo problema co cesamento de cargos e inspeccións administrativas.

En 1884 despois dunha inspección fiscal, o Goberno Civil suspende as actividades do concello por irregularidades. Isto levou ao abandono administrativo, á falta de recadación de tributos entre os veciños e ás débedas con facenda e outros organismos por valor de máis de 54.000 pesetas, moito diñeiro nestas datas.

Fonte no parque de Oza

Conflitos entre veciños Os últimos anos do século XIX e comezos do XX,

no concello de Oza foron un continuo problema co cesamento de cargos e inspeccións administrativas.

En 1884 despois dunha inspección fiscal, o Goberno Civil suspende as actividades do concello por irregularidades. Isto levou ao abandono administrativo, á falta de recadación de tributos entre os veciños e ás débedas con facenda e outros organismos por valor de máis de 54.000 pesetas, moito diñeiro nestas datas.

Conflitos entre veciños En 1887 agrávase a situación. As elección municipais

son declaradas núlas polo gobernador civil. É inhabilitado e destituído o goberno municipal e nomeado un novo alcalde interino. Durante este tempo a casa consitorial cambia de ubicación varias veces, desaparece documentación de bens e aproveitando isto o concello de A Coruña cambia os marcos dos lindes na zona da Palloza, dando lugar a unha posterior denuncia efectuada polo párroco Lino Mª Ferreiro. Foi resolta a favor de A Coruña e a Palloza e os terreos colindantes aparecerán a nome do Sr. Marchesi Dalmau. Aquí instalarase a refinería da que era un dos seus propietarios.

Plano da Granxa Agrícola e imaxe de Monelos

Conflitos entre veciños En 1890, seis anos despois, Oza recupera

a corporación e salda débedas vendendo bens municipais. É, por outro lado, o momento en que se fixa o linde definitivo.

En 1907 trasládase o concello ao lugar da Moura (hoxe Avda. Fisterra). Ante as protestas veciñas alúgase un edificio no Montiño hoxe rúa Montes, para fixar a sé municipal. Este edificio existe aínda en ruínas.

Vista da zona de Monelos

Conflitos entre veciños En 1890, seis anos despois, Oza recupera

a corporación e salda débedas vendendo bens municipais. É, por outro lado, o momento en que se fixa o linde definitivo.

En 1907 trasládase o concello ao lugar da Moura (hoxe Avda. Fisterra). Ante as protestas veciñas alúgase un edificio no Montiño hoxe rúa Montes, para fixar a sé municipal. Este edificio existe aínda en ruínas.

Vista de Eirís

Conflitos entre veciños

Aproveitando o descontento existente polo cambio de ubicación do concello, os industriais promoven e con grande número de firmas solicitan a anexión da parroquia de Sta. María de Oza á Coruña.

Foi desautorizada dende Madrid, xa que das catro parroquias que forman o concello é a única que xeraba ingresos.

Vista de Visma

Conflitos entre veciños En 1909 o movemento pro-anexión de Oza insta

á alcaldía a levalo a cabo. A Coruña toma como exemplo a experiencia da

cidade de Vigo, xa que acababa de anexionar o concello de Bouzas. A corporación solicitou a documentación que tramitara o concello vigués para proceder dun modo semllante. Tamén en Madrid personaxes, como o deputado e editor xornalístico Fernández Latorre, buscaba apoios e influencias no senado e goberno para conseguir o obxectivo de anexión.

Personaxes durante a anexiónPersonaxes durante a anexiónXoán Rodríguez PazXoán Rodríguez Paz

Último alcalde de Oza. Médico de profesión. representante do partido liberal e monárquico. Contrario ao proceso de anexión.

Personaxes durante a anexiónPersonaxes durante a anexiónXosé Folla YordiXosé Folla Yordi

Alcalde de A Coruña, Elixido tras as eleccións de 1910 é único representatne do partido liberal na corporación e nomeado como consecuencia do enfrontamento entre conservadores e republicanos nesta. dimite en agosto de 1912 xusto cando se produce a anexión de Oza.

Personaxes durante a anexiónPersonaxes durante a anexiónXosé Martínez FontenlaXosé Martínez Fontenla

Alcalde accidental de A Coruña no momento da anexión. Republicano, primo do alcalde de Oza, preside xunto a este os actos de anexión.

