01 editorial 170x240 · 2019-04-04 · zizak revista de micología. edición: c/. julio g....

108

Upload: others

Post on 10-Aug-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZ

AK

8

Page 2: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAKRevista de Micología.

Edición:

C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. EspañaE-mail: [email protected] Teléfono. 944 83 85 73

Colaboración del Dpto. de Biología Vegetal & Ecología (Botánica). Fac. Ciencia y Tecnología. UPV/EHU. Apdo. 644.E-48080 Bilbao. Bizkaia.

Dirección editorial: Rafael M. Picón

Comité científico:Isabel SalcedoEstibaliz SarrionandiaIbai Olariaga

Junta directiva:Presidente: Rafael M. PicónVicepresidente: Ramiro Ruiz Secretario: Ruperto Sánchez Tesorero: José Félix CantalapiedraVocal: José de la CruzConservador herbario: Javier Arce

ISSN 1699-0692Nº Depósito Legal: BI-475-03

Portada: Pleospora helvetica. Autor: Ibai OlariagaContraportada: Orchis purpurea. Autor: Ramiro Ruiz

Esta revista será distribuida gratuitamente entre los Socios de esta asociación, Así mismo, se intercambiará con otraspublicaciones micológicas.

Ninguna parte de esta revista puede ser reproducida total o parcialmente, ni almacenada o transmitida por cualquiertipo de medio, ya sea electrónico, mecánico, fotocopia, registro u otros, sin la previa autorización de la redacción.

Fecha de edición: Marzo 2012

Hygrophorus marzuolus (Foto: Ramiro Ruiz)

Page 3: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

3

Sumario

Editorial: Una afición a los hongos. [MORENO HORCAJADA G.] .............. 5

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen

saiakera. [SARRIONANDIA E., BARBERO A. & URANGA I.] .................... 11

Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos. V.

[ARRILLAGA P., ALBIZU J.L., LASA J.M., MARTÍN J. & TERES J.L.] ........... 35

Hydropus trichoderma (Joss.) Singer, una especie rara no citada en

la Península Ibérica. [PÉREZ DE GREGORIO CAPELLA M.A. & PICÓN

GONZÁLEZ R.M.]............................................................................ 51

Especies raras o poco conocidas de hongos afiloforoides en Navarra

[ABREGO, N. & SALCEDO, I.] ........................................................... 59

Algunos Agaricales interesantes recolectados en los sistemas

dunares del litoral Cantábrico. [PICÓN GONZÁLEZ R.M.] ................ 69

Hongos singulares ............................................................................. 80

El Rincón de la cocina [Escuela de Hostelería de Leioa] ................... 88

Flora de nuestro entorno V [RUIZ CAMPO R.] ...................................... 95

Notas micológicas ............................................................................. 99

XXV Campañas de Flora Micológica Ibérica. [DUEÑAS M.] ........... 99

El Género Russula en la Península Ibérica ................................. 102

Normas de autor.............................................................................. 105

Patrocina

Colabora

PORTUGALETEKOUDALA

AYUNTAMIENTODE PORTUGALETE

Page 4: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Pluteus leoninus (Foto: Pablo García Azkarate)

Page 5: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK 8, P. 5-9 - 2011

5

Aún recuerdo con añoranza aquellos domingos y festivos en que salía por la mañana alcampo con mi padre y mi hermano Antonio. No tendría más de siete años, pero lo recuerdocomo si fuese ayer gracias a las amarillentas fotos que conservo. En otoño recogíamos setasy en primavera espárragos e incluso algún grillo que luego manteníamos alimentándolo conlechuga en una pequeña jaula.

Vivíamos en Madrid cerca de la plaza de toros de las Ventas y en tranvía nos acercába-mos hasta Canillejas, ya que hace cincuenta años el campo estaba mucho más cerca. Allírecogíamos diversas setas, champiñones (Agaricus campestris), seta de cardo (Pleurotuseryngii), seta de pie o pezón azul (Lepista nuda), cañarejas (Melanoleuca spp.) y seta vinosa(Stropharia coronilla). Poco antes de la hora de comer volvíamos a casa y separábamos lassetas, y una a una eran seleccionadas y revisadas por mi padre para el guiso pertinente.Otras veces, sobre todo en primavera, nos acercábamos a El Pardo, en los autobuses quesalían desde Argüelles, y recogíamos sobre todo espárragos y más raramente setas porque mipadre no confiaba en las setas de encinar.

En primavera la familia al completo comíamos en el campo y disfrutábamos de los árbo-les y plantas. Mi padre estudió para Ingeniero Agrónomo durante la guerra civil en Madrid,pero al haberlos realizado en la zona republicana, durante el asedio a Madrid, no le fueronposteriormente reconocidos por el bando nacional y tuvo que repetirlos. Por no volver aestudiar lo mismo, escogió entonces la carrera de Farmacia, licenciatura que concluyo entan solo tres años, posiblemente por su gran afición a la Botánica y en especial a las plantasmedicinales, afición que supo trasmitirme desde muy pequeño y que, por supuesto, aúnconservo, lo cual es un motivo de orgullo y de profundo agradecimiento.

Mi afición por la Botánica me llevó también a estudiar Farmacia y cuando estaba en 4ºcurso la convalidé con la licenciatura de Ciencias Biológicas, licenciatura que no pude ter-minar en su momento para poder concluir mi tesis doctoral y ser contratado como ProfesorAgregado interino en la Facultad de Farmacia de la Universidad de Salamanca.

Mi dedicación al mundo de la Micología se decidió posiblemente por un encuentrocasual con Francisco de Diego Calonge con quién mi familia compartía un apartamento en

EDITORIAL

Una afición a los hongos[ ]GABRIEL MORENO HORCAJADA

Departamento de Biología Vegetal, Universidad de Alcalá, 28871 Alcalá de Henares, Madrid

[email protected]

Page 6: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

la urbanización Las Lanzas de Campello, en Alicante. Tenía 18 años, me gustaba el subma-rinismo y recoger algas. Siempre me han atraído más las plantas criptógamas que las fane-rógamas, aunque estas últimas me sorprenden por su morfología y colores. Sin embargo laausencia de flores y la dificultad en determinar las plantas sin flores era un reto a solucio-nar.

Como he dicho, coincidí con Calonge un día en la playa de Campello y me dijo: ¿Quéllevas en el cubo? A lo que le contesté: “Algas para hacer mi herbario”. ¡Dio la extraordinariacasualidad de que Calonge había regresado de Inglaterra y estaba en Madrid y más concre-tamente en la Facultad de Farmacia, en la misma Facultad y encima en el Departamentodonde yo estaba estudiando como alumno interno!

Además yo era amigo de los hermanos de su mujer, Margarita de la Torre, cuyo padreposeía un apartamento en nuestra misma urbanización. De esta forma y compartiendo gua-teques con sus hermanos, comenzó nuestra amistad. Al volver en septiembre a laUniversidad, me pase enseguida a saludar a Calonge quien me invitó a acompañarle a ElPardo a recoger setas. Íbamos en su coche, un viejo Seat 600, y junto a él recordé de nuevomis años de recogida de setas junto a mi padre. A partir de aquí, todo ello se desarrolló yamuy rápido y me encontré de pronto determinando setas con libros como la “FloreAnalitique des champignons supérieurs” de Kühner y Romagnesi y la monografía del géneroRussula de Romagnesi; un libro que fui el primer alumno interno en utilizarlo. Enseguida yuna vez terminada mi licenciatura me quede como becario del Dr. Calonge realizando mitesina o trabajo de Licenciatura y posteriormente mi tesis doctoral. Además, la que luegosería mi mujer, la conocí en el laboratorio de Micología, ya que entró también a estudiarsetas como alumna interna.

En el otoño de 1972, un año excepcional por las lluvias y por la explosión de setas, reci-bimos la visita del Dr. Álvaro Zugaza, que en aquella época era el Director de AntibióticosS.A.

El Dr. Zugaza nos propuso la organización de la Primera Exposición de Hongos deMadrid, que se realizó del 1-5 de noviembre en el Instituto de Óptica del Consejo Superiorde Investigaciones Científicas, que entonces estaba situado en la calle de Serrano 121. Eléxito de público, la simpatía y el empuje del Dr. Zugaza hicieron que rápidamente se ini-ciaran los trámites para la creación de la Sociedad Micológica Castellana, hecho que suce-dió en 1975.

Recuerdo con añoranza las tardes que pasé en la casa del Dr. Zugaza admirando suimpresionante biblioteca micológica que poseía más libros de hongos que la del propiodepartamento de Botánica de la Facultad de Farmacia. Le ordenaba sus libros que apenasentraban en los muebles de su librería y que eran de todos los países e idiomas, ello motivósin duda mi afición a los libros de hongos. Posteriormente, colaboramos en la redacción ycorrección de los manuscritos sobre la Guía de Hongos de la Península Ibérica que fuepublicada por la editorial Incafo en 1986, y que estuvimos redactándola durante nadamenos que 6 años. La edición de dicha guía, nos hizo pasar innumerables momentos tangratos y que en el año 2001, como agradecimiento a su amistad, le dediqué un hongo muyespecial, Lactarius zugazae, que Zugaza había recogido antes varias veces pero que, en sumomento, no logramos determinarlo. Este mismo hongo, que era el que casualmente encon-trábamos en El Pardo, cuando iba de niño junto mi padre, posteriormente lo volví a encon-

GABRIEL MORENO HORCAJADA: Editorial

6

Page 7: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

trar con Calonge y luego fue Zugaza quien me lo había mostrado durante varios años, sinque supiésemos encuadrarlo. Tuve el inmenso orgullo y honor de llevarle la publicación desu especie a Tenerife, donde el Dr. Zugaza pasó los últimos años de su vida, cuidado por suhija. Aquel día en compañía de mi mujer y de la Profesora Esperanza Beltrán Tejera, en unrestaurante tinerfeño, fue otro momento importante de nuestras vidas.

La primera Junta Directiva de la Sociedad Micológica Castellana (posteriormente paso adenominarse Sociedad Micológica de Madrid) estuvo formada por Álvaro Zugaza(Presidente), Francisco de Diego Calonge (Vicepresidente), José Manuel Feltrer (Secretario),José Luis Vallejo (Tesorero) y los siguientes Vocales: Gabriel Moreno, Margarita de la Torre,Ángeles Navarrete, Isabel Barroso, Diego Sebastián de Erice, Francisco Ferrándiz, FranciscoFeltrer, José Roberes, Mariano García Rollán y José Antonio Matji.

El Dr. Zugaza estuvo como Presidente hasta 1991, año en el que cumplió ochenta años,pasando a Presidente Francisco de Diego Calonge quien estuvo como Presidente durante 17años (1991-2008) y a partir de 2008 fue nombrado Presidente de Honor. En ese año menombraron Presidente, cargo que ocupo hasta la actualidad. La Sociedad Micológica es lafaceta de divulgación que a todo profesor le gusta realizar, porque le da la oportunidad depasar sus conocimientos científicos al gran público, una labor que la Sociedad agradece yque permite formar a jóvenes que cojan el testigo y el ciclo se renueve.

Durante mi tesina titulada “Contribución al estudio ecológico de los hongos de la Sierrade Guadarrama” defendida en 1974 me puse en contacto con la micobiota de nuestra Sierra,importante por su diversidad micológica y posteriormente realice la tesis doctoral “Estudiosistemático, ecológico y corológico del orden Agaricales (Basidiomycetes) en España.”,defendida en 1976. Ambos trabajos fueron dirigidos por el Dr. Calonge. Tuve que acelerarla lectura de la tesis doctoral para ocupar el cargo de profesor Agregado interino de laUniversidad de Salamanca (curso académico 1976-77) y posteriormente solicité laAgregaduría interina de la Universidad de Alcalá (Alcalá de Henares), plaza que me fue con-cedida y donde he desempeñado desde 1977 mi actividad docente e investigadora. De1979-1986 como Profesor Adjunto y desde 1987 hasta la actualidad como Catedrático deUniversidad.

