183. ZENBAKIA. EURO BAT2009ko ABENDUA

www.baleike.com

ZU

MA

IAK

O H

ILA

BE

TEK

AR

IA

B I Z I B E R R I A C A L C U T T A N

ASTERIX ZUMAIAN

Asterix eta Obelixen abenturak zumaiarrei esker irakur daitezke euskaraz

BALEIKE

Erakusketak: • HONEK elkarteak Nikaraguan

bultzatutako nekazaritza turismo proiektuari buruzko erakusketa.

• Zubiak eraikitzen 09, Tindoufeko saharar errefuxiatuen bizimoduaz, eta Darahliko kideek 2009ko apirilean kanpalekuetara egindako bidaiaz.

Saharar herriaren aldeko janari bilketa eta senidetze kanpaina.2010eko mahai gaineko egutegia eta Darahlik egindako bidaiaren kronika jasotzen duen DVDa banatuko dira Torreberrira gerturatzen diren herritarren artean –aleak agortu arte–.

Lankidetza Astea 2009

Egitaraua:

Abenduaren 15etik 20ra Torreberrin, 18:00-20:00; asteburuan, 12:00-14:00/18:00-20:00

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 3

BALEIKE183A

ZA

LA a

. ho

rmaz

uri

herri aldizkariaForonda kultur etxeaOdieta, 2tel.: 943 86 15 45e-maila: aldizkaria@baleike.comArgitaratzaileaBaleike kultur elkarteae-maila: elkartea@baleike.comAdministrazio batzordea: Xabier azkue, Gurenda SerranoErredakzio taldea: Xabier aizpurua, imanol azkue, abelin linazisoro, ainara lozano lasa, aitor Manterola, Juan luis romatet, Miriam romatet, Peio romatet, arnaitz rubio eta Gorka zabaleta Diseinua eta maketazioa: roberto GutierrezHizkuntz zuzenketa: imanol azkuePublizitateatel. 943 86 15 45gurenda@baleike.comInprimategiaantza inprimategia(lasarte-Oria)Tirada800 alelege gordailua: SS-405/94iSSN: 1136-8594Baleikek ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik.

Argitalpen honen edizioko laguntzaile:

5baleike+

Asterix euskaraz, zumaiarrei esker

11erretratuaBIZI BERRIA CALCUTTAN

16izpiak eta hizkiakLUIS LLAVORI

19euskaraAhOTSAK.COM: ASKA ZAhARREAN UR BERRIA

24iritziaIZENAK, EZIZENAK ETA EZIN IZANAK

27kontakizunakAITA MARI,ITSASOKO SALBATZAILEAREN SONA

4 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A4 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

PUBL

IZIT

ATEA

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 5

ASTERIXEUSKARAZ, ZUMAIARREI ESKER

ILUSTRAZIOAK: ANDER hORMAZURITESTUA: BALEIKE

Asterix eta Kleopatra izan zen euskaraz argitaratutako Asterixen lehen albuma, 1976an, Iñaki Beobideren ekimenari

esker. Aurten, berriz, Asterixen 50. urtemuga ospatzeko kaleratu duten album bereziaren euskarazko bertsioa Joseba

Ossaren ardurapean egin da.

BALE

IKE+

Mende erdia bete da Asterixen lehen abenturak Pilote aldiz-karian agertu zirenetik. Handik bost urtera, 1961ean, Asterix le Gaulois lehen albuma argitaratu zen. Ordudanik, sekulako arrakasta izan dute galiarren abenturek mundu osoan zehar –325 milioi album baino gehiago saldu dira–, eta 107 hizkun-tza badakizkite jadanik Asterixek eta enparauek. Euskaraz ere badakite. 1976an ikasi zuten, Iñaki Beobide zumaiarrari esker. Aurten ere, 50. urtemugaren ospakizunetan, berriro zumaiar baten eskutik mintzo dira galiarrak euskaraz album berrian, Joseba Ossaren zuzendaritzapean euskaratu baita.

Iñaki Beobidek (Zumaia, 1934) ez zuen Asterixen berri, berak hala aitortuta, baina hutsune handi bat sumatu zuen 1970eko hamarkada hartan: “Haurrek euskaraz irakurtzeko materialik ez zegoen, eta hori konpontzearren pentsatu ge-nuen Asterixen komikiak argitaratzea”. Beobide kulturgin-tzan lan eskerga egindakoa zen ordurako, antzerkigintzan eta beste, eta liburuak argitaratzen zituen, argitaletxerik ez zuen arren. “Francoren garai haietan Información y Turismoko ministerioan agintzen zuen galiziar demokrata hark –Manuel

Fragak– ez zigun ezer argitaratzeko baimenik ematen. Ez dis-korik, ez libururik. Diskoak Kataluniako Edicsa argitaletxea-ren izenean egiten genituen, eta Asterixen liburuak, berriz, Mars-Ivarsekin, haiek ere Bartzelonakoak”. Beobide bana-tzaile gisa baino ez zen agertzen albumetan, aurretik , milioi bat pezetako isuna ordaindu behar izan baitzuen baimenik gabe Txillardegiren matematika liburu bat argitaratzeagatik.

Asterixen istorioen eskubideak zituen Parisko Dargaud ar-gitaletxeak, aldiz, ez zion inolako oztoporik jarri. Horrela ar-gitaratu zuen Asterix eta Kleopatra euskaraz, 1976an, katalu-niarren laguntzarekin. 3.000 aleko tirada egin eta denak agortu ziren. Arrakastak izan zuen segida, bi urteren buruan beste be-deratzi album euskaratu eta argitaratu baitzituzten. “Asterixen

Joseba Ossa: “Lana isilpean egin behar izan dugu. Debekatua genuen inori ezer esatea”

6 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

BALE

IKE

+

BALE

IKE

+

salmentetatik ateratako diruarekin ikastolentzako liburuxkak atera ahal izan genituen”. Beobideren eskutik argitaratutako albumen ondoren, hamarkada bat geroago, 1989an, beste 31 album argitaratu zituen Elkarrek. Eta handik beste 11 urtera, 2001ean, Salvatek argitaratu zuen beste bat.

50. urtemugan, berriro euskarazAurten Asterixen eta Obelixen abenturek 50 urte bete di-

tuztela eta, album berezi bat argitaratu dute mundu osoko hainbat hizkuntzatan, tartean euskaraz –oraingoan aldi be-rean, gainera–. Bada, album berri hau non euskaratuko eta Arroabeko Bakun enpresan, Joseba Ossaren gidaritzapean: berriro zumaiar bat tartean.

Oraingoan Espainiako ministerioarekin ez dute inolako arazorik izan, baina ohikoak ez diren zailtasunak izan dituzte itzulpen prozesuan. Lehenik eta behin, erabateko konfiden-tzialtasuna gorde behar izan dute, eta hori ziurtatzeko hainbat neurri hartu. “Itzulpena isilpean egin behar izan dugu. Erabat debekatuta zuten itzultzaileek inori ezer esatea”, azaldu du Ossak. Baina horrez gain, itzulpena zatika egin behar izan dute, ez baitzieten istorioa osorik bidali. “Aurrena zati bat,

gero beste bat, eta ordena jakinik gabe, nahasian”. Itzulpena amaitu arte ez zuten jakin istorioaren egitura osoa. “Istorioa egin ahala bidaltzen ziguten materiala itzultzeko, eta irudiak askotan amaitu gabe zeuden, batzuetan arkatzez marraztuta zeuden soilik”.