Personaxes durante a anexiónPersonaxes durante a anexiónXoán Fernández LatorreXoán Fernández Latorre

Deputado en Cortes e gran partidario e promotor da anexión de Oza. Fundador de La Voz de Galicia, que funcionaba como unha gaceta a favor da anexión.Fallece ese mesmo ano sen ser protagonista do acontecemento.

Banquete de celebración da fusión-anexión do concello de Santa María de Oza. O acto realizouse no desaparecido teatro Circo Emilia Pardo Bazán

Gravado da Torre de Hércules e selo do Concello de Santa María de Oza

Nas eleccións municipais de 1913, promóvese unha candidatura a favor dos intereses de Oza da que saíra elixido o exalcalde Xoán Rodríguez Paz como concelleiro de A Coruña

As parroquias do antigo concello de Oza: San Vicenzo de Elviña, Santa María de Oza, San Pedro de Visma e San Cristovo das Viñas

MEMORIA FOTOGRÁFICA

Imaxe de A Coruña desde o Montiño. Fotografía Hauser e Manet

Imaxe de A Coruña desde o Montiño. Fotografía de Pedro Ferrer

Imaxe de A Coruña desde o Montiño. 1926-1928

Castelo de San Diego derruído en 1960 para ampliación do porto industrial

Corralón da Gaiteira. 24/08/1907. Partido do Deportivo da Sala Calvet, denominación de entón do equipo coruñés, e o Pontevedra Sporting Club. Un ano despois de constituírse o club. O encontro celebrouse neste corralón (cando Riazor non existía) formou parte do Campeonato de Galiza e Asturias. Gañou o Pontevedra por 1-2. Neste torneo tamén participou o Fortuna de Vigo, xerme do actual Celta.. Fotografía de Pedro Ferrer

1907. Corralón da Gaiteira.Fotografía de Pedro Ferrer

1907. Corralón da Gaiteira.Carreira Ciclista. Festexos da CoruñaFotografía de Pedro Ferrer

Corralón da Gaiteira. Torneo automobilístico.Festas da CoruñaFotografía de Pedro Ferrer

1907. Corralón da Gaiteira.Festexos da CoruñaFotografía de Pedro Ferrer

1907. Estación do Norte. Rúa AlcabaleirosFotografía de Pedro Ferrer

1950. Estación do Norte. A Cubela

1970.A Cubela, Foto Blanco

Os Castros. Anos vinte

Unha Quinta nos Castros. Anos vinte

Faro de Oza

Capela de Oza

1912. Sanatorio Marítimo de Oza

Lazareto de Oza, 1918. ARG

Sanatorio de Oza, 1920, Pedro Ferrer

Xardín do Santarorio Marítimo de Oza. 1920

Sanatorio de Oza. 1920

Sanatorio e praia de Oza, 1935, ARG

Praia de Oza, 1957. Foto Blanco

Praia de Oza na actualidade

Escola de Fisioterapia.Antigo sanatorio

Hospital de Oza.Actualidade

Xardíns de OzaActualidade

Santa Cristina Ponte da Pasaxe

As Xubias

A Pasaxe, 1916. ARG

As Xubias, 1936, ARG

1960. Casablanca, As Xubias

1930. As Xubias

As Xubias

Monelos

Avda. de Monelosna actualidade

Avda. de Monelos,1967

Monelos

Parque de Oza

Avda. de Alfonso Molina1960. Atravesando A Granxa

Elviña, 1959

Elviña, 1972

Fábrica de Armas e Palavea, 1966

Campus de Elviña

Palavea, 1920

Palavea

Castro de Elviña

Eirís

A Silva

Resto do Muíño da Gramelano parque de Santa Margarida.Foron trasladados en 1983 aoabrír a rúa Alcalde Lens coa intenciónde restauralos

O río Mesoirocanalizado pola zona

de Someso

Someso

Mesoiro

Feáns

San Pedro de Visma

Vista do Monte San Pedrodesde Riazor

Labañou

Eirís

A Silva

San Roque, 1929. ARG

Cidade Escolar, 1972

San Roque

Vioño

Peruleiro

San Pedro de Visma

O Portiño

Agra do Orzán

1912-2012 centenario da anexión do concello de santa maría de oza

Education