En su momento me fue concedido el Premio Extraordinario de Licenciatura (curso aca-démico 1973-74), Premio de Doctorado, Abilio Rodríguez Paredes (curso académico 1975-76) y Accésit y Víctor de bronce al mérito docente (1975).

Para el desarrollo de la actividad investigadora, sobre taxonomía de diferentes grupos dehongos (Agaricales, Polyporales, hongos gasteroides, hongos hipogeos) y Myxomycetes(estos últimos encuadrados actualmente en el reino Protozoa), se ha intentado utilizar todoslos recursos a nuestro alcance. En primer lugar una buena macroscopía apoyada por foto-grafías en color. Las cámaras digitales han supuesto un gran avance y un ahorro importantede tiempo y dinero en la organización de los ficheros micológicos. En segundo lugar unabuena microscopía, con microscopios de contraste de fases y óptica Nomarski. En tercerlugar los estudios de microscopía electrónica de barrido aplicados a la ornamentación espo-ral, tan importantes para el estudios de los Agaricales con espora ornamentada (a título deejemplo indicamos Cortinarius, Crepidotus, Hebeloma, etc.) y los Gasteromycetes, hoy díacontemplados como formas ecológicas u hongos gasteroides derivados de Agaricales aladaptarse a áreas esteparias con déficit de agua y con una dispersión esporal generalmente

ZIZAK 8, P. 5-9 - 2011

7

Page 8: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

por animales o por el viento. La aplicación de las técnicas de punto crítico son fundamen-tales para que la espora no colapse y podamos verla con su morfología original. Estos estu-dios son fundamentales para el estudio de Myxomycetes.

Un investigador no debe temer que las especies a las que ha puesto nombre pasen a lasinonimia. La investigación lo que busca es solucionar problemas y si el hongo que estamosdeterminando tiene un nombre más antiguo debemos aceptarlo como prioritario, porque laNaturaleza no pone nombres, solo es una denominación artificial creada por humanos paraque nos entendamos. Las especies seguirán donde están sin importarle nuestras conjeturasdialécticas sobre taxonomía, nomenclatura y sistemática de hongos.

La macroscopía, microscopía óptica y electrónica tienen sus limitaciones, y muchasveces aunque las especies nos parezcan iguales, nos puede quedar una duda sobre su iden-tidad, máxime cuando tratamos como especies sinónimas, hongos que habitan en diferentesecologías muy diversas entre si. Actualmente la biología molecular se presenta como laherramienta más eficiente para intentar solucionar la identidad de los táxones, pero solo esuna herramienta más que se encuentra a disposición de los taxónomos y que no debemossobrevalorar. A pesar de ello, es necesario aplicarla a nuestros estudios como aplicamos lamicroscopía. Hoy día no se entiende que se cree una nueva especie sino va acompañada desu árbol filogenético donde se comparan las especies afines. Las revistas científicas de mayorprestigio lo solicitan y se nos presenta una gran labor que es: revisar todo lo hecho hasta laactualidad y comprobar la validez de todas las sinonimias antiguas. Es una vuelta a empezarpero con nuevas técnicas que nos llevarán a comprender mejor la biodiversidad de nuestroplaneta.

Podemos decir con toda rotundidad que sabemos muy poco de los hongos y que lo pocoque conocemos debemos confirmarlo con revisiones y nuevos estudios. ¿Quién pensabaque todo estaba hecho? al revés queda casi todo por hacer. Seguro que nuestros jóvenes uni-versitarios e investigadores aficionados tienen un gran reto por hacer. En el campo de laMicología siempre ha habido diferentes investigadores que no han tenido estudios universi-tarios. El conocimiento de la Naturaleza atrae a las persona. Con vocación, estudio, disci-plina y honestidad cualquiera puede conseguir dominar las diferentes parcelas del conoci-miento humano. No es de extrañar por tanto, que haya tantas y tan importantes aportacionesa la Micología procedentes de aficionados pertenecientes a diferentes SociedadesMicológicas. Lo único negativo de los estudios individuales es que hoy en día son necesarioslos estudios en grupos en donde haya taxónomos y biólogos moleculares, porque el tiempoque disponemos es limitado, los conocimientos muy amplios y complejos y cada vez es másdifícil hacer las cosas en solitario. La vida es corta y necesitaríamos varias vidas para termi-nar lo que iniciamos. Es importante trabajar en equipo, aunque lo que es ya más difícil esmantener el equipo con los mismos objetivos y con suficiente financiación.

Pienso que los estudios de Micología básica necesitan mayor apoyo de la Administracióny para ello debemos ser capaces de hacer ver a la sociedad la importancia de nuestro traba-jo.

He tenido la enorme suerte de conocer personalmente a algunos importantes micólogoscomo Marcel Bon, con quien estuve de becario dos veranos en la Station d’Études en Baiede Somme (Université de Picardie) en Francia. Su capacidad de trabajo y amistad fueron unasuerte en mi formación. Otros micólogos como Romagnesi, Singer, Moser, Nannenga-

GABRIEL MORENO HORCAJADA: Editorial

8

Page 9: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Bremekamp, Rammeloo, Horak, Wrigth, Kreisel, Gastón, Guzmán, algunos de ellos ya desa-parecidos y otros aunque jubilados todavía en activo, me han transmitido parte de mis cono-cimientos actuales y, lo más importante, me han honrado con su amistad.

Una de mis mayores satisfacciones ha sido la de formar un buen equipo de micólogos.Comencé dirigiendo su tesis doctoral y hoy en día ocupan diferentes cargos docentes oinvestigadores en universidades, jardines botánicos o incluso en el Consejo Superior deInvestigaciones Científicas (CSIC) y que, recogiendo la antorcha del saber, han logrado supe-rar nuestros conocimientos.

Lo más importante en el momento en que escribo estas líneas, es que todavía tengo fuer-zas para seguir estudiando las setas, porque aún mantengo viva la ilusión y además tengo lasuerte de poseer más y mejores herramientas para su mejor determinación.

ZIZAK 8, P. 5-9 - 2011

9

Page 10: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Marasmius rotula (Foto: Pablo García Azkarate)

Page 11: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Haltzadiko ektomikorrizendibertsitatea Euskal Herrian.Lehen saiakeraSARRIONANDIA E., BARBERO A. & URANGA I.Landareen Biologia eta Ekologia Saila. Farmazia Fakultatea. Unibertsitatearen Etorbidea, 7-01006Gasteiz-Vitoria. E-mail: [email protected].

Laburpena

Alnus glutinosa haltzak ikuspuntu biologikotik eta ekologikotik, behinik behin, daukangarrantzia eta berezitasunak kontuan hartuta lan honen helburua Euskal Herriko haltzadie-tako dibertsitate ektomikorrizikoaren ezagutzan lehen urratsa ematea izan da. Izan ere,Euskal Herrian eta Iberiar Penintsula osoan erabateko ezjakintasuna dago arlo honetan.Horretarako Legutioko haltzadi batetik 24 haltz-sustraien laginak aztertu eta bertako morfo-tipoak bereiztu eta deskribatu ziren, ezaugarri morfologiko eta anatomikoetan oinarrituta.Guztira 30 morfotipo bereiztu ziren, Legutioko haltzadiko aberastasun ektomikorrizikoa osohandia dela nabarmen agertuz. Bereiztutako morfotipoetatik 12ren deskribapenak biltzendira lan honetan, eta horietatik 8 identifikatu dira espezie, genero edo bibliografiako bestemorfotiporen batekin bat datoz: ECM12: Cenococcum geophilum, ECM1: Russula vesca,ECM3: Tomentella, ECM5: Tomentella-Thelephora, ECM6, ECM13: Lactarius, ECM9:Cortinarius eta ECM2: “Alnirhiza texta”.

Hitz-gakoak: Ektomikorrizak, Alnus glutinosa, dibertsitatea, Legutio.

ResumenAlnus glutinosa, el aliso, presenta una serie de singularidades biológicas y eco-lógicas, relacionadas, en gran medida, con las asociaciones que establece, quela convierten en una especie muy interesante. No obstante, el desconocimien-to de la flora fúngica asociada a esta especie en Euskal Herria y en toda laPenínsula Ibérica es absoluto. Por ello, el objetivo de este trabajo ha sido darel primer paso en el conocimiento de la diversidad ectomicorrícica asociada alaliso en el territorio. Para ello, se analizaron 24 muestras de raíces tomadas enla aliseda de Legutio, de las cuales se separaron y describieron los morfotiposectomicorrícicos según sus características morfológicas y anatómicas. Se dife-renciaron un total de 30 morfotipos, lo cual demuestra que la riqueza ectomi-corrícica de Legutio es relevante. En este trabajo se describen 12 de los morfo-tipos encontrados, de los cuales 8 se han identificado a nivel de especie, géne-ro o coinciden con morfotipos descritos en la bibliografia: ECM12:Cenococcum geophilum, ECM1: Russula vesca, ECM3: Tomentella, ECM5:Tomentella-Thelephora, ECM6, ECM13: Lactarius, ECM9: Cortinarius y ECM2:“Alnirhiza texta”.

Palabras clave: Ectomicorrizas, Alnus glutinosa, diversidad, Legutio.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

11

Page 12: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

AbstractOn the Basque Country and on all the Iberian Peninsula, the ectomycorrhizaldiversity of alder, Alnus glutinosa, forests has been given little attention.Considering the importance and the features of the alder from a biological andecological point of view, this work aims to address the gap within this area ofknowledge in the Basque Country. In order to do so, 24 roots of an alder forestfrom Legutio were sampled and then were analyzed performing differentiationand description of the ectomycorrhizal morphotypes. A total of 30 morphotypeswere differentiated, which demonstrates the ectomycorrhizal richness of thisalder forest. For the purpose of this study, only 12 out of the 30 differentiatedmorphotypes are described. Furthermore, identification of the morphotype waspossible in only 8 cases at the species level, the genus level or other morphoty-pes found within peer-reviewed literature: ECM12: Cenococcum geophilum,ECM1: Russula vesca, ECM3: Tomentella, ECM5: Tomentella-Thelephora,ECM6, ECM13: Lactarius, ECM9: Cortinarius eta ECM2: “Alnirhiza texta”.

Key words: Ectomycorrhizas, Alnus glutinosa, diversity, Legutio.

Sarrera

Mikorrizak onddo eta landare-sustraien artean sortzen diren sinbiosi mutualistak dira(Harley & Smith 1983), eta mundu mailako landare-espezieen % 80k eta familien % 92kmikorrizak eratzen dituztela estimatzen da (Wang & Qiu 2006). Landare eta onddoen arte-ko elkarte hauek landarearen hazkunde eta biziraupenerako ezinbestekoak dira (Smith &Read 1997) eta berebiziko eragina dute ekosistema lurtarretako populazioen egituran etadinamikan (Malloch et al. 1980, Vogt et al. 1991). Mikorrizaren morfologia eta anatomiakontuan hartuta, gaur egun 6 mikorriza mota bereizten dira, eta guztien artean ugarienak etazabalduenak Mikorriza Arbuskularrak edo Endomikorrizak (AM) eta Ektomikorrizak (EKM)dira (Brundrett 2009).

Landare-genero gehienek mikorriza-mota bera izaten dute, eta landare-espezie gehienekmikorriza-mota bakarra. Zenbait generok ordea, mikorriza dualak dituzte, hau da, bi miko-rriza mota eratzen dituzte aldi berean (AM eta EKM), hala nola, Alnus, Acacia, Casuarina,Eucalyptus, Populus, Salix eta Uapaca (Lodge & Wentworth 1990, Khan 1993, Moyersoen& Fitter 1998). Alnus generoa, gainera, Frankia generoko bakterio nitrogeno finkatzaileekinsinbiosi mutualista eratzen duen genero bakarrenetarikoa da, aktinorrizikoa da, alegia (Carúet al. 2000, Becerra et al. 2005a,b, Molina et al. 1994, Nouhra et al. 2003) eta Betulaceaefamiliako bakarra. Alnus generoa 29-35 espeziek osatzen dute eta gehienak, Alnus acumi-nata salbu, Ipar Hemisferioko eskualde epeletan banatuta daude (Chen & Li 2004). Sinbiosihirukoitzari esker, genero honetako espezieek nitrogenoa eta fosforoa mugatzaile diren lur-zoru pobreetan eta estres handiko inguruetan hazi eta bizirauteko ahalmena daukate, beste-ak beste, lurzoru bolkanikoetan, dunetan edo ureztatutako inguruetan (Harley & Smith 1983,Chatarpaul et al. 1989, Yamanaka et al. 2003, Rose & Youngberg 1981).