Gaztelaniatik eta frantsesetik itzulitaBeobideren garaian, Jesus Mari Arrieta eibartarra arduratu

zen Asterixen istorioak itzultzeaz. Orduan, gaztelania izan zuten abiapuntu. Beobidek gogoratu du oso garbi zutela eus-kara batuaren aldeko apustua. “Badakit gu hasterako Gabriel Aresti bera hasia zela bere aldetik Asterix euskaratzen, baina guk ikastoletan erabiltzen zen euskara nahi genuen, haurrek ulertuko zutena”. Bakunen egindako lanean, berriz, frantse-seko testu originalak izan dira oinarri. Ossak aitortu du zaile-na izan dela frantsesez egindako zenbait hitz-joko euskarara ekartzea. “Ezin da jatorrizkoa desitxuratu, baina hemengo irakurleek ulertzeko modua topatu behar da”.

Lan berri honetarako oso lagungarriak izan omen zaiz-kie lehendik, Beobideren garaian eta ondoren ere, egindako itzulpenak. «Oso txukunak dira hasierako itzulpenak. Pena izan da konfidentzialtasunaren kontuagatik haiei gure zirri-borroak bidali eta iritzia ezin eskatu izana”.

Kostaldeko trenaren bitxikeria1976ko lehen album hura Jesus Mari Arrieta eibartarrak

itzuli zuen, askotan Eibartik Donostiarako bidaia trenez egi-ten zuen bitartean. Eskuz idatzitako zirriborroetan trenaren astinduak ere nabari daitezke. Aurten Bakunek egindako itzulpenean ere kostaldeko trenak badu zerikusirik, Uxue Lasa itzultzaileak trenez egiten baitu egunero Debatik Arroa-rako bidaia.

Iñaki Beobide: “haurrek euskaraz irakurtzeko materialik ez zegoen, eta hori konpontzearren erabaki genuen Asterixen komikiak argitaratzea.”

8 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 9

BALE

IKE

+

10 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

PUBL

IZIT

ATEA

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 11

ERRE

TRAT

UA

Slumdog millioinaire pelikula ikusi al duzue?”, galdetzen du Iurrek. “Ber-din-berdina da”, dio. “Kalean nindoa-nean, espaloietan etzanda aurkitzen nuen jendea, hura zen beraien etxea, eta saihestu behar izaten nituen pasa ahal izateko. Autoan gindoazenean eskuak edo besoak falta zitzaizkien eskaleak inguratzen zitzaizkigun. Hiru hilabete eskaseko haurtxoa besotan zeraman umea ere ikusi nuen; atxi-murrak egiten zizkion negarrez has zedin. Truku guztiak dakizkite pena emateko. Hemen ere badugu pobre-zia, baina hangoa muturrekoa da. Denok joan beharko genuke Indiara behin bada ere, han bizi duten egoe-raz jabetzeko”.

2006ko udaberrian hartu zuen Iu-rrek Indiarako bidea. “Senarrak Az-peitiko Sarralle enpresan ingeniari

lanak egiten ditu eta Calcuttako lan-tegira joateko aukera eman zioten. Ez genuen duda handirik izan”. Calcutta-ra heltzean jaso zuen lehen inpresioa ez du sekula ahaztuko. “Ezin nuen imajinatu ere egin hain gogorra izan-go zenik. Beraien begirada hain da sa-kona, hunkitu egiten zaitu. Lehen hiru asteak negarrez igaro nituen; beldurra ere pasa nuen hasieran. Baina ohitu behar zara, derrigor, ezin zara eta egu-nero denengatik errukitzen egon”.

Indian igaroko zuen denboran zer egingo zuen jakin gabe egin zuen bi-daia. “Galdetzen zidaten ea zerbait ikasi nahi nuen edo nonbaiten lan egin nahi nuen. Naina lehenik eta behin ikusi nahi nuen han zer zegoen eta ha-ren arabera erabaki”. Kalkutara heldu eta hilabetera hasi zen txiroen eskola batean eta umezurztegi batean lagun-

BIZI BERRIA CALCUTTAN Bombay hiriko haur txiroek bizi duten egoera tamalgarriaz jabetzeko aukera izan zuen munduak Slumdog millioinaire pelikulari esker. Fabula baten moduan kontatuta bazegoen ere, film hark Indiako milioika haurrek pairatzen duen bizitzaren erretratua eskaintzen zuen. Bombaykoak ez, baina Indiako beste ertzean kokatuta dagoen Calcutta hiri erraldoiko haurren bizitza ezagutu zuen Iurre Eizagirrek herrialde hartan igaro zituen bi urteetan. Calcuttako umezurztegi bateko haurrak lagundu nahian, Nava Jeevan erakundea sortu du lagun eta familiarteko batzuekin.

TESTUA: JUAN LUIS ROMATETARgAZKIAK: gORKA ZABALETA ETA IURRE EIZAgIRRE

Iurre Eizagirre Nava Jeevan erakundeko kidea

Izena: Iurre Eizagirre.Adina: 32 urte.Lanbidea: diseinugileaIndia: bi urte igaro ditu Calcutta

hirian. Itzuleran Nava Jeevan erakundea sortu du, beste zortzi kiderekin.

Helburua: bertako umezurztegi batean gaixorik dauden haur batzuen tratamendua ordaintzeko dirua biltzea.

BI hITZETAN

12 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A12 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

ERRE

TRAT

UA

tzen. “Goizetan Ek Prayaas izeneko eskolara joaten nintzen. Haur pobreei laguntzeko dirudun batzuek sortuta-ko eskola da, ume horiek ezin dute eta ohiko eskoletara joan. Bertan, hindia, ingelesa eta matematika ikasten dute, bizitzan aurrera egiteko oinarrizkoak dituzten ikasgaiak. Dantza eta esku-lanak egiten nituen nik haurrekin”. Komunikatzeko arazoak izan zituen hasieran: “Haiek ingeles gutxi zekiten eta nik ez dakit hindia edo bengalera. Horren ondorioz, keinuen bitartez ko-munikatzen ginen”. Goizetan eskolara joaten zen, eta arratsaldeetan Shisu Bavan umezurztegian laguntzen zuen. “Kalkutako Teresa Amaren umezurz-tegia da. Han bat, bi edo hiru urteko haurrekin egoten nintzen; jolas egiten nuen haurrekin eta afaria ere ematen nien. Bai hemen eta bai eskolan gal-dera asko egiten zizkidaten. Pertsona desberdin bat ikusteak eta harekin egoteak ilusioa egiten zien”.

Indiako gizartearen bi muturrak ezagutzeko aukera izan zuen bi urte-ko egonaldian. “Calcuttan bi mundu daude: oso pobreak eta aberatsak; ez dago tartekorik, eta bi munduak eza-gutzeko aukera izan nuen. Gimnasioa eta igerilekua zituen urbanizazio on batean bizi nintzen eta txoferra ere banuen hirian ibiltzeko. Palazio ba-tean bizi zen lagun bat ere banuen eta astebete iraun zuen eztei batera gon-bidatu gintuzten. Baina oso pobreak ziren lagunak ere banituen. Adibidez, eskailera baten azpian bizi zen amona baten lagun egin nintzen; zuen gauza bakarra manta bat zen. Ordubeteko tartean, zilarrezko mahai tresnekin ja-

"Calcuttan bi mundu daude: oso pobreak eta aberatsak; bi munduak ezagutzeko aukera izan nuen"

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 13

14 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

ERRE

TRAT

UA

14 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

tetik, ezer ez zuen jendearekin egotera pasa zintezke”.

Indiak markatu egiten zaituela dio behin eta berriro, eta horren adibi-deak jartzen ditu: “Behin umezurzte-gian 12-13 urteko bospasei neska iku-si nituen. Adoptatuak izateko aukera guztiak galduta zituzten eta ziur aski etxea utzi beharko zuten. Arratsalde batean jolas parke batera eraman ge-nituen eta haiekin jolasean aritu ginen. Bueltakoan, neska horietako batek, Maria izenekoak, koilare bat eman didan; munduan zuen gauza bakarra zen eta eskerrak emateko oparitu egin zidan. Koilare hori da inoiz egin dida-ten erregalorik onena”.

Vidya (jakinduria hindieraz) neska txikiaren ama bihurtu zenean bizitza aldatu zitzaion Iurreri. “Indiara joatea erabaki genuenetik nire asmoa ume batekin itzultzea zen. Beti izan dut ume bat adoptatzeko gogoa eta hura aukera ona izan zitekeela uste nuen”.

Indian bertan egoteak berak umea adoptatzeko lagundu diela uste du. “Umezurztegiarekin harreman zuze-na izan dugu eta horri esker adopzio prozesua azkartu egin da. Urte eta pikoko prozesua izan da, baina esan daiteke azkar joan dela”. Neska bat adoptatzeko gogoa zuela dio Iurrek eta horretan ere zortedun izan dela esan daiteke. “Ume bat adoptatzen duzunean ezin duzu haurra aukeratu, baina nik nahiago nuen neska izatea, hango gizartean irteera gutxiago dute eta mutilek baino”. Vidyak hamaika hilabete zituen adoptatu zutenean eta abenduan hiru urte beteko ditu. Aza-rotik, gainera, anaia txikia du: Uday (egunsentia hindieraz).

Ume txiki baten ama izanda, egune-

roko bizitza aldatu zitzaion. “Lehen egunero joaten nintzen eskolara eta umezurztegira laguntzera, baina umearekin gutxiagotan joaten nin-tzen”. Vidya txikia izan zen Zumaiara itzultzeko arrazoietako bat. “Hango bizitza oso gogorra da eta ume bate-kin are gehiago. Txorakeria bat dirudi, baina han, adibidez, ezin zara pasea-tzera atera; urbanizazioko lorategian ibiltzen nintzen haur kotxearekin bueltaka. Hemen, berriz, mila gauza egin ditzakezu umearekin; parkera joan, adibidez”.

Beste neke bat sumatzen ere hasia zen: “Laguntza ematea ere ez zen ba-tere erraza. Eskua ematen bazenien, besoa hartzen zizuten. Ematen ze-nien gutxi hori ez zuten baloratzen;

"haurren tratamenduaren kostua ordaintzen lagundu nahi dugu"

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 15

ERRE

TRAT

UA

segituan gastatzen zuten eta gero eta gehiago eskatzen zuten. Hori ikusi-ta azkenean nekatu egiten zara. Argi dago dirua ematea ez dela laguntzea; laguntza beste modu batera eman behar da”.

Indiarekin duen harremana, baina, ez du mozteko asmorik. “Urte eta erdi da itzuli garela eta egunero gogora-tzen dut. Lagunak ere egin nituen eta baten alabaren ama pontekoa ere ba-naiz. Noizean behin hitz egiten dugu telefonoz eta diru pixka bat ere bidal-tzen diot, baina ez da gauza bera”.

Bizi berria2008ko ekainean itzuli zen familia

Zumaiara. Indiarekin duen sentimen-dua ez du aldatu, baina. Horren adibi-de da sortu berri duten Nava Jeevan (Bizi berria) gobernuz kanpoko era-kundea. “Handik itzultzerakoan argi nuen laguntzeko zerbait egin nahi nuela”. Ahizpa Rebekarekin, koa-

drilako kideekin eta lagun batzuekin hitz eginda, erakunde hau sortu dute. “Momentuz bederatzi kidek osatzen dugu, baina badago laguntza emateko prest dagoen jende gehiago”.

Shisu Bavan umezurztegiko bost haur laguntzea du lehen helburua erakundeak. Bi haurrek, Prasanjit-ek (zazpi urte) eta Tathagata-k (sei urte) talasemia izeneko gaixotasuna dute; Mampi Dolui-k (bost urte), Manashi-k (bederatzi urte) eta Joy-k (bost urte), berriz, HIESa. “Beraien tratamendua-ren kostua ordaintzen lagundu nahi dugu. Talasemia duten haurrek 140 euro behar dituzte odol-transfusio bakoitzeko, eta bizpahiru aldiz alda-tu behar zaie odola hileko, bestela hil egingo direlako. HIESaren eramaileek, berriz, 72 euro behar dituzte urteko. Umezurtzak direnez, gizarte seguran-tzak ez die laguntzen. Umezurztegiko arduradunekin harreman estua dugu eta badakigu bidaltzen dugun dirua

haur horiengana helduko dela”.Gabonen inguruan hasiko dute diru

bilketa: Santo Tomas egunean mahaia jarriko dute Azpeitian; bi egun lehe-nago, abenduaren 19an, Zumaiako Musika Bandak kontzertua emango du eta han jasotako dirua erakunde honetara bideratuko da. “Etorkizu-nera begira baditugu asmoak, baina oraingoz nahiago dugu mantso joan eta ikusi zer erantzun jasotzen dugun lehen bi ekintzetan”.

Proiektuan parte hartu nahi dutenek harremanetarako modu ugari dituzte: telefonoz (634454909), emailez (info@nava-jeevan.com) edo internet bidez (www.nava-jeevan.com). diru ekarpenak egiteko kontu korronte zenbakia honakoa da: 3035 0020 55 0201105218 (euskadiko kutxa)

16 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

argazkia eta testua Luis Llavori

IZPI

AK

ETA

hIZ

KIA

K

Udazkenean

Udazkenean, bai, udazkenean, inguruan dugun guz-

tia malenkoniaz blai egiten da, natura guztia hostoen

kolore okre, laranja, hori eta gorrixketan lehertzen da,

errekatxoetako ura nahasi egiten da goroldioaren ber-

dearekin eta zilar itxurako urki eta pagoen enborrekin.

Udazkenean, bai, udazkenean, soinuak atseginak

izaten dira, adibidez oinen azpian krak egiten duten

hostoen estalkiarena, edo uraren murmurioa, haitzen

artean bere bidea aurkitu nahian.

Urriaren hasieran, inguru idiliko horretan paseatzen

ari nintzela, nire oinekin zihoan itzalen ilunantzean,

konifero baso batetik hurre zegoen zelai batean,

Xerocomus Ferrugineus batzuk aurkitu nituen. Jateko,

erdipurdiko perretxikoak dira, baina argazkiak atera-

tzeko oso fotogenikoak, tonalitate anitzak eta forma

ugari dauzkatelako.