Alnus glutinosa (L.) Gaertn., haltza, Europako eskualde Eurosiberiarrean espezie arruntada eta ibai eta erreka gehienetako ibarbasoak eratzen ditu, haltzadiak alegia. HaltzadiakPenintsulako Eskualde Mediterranearrean ere agertzen dira zenbait ingurutan eta Afrika ipa-rralderaino zabaltzen dira. Ibarbasoek ezinbesteko funtzio ekologikoak betetzen dituzte ibai

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

12

Page 13: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ekosistemetan, baina haltzadiek badituzte zenbait ezaugarri berezi. Aipatu berri dugun sin-biosi hirukoitzagatik, haltzak nitrogeno atmosferikoaren kantitate handia (200-300 kg/ha)finkatu dezake (Akkermans & Van Dijk 1981, Huss-Danell 1997), eta ondorioz, ez du hos-toetako nitrogenorik zurgatzen erori aurretik. Hori dela eta, lurrera heltzen diren hostoekbeste zuhaitz-espezieenak baino nitrogeno gehiago izaten dute (Dawson 1990), eta lurzo-ruko zein uretako ornogabeentzat nitrogeno-iturri garrantzitsua izateaz gain, orbela degra-datzerakoan lurzorua ongarritu ere egiten da (Teklehaimanot & Mmolotsi 2007).

Nekazaritza, basogintza eta, oro har, gizakiaren eraginez, beste hainbat habitat eta popu-lazioek bezala, haltzadiek izugarri egin dute atzera, eta kasurik onenetan ibai ertzetan erren-kada oso estuak aurki daitezke (Prieditis 1997). Egoera txar hori dela eta, haltzadiakEuropako mehatxupean dauden eta babestu behar diren habitaten sarean daude, Natura2000 sarean, 92/43/CE Habitat Zuzentarauan, lehentasunezko habitat bat delarik (91E0).Habitatak babestea, ordea, ez da batzuetan nahikoa ekosistema horien geroa ziurtatzeko.Zenbait kasutan, beharrezkoa izaten da esku hartze zuzenak egitea habitata bera eta bero-rren funtzio ekologikoak berreskuratzeko eta biodibertsitatea mantentzeko (Jordan III 1989).Horretarako, baina, ezinbestekoa da haltza ondo ezagutzea eta bere eta haltzadiaren gara-penean eragina duten prozesuak ulertzea.

Ezaguna da Alnus generoak, beste gertuko genero batzuekin alderatuta, Quercus edoFagus adibidez, onddo-espezie gutxirekin eratzen dituela ektomikorrizak (Bujakiewicz1989, Brunner & Horak, 1990, Tedersoo et al. 2009). Asko jota 40 bat onddo-espezie des-kribatu dira Alnus-ekin ektomikorrizak eratzen (Tedersoo et al. 2009) eta Euskal Herriko arta-dietan, bestalde, 200 espezie ektomikorriziko baino gehiago aurkitu dira (Sarrionandia2006). Horrez gain, espezie horietako asko espezifikoak dira eta Alnus generoarekin oroko-rrean edo, zenbait kasutan, Alnus espezie konkretu batzuekin baino ez dituzte ektomikorri-zak eratzen (Molina 1981, Moreau et al. 2006). Onddo eta landarearen arteko espezifikota-sun horrek bi bizidunen artean erlazio ebolutibo oso estua dagoela adierazten du, eta koe-boluzio prozesu horrek haltzekin elkartzen den onddo ektomikorrizikoen dibertsitateahorren baxua izatea azalduko luke (Moreu et al. 2006).

Onddo-espezieen banaketa-patroiak ezagutzea garrantzitsua da prozesu ebolutiboak etabiodibertsitate patroiak ulertzeko, baina baita praktikoagoak diren beste era bateko arlo ba tzukjorratzeko ere, besteak beste, izurriteen kontrola, baso-landaketak edo kontserbazioa (Arnolds2007). Badira zenbait lan Alnus generoko espezietako onddo ektomikorrizikoak aztertzendituztenak (Pritsch et al. 1997, Brunner & Horak 1990, Baar et al. 2002, Nouhra et al. 2003,Becerra et al. 2005b, Tedersoo et al. 2009) baina gutxi dira Alnus glutinosa-ren morfotipo ekto-mikorrizikoak ere kontsideratzen dituztenak (Pritsch et al. 1997, Pritsch et al. 2000, Tedersooet al. 2009). Gainera, ikasketa guzti horiek Europa iparraldeko herrialdeetan bideratu dira. Ikusida, ordea, espezie ektomikorrizikoetan ostalariak beste, inguruko baldintzek eta banaketa geo-grafikoak eragiten dutela (Sarrionandia 2006, Tedersoo et al. 2009). Garrantzitsua da, beraz,haltzaren ektomikorrizen ezagutza beste eremu geografikoetara zabaltzea.

Euskal Herria Eskualde Eurosiberiarra eta Mediterranearraren arteko mugan kokatuta dagoeta ikuspuntu biogeografikotik oso interesgarria litzateke bertako haltzadien ektomikorrizenazterketa egitea. Are interesgarriagoa, kontuan hartzen badugu Iberiar penintsula osoan ezdagoela horrelako azterketarik eginda. Horregatik, lan honen helburua Euskal Herriko hal -tzadietako dibertsitate ektomikorrizikoaren ezagutzan lehen urratsa ematea izan da.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

13

Page 14: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Material eta metodoak

Ikerketa eremua

Lan hau Legutio udalerriko haltzadi natural batean egin zen. Haltzadia 580 m-ko altitu-dean dago, Urrunaga urtegira urak isurtzen dituen errekasto baten ertzean, urtegiarekin iamuga-mugan (X: 529043.4751, Y: 4762504.5458). Ikasketa-eremua EskualdeEurosiberiarrean kokatuta dago eta bioklima epel-ozeanikoa dauka (Rivas-Martinez 2005).Prezipitazio maximoak neguan ematen dira eta urteko batez besteko tenperatura 14 ºC-koada.

Aztertutako haltzadiak 5.000 m2-ko azalera dauka, punturik zabalenak 10 metro bainogehiago ditu eta ez da erreka ertzeko lerro bakarrera mugatzen. Zenbait ubide txikik guru -tzatzen dute haltzadia eta, ondorioz, ingurua heze mantentzen da, baina oso kasu gutxitangeratzen dira haltzak ur azpian. Haltzadia Hyperico androsaemi-Alnetum glutionosae aso-ziazioari dagokio (Loidi et al. 1997) eta Alnus glutinosa haltza da espezie nagusia. Basoanahiko itxia da eta haltzarekin batera, tarteka, Corylus avellana urritza, Betula pendula urkiaedo Sambucus nigra intxusa agertzen dira. Haltzadia pagadi-hariztiarekin kontaktuan dagoeta batzuetan, Quercus robur haritzen bat edo Fagus sylvatica pagoren bat ere ageri da hal -tzen artean. Hedera helix huntza eta Rubus sp. sasia oso ugari dira basoan eta azpibasoanespezie belarkara ugari dago ere, besteak beste, Dryopteris affinis, Phyllitis scolopendrium,Saxifraga hirsuta, Arum italicum, Filipendula ulmaria, Narcissus gr. pseudonarcissus, Scillalilio-hyacinthus. Orbel-geruza oso garatuta dago, oro har, eta lurra garana da oso eta airez-tatua, ez bada ur azpian dagoela.

Laginketa

Ektomikorrizen laginketa hiru egunetan egin zen 2011ko udaberri eta uda bitartean. Egunbakoitzean zoriz hautatutako zortzi Alnus glutinosa zuhaitzen inguruan sustraiak jaso ziren,eta guztira, beraz, 24 lagin hartu ziren. Sustrai-laginak hartzeko, zuhaitz-enborretik 50 cmeta metro arteko distantzian eta zuhaitzaren inguruan hiru puntu desberdinetan, orbelakendu eta lurra kontuz arrotu genuen haltzaren sustrai-sistemak ahalik eta osoen ateratzeko.Haltz-sustraiak gainontzeko gertuko espezieetatik bereiztea erraza da kolore gorrixka dute-lako eta, batik bat, bakterioek eragindako noduluak ageri direlako. Beraz, ez genuen inola-ko zalantzarik izan hartzen genituen sustraiak haltzarenak zirela ziurtatzeko eta morfotipo-ak bereak zirela esateko. Modu horretan jasotako sustraiak plastiko-poltsatan gorde zirenbehar bezala etiketatuta eta, behin laborategian, poltsa horiek hozkailuan mantendu ziren(4ºC) aztertzen hasi arte. Sustraien azterketa ahalik eta arinen egin zen eta laginen garbike-ta hartzen zirenetik hiru edo lau egunen buruan egin zen.

Ektomikorriza-morfotipoen azterketa, deskribapena eta identifikazioa

Sustrai-laginak hozkailutik atera eta lehendabizi uretan sartu ziren orbel, humus eta lurhondar handienak kentzeko. Ondoren, sustrai-sistema luzeenak zati txikiagoetan moztugenituen hurrengo azterketak errazteko, beti ere adarkatugabeko zatiak eta hazkunde sekun-darioan zeudenak bazterrean utzita. Lortutako sustrai-zatiak berriz uretan sartu eta hozkai-luan mantendu genituen aztertu bitartean. Laginen egoera egokia ziurtatzeko asko jota biegunen buruan aztertu ziren.

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

14

Page 15: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Ondoren, lagin bakoitzeko sustrai-zatiak banan-banan lupa azpian pintzekin eta orrat-zekin, kontu handiz, erabat garbitu, aztertu eta ektomikorriza-morfotipo desberdinak berei-zi ziren. Morfotipo ektomikorrizikoen bereizketa eta deskribapena egiteko Agerer-ek ezarri-tako metodologia jarraitu genuen (Agerer 1987-1996; 1996-2001, Agerer & Rambold 2004-2006) eta ezaugarri morfologiko eta anatomikoak kontuan izan genituen.

Ezaugarri morfologikoen artean: ektomikorrizaren kolorea (marroia, horia, zuria, krema,morea, laranja, beltza eta horien tarteko koloreak), itxura (leuna, distiratsua, ez-leuna,bikortsua, iletsua, kotoikara, haritsua, arantzatsua), adarkadura-mota (sinplea, monopodial-pinatua, monopodial-piramidala, dikotomikoa, koraloidea), morfotipoaren luzera osoa,adarkatugabeko mikorrizen luzera, diametroa eta forma (zuzenak, okerrak, makurrak), erri-zomorfo edo elementu emergenteen presentzia.

Ezaugarri anatomikoen artean: Zorroaren kanpo- eta barne- geruzetako hifen antolaketa(plektenkimatikoa: hifen itxura antzematen bada, eta pseudoparenkimatikoa: hifak antze-maten ez badira eta epidermis itxura ikusten bada), hifen luzera eta zabalera, fibulen ager-pena, latiziferoen presentzia, zistidioen agerpena eta formak (orratz-forma, botila-forma,adarkatua, lageniformea, buruduna, igitai-forma) eta zorroaren zabalera.