Eguraldia, egia esan, lainotsua eta freskoa zen, ez

zen egokiena han inguruan, perretxikoetatik hurbil,

hegan zebiltzan pare bat tximeletarentzat (Gonep-

teryx rhamni espeziekoak). Tximeleta hauetan, arra

kolore hori bizikoa izaten da; emea, berriz, kolore

zuri berdexkakoa. Naturak forma berezia eman die

kamuflatzeko, eta horregatik apenas bereizten diren

zuhaixketako hostoetatik, adarretan atseden hartzen

ari direnean.

Segituan konturatu nintzen tximeleten mugimenduak

oso mantsoak eta astunak zirela, geldialdiak luzeak

eta patxadatsuak egiten zituztela, eta makina pres-

tatu nuen 105 mm--ko objektiboarekin eta luzatzeko

uztaiarekin; halaber, inguru hura zipriztindu egin nuen

motxilan eramaten dudan prestakin batekin: ura,

azukrea eta eztia nahastuta, spray batean sartuta;

horrela, tximeletak entretenituta geratzen dira, liki-

doa xurgatzen, lasai, argazkiak ateratzen dizkiedan

bitartean.

Halako batean, tximeletako bat perretxikoetako baten

gainean jarri zen, eta argazkiak ateratzen hasi nin-

tzen; geroago, beste tximeleta etorri zen, eta pozak

egin zidan eztanda barrenean, biei batera argazkiak

ateratzeko aukera neukalako.

Gutxi gorabehera 45 argazki egingo nituen, mota guz-

tietakoak, eta halako batean, haserrealdi tankerako

baten ondoren, tximeletako bat hegan hasi zen…, eta

handik pixka batera bestea ere bai…, lehenengoak

alde egin zuen bide beretik joan zen bigarrena…,

etorritako bidetik.

18 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

PUBL

IZIT

ATEA

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 19

ASKA ZAhARREAN UR BERRIA TESTUA: XABIER AZKUE

ARgAZKIAK: JUAN LUIS ROMATET

Duela 3 urtetik datorren kontua da Zumaiako Udalak orain aurkeztu duen egitasmoa. 2006 amaieran beka deialdi bat egin eta gero, 2007an eta 2008an lantalde bat aritu zen adineko jendeari 23 elkarrizketa egiten eta Zumaiako hizkera aztertzen. Aurten, Badihardugu elkartearekin lortutako akordioari esker, beste 6 elkarrizketa egin eta transkribatu dira. Horrez gain, material guztia Interneten zintzilikatzeko prestatu dute.

Herri hizkera biltzeko lanak adina garran-tzia du egindakoa zabaltzeak eta ezagu-tzera emateak, gure hizkerari bizitasuna emateko eta iraunarazteko, eta horretara-ko aukera bikaina eskaintzen digu Inter-netek: testuak ikusi, elkarrizketak ikusi eta entzun... Elkarrizketen zenbait pasarte jarri dira denon eskura helbide hauetan:

www.ahotsak.com/zumaiawww.zumaia.net

Badihardugu elkarteko kideek herriko jende nagusia elkarrizketatu dute eta bi-deoz grabatu dituzte elkarrizketak. Ho-rrela, XX. mendeko bizimodua eta ohi-turak gordeko dituen datu-base digitala sortzearekin batera, Zumaiako euskalkia aztertu eta herriko ahozko artxiboa an-tolatuta geratuko da nolabait. Paperezko argitalpenekiko hainbat abantaila ditu webguneak, gainera, noiznahi egongo delako aukera gauzak zuzentzeko, osa-tzeko, gehitzeko eta abar.

Abenduaren 1ean udaletxean eginda-ko ekitaldian aurkeztu zuen Udalak web-gune hau eta, bide batez, esker oneko omenaldia egin zitzaien elkarrizketatuta-ko gizon eta emakume guztiei, Zumaia-ko ahozko ondarea aberasten lagundu dutelako. Ekitaldi hunkigarriaren amaie-ran, elkarrizketatutako guztiei norbera-ren bideoen kopiak biltzen dituen DVD bana eman zieten Udaleko ordezkariek, Iñaki Agirrezabalaga alkateak eta Nerea Epelde euskara zinegotziak. Pertsona

"herriak ez dira soilik etxeak, kaleak, plazak; bere hitzak ere badira, bagara"

EUSK

ARA

20 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 21

horietako lau hil egin dira tarte honetan —senitartekoek jaso zituzten kopiak—, baina zorionez haien ahotsa jasota gera-tu da; horrek ederki erakusten du egitas-moaren garrantzia.

Egitasmoa hobeto azaltzeko bideo labur bat bultzatu du Udalak eta Balei-kek landu du, Jon Maiaren laguntzarekin. Ekitaldian bertan erakutsi zen bideoa eta www.baleike.com gunean ere ikus daiteke. Lan horren esaten den beza-la, «herriak ez dira soilik etxeak, kaleak, plazak; bere hitzak ere badira, bagara». Beste herri askok bezala, Zumaiak bere hizkera du, zumaiera, bere hitz eta esaldi propioekin. Aurkezpenean Iñaki Agirre-zabalaga alkateak azpimarratu bezala, “Zumaiako Udalaren ahalegin handia egin du azken urteotan alor hori jaso eta ezagutarazteko, hitanoarekin eta toponi-miarekin bezalaxe”.

Grabazio hauek lagungarri izan daitez-ke ikastetxeetan gaia jorratzeko ere. Izan ere, duela urte batzuk euskara batua sor-

tzea beharrezkoa izan zen alor askotan euskaraz aritzeko, hedabide orokorretan eta irakaskuntzan esaterako; hala ere, ondorio ilunak ere izan ditu, adibidez herriko hizkera ezkutatzea, jende askok uste izan duelako «pobrea» zela, ikaste-txeen umeek ikasi dutenaren aldean, eta ez da hala. Herritarrak ez dira jabetu zer garrantzitsua den herriko hizkera trans-mititzea. Horregatik, garrantzitsua da zumaieraz hitz egiten dutenek hizkera horri eustea, seme-alabei eta bilobei hala egitea, eman dezaketen herentziarik poli-tenetakoa izango delako.

Arazo edo kezka hau ez da Zu-maiakoa bakarrik, eta Asier Sarasuak ekitaldian azaldu zuen Badihardugu elkartekoak beste herri askotan ere an-tzeko egitasmoekin dabiltzala. Material guztia www.ahotsak.com webgunean ari dira biltzen. Asierrek azaldu zuen bezala, «azken urteetan Euskal Herria asko aldatu da, zentzu guztietan, eta garrantzitsua da gaur egungo aitona-amonen hizkera eta bizimodua jasota gelditzea». Nolabaiteko etena sumatu zuten aitona-amona eta biloben arteko transmisioan eta lekukotasun hori ja-sotzea garrantzitsua zela ondorioztatu zuten.

Gure kulturaren ondare garrantzitsua da hizkera, agortzerik nahiko ez genu-keen iturria, gorde eta zaindu beharreko altxorra. Jon Maiak elkarrizketatuei es-kaini zizkien bertsoetako batek zioen be-zala, «Zuek zerate gure hizkuntzak duen San Juan iturria; aska zaharra badauka ere, beti dator ur berria».