Behin-behineko hasierako ektomikorrizen bereizketa kolorea eta adarkadura-motarenarabera egin zen, eta behin sustrai-lagin guztiak garbituta eta morfotipo guztiak sailkatuondoren, bakoitzaren ezaugarri anatomikoak aztertu ziren mikroskopioan. Horretarako,morfotipo bakoitzari, alde batetik, zehar ebaketa egin genion zorroaren zabalera aztertzeko,eta bestalde, orratz eta pintzez lagunduta zorroa sustraitik kontu handiz askatu genuen.Morfotipo bakoitzetik lortutako ebaketak eta zorro-lagin zatiak portetan jarri genituen, zorro-aren kanpoaldea eta barnealdea (sustraiarekin kontaktuan dagoena) aztertzeko moduankokatuta eta Polibinol Alkoholarekin (PVA) fixatu genituen. Portak behar bezala etiketatuziren testigu moduan gordetzeko eta ondoren mikroskopioan aztertu genituen aipatutakoezaugarri anatomikoak deskribatzeko.

Ezaugarri morfologiko eta anatomikoak kontuan hartuta morfotipo bakoitza deskribatueta egoki izendatu genuen. Morfotipoak izendatzeko ECM hizkiak erabili genituen bakoi -tzean zenbaki bat gehituta. Ektomikorrizak identifikatzeko gure morfotipoak bibliografiandeskribatutakoekin alderatu genituen, behinik behin, Alnus generoaren morfotipoekin.

Emaitzak

Aztertu diren 24 sustrai-laginetan guztira 30 morfotipo bereiztu dira ezaugarri morfolo-gikoei erreparatuta. 30 horietatik 12 xehetasunez aztertu eta ezaugarri morfologiko eta ana-tomikoen arabera deskribatu dira. Deskribatutako 12 horietatik espezie mailan bi identifika-tu dira (ECM1: Russula vesca eta ECM12: Cenococcum geophilum Fr.). Beste 5 morfotipogenero mailan identifikatu dira (ECM3: Tomentella, ECM5: Tomentella-Thelephora, ECM6,ECM13: Lactarius, ECM9: Cortinarius) eta bat onddo-espeziea ezezaguna duen morfotipoa-ren antza du (ECM2: “Alnirhiza texta”). Gainontzeko 5 morfotipoei ez diegu antzekorik aur-kitu bibliografian (ECM4, ECM7, ECM8, ECM11).

Ondoren aurkezten dira 12 morfotipoen deskribapenak eta argazkiak.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

15

Page 16: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM1 - Russula vesca Fr.

Morfologia: Kolore zuri-krema dauka, itxura ez-leuna eta lupara begiratuta, handipen maxi-moarekin, arantza labur ugari balitu bezala ikusten da. Ez da ez errizomorforik ez hifaemergenterik antzematen. Morfotipoak osotara 0,5-2 cm luze du eta adarkadura mono-podial piramidala. Adarkatugabeko puntek 0,03-0,6 cm luze dute eta dentsitate altuanagertzen dira, 14-18 punta 1 cm-ko. Puntak zuzenak edo arean okerrak dira eta muturraborobilduta dute. Ektomikorrizaren diametroa adarkadura nagusian 0,06-0,12 cm-koa daeta adarkatugabearena, aldiz, 0,05-0,1 cm-koa.

Anatomia: Zorroaren lodiera 28,6 µm da batez beste eta kanpo- eta barne-zorroa ongi bereizdaitezke bien artean tamaina desberdineko hifak agertzen direlako, 8,5 µm zabal eta 40-67 µm luze. Kanpo-zorroan zistidio ugari ageri dira eta gainazal guztia erabat estaltzendute, horrenbeste, zaila egiten dela kanpoalde horretan zorroaren antolaketa nolakoaden ikustea. Bi motako zistidioak bereiz daitezke, gleozistidioak, 30 µm luze dute etaugari agertu arren nahiko barreiaturik antolatzen dira, eta zistidio adarkatuak, 20-25 µm-ko 4-5 adar dituzte eta oso ugariak dira, gainazal guztia erabat estaltzeraino. Kanpo-zorroa plektenkimatikoa da, itxuraz desantolatua baina hifak paraleloan kokatzeko joeraerakusten dute. Hifek 3-5 µm zabal eta 30-50 µm luze dute eta ez da fibularik ikusten.Barne-zorroa plektenkimatiko desordenatua da ere, eta hifak kanpo-zorrokoaren antze-koak tamainaz.

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

16

Fig. 1. Morfotipoa: ECM1 - Russula vesca. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Zorroaren gainazala zistidio adarkatuez estalita.C: Gleozistidioak eta zistidio adarkatuak. D: Barne-zorroa.

Page 17: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM2 - “Alnirhiza texta” + Alnus

Morfologia: Kolore zuria dauka, itxuraz leuna. Lupara aztertura zorroaren kanpoaldeanzuntz-sarea antzematen zaio eta itxura kotoikara antzekoa hartzen du. Tarteka hidrofo-biko xamarra eta uretan sartu aurretik, guneka, errefringente ikusten da. Errizomorfo luze-ak ditu baina bakanak eta ektomikorriza batzuetan ez dira antzematen. Horrez gain, hifaemergente ugari ikusten dira lupara. Morfotipoaren luzera osoa 0,19-0,56 cm-koa da.Adarkadura monopodial pinatu erakoa da eta ez da trinkoegi antolatuta agertzen.Ektomikorrizaren 10 mm-tan 4-12 punta (tip) inguru aurki daitezke. Adarkatu gabekopuntak bestalde, okerrak edo makurrak dira eta 1-30 mm arteko luzera dute.Ektomikorrizaren diametroa adarkadura nagusian 0,5-1 mm-koa eta adarkatugabeetan,berriz, 0,3-0,45 mm-koa da.

Anatomia: Zorroaren zabalera 32,7 µm-koa da batez beste. Kanpo-zorroa plektenkimatikodesordenatua da, hifak septu eta fibulekin irregularki ordenatuak, patroi berezi bat jarrai -tzen ez dutelarik. Hifa horietan zelulen luzera 28-50 µm-koa eta zabalera 4-6 µm-koa da.Tarteko zorroa plektenkimatiko ordenatua da, hifak paraleloan antolatzen dira sustraia-ren norabidean, eta fibulak nabarmenak dira. Aldizka klamidosporak ikusten dira tartekozorro horretan. Zelulen luzera 30-58 µm da, diametroa berriz 4-6 µm. Barneko zorroaplektenkimatikoa da gune pseudoparenkimatikoak daude tarteka.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

17

Fig. 2. Morfotipoa: ECM2 - Alnirhiza texta A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Kanpo-zorroaren antolaketa. C: Tarteko zorroarenantolaketa eta klamidospora. D: Barne-zorroa.

Page 18: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM3 - Tomentella

Morfologia: Kolore marroi ilun edo beltza dauka, begi-bistaz eta lupara aztertuta ilerikgabea. Lupara begiratuta itxura bikortsua azaltzen du eta aldi berean, botila itxurako zis-tidioen lepoak nabari dira arantza txikiak balira zorroaren gainazal guztian. Noizbehinkahifa emergenteak agertzen dira bakarka zein soropilduta ateratzen. Hifa emergenteakfibuladunak dira eta pareta lodia dute. Morfotipoaren luzera osoa 1,5-4,8 cm-koa da etaadarkadura monopodial pinatua edo irregularki pinatua. Adarkatu gabeko puntak 0,1-1,8cm-koak dira, batzutan zuzenak eta okerrak edo bihurriak gehiagotan. Ektomikorrizaren10 mm-tan 4-8 tip agertzen dira, dentsitate baxu-ertaina aurkezten dute beraz.Adarkadura nagusiaren diametroa 0,5-1 mm-koa da eta adarrena, aldiz, 0,13-0,36 mm-koa.

Anatomia: Zorroaren zabalera 28,5 µm-koa da batez beste. Kanpo-zorroa pseudoparenki-matikoa da, zelula angeludunekin. Hifa emergenteek pareta lodia dute eta fibulanabarmenak. 30 mikratik gorako lepo luzeko botila-itxurako zistidio ugari ageri dirakanpo-zorroan, eta lepoak zuzenak edo makurrak izan daitezke. Tarteko zorroan hifakizar edo erroseta itxuran antolatzen dira. Barne-zorroa, bestalde, plektenkimatikoa, osotrinkoa eta ez da fibularik antzematen, tarteka ordea, gune pseudoparenkimatikoakageri dira.

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

18

Fig. 3. Morfotipoa: ECM3 - Tomentella. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Zorroaren gainazala eta botila itxurako zistidioak. C: Tarteko zorroa. D: Barne-zorroa.

Page 19: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM4

Morfologia: Kolore laranja-marroia dauka eta begi-bistaz eta lupara ilegabea da. Itxura leunaazaltzen du eta lupara aztertuta ez du ez errizomorforik ezta elementu emergenterik ere.Morfotipoaren luzera osoa 0,3-3 cm-koa da eta adarkadura monopodial pinatua da.Adarkatu gabeko puntak 0,01-0,4 cm-koak dira eta itxuraz zuzenak edo apur bat oke-rrak. Ektomikorrizaren 10 mm-tan 12-20 tip agertzen dira, dentsitate ertaina aurkeztendutela. Ektomikorrizaren adarkadura nagusiaren diametroa 0,1-0,37 mm-koa da eta adar-katugabearena, aldiz, 0,06-0,185 mm-koa.

Anatomia: Kanpo-zorroa 13 µm-koa da batez beste eta antolaketa pseudoparenkimatikoadu, zelula angeludun-borobilduekin. Kanpo-zorroa erraz galtzen du ektomikorrizak etaez da izaten erraza lagina egitea. Barne-zorroaren lodiera 18,8 µm-koa da batez beste,eta antolaketa plektenkimatikoa du hifen izaera antzematen delako.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

19

Fig. 4. Morfotipoa: ECM4. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Ektomikorrizaren zehar ebaketa. C: Kanpo-zorroa. D: Barne-zorroa.

Page 20: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

20

Morfotipoa: ECM5 - Tomentella-Thelephora. “Alnirhiza cystidiobrunnea” +

Alnus.

Morfologia: Kolore marroia dauka eta adar-puntak marroi-zuriak dira, zahartuta ez daudenektomikorrizetan (ikus 5A irudia). Itxura ez da leuna, izan ere zistidioak eta hifa emer-genteak ageri dira eta itxura haritsu oso arina hartzen du. Hifa emergenteek pareta lodiadute eta fibuladunak dira. Morfotipoaren luzera osoa 2-5 cm-koa da, eta adarkaduramonopodial piramidal-pinatua da. Adarkatu gabeko puntak 0,5-1,8 cm-koak dira, zuze-nak batzuetan baina okerrak maizago eta puntan estutu egiten dira. Ektomikorrizaren 10mm-tan 4-20 tip agertu daitezke, beraz, dentsitate ertainekoak dira. Ektomikorrizarenadarkadura nagusiaren diametroa 0,5-0,8 mm-koa da eta adarkatugabearena, aldiz, 0,4-0,5 mm-koa.

Anatomia: Kanpo-zorroa plektenkimatiko desordenatua da eta hifek oso egitura lasaia era -tzen dute. Hifak fibuladunak dira eta zelulen luzera hifa horietan 16-36,24 µm-koa.Zistidioak orratz formakoak dira, punta zorrotza edo borobilduarekin, hauen luzeera 100µm-tik gorakoa izan daiteke eta oinaldean fibula nabarmena dute. Kanpo-zorroarenlodiera 2-4 µm-koa da. Barne-zorroa plektenkimatikoa da ere, baina hifak trinkoago etatarte batzuetan sustraiaren norabidean paraleloki antolatuta daude. Hifa horietan erefibulak ikusten dira eta barne-zorroaren zabalera 14-40 µm-koa da.

Fig. 5. Morfotipoa: ECM5. Alnirhiza cystidiobrunnea. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Zistioak. C: Kanpo-zorroaren antolaketaeta zistidioak. D: Barne-zorroa.

Page 21: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM6 - Lactarius sp. 1

Morfologia: Kolore laranja bizia dauka eta punta gazteak argiagoak dira. Morfotipoaren itxu-ra distiratsua da eta ez da ez errizomorforik ez hifa emergenterik antzematen. Adarkaduramonopodial piramidala dauka eta erraz ikusten da tamaina handia duelako, izan ere,luzera osoa 1,5-7 cm-koa da. Adarkatu gabeko puntak ere nahiko luzeak dira, 0,05-2 cm,forma bihurria dute, punta estututa. Dentsitate ertaina dute, 6-18 tip/10 mm-ko. Ardatznagusiaren diametroa 0,7-1,5 mm-koa da eta adarkatugabeko adarrarena 4-6,2 mm-koa.

Anatomia: Zorroaren lodiera batez beste 37,48 µm-koa da. Kanpo-, tarteko- eta barne-zorroa bereiz daitezke. Kanpo-zorroa pseudoparenkimatikoa da, ia subepidermikoa.Tarteko zorroaren egitura nahasia da, pseudoparenkimatiko eta plektenkimatikoaren arte-koa. Tarteko zorroan latiziferoak ageri dira, 4-6 µm zabal dute eta gainontzeko hifetatikdisdiratsuak direlako bereizten dira (C irudia). Barne-zorroa plektenkimatikoa da etahifen antolaketa irregularra. Hifetan zelulek 20-50 µm luze dute eta ez da fibularik an -tzematen.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

21

Fig. 6. Morfotipoa: ECM6 - Lactarius sp. 1. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Kanpo-zorroa. C: Tarteko zorroa latiziferoekin (gezibeltza). D: Barne-zorroa.

Page 22: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

22

Morfotipoa: ECM7

Morfologia: Kolore laranja argia dauka eta puntetan laranja zurixka morfotipo gazteetan.Itxura leuna azaltzen du eta hifa emergenteak ageri dira. Morfotipoaren luzera osoa 4-6 cm-koa da eta adarkadura monopodial pinatua. Adarkatu gabeko puntek 0,01-0,5cm luze dute, zuzenak edo arean okerrak dira eta Ektomikorrizaren 1 cm-tan 10-28punta ageri dira, hau da, dentsitate ertain-altuan ageri dira. Ektomikorrizaren adarka-dura nagusiaren diametroa 0,4-0,7 mm-koa da eta adarkatugabearena, aldiz, 0,25-0,5mm-koa.

Anatomia: Zorro osoaren zabalera 23,7-39,5 µm bitartekoa da. Kanpo-zorroa pseudoparen-kimatikoa da, zelulak, batzuk, borobilduak eta beste batzuk arean ertz askodunak.Morfotipo honetan ere kanpo-zorroa erraz galtzen da eta laginak lortzea zail egiten da.Tarteko zorroa plektenkimatiko eta pseudoparenkimatiko tarteko trantsizioan dago etaforma irregularreko hifak bereiz daitezke. Barne-zorroa plektenkimatikoa da. Hifek 20-50 µm luze dute eta ez da fibularik ikusten. Hifak dikotomikoki adarkatzen dira, sare an -tzeko egitura eratzen dute, eta adarkadura puntu horietan hifa zabalagoa izaten da.

Fig. 7. Morfotipoa: ECM7. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Kanpo-zorroa. C: Tarteko zorroa. D: Barne-zorroaren xehetasuna.

Page 23: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM8

Morfologia: Kolore marroia dauka. Itxura bikortsua azaltzen du eta 80-120 µm-ko luzerakoeta 1,5–4 µm-ko diametroko hifa emergenteak dauzka. Hifa horiek ilunak dira, paretalodia eta fibulak dituzte. Morfotipoaren luzera osoa 0,3-2 cm-koa da eta adarkaduramonopodial pinatua, batzuetan piramidala. Ektomikorrizak taldeka agertzen dira modudentsuan formazio nahiko korapilatsuak eratzen (ikus 8A). Adarkatu gabeko puntak zuze-nak dira orokorrean edo apur bat okerrak eta luzeran 0,5-3 mm dute. Ektomikorrizaren10 mm-tan 12-16 tip agertzen dira, hau da, dentsitate ertaina. Ektomikorrizaren adarka-dura nagusiaren diametroa 0,5–1 mm-koa da eta adarkatugabearena, aldiz, 0,1-0,3 mm-koa.

Anatomia: Zorro osoaren lodiera 27,5 µm-koa da. Kanpo-zorroa pseudoparenkimatikoa da,zelula angeludun edo poligonalekin. Ektomikorrizaren kanpoaldetik barneratu ahalazelulak errosetan edo izar itxuran antolatzen dira erdiko zorroan, eta barne-zorroarenantolaketa plektenkimatikoa da hifa-multzo paraleloekin. Hifa horien diametroa 3,125µm-koa da batez beste eta zelulen luzera 34 µm-koa.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

23

Fig. 8. Morfotipoa: ECM8. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Kanpo-zorroa. C: Hifa emergenteak. D: Barne-zorroaren antolake-taren xehetasuna.

Page 24: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM9 - Cortinarius

Morfologia: Kolore zuria dauka eta zilar-itxurakoa da, hau da, kanpo-zorroko zelulen arte-an geratzen den aireak kolore zuri disdiratsua eragiten du. Bestalde, zorroaren gainaza-la haritsua da eta errizomorfo ugari antzematen da, eta aldi berean saretua. Morfotipoakosotara 0,8-2 cm luze du, adarkadura monopodial piramidala eta adar nagusiaren zaba-lera 0,15-0,32 mm-koa da. Adarkatu gabeko puntak, bestalde, 0,1-4 mm luze eta 0,1-0,21 mm zabal dute. Zuzenak edo okerrak dira, eta 6-18 punta agertzen dira ektomiko-rrizaren 1 cm-tan. Errizomorfoek ere adarkadura pinatua dute.

Anatomia: Zorroaren lodiera osoa 26,2 µm-koa da batez beste. Kanpo- eta barne-zorroa,biak dira plektenkimatikoak eta hifetan ez da fibularik ikusten. Hala ere, kanpo-zorroanhifak lasaiago antolatuta ikusten dira eta hutsune asko ageri da. Horrez gain, hifek 3 µmzabal eta 33,25 µm luze dute eta beraien arteko lotura H erakoa dela ikusten da zen-bait kasutan (B irudia). Barne-zorroa, bestalde, plektenkimatikoa den arren eta hifentamaina ere antzekoa, askoz ere trinkoagoa da eta zenbait aldetan hifak sustraiarennorabidean paraleloan antolatuta daudela ikusten da. Ez da hifen arteko H erako lotu-rarik ikusten.

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

24

Fig. 9. Morfotipoa: ECM9 - Cortinarius. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Kanpo-zorroa. C: Errizomorfoa. D: Barne-zorroa.

Page 25: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM11

Morfologia: Kolore zuri-krema dauka, eta begi-bistaz itxura ez-leuna. Lupara aztertuta zisti-dioz josita dagoela antzematen zaio eta arantzatsu antzekoa dirudi. Morfotipoaren luze-ra osoa 0,1-1 cm tartekoa da eta adarkadura monopodial piramidala, gehienetan, eta ba -tzutan pinatua. Adarkatu gabeko puntek 0,1-1 mm luze eta 0,2-0,5 mm zabal dute etadentsitate ertaina erakusten dute, 1 cm-tan 8-16 tip agertzen dira. Adarrak zuzenak diraedo pixka bat okerrak batzuetan. Ektomikorrizaren diametroa ardatz nagusian 0,5-1 mm-koa da.

Anatomia: Kanpo-zorroa pseudoparenkimatikoa da eta zelulek ertz borobilduak dituzte,puzzle antzera antolatuta. Zistidio ugari agertzen da eta zorro guztia estaltzen dute.Zistidioek 60 µm inguru luze dute eta pareta lodia antzematen zaie. Igitai-formakoakdira, oinaldean arean puztu egiten eta fibula ikusten zaie. Barne-zorroa plektenkimatikoada eta hifak sare antzeko egitura eratzen dute. Hifetako zelulek 20-40 µm luze eta 2-4µm zabal dute eta ez da fibularik ikusten.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

25

Fig. 10. Morfotipoa: ECM11. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Kanpo-zorroa. C: Zistidioak. D: Barne-zorroa.

Page 26: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM12 – Cenococcum geophilum Fr.

Morfologia: Kolore beltz disdiratsua dauka eta iletsua da. Hifa emergente zurrunak etalodiak ditu, zorroaren kolore berekoak. Morfotipoak adarkadura sinplea du eta zuzenakdira, puntaldea borobildua da eta 0,1-3 mm luze eta 0,2-0,25 mm zabal dute.Ektomikorriza hau ez da taldekatuta agertzen eta gehienetan bera bakarrik isolatuta ager -tzen da edo beste morfotiporen batekin nahastuta. Kanpo itxuragatik, bakarrik, erraza damorfotipo hau bereiztea.

Anatomia: Zorroaren lodiera 18,3 µm-koa da batez beste (16-24 µm). Morfotipo honetankanpo- eta barne-zorroak oso berdintsuak dira. Zorroaren antolaketa plektenkimatikoada eta hifak, paraleloan guneka, modu erradialean antolatzen dira. Zelulak oso ilunakdira eta 16-22 µm luze eta 4-6 µm zabal dute. Hifa emergenteak zuzenak dira eta ezdira adarkatzen. Marroi koloreko pareta lodia dute eta ez da fibularik agertzen septue-tan.

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

26

Fig. 11. Morfotipoa: ECM12 – Cenococcum geophilum. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Zorroaren itxura orokorra. C: Kanpo-zorroa. D: Barne-zorroa.

Page 27: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoa: ECM13 – Lactarius sp. 2

Morfologia: Kolore zuria dauka eta itxuraz leuna da edo disdiratsua eta errizomorfoak dauz-ka. Errizomorfoak laburrak, puntaldean estutu egiten dira eta isolatuta agertzen dira gai-nazalean. Morfotipoaren luzera osoa 0,4-0,8 cm-koa da eta adarkadura monopodialpinatua. Adarrak zuzenak edo arean okerrak dira eta 0,1-5 mm luze eta 0,24-0,28 mmzabal dute. Dentsitate ertaina dute, hau da, Ektomikorrizaren 1 cm-tan 8-12 punta ager -tzen dira, eta diametroa ardatz nagusian 0,34-0,6 mm-koa da.

Anatomia: Zorroaren lodiera 20,4 µm-koa da batez beste (15-22 µm). Kanpo-zorroa plek-tenkimatikoa da eta hifak trinko antolatzen dira. Guneka hifaren egitura ez da bereizteneta zorroak pseudoparenkimatikoaren itxura hartzen du, eta berdin gertatzen da barnekozorroan ere. Zelulek 15-30 µm luze eta 4-6 µm zabal dute eta hifa-septuetan ez da fibu-larik ikusten.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

27

Fig. 12. Morfotipoa: ECM13 – Lactarius sp. 2. A: Morfotipoaren itxura orokorra. B: Errizomorfoa (itxura orokorra eta xehetasuna). C: Kanpo-zorroa. D: Barne-zorroa.

Page 28: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Eztabaida

Morfotipo aberastasuna

Lortutako morfotipo kopurutik Legutioko haltzadia onddo ektomikorriziko espezietan osoaberatsa dela esan dezakegu. Izan ere, espezie ektomikorriziko ugari dituzten Europakobeste baso-mota batzuetan egindako azterketetan morfotipo kopuru beretsuak aurkitu dira(Gardes & Bruns 1996, Dahlberg et al. 1997, Sarrionandia 2006). Horrez gain, Europa etaAmeriketan egindako azterketetan, haltzadi bakarra aztertuta, asko jota, 19 morfotipo aurki-tu dira (Kennedy et al. 2011), eta azterketa zabalagoak eginda eta teknika deskriptibo etamolekularrak erabilita, 9 eta 40 morfotipo aurkitu dira haltz-espezie desberdinekin elkartu-ta (Miller et al. 1991, Pritsch et al. 1997, Becerra et al. 2005a, Tedersoo et al. 2009, Kennedyet al. 2010, Kennedy et al. 2011). Tedersoo eta kolaboratzaileen (2009) ustez gainera, 40morfotipo horietan eskualde mailan dauden Alnus-arekin elkartzen diren espezie ektomiko-rriziko gehienak jasota egongo lirateke. DEEMY datu-basean ere (Agerer & Rambold 2004-2011) Alnus-ekin guztira 34 morfotipo deskribaturik daudela kontuan hartzen badugu,Legutioko haltzadian 30 morfotipo aurkitu izana, zalantzarik gabe, datu interesgarria da.Hare gehiago, haltzadiko espezie edo genero desberdinetako onddoek morfotipo ia berei-zezinak era ditzaketela ikusi da (Pritsch et al. 2000), beraz, guk bereiztutako morfotipokopurua 30 espezie baino gehiagori egokitzea oso posiblea izan daiteke.