"garrantzitsua da zumaieraz hitz egiten dutenek hizkera horri eustea, seme-alabei eta bilobei hala egitea"

EUSK

ARA

22 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

PUBL

IZIT

ATEA

BALEIKEren 2010ko EGUTEGIA OPARI!

Darahli’09Zubiak eraikitzen

Hirugarren urtez jarraian, Baleike Kultur Elkarteak mahai gaineko egutegia argitaratu du. Aurten Darahli elkarteak Saharara egindako bidaiako argazkiekin osatu dugu. Bazkideek doan jasoko dute etxean. Horrez gain, Lankidetza Astean ere banatuko da.

4 Saharan egindako argazkiak4 Herriko agenda4 Itsasaldien taula (ordua egokituta)4 Ilargia eta eguzkia

2009ko apirilean, Zumaiako 72 lagunek Saharako basamorturako bidea hartu zuten. Astebetez, Darahli elkarteak bultzatutako hainbat elkarkidetza proiektu burutzeaz gain, Saharako errefuxiatuen egoeraz jabetzeko aukera izan zuten.Egun haietako kronika jasotzen duen DVDa argitaratu du Baleike Kultur Elkarteak, Darahlirekin eta Udalarekin elkarlanean. Baleike Kultur Elkarteko bazkideek doan jasoko dute etxean. Horrez gain, Lankidetza Astean banatuko da erakusketetara hurbiltzen direnen artean.

24 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A24 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

IRIT

ZIA

Iragan asteartea (2009-11-24). Gipuzkoako egunkari sal-dueneko azalean izenburu hau: «Espectaculares olas en Playa Gris». Telebistan ere, gaueko informatiboan Playa Gris gora eta behera. Zein hondartzari buruz ari dira? Non dago? Mapan ibili gara bila. Arrastorik ez. Inon ez dago Playa Gris-ik. Hain zaila da titularrean Planeria edo Aizpurupe jartzea? Akaso hitz horiek zikinak, zailak edo esanahirik gabeak dira? Ez dira Playa Gris bezain guay eta modernoak? Bere burua seriotzat daukan egunkari, irrati- edo telebis-ta-kate bat ausartuko litzateke titu-lar batean ahaldun nagusiaren fa-mili motea jartzen? Iruditzen zaigu ezetz. Arduragatik edo zorroztasun informatiboagatik bada ere, uste dugu ezetz. Orduan, zergatik erabiltzen dituzte hedabidee-

tan surflariek lagun artean asmatutako ezizenak eta ez toki horien berezko eta aspaldiko izenak?

Zumaiatik irten orduko hasten dira Getariako lurrak, ia-ia Santiagoko hondartzan bertan, eta itsasertza oso ospetsua egin da azkenaldian, surferako olatu bikainak sortzen direlako. Leku

horiek gertuago daude Zumaiatik, eta ba-dauzkate berezko izenak, nahikoa ondo do-kumentatuta, gainera: hor daude Orroaga (esan Orrúa), Izustarri muturra eta Planeria (esan Planeíxa). Surflariek, ordea, seguru asko borondate txarrik gabe, paraje horiei beste izen batzuk eman dizkiete: Izustarri muturra haientzat Rokaputa da; Planeria, berriz, surflarientzat Playa Gris da, hango olatua lehen aldiz hartu zuenak horrelaxe jarri ziolako. Getariako Udalak ere bekatua egin du, izen berri horiekin ateratako pane-

lak jartzea babestu duelako, berezko izenak kontuan hartu gabe.

IZENAK, EZIZENAK ETA EZIN IZANAK

Imanol eta Xabier Azkue IbarbiaZUMAIAKO TOPONIMIAREN IKERTZAILEAK

"Inguruko gainerako olatuak izendatzeko leku-izenak erabiltzen dira arazorik gabe: Mundaka, Belharra, Sakoneta, Zurriola..."

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 25

IRIT

ZIA

Batzuek olatua nahi duten bezala bataiatzeko eskumena aitortzen diote surflariari, eskaladan bide berriei izena jartzen zaien bezalaxe. Inguruko gainerako olatuak izendatzeko, ordea, leku-izenak erabiltzen dira arazorik gabe: Mundaka, Belharra, Sakoneta, Zurriola... Ibon Amatriainek berak aitor-tua du, gainera, tokiaren izenik ez zekitelako hasi zirela Playa Gris deitzen, kare-harriak ura zikintzen duelako. Olatu horiek leku jakin batzuetan sortzen dira, eta han egindako ba-lentriarik mundialenak ere ez luke leku horien izenik ezkutatu behar.

Herri askotan dira oker erabilitako izenen adibi-deak. Esaterako, Zarau-tzen, Iñurritza ibaiari Riopeste deitzen zioten askok lehen; Irunen ba omen dago Calle de la Mierda esaten dioten bat, eta Donostian ezaguna da Cuesta del Culo. Imajinatzen dituzue Udalak izen horiek errotulu batzuetan jartzen? Eta hedabideek emango lituzkete ize-nok izenburuetan?

Urte batzuk daramatzagu Zumaiako eta inguruetako leku-izenak lantzen, Udalaren laguntza sendoarekin; horren erakusgarri dira, besteak beste, mapa toponimikoa, Zumaia, izena eta izana liburua, herriko prentsan argitaratutako dibulgazio-artikuluak, ikastetxeetako hitzaldiak, errotuluak eta informazio-panelak... Lan hori guztia gure toponimoak ezagutarazteko eta zuzen erabiltzeko, izen horien atzean istorio txiki eta politak daudelako, gure identi-tatearen osagai direlako. Inurri-lana da, pixkanaka eta egunero egindako lana, etengabe, baina alferrikako lana da gero hedabi-deetan batere aintzat hartzen ez bada.

Uste dugu gertatzen denak balio behar digula hausnartzeko, gure toponimo edo leku-izenak nola erabiltzen ditugun, eta horien atzean zer izan dagoen. Horretarako, ordea, beharrez-koa da bakoitzak bere ardurak hartzea, besteak beste:

• Administrazioak: udala da herritarrarengandik gertuen dagoen erakundea, tokian tokiko leku-izenak ongien ezagutzen dituena eta berea da horiek zaintzeko eta iraunarazteko ardura nagusia. Udalak ofizialdu behar ditu leku--izenak eta hori eten-gabe egiten du, gainera: herritarrei gutunak bidaltzen dizkie-nean, kalea konpontzeko lanak hasi behar dutela iragartzeko

oharretan, bandoetan... Gainera, udaletan beti sortzen dira kale berriak, bideak, zubiak, iturriak... Horiek bataiatzean kontuan hartu beharko lirateke lehendik datozen izenak. Horrez gain, udalek zaindu behar dute izen horiek behar bezala erabiliko

direla, segimendua egin eta behar denean ohartarazi oker erabiltzen dutenei.