Laginketa-azalerak edo laginketa-esfortzuak aurkitutako espezie-aberastasuna baldintza -tzen dute (Arnolds 1992). Horrez gain, haltzak sinbionte ektomikorriziko espezifikoak ditueta badaude zenbait onddo-espezie haltz-espezie bakarrarekin elkartzen direnak (Trappe1962, Molina 1981, Moreau et al. 2006). Haltzadian eginiko beste ikasketetan guk bainoazalera gehiago aztertu edo haltzadira bisitaldi gehiago egin dituzte (Pritsch et al. 1997,Tedersoo et al. 2009, Kennedy et al. 2011). Pritsch eta kolaboratzaileek (1997), guk bezala,Alnus glutinosa haltzadi-partzela bakarra aztertu zuten, baina hiru urtez jarraian sutrai-lagi-nak hilabetero hartu ondoren 16 morfotipo aurkitu zituzten soilik. Morfotipo-kopururikaltuenak lortu dituzten lanetan, bestalde, 40 kasu (Tedersoo et al. 2009) edo 23 (Kennedy etal. 2011), guk baino haltzadi gehiago kontsideratu dituzte aldi berean eta gainera Alnusgeneroko espezie desberdinetakoak. Gure emaitza, beraz, ezin dugu laginketa-metodoare-kin lotu, eta partzela bakarra hirutan lagindu ondoren 30 morfotipo aurkitu izanak Legutiokohaltzadia oso aberatsa dela berresten du.

Lurzoruaren ezaugarriek eta haltzadiaren ureztapen-mailek espezie ektomikorrizikoendibertsitatean eragina dute (Erland & Taylor 2002, Becerra et al. 2005a, Tedersoo et al.2009). Gure kasuan, haltzadia nekez egoten da luzaroan erabat ureztatuta eta neurri bateanhorrek eragin dezake morfotipo gehiago aurkitzea (Tedersoo et al. 2009). Hala ere, ez duguuste horrenbesteko aldea ezaugarri horiek soilik eraginda izan daitekeenik. Laginketa uda-berrian egin izanak ere ez omen luke ondorio larririk eduki behar emaitzetan. Izan ere, urte-an zehar aktibitate ektomikorrizikoa aldakorra izan badaiteke ere (Azul 2002, Rodríguez2005), aberastasun espezifikoa nahiko egonkor mantentzen da (Dahlberg & Stenlid 1995).Alnus acuminataren basoetan, gainera, kolonizazio ektomikorriziko maximoa udazkeneandela ikusi da (Becerra et al. 2005b), eta laginketa udaberrian egin izanak, eraginik izateko-tan, kontrakoa izango luke, morfotipo arraroenak aurkitzeko probabilitatea gutxituko litza-tekeelako sasoi horretan.

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

28

Page 29: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Morfotipoen identifikazioa

Identifikatu ditugun morfotipoetatik emaitzak bat datoz beste lanetan aurkitutakoarekin(Pritsch et al. 1997, Becerra eta al. 2005a, Tedersoo et al. 2009), hau da, Tomentella,Lactarius eta Cortinarius morfotipoak arruntak direla haltzadietan. Cenococcum geophilumespeziea oso generalista da (Dickie et al. 2002) eta ugari agertzen da ekosistema gehienetan(Dahlberg et al. 1997), beraz, ez da harritzekoa haltzadian agertu izana.

Lactarius generoko morfotipoak (ECM6 eta ECM13) latiziferoengatik identifikatu ditugugenero mailan. ECM6 morfotipoak, koloreagatik ez balitz, Pritsch eta kolaboratzaileek(1997) deskribatutako L. obscuratus edo L. omphaliformis espezieen antza du. Hala ere,DEEMY datu basean (Agerer & Rambold 2004-2011) esandako morfotipoek kolore laranjaere badutela, eta aipatutako L. obscuratus eta L. omphaliformis espezieen morfotipoak berei-zezinak direla kontuan hartuta (Pritsch et al. 1997), ECM6 bietatik edozein espezie izan dai-teke. Dena den, analisi gehiago egitea komeni da. ECM13k bestalde, latiziferoez gain, badi-tu errizomorfo oso bereziak, baina ez dugu aurkitu antzekorik bibliografian.

ECM5 morfotipoaren ezaugarriak bat datoz Alnirhiza cystidiobrunnea-rekin (Pristch et al.1997). Pristch eta kolaboratzaileek (2000) itxuraz berdinak diruditen Alnirhiza cystidiobru-nea morfotipoaren ektomikorrizak espezie bat baino gehiagori dagozkiela erakutsi dute etagainera, genero desberdinetakoak ere izan daitezkeela, Tomentella eta Thelephora generoe-takoak, hain zuzen. Emaitza horien arabera, gure kasuan ere, ECM5 morfotipoaren atzeanespezie desberdinak egongo lirateke eta, ondorioz, arretaz aztertu beharreko morfotipoa da.ECM3 morfotipoa ere Tomentella generoarekin identifikatu dugu. Botila itxurako zistidionabarmenak eta kanpo-zorro pseudoparenkimatikoak, ezaugarri bereizgarriak dira morfoti-po honetan eta bat datoz Alnirhiza spinosa morfotipoaren ezaugarriekin. Duela gutxi, Pritscheta kolaboratzaileek (2010) Tomentella cf. stuposa bezala identifikatu dute A. acuminata-rekin agertzen den morfotipo hori. Gure kasuan, Tomentella generokoa dela ia ziur esandezakegu, zistido eta zorroaren ezaugarri berdintsuak dituzten pinuarekin (Golldack et al.1999) eta artearekin (De Román 2003, Sarrionandia 2006) aurkitutako Pinirhiza dimorphaedo artelatzarekin deskribatutako Quercirrhiza tomentellocystidiata morfotipoak (Azul et al.2006) ere Tomentella generoarekin lotu dituztelako. Hala ere, ez dugu uste, gure kasuan, T.stuposa espeziea denik, Picea-T. stuposa ektomikorrizan ez delako zistidiorik agertzen(Jakucs et al. 2005).

ECM2 ”Alnirhiza texta” morfotipoarekin ia guztiz bat dator (Pritsch et al. 1997a), bainagure kasuan ez da errizomorfo gehiegirik antzematen. Esanguratsua da, ordea, bi morfoti-poen tarteko zorroaren antolaketa: plektenkimatikoa, paraleloan estu antolatutako hifa fibu-ladunekin. Pritsch eta kolaboratzaileek (1997b), azterketa molekularren bidez ez baduteziurtatzen ere, ”Alnirhiza texta” Naucoria generoko espezieetatik gertu kokatzen dute.Naucoria generoko espezie asko haltzarekiko espezifikoak direla kontuan hartuta (Rochet etal. 2011), ez litzateke harritzekoa gure partzelan ere agertzea eta ECM2 genero horretakoaizatea. ECM9 morfotipoa, bestalde, Cortinarius generoarekin lotu dugu, genero horretakoektomikorrizek hartzen duten itxuragatik.

Aipatu behar da ECM1en ezaugarriak dituen morfotiporik ez dugula aurkitu Alnusenektomikorrizen artean. Hala ere, oso bereizgarriak dira kanpo-zorroan dituen bi zistidiomotak, batzuk adarkatuak (E motakoak) eta besteak gleozistidoak (D motakoak). Horrelakozistidioak eta ECM1en ezaugarriak dituen morfotipo bakarra Russula vesca+Quercus roburizan da (Beenken 2001). Onddo espezie hori ez da inoiz deskribatu haltzarekin ektomiko-

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

29

Page 30: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

rrizak eratzen, beraz, azterketa gehiago egitea gomendagarria litzateke Russula vesca+Alnusglutinosa lehenengo aipua den ziurtatzeko.

Ez dugu aurkitu gainontzeko morfotipoekin bat egiten duen deskribapenik. ECM8k kolo-re marroi iluna, hifa emergente fibuladunak eta kanpo-zorroaren antolaketa pseudoparenki-matiko angeluduna dituela ikusita Tomentella generoaren ezaugarriekin bat datorrela deri -tzogu (Agerer & Rambold 2004-2011). ECM11k bestalde igitai formako zistidio nabarmenugari ditu, erraz antzemateko modukoak, baina ez dugu Alnusekin horrelako deskribapenikduen ektomikorrizarik aurkitu. Era berean, ECM4 eta ECM7 ere identifikatu gabe geratu dira.Horregatik, interesgarria litzateke morfotipo hauen eta gainontzekoen deskribapen mikros-kopikoekin batera, ikasketa analisi molekularrekin osatzea, izan ere, bi teknika horien kon-binazioak ikasketa taxonomikoetan (Köljalg et al. 2001) zein ekologikoetan (Dahlberg et al.1997) informazio zehatzagoa eskaintzen du.

Ondorioak

Emaitzok aztertuta, Legutioko haltzadia morfotipo ektomikorrizikotan oso aberatsa delaondorioztatzen dugu. Bestalde, deskribatutako morfotipoetatik ikusi da, beste haltzadi ba -tzuetan bezala, Lactarius, Tomentella, Cortinarius edo Naucoria generoak arruntak direla.Horrez gain, azpimarragarria da orain arte Alnusekin, behintzat, deskribatu gabe zeudenmorfotipo berriak ere agertu direla. Hortik ondorioztatzen da Alnus glutinosa-ren ektomiko-rrizen ikerketa Europa hegoaldera zabaldu izanak datu berriak eman dituela. Garrantzitsuada beraz Alnus glutinosa-ren ektomikorrizen azterketa lurraldeko beste haltzadi batzuetarazabaltzea, ezagutzan sakontzeko eta benetan Europa hegoaldeko haltzadiak iparraldekoakbaino dibertsoagoak diren argitzeko.

Bibliografia

AGERER R. 1987-1996. Colour Athas of Ectomycorrhizae. Ed. Einhorn-Verlag. Munich.

AGERER R. 1996-2001. Descriptions of Ectomycorrhizae. Ed. Einhorn-Verlag. Munich.

AGERER R. & RAMBOLD G. 2004–2011. DEEMY – An Information System for Characterization andDetermination of Ectomycorrhizae. www.deemy.de – München, Germany.

AKKERMANS A.D.L. & VAN DIJK C. 1981. Non-leguminous rootnodule symbioses with actinomycetes andRhizobium. In: Broughton J. (ed.). Nitrogen Fixation, Vol. I: Ecology. Oxford: Oxford UniversityPress, pp. 57–103.

ARNOLDS E. 1992. The analysis and classification of fungal communities with special reference tomacrofungi. In: Winterhoff W. (Ed). Fungi in vegetation science. Kluwer Academic Publisher,Dordrecht, The Netherlands, pp: 7-48.

ARNOLDS E.J.M. 2007. Biogeography and Conservation. In: Kubicek C.P. & Druzhinina I.S. (eds.).Environmental and Microbial Relationships, 2nd Edition. The Mycota IV. Springer-Verlag BerlinHeidelberg, pp. 105-124.

AZUL A.M. 2002. Diversidade de fungos ectomicorrízicos em ecossistemas de Montado. Tesis docto-ral. Dpto de Botânica. Facultade de Ciência e Tecnologia de Universidade de Coimbra. Coimbra.Portugal.