• Hedabideak: zertan oi-narritzen dira hedabideak edo zer irizpide daukate lekuen izena aukeratzean? Normalena da izen ofiziala erabiltzea, baina bistan da hori ez dela beti betetzen. Leku bakoitza zehatz eta zuzen izendatzea garran-tzitsua da, eta hor arduraz jokatzeko eskatu beharko

genieke hedabideei, izugarrizko ardura daukate eta. Izan ere, askotan horien bi-tartez iristen zaizkigu leku-izenen berri, eta ezinbestean eskatu behar zaie euska-razkoak erabiltzeko kezka edo zorroz-tasun-irizpidea. Zertarako egiten dira izendegiak, gero erabiltzen ez badira?

• Herritarrok. Arduraz jokatu beharko genuke denok. Normala edo ulertzekoa ere bada giro jakin batean leku bati bes-te izen bat jartzea eta horrela erabiltzea giro horretan, baina asmatu beharko genuke muga ezartzen eta errespetatzen. Horretarako, ordea, ezinbestekoa da

kezka bat izatea: edonora joanda ere, interesa izatea leku batek nola izena duen jakiteko, edo nola deitzen dioten eta zergatik. Eta hori guztioi dagokigu, herritar soilei zein elkarteei, mendi-taldeei eta surflariei.

Zer gertatuko litzateke lekuei bakoitzak nahi bezala dei-tuko bagenie? Adibidez, Gorbeia mendia hemendik aurrera izango balitz Piperpotomendi; Kursaaleko kuboari deitu-ko bagenio Adreilutzarra; Arga ibaiari hemendik aurrera esango bagenio Riomarrón. Agian egunen batean Ibon Amatriainek berak olatu handiren bat hartuko du Kontxan, eta nahiago genuke izen politen bat jarriko balio (adibidez, Playa Amarilla). Jakin-minez gaude Gipuzkoako egunkari salduenaren titularra ikusteko.

Erabil ditzagun dagokien bezala izenak eta ezizenak, erres-peta dezagun horien atzean dagoen izana eta istorioa, baztertu ditzagun ezin izan diren izen horiek.

"Erabil ditzagun dagokien bezala izenak eta ezizenak, errespeta dezagun horien atzean dagoen izana eta historia, baztertu ditzagun ezin izan diren izen horiek"

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 25

26 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

Johan Perez de Çumaya piratak ekintza ugari egin zituen XV. mende amaieran

Betidanik erakargarria izan den gaia dugu pirata eta itsaslapurrena, abenturekin eta askatasunarekin lotzen duguna.

Bestalde, sarritan entzun dugu nola antzinatik piraten beldur bizi ziren kostaldeko biztanleak. Gutxitan, ordea,

jaso izan ditugu horien berri zehatzak. Bazirudien historiagileek abentura eta ipuinaren eremura baztertzen zutela

filibustero eta kortsarioen atal hau, eta historia ofizialak ez zuela denbora galtzen abenturetako mundu fantastikoa-

rekin zerikusia zuen gaiarekin. Baina ez da horrela; hasieran era anekdotiko batean ikertzen hasi baziren ere, gero

eta gehiago dakigu itsaslapurrei buruz, eta eragin handia izan zuten garaiko ekonomian eta politikan, hau da, hain

garrantzitsua zen eta den itsasoko bide komertzialen kontrolpean.

XIV-XV. mendeetan zehar, euskal piratak (garai hartan “vizcaynos”, hau da, bizkaitarrak deitzen zieten) ezagunak

ziren, bai Ingalaterrako kostaldean, baita Mediterraneo itsasaldean ere. Uste dugun baino euskaldun gehiago ibiltzen

ziren zeregin horietan, Aragoiko Koroan, Probentzan, Napolin, Sizilian, Genoan…, baita musulman eta turkiarren

artean ere. Aita santuak berak ere musulmanekin harreman komertzialetan sartzeko debekua eman zuen, eta erregeek akordioak hartzen zituz-

ten piratak menderatu nahian; piratek, berriz, entzungor, lotsagabe, agerian, beldurrik gabe eta gupidarik gabe erasotzen zuten.

1498an hogeita bi euskal pirata urkatu zituzten Capo Pachinon (Sizilian), ezustean preso hartu ondoren (ez ditugu haien izenak ezagu-

tzen).

Aurpegi asko ditu piraten gai honek. Erasoak egin bai, baina jaso ere egiten zituzten marinelek eta herrialdeek. Han euskal piratak, eta he-

men, berriz, gure artean ingelesak, flandiarrak, frantziarrak, portugaldarrak, mairuak, turkiarrak (azken horiek, nonbait, bortitzenak)… Inguru

askotako itsaslapurrak, gaizkileak bezain trebeak, oldartzen ziren bertako itsasontzien aurka, eta hemengo ekonomiari kalte handiak sortzen

zizkieten.

Egun, piratak badaude; azkenaldian Somaliakoek hartu dute sona handia, baina Filipinetan, Hego Amerikan eta Txinako itsasoan ere aur-

kitzen ditugu. Beren erasoaldiak azkarrak, bortitzak, maltzurrak, gordinak eta beldurgarriak dira, eta halakoxeak ziren garai batekoak ere,

ondoren ikusiko dugun bezala.

“ Z U M A I A ” I Z E N E K O P I R ATA K

Johan Perez de Çumaya: corssari.

Lehen aipamena 1487koa dugu, Frantziako Probentza itsasaldean. Han, pirata euskaldun batek, Mallorcako pirata bat lagun zuela, Montpelier-

ko merkatari batzuei babesa emango zietela hitzartu ondoren, eraso egin eta dena lapurtu zieten. Lapurretari amarru itsusia gehitu behar zaio,

babesteko hitza eman ondoren oldartu baitzitzaien. Pirata horien izenak ez dira agertzen, baina bat Zumaiakoa zela aipatzen da, eta dirudienez

Perez de Çumaya zen berau. Garai hartan ekintza ugari egin baitzituen.

Fernandok, Aragoiko erregeak, Napoliko erregeari eskatu zion bere lurraldeetan bi pirata horiek agertuz gero atxilotzeko, eta lapurtutako

merkantziez jabetzeko. Enrique infanteak, Katalunian erregearen ordezkari militarra zenak, antzeko agindua jaso zuen.

Urte bereko urrian, Juan Perez Çumaya bere hiru itsasontziekin Mallorcako hirian zegoen, Jaume Marc merkatariaren zain, eta azken horrek

bere bidaiarekin jarraitzeko babesa eskatu zionean, Çumayak erantzun zion, harrokeria osoz, ontziaren jabe egiten zela, eta 5.000 dukat baino

gutxiagotik ez ziola itzuliko.

1488an Çumayak une txarrak ere izan zituen. Berberiatik zetorren Veneziako muda –ontzi flota– Sirakusan (Sizilia) Çumayaren bi ontziz

jabetu zen; baina, urte berean, bere galeoi handiaren poderioz, Çumayak hiru ontzi veneziar hartu zituen.

Beste batean, Tommaso Loredan Berberiako mudaren kapitain veneziarrak ihes egin behar izan zion, eta Sirakusako portuan gorde.

1494ko dokumentu batean Fernando Katolikoak (Aragoiko Erregeak) valentziar kutsua duen katalanez azaltzen dio Deniako (Alakant)

alkateari nola Deniakoportuan dagoen Çumaya izeneko kortsarioak hiru nao veneziar lapurtu dituela, bat gariz betea. Hona hemen gutunaren

zati bat:

«Yo el Rey. Batlle. Per part del Ilustrisimo Dux de Venecia nostre molt amat et molt car compare et de la Comuna nos es feta relacio dient que en dies passats hu nomenat Johan Perez de Çumaya, corssari, ha pres tres naus de subdits e naturals nostres e que la una d`àquelles ha portat carregada de forment e altres mercaderies en auqeix port de Denia, -Datum en Medina de Campo lo primer dia de Abril de mil CCCCLXXXXIIII. Yo el Rey.-Dirigitur Bajuilo ville Denie.-L.Gonzalez,secretº.»Sigillum Secretum izeneko liburuan azaltzen denez, beste gutun batean, Aragoiko Fernando erregeak honelaxe aipatzen du Sumaya:

PUBL

IZIT

ATEA

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 27

AITA MARI,ITSASOKO SALBATZAILEAREN SONA

Hogei urte pasatxo zituenean, 1830. urteko hamarkadan, Ameriketara joan-etorriak egiten zituen merkantzia ontzi batean aritu zen lanean. Berrogei urte zituela eta aurreztutako diruari esker, txalupa baten jabe egin eta Donostian finkatu zuen bizilekua.

Orduz geroztik, 1850. urtetik aurrera, hain zuzen ere, baxurako patroi lanetan aritu zen. Gauzak horrela, patroi lane-tan fin aritzeaz gain, Aita Marik askotan erabili zuen bere trebezia arrantzaleak itsasoaren haserrealdietatik salbatzeko. Hainbat marinel eta arrantzale bizirik atera zituen itsasotik, ekaitz bortitzen ar-

tetik. Berez, gizon xumea eta apala zen; hala ere, bere bizitza ausardiaz eta esku-zabaltasunez beteriko ekimenez osatuta dago. Lehorrean zegoenean, beti itsasoa-ri so, Urgull mendiko talaiatik bere ka-talejoen laguntzarekin itsasoa zaintzen. Marik, itsasoko salbatzaileak, heroien ospea hartu zuen, eta sona iberiar penin-tsula osoan zabaldu zen.

1861. urteko uztailaren 13an, udan iza-ten den galerna bizi horietako bat altxa zen bat-batean. Portura itzuli nahi eta ezinean, San Jose izeneko txalupako lau gizonak uretara erori ziren. Aita Marik, Gazteluko talaiatik ikusi zuen dena, ola-

tuak txalupa egungo Pasealeku Berrira bultzatzen ari zirela eta uretako lagunak arriskuan zeudela, alegia; orduan, tximis-ta baino azkarrago, txalupako tripulazioa osatu, eta zoritxarraren aurka sekulako estropada eginda atera zituen bizirik lau marinelak.

Ongintzako gurutzea eman zioten ekimen harengatik, eta Donostian mi-resmen handia irabazi zuen. Tabernetan haren balentriak kontatzen ziren, baita garai hartan egiten ziren antzezlanetan ere, eta abesten ziren bertsoetan ere bai.

Zoritxarrak, ordea, Aita Mariren atea jo zuen 1866. urteko urtarrilaren 9an.

TESTUA: INAZIO TOLOSAILUSTRAZIOA: KOLDO LANDALUZE

“Aita Mari”, “Mari”, Jose Maria Zubia Zigaran, Zumaian jaio zen orain dela berrehun urte, 1809ko martxoaren 15ean, eta Donostian hil zen, 1866an. Zazpi anai-arreba zituen. Aita, Antonio Inaxio, arrantzalea zen.Garai gogorrak ziren; Lehen Karlistadaren ondorioz, etxeko egoera ekonomiko kaxkarrak, mutikoa zela, lanean hastera behartu zuen. Bederatzi urterekin hasi zen “txalupa mutil” lanetan itsasora joaten. Garai hartan, arraunak eta bela zituzten txalupekin egiten zen baxurako arrantza. Aitarekin ikasi zuen ofizioa. Marinel iaioa eta trebea izan beharra zegoen, itsasontzietan ez baitzegoen gaur bezalako tresneria eta ziurtasunik; gizon asko hiltzen zen itota itsasoan.

KON

TAKI

ZU

NA

K

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 27

28 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

KON

TAKI

ZU

NA

K

28 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

Itsasoak irentsi bazuen ere, Aita Mariren oroitzapena ez da galdu. Donostiako herritarren artean bildutako diruarekin, moilan oroitarria egin zuten bere omenez; egungo bustoa brontzezkoa da, eta 1866. urtean Matheu eskultoreak harri zuriz egindakoaren erreprodukzioa da; 1900ean harrizko bustoa ordezkatu zutenean, Mariren iloba zen Candido Cen-doya y Zubiak eskatuta, Zumaiako kaira eraman zuten.

Donostiako izendegian ere badu lekurik. Udalak 1917. ur-tean erabakita, kaiaren inguruko kale batek, Kaiaurreko ka-lea zenak, Mari Kalea du izena.

Zumaian dagoen irudiaren azpian, heriotzaren mendeurre-na zela eta, inskripzio hauxe idatzi zuten:

“Mari! Aita Mari! Hamaika bizi ostu zuk itxasoari itxasoak, baña, bere amorruetan zerorri ordaña. Mari! Gure Mari!”

Era berean, Aita Marik bere jaioterriko beste hainbat toki-tan ditu oroigarriak. Zumaiako Alde Zaharreko Kale Berriak bere izena hartu zuen, gaur egun Mari kalea dugunak, eta auzo berri bat (“Poligonoa”) bere izenarekin bataiatu zuten. Zumaiako futbol zelaiak ere bere izena du, baita herriko zi-nemak ere. Zumaiako arraun elkartea, nola ez, ezin zitekeen beste modu batean deitu: 1975. urtean sortuta, Aita Mari Arraun Elkartea du izena.

(Mariri eskainitako bertso ugarien artean, zeinena den ez dakigun hau dugu)

AITA MARI

Goizean goiz, Getariako marinel taldea bi txalupatan itsasoratu zen, amuko bisi-guen bila; goiz erdian, ordea, ustekabeko ekaitza sortu eta, haizearen kontra ezi-nean, txalupek Pasaia aldera egin behar izan zuten. Getariako Elkano I.a zen lehendabizi zetorrena, Manuel Aramen-di patroi zuela. Pasaiako portura sartu nahian, ondoratu egin zen. Hemezortzi arrantzale ito ziren.

Elkano II.a izenekoa, Jose Maria Sorreluz patroi zuela (Aramendiren koinatua), triskantza hura ikusita, Do-nostia aldera abiatu zen. Santa Klara uhartetik gertu gizon horiek ekaitzare-

kin borroka latzean ikusita, Aita Mari aurrekoan egindakoa errepikatzen saiatu zen; denborarik galdu gabe, bere txaluparekin atera zen laguntza ematera.

Donostiar ugari bildu zen kaian, eta gertatutakoa bertatik bertara iku-si zuten. Itsasoak, ordea, erraldoiaren indarra hartu zuen eta denak irentsi zituen. El Holandes eta beste txalupa bat laguntzera irten ziren, baina haren-gana iritsi orduko, dena galduta zegoen. Guztira, hogeita hemezortzi gizon era-man zituen itsasoak egun hartan. Baita Mari ere.