BAAR J., BASTIAANS T., VAN DE COEVERING M.A. & ROELOFS J.G.M. 2002. Ectomycorrhizal root developmentin wet Alder carr forests in response to desiccation and eutrophication. Mycorrhiza 12:147–151.

BECERRA A., PRITSCH K., ARRIGO N., PALMA M. & BARTOLONI N. 2005a. Ectomycorrhizal colonization ofAlnus acuminata Kunth in northwestern Argentina in relation to season and soil parameters. Ann.F.r Sci. 62: 325–332.

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

30

Page 31: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

BECERRA A., ZAK M.R., HORTON T.R. & MICOLINI J. 2005b. Ectomycorrhizal and arbuscular mycorrhizalcolonization of Alnus acuminata from Calilegua National Park (Argentina). Mycorrhiza 15:525–531. DOI 10.1007/s00572-005-0360-7.

BEENKEN L. 2001. Russula vesca Fr. + Quercus robur L. Descriptions of Ectomycorrhizae 5: 187-192.

BRUNDRETT M. 2009. Mycorrhizas in Natural Ecosystems. Advances in Ecological Research 21: 171-313.

BRUNNER I. & HORAK E. 1990. Mycoecological analysis of Alnus-associated macrofungi in the region ofthe Swiss National Park as recorded by J.Favre (1960). Mycol. Helv. 4: 111–139.

BUJAKIEWICZ A.M. 1989. Macrofungi in the alder and alluvial forests in various parts of Europe andNorth America. Opera Bot. 100: 29–41.

CARÚ M., BECERRA A., SEPULVEDA D. & CABELLO A. 2000 Isolation of infective and effective Frankia strainsfrom root nodules of Alnus acuminata (Betulaceae). World Journal of Microbiology &Biotechnology 16: 647-651. DOI: 10.1023/A:1008929520571.

CHATARPAUL .L, CHAKRAVARTY P. & SUBRAMANIAM P. 1989. Studies in tetrapartite symbioses. I. Role of ecto-and endomycorrhizal fungi and Frankia on the growth performance of Alnus incana. Plant Soil 118:145–150.

CHEN Z.D. & LI J. 2004. Phylogenetics and biogeography of Alnus (Betulaceae) inferred from sequen-ces of nuclear ribosomal DNA ITS Region. International Journal of Plant Science 165: 325-335.

DAHLBERG A. & STENLID J. 1995. Spatiotemporal patterns in ectomycorrhizal populations. CanadianJournal of Botany 73: 1222-1230.

DAHLBERG A., JONSSON L., NYLUND J.E. 1997. Species diversity and distribution of biomass above andbelow ground among ectomycorrhizal fungi in an old-growth Norway spruce forest in southSweden. Canadian Journal of Botany 75: 1323–1335.

DAWSON J.O. 1990. Interactions among actinorhizal and associated plant species. In: Schwintzer CR &Tjepkema JD (eds.). The biology of Fankia and actinorrhizal plants. Academic Press, San Diego, pp.299-316.

DE ROMÁN M. 2003. Las ectomicorrizas de Quercus ilex subsp. ballota y su dinámica post-incendio enuna zona potencialmente trufera. Tesis de Licenciatura. Univ. Navarra, pp. 488.

DICKIE I.A., XU B. & KOIDE R.T. 2002. Vertical niche differentiation of ectomycorrhizal hyphae in soil asshown by T-RFLP analysis. New Phytologist 156: 527-535.

DIRECTIVA 92/43/CEE del consejo de 21 de mayo de 1992 relativa a la conservación de los hábitatsnaturales y de la fauna y flora silvestres. (DO L 206 de 22.7.1992, p. 7).

ERLAND S. & TAYLOR A.F.S. 2002. Diversity of ectomycorrhizal fungal communities in relation to theabiotic environment. In: Van der Heijden M.G.A. & Sanders I.R. (Eds.). Mycorrhizal Ecology. NewYork, Springer-Verlag, pp: 163-200.

GARDES M. & BRUNS T.D. 1996. Community structure of ectomycorrhizal fungi in a Pinus muricataforest: above and below-ground views. Canadial Journal of Botany 74: 1572-1583.

GOLLDACK J., MÜZENBERGER B. & HÜTTL R. 1999. “Pinirhiza dimorfa” + Pinus sylvestris L. Descriptionsof Ectomycorrhizae 4: 73-78.

HARLEY J.L. & SMITH S.E. 1983. Mycorrhizal symbiosis. Academic, London New York.

HUSS-DANELL K. 1997. Actinorhizal symbioses and their N-2 fixation. New Phytologist 136: 375-405.

JAKUCS E., KOVÁCS G.M., AGERER R., ROMSICS C. & ER S-HONTI Z. 2005. Morphological-anatomical cha-racterization and molecular identification of Tomentella stuposa ectomycorrhizae and related ana-tomotypes. Mycorrhiza 15: 247–258. DOI 10.1007/s00572-004-0326-1.

JORDAN III W.R. 1989. Ecological Restoration: Reflections on a Half-Century of Experience at theUniversity of Wisconsin-Madison Arboretum. In: Wilson E. O. & Peter F.M. (eds.). Biodiversity.National Academy, Washington, DC, pp: 311-316.

KENNEDY P.G., GARIBAY-ORIJEL R., HIGGINS L.M. & ANGELES-ARGUIZ R. 2011. Ectomycorrhizal fungi inMexican Alnus forests support the host co-migration hypothesis and continental-scale patterns inphylogeography. Mycorrhiza 21:5 59–568. DOI 10.1007/s00572-011-0366-2.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

31

Page 32: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

KENNEDY P.G. & HILL L.T. 2010. A molecular and phylogenetic analysis of the structure and specificityof Alnus rubra ectomycorrhizal assemblages. Fungal Ecology 3: 195-204.

KHAN A.G. 1993. Occurrence and importance of mycorrhizae in aquatic trees of New South Wales,Australia. Mycorrhiza 3: 31–38.

KÖLJALG U., JAKUCS E., BÓKA K. & AGERER R. 2001. Three ectomycorrhizae with cystidia formed by dif-ferent Tomentella species as revealed by rDNA IST sequences and anatomical characteristics. FoliaCryptog. Estonica 38: 27–39.

LODGE D.J. & WENTWORTH TR. 1990. Negative associations among VA-mycorrhizal fungi and someectomycorrhizal fungi inhabiting the same root system. Oikos 57: 347–356.

LOIDI J., BIURRUN I. & HERRERA M. 1997. La vegetación del centro-septentrional de España. ItineraGeobotanica 9: 161-618.

MALLOCH D.W., PIROZYNSKI K.A. & RAVEN P.H. 1980. Ecological and evolutionary significance ofmycorrhizal symbiosis in vascular plants (a review). Proc. Natl. Acad. Sci. 77: 2113-2118.

MILLER S.L., KOO C.D. & MOLINA R. 1991. Characterization of red alder ectomycorrhizae: a preface tomonitoring belowground ecological responses. Canadian Journal of Botany 69: 516-531.

MOLINA R. 1981. Ectomycorrhizal specificity in the genus Alnus. Canadian Journal of Botany 59: 325-334.

MOLINA R., MYROLD D. & LI C. 1994. Root symbioses of red alder: technological opportunities forenhanced regeneration and soil improvement. In: Hibbs D.E., DeBell D.S. & Tarrant R.F. (eds.). Thebiology and management of red alder. Oregon State University Press, Corvallis Ore, pp. 23-46.

MOREAU P.A., PEINTNER U. & GARDES M. 2006. Phylogeny of the ectomycorrhizal mushroom genusAlnicola (Basidiomycota, Cortinariaceae) based on rDNA sequences with special emphasis on hostspecificity and morphological characters. Molecular Phylogenetics and Evolution 38: 794-807.

MOYERSOEN B. & FITTER A.H. 1998. Presence of arbuscular mycorrhizas in typically ectomycorrhizalhost species from Cameroon and New Zealand. Mycorrhiza 8: 247-253.

NOUHRA E., DOMINGUEZ L., BECERRA A. & MANGEAUD A. 2003. Colonización micorrícica y actinorrícicaen plantines de Alnus acuminata (Betulacea) cultivados en suelos nativos de Alnus rubra. Boletínde la Sociedad Argentina de Botánica 38 (3-4): 199-206.

PRIEDITIS N. 1997. Alnus glutinosa: dominated wetland forests of the Baltic Region: community struc-ture, syntaxonomy and conservation. Plant Ecology 129: 49–94.

PRITSCH K., MUNCH J.C. & BUSCOT F. 1997a. Morphological and anatomical characterisation of blackalder Alnus glutinosa (L.) Gaertn. ectomycorrhizas. Mycorrhiza 7: 201-216.

PRITSCH K., BOYLE H., MUNCH J.C. & BUSCOT F. 1997b. Characterization and identification of black alderectomycorrhizas by PCR/RFLP analyses of the rDNA internal transcribed spacer (ITS). NewPhytologist 137: 357-369.

PRITSCH K., MUNCH J.C. & BUSCOT F. 2000. Identification and differentiation of mycorrhizal isolates ofblack alder by sequence analysis of the ITS region. Mycorrhiza 10: 87–93.

PRITSCH K., BECERRA A., POLME S., TEDERSOO L., SCHLOTER M. & AGERER R. 2010. Description and identi-fication of Alnus acuminata ectomycorrhizae from Argentinean alder stands. Mycologia 102(6):1263-1273. DOI: 10.3852/09-311.

RIVAS- MARTÍNEZ S. 2005. Avances en Geobotánica. Discurso de apertura del Curso Académico: RealAcademia Nacional de Farmacia. Madrid. [http://www.globalbioclimatics.org] .

ROCHET J., MOREAU P.A., MANZI S. & GARDES M. 2011. Comparative phylogenies and host specializationin the alder ectomycorrhizal fungi Alnicola, Alpova and Lactarius (Basidiomycota) in Europe. BMCEvolutionary Biology 11: 40. DOI: 10.1186/1471-2148-11-40.

RODRÍGUEZ N. 2005. Estudio de la comunidad ectomicorrícica de las plantaciones de Quercus rubra L.Su caracterización dinámicay aplicación en selvicultura. Tesis de Licenciatura. Universidad delPaís Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea, pp 232.

Haltzadiko ektomikorrizen dibertsitatea Euskal Herrian. Lehen saiakera.

32

Page 33: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ROSE S.L. & YOUNGBERG C.T. 1981. Tripartite associations in snowbrush (Ceanothus velutinus): effect ofvesicular-arbuscular mycorrhizae on growth, nodulation, and nitrogen fixation. Canadian Journalof Botany 59: 34-39.

SARRIONANDIA E. 2006. Estudio de las micocenosis de macromicetos de los encinares del País Vasco.Tesis de Licenciatura. Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea, pp 325.

SMITH J.E. & READ D.J. 1997. Mycorrhizal symbiosis, 2nd edn. Elsevier. Science, London, San Diego.

TEDERSOO L., SUVI T., JAIRUS T., OSTONEN I. & PÕLME S. 2009. Revisiting ectomycorrhizal fungi of thegenus Alnus: differential host specificity, diversity and determinants of fungal community. NewPhytologist 182: 727-735.

TEKLEHAIMANOT Z. & MMOLOTSI R.M. 2007. Contribution of red alder to soil nitrogen input in a silvo-pastoral system. Biology and Fertility of Soils 43 (6): 843-848. DOI: 10.1007/s00374-006-0163-9.

TRAPPE J.M. 1962. Fungus associates of ectotrophic mycorrhizae. Botanical Review 28: 538-606.

VOGT K.A., PUBLICOVER D.A. & VOGT D.J. 1991. A critique of the role of ectomycorrhizas in forest eco-logy. Agric. Eco-Syst. Environm. 35: 171-190.

WANG B. & QIU Y.L. 2006. Phylogenetic distribution and evolution of mycorrhizas in land plants.Mycorrhiza 16: 299–363.