Mila zortzireun da bederatzigarren urteko martxuanjaio zan Joxe Mari zubiazumaiako kai altzuanarrantzalien seme izakiatrapatuta lazuanbearko ume umetan asiez abelera mantsuanitsasuaren palastadetanantxuaren arrantzuan

Gazterik aundi azi zan gorputzmardul sendo kabaliangizon tamañan eztira bañaneurtzen luze zabaliangazterik asi iru mastakofragata arin aliangazterik egun diruak etaekiñen egiñaliangazterik zuan donostia jountzi patro senalian

Mailla zortzireun irirogeitalendabiziko urtianekaitzak zakar zuan erasozurriolako partianUrgull azpiko arkaitz gorritankaitik arras apartianamar bat gizon larriyan zeudenbits eta aparren artiansuartsu jaso ezian Marikitoko ziran urpian

Mende erdi bat gañian etaegiñagatik zartzeraadur doaiak alakoxeakbeti galduen artzerainor somatu orduko estujitoan aurre atzerajoango zan da erratuz geroitzuliko zan atzeraur aserretan jaun eta jabePoseidon baten antzera

Bost urtez gero juxtu ilbeltzabederatzian zanianzital jo zuan denboraliakBeltzeburen izenianmolla betian ura ardallajendiaren afanianarrantzalian erabe zebiltzanSanta klara aldameniangalduko ziren aita Mari ezagertu izanenian

Salbaturik bazeramanianeztakit zenbagarrenalape gañera lertu zitzaionbaga zuririk txarrenaalako moduz non galdu baitzanur arroetan barrenaaren peskizan jardunagatikbatzu batzuek aurrenaetzan izando gorputz tzar urajasotzen lanik urrena

hainbat marinel eta arrantzale bizirik atera zituen itsasotik, ekaitz bortitzen artetik

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 29 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 29

Mari!

UrikaldUak SalBaTU NaYaz eMaN zeNdUBeN BiziYa,

Ta GaUr daUkazU, GOiTalChaTUaz OBiz iTSaSO aUNdiYa:

¡lO eGiN zazU BaGa zOÑUaz.... O GizON MaiTaGarriYa!

ONraTUrikaN zUre GlOriYaz dONOSTi eTa kaNTaUriYa.

(donostiako portuan dagoen Mariren oroitarrian idatzia)

30 B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A

abendua eta urtarrilaDEIALDIAKgABONETAKO ERAKUSLEIhOAK- LANKIDETZA ASTEA: Abenduaren

15etik 20ra Torreberrin.- BIgARREN ESKUKO AZOKA:

Abenduaren 12an- KLARINETE MARATOIA:

Abenduaren 16tik 20ra.Ostirala, 18, 22:00etan

Ubillosen, Kafe Musikala Larunbata,19, 19:30ean Komentuan,

ZUMBen elkartasun kontzertua Igandea, 20: 12:30ean Komentuan,

Maratoiko ikasleen kontzertua Igandea, 20: 19:30ean Komentuan,

Maratoiko amaiera kontzertu berezia CAMERATA CAMBRENSIS Orkestrarekin

ABENDUAOstirala, 11 18:00etan Ludotekan, antzerkia

BEhIBI´S TALDEAren “Rosi €rosi” 19:00etan Algorri Interpretazio

Zentruan ZIIZ taldeak antolatuta hitzaldia: “Zumaiako Ondare Industrialaz”

Larunbata, 12 19:00etan komentuan, Kontzertua:

Juan Carlos Irizar eta lagunakIgandea, 13 12:00etan Aita MarinTEATRO MUTANTE

“Munstruak akatu”Asteazkena 16 17:30ean ipuin kontaketa “kontu

Kantoi” haur liburutegian.abenduak 17: 22:15ean Aita Marin

Zine forum “Un cuento de Navidad”

Ostirala, 18 22:00etan Aita Marin

“Cocidito madrileño 2” Astelehena, 21 Santo Tomas festa arratsaldean

ikastetxeekin Kantauri plazanAsteartea, 22 18:00etan Ondartxo plazan, Musika

Eskolako gabonetako jaialdiaOsteguna,24 Eguerdia bitartean, “Niño

Jesusen Eskean” 15:30ean gabon Koruaren

saioa kalez kale

17:00etan Aita Mari aretoan, gabon Abestien lehiaketa Erkibe kultur elkarteak antolatuta.

18:30ean Jaiotza ikuskizuna.Larunbata, 2611etatik aurrera gabonetako haur

Parkea herri Eskolako patioan22:00etan Aita Marin,

Bertsolari gazteen SaioaAsteartea, 2916:30ean Aita Mari aretoan,

haurrentzat zinema.Asteazkena, 3017:30ean ipuin kontaketa Apika

taldearekin haur Liburutegian.20:00etan eta 22:00etan Flysch,

haitzen hitza dokumentalaren aurkezpena Aita Marin.

URTARRILALarunbata, 2 17:00etan haurrentzako

festa, DJonen diskoteka. 19:00etan Torreberrin hasita,

Bertso-poteoa TrikitilariekinIgandea, 3: 12:00etan haur antzerkia, gLU

gLUren “Anbotoko Mari”Astelehena, 4: 16:30ean Aita Marin Zineman,

haurrentzat zinema 18:30ean Errege Magoentzat

eskutitzak jasotzeaAsteartea, 5: 18:00etan hasita, Errege ZamalkadaOsteguna, 14 22:15ean Aita Marin Zine

foruma: “Si la cosa funciona”Larunbata, 16 20:00 eta 22:30ean

antzerkia, TXALOren “LAS VACACIONES DE JOSEFA”

Larunbata, 23 19:00etan CIUDAD DE EIBAR

ganbara orkestraOsteguna, 28 22:15ean Aita Marin Zine

Forum “La cuestión humana”Ostirala, 29 22:00etan Aita Marin,

antzerkia “ARRASTOA”

Ag

END

A

B A L E I K E 2 0 0 9 A B E N D U A 31

Zumaiako labarretan, gure planetako bizitzaren norabidea aldatu zuten pasarteak irakur eta interpreta daitezke: aldaketa magnetikoak,

itsas mailaren gora-beherak, berotze handi bat eta bioaniztasunari gogor erasan zion meteorito baten talka.

Espezieak joan eta etorri egiten dira, ingurura egokitu edo migratu, eta batzutan desagertu ere bai…

Geologiak bizitza ezegonkorra izan dela erakusten digu, eta gaur arte ikusitako hainbat gertaera, ziurtasun osoz, beste noizbait ere errepikatuko direla.

Zumaiako labarretan aztergai dauden gertaerei biziraungo ote lieke gure espezieak?

Produkzioa:

FLYSCH, HAITZEN HITZAIraupena: 72 minutuBertsioa: elebidunaZuzendariak: Alberto J. Gorritiberea eta Asier Hilario

Bi emanaldi Aita Marin

✔ Dokumentalaren aurkezpena eta proiekzioa

✔ Sarrerak doakoak, turismo bulegoan jaso behar dira abenduaren 28tik aurerra

Abenduak 30, 20:00etan✔ Proiekzioa

✔ Sarrera doakoa eta librea aretoa bete arte

Abenduak 30, 22:00etan

www.flyschzumaia.com