YAMANAKA T., LI C.Y., BORMANN B.T. & OKABE H. 2003. Tripartite associations in an alder: effects ofFrankia and Alpova diplophloeus on the growth, nitrogen fixation and mineral acquisition of Alnustenuifolia. Plant and Soil 254: 179-186 DOI: 10.1023/A:1024938712822.

ZIZAK, 8, P. 11-33 - 2011

33

Page 34: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Cyttaria sp. (Foto: Francisco Vega)

Page 35: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Especies raras o pococonocidas de hongosmacromicetos. VARRILLAGA P., ALBIZU J.L., LASA J.M., MARTIN J., & TERES J.L.Dpto. de Micología de la Sociedad de Ciencias Aranzadi. c/ Zorroagagaina 11 C.P. 20014. San Sebastián (Gipuzkoa). E-mail: [email protected]

Laburpena

Lan honetan Agaricus phaeolepidotus, Coprinopsis laanii, Cortinarius sacchariosmus,Entoloma allochroum, E. enderlei, E. roseum, Ophiocordyceps gracilis eta Pluteus hispidu-lus var. cephalocystis espezieen deskribapen makroskopiko eta mikroskopikoen irudiakematen dira, hainbat datu korologikorekin batera.

Resumen

Se describen macroscópica y microscópicamente Agaricus phaeolepidotus,Coprinopsis laanii, Cortinarius sacchariosmus, Entoloma allochroum, E. ender-lei, E. roseum, Ophiocordyceps gracilis y Pluteus hispidulus var. cephalocystis,junto con sus datos corológicos.

Abstract

Full macroscopic and microscopic descriptions of some remarkable species areprovided, namely Agaricus phaeolepidotus, Coprinopsis laanii, Cortinarius sac-chariosmus, Entoloma allochroum, E. enderlei, E. roseum, Ophiocordycepsgracilis and Pluteus hispidulus var. cephalocystis. New chorological informa-tion is given.

Palabras clave: Basidiomycota, Ascomycota, País Vasco, corología, taxonomía.

Introducción

En este artículo se describen algunos hongos macromicetos raros o poco conocidos reco-lectados por los autores, en el trascurso del año 2011. Se realiza para ello un estudio tantomacroscópico como microscópico de las distintas recolectas y se acompañan de las corres-pondientes imágenes de archivo.

Siguiendo la línea de trabajos anteriores (Arrillaga & Laskibar 2007, Arrillaga et al. 2008,Arrillaga et al. 2009, Arrillaga et al. 2010), nuestro objetivo es aportar nuevas citas coroló-gicas para nuestras áreas de estudio, País Vasco y territorios limítrofes, así como ilustrar ydescribir tanto macroscópicamente como microscópicamente las especies mencionadas.

ZIZAK, 8, P. 35-49 - 2011

35

Page 36: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Material y métodos

Para el estudio de los caracteres macroscópicos se han utilizado tanto las notas de campocomo las fotografías tomadas en el momento de la recolección de los carpóforos. Una vezprocesado el material se conserva en el herbario de la Sociedad de Ciencias Aranzadi,ARAN-Fungi (Holmgren & Holmgren 1998).

Para la microscopía se han empleado dos microscopios ópticos, uno de la marca Nikony otro de la marca Motic, con objetivos de 40x, 60x y 100x en inmersión. En una primeraobservación se han recogido los datos del material fresco y posteriormente se han contras-tado tras su desecación.

Como medios de observación, tinción y rehidratación, se han utilizado el rojo congoSDS, hidróxido amónico (NH4OH) al 15% y el hidróxido potásico (KOH) al 7%.

La medición de las esporas se ha realizado en rojo congo SDS y la obtención del coefi-ciente “Q” relación longitud/anchura, de acuerdo con el método de Heinemann &Rammeloo (1985). Los valores subrayados representan las medias aritméticas y la “n” indi-ca el número de esporas que han sido medidas.

ASCOMYCOTA | PEZIZOMYCOTINA | SORDARIOMYCETES | HYPOCREALES

Ophiocordycipitaceae G.H. Sung, J.M. Sung, Hywel-Jones & Spatafora, inSung, Hywel-Jones, Sung, Luangsa-ard, Shrestha & Spatafora, Stud. Mycol.57: 35. 2007

Ophiocordyceps gracilis (Grev.) G.H. Sung, J.M. Sung, Hywel-Jones &Spatafora, Stud. Mycol. 57: 43. 2007

Estromas: de 30-50 mm de altura, compuesta por pie y cabeza ovoide de 5-10 x 4-5 mm,de color amarillo anaranjado, ocre anaranjado a pardo anaranjado, con gránulos sobrela superficie que corresponden a losostiolos de los peritecios.

Estípite: de 25-40 x 2-5 mm, blanco ama-rillento, blanco anaranjado, con tonosmás blancuzcos que la cabeza, algomás oscuro hacia la base que nacedirectamente de la oruga muerta.

Ascosporas: cilíndricas, lisas, pluricelu-lares, se disocian en esporas secun-darias de 6-7-8 x 1-1,4-1,7 µm, n=20.

Ascas: cilíndricas, octospóricas, de 300-460 x 5-6 µm,

Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos. V

36

Fig.1. O. gracilis (ARAN-Fungi 1038055). Ascosporas. escala = 10 µm.

Page 37: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Material estudiado:ESPAÑA. ARABA: Nograro, Sierra de Arcena, 30TVN8941, sobre larvas muertas y enterradas de Hepialus lupu-linus, 15/05/2011, leg. & det. P. Arrillaga, ARAN-Fungi 1038055.

Comentarios taxonómicos

Esta especie tiene cierto parecido macroscópico con Elaphocordiceps capitata (Holmsk.)G.H. Sung et al., pero se separa con facilidad de esta última que fructifica parasitando lasespecies hipogeas del género Elaphomyces, en lugar de crecer sobre larvas de atrópodos.

BASIDIOMYCOTA | AGARICOMYCOTINA | AGARICOMYCETES | AGARICALES

Agaricaceae Chevall., Fl. gén. env. Paris (Paris) 1: 121. 1826

Agaricus phaeolepidotus (F. Möller) F. Möller, Friesia 4: 204. 1952

Píleo: de 40-80 mm de diámetro, inicialmente convexo, cónico truncado, luego convexoumbonado, finalmente plano convexo con amplio umbón, margen inicialmente incur-vado, posteriormente más o menos recto, centro uniformemente marrón ocráceo, par-dusco, pardo rojizo, en el resto fibrilloso, con escamas fibrillosas, de color pardo ocrá-ceo, pardo con ligero tono rojizo o color canela, fondo blancuzco.

Himenóforo: formado por láminas inicialmente adnatas, luego libres, finas, bastante juntas,falciformes, luego rectas, blancuzcas en los ejemplares jóvenes, rosa carnicino en losdesarrollados, al final de color marrón oscuro. Arista estéril más clara.

ZIZAK, 8, P. 35-49 - 2011

37

Ophiocordyceps gracilis ARAN-Fungi 1038055

Foto

: P. A

rrill

aga

Page 38: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Estípite: de 40-70 x 7-10 mm, cilíndrico, a veces un poco incurvado, con la base bulbosa abulboso marginada (hasta 20 mm), fistuloso, liso, de color blanco, un poco rosáceo sobreel anillo, amarillea más o menos en la base a la manipulación. Anillo súpero, doble,membranoso, amplio y persistente, largo tiempo unido al borde del sombrero, luego pén-dulo, con la cara superior lisa y la cara inferior con doble capa formando sobre la super-ficie trazos lineales con el borde engrosado.

Contexto: blancuzco, ligeramente rosáceo en el pie, amarillo en la base, olor fenólico, nomuy fuerte, sabor no testado.

Basidiosporas: de elipsoidales a elíptico-ovoides, de 4,8-5,46-6,5 x 3,2-3,66-4,0 µm, Q:1,40-1,49-1,67, n=20. Esporada de color marrón.

Basidios: de 15-22 x 5,5-7 µm, claviformes, tetraspóricos.Queilocistidios: numerosos, anchamente clavados a subglobosos, de 15-40 x 10-22 µm.Pileipellis: tipo cutis, formada por hifas

paralelas de 3-7 µm de diámetro.Fíbulas ausentes.

Material estudiado:ESPAÑA. GIPUZKOA: Antzuola,30TWN4972, sobre restos vegetales,12/11/2011, leg. & det. J.M. Lasa, ARAN-Fungi 3040001.

Comentarios taxonómicos

Agaricus phaeolepidotus, es unaespecie próxima a A. moelleri Wassertanto macroscópicamente como mi -

Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos. V

38

Agaricus phaeolepidotus ARAN-Fungi 3040001

Fig.2. A. phaeolepidotus (ARAN-Fungi 3040001). A) Basidiosporas. B) Basidios. C) Queilocistidios. escala = 10 µm.

Foto

: J.M

. Las

a

Page 39: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

croscópicamente, se diferencian de esta especie en que A. moelleri tiene siempre tonos gri-ses en el sombrero y la carne amarillea intensamente en todo el carpóforo.Microscópicamente los queilocistidios son claramente menores en A. moelleri (Cappelli,1984:337)

Macroscópicamente A. phaeolepidotus, presenta un gran parecido con algunas formasde Agaricus sylvaticus Schaeff., pero este último enrojece intensamente, la carne no amari-llea en la base y su olor es ácido, afrutado, nunca fenólico. También la estructura del anillotiene una diferencia significativa, presentándose en rueda dentada en A. sylvaticus y enescamas lineales con el borde engrosado en A. phaeolepidotus.

Cortinariaceae R. Heim ex Pouzar, Ceská Mykol. 37: 174. 1983

Cortinarius sacchariosmus Beller & Bon, Doc. Mycol. 5(17): 7. 1975

Píleo: de 20-50 mm de diámetro, inicialmente más o menos acampanado, luego convexoumbonado a plano obtusamente mamelonado, con el margen, a veces fisurado o lige-ramente crenado, superficie radialmente fibrillosa, sublisa hacia el centro, higrófana, decolor pardo rojizo a pardo negruzco, con el borde más claro y con más o menos restosdel velo de color gris argénteo.

Himenóforo: formado por láminas no muy apretadas, espesas, un poco ventrudas, uncina-das, casi libres, con lamélulas intercaladas, inicialmente de color marrón ocráceo sucio,luego pardo rosáceo a pardo rojizo, a veces con un ligero reflejo pardo dorado en lamadurez.

Estípite: de 30-70 x 5-8 mm, cilíndráceo, rara vez ligeramente clavado, concolor al som-brero, con el ápice más pálido o sedoso argénteo y con la base progresivamente másnegruzca. Velo constituido por fibrillas blanco argentéas que pueden formar sobre lasuperficie zonas mal delimitadas, fugaces.

ZIZAK, 8, P. 35-49 - 2011

39

Fig.3. C. sacchariosmus (ARAN-Fungi 8200511). A) Basidiosporas. B) Basidios. C) Células marginales. E) Pileipellis. Escala = 10 µm.

E A

B

C

Page 40: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Contexto: casi concoloro en estado húmedo, superficialmente pardusco, beige hacia el inte-rior, ocráceo sucio al secar, olor muy característico que recuerda a Hebeloma sect.Sacchariolentia, definido como de azúcar quemado, flor de naranjo o macedonia de fru-tas, sabor no característico. Reacción pardo-violácea al KOH, nula al TL4, anilina, lugoly sulfato de hierro.

Basidiosporas: elipsoidales, algunas casi amigdaliformes, verrucosas, ornamentadas converrugas pequeñas, de 7,8-8,65-10 x 4,5-4,87-5,3 µm, Q=1,56-1,78-1,95, n=22.Esporada de color marrón ocre.

Basidios: claviformes, tetraspóricos, de 28-36 x 6-9 µm, fíbulas presentes. Células marginales: clavadas o sublageniformes, de 20-35 x 10-12 µm, muy escasas, ausen-

tes en algunas preparaciones.Pileipellis: de tipo cutis, formada por hifas cilíndricas paralelas con raras extremidades

libres, de 3-8 µm de diámetro, pigmento mixto intracelular y parietal, pardusco.Hipodermis formada por células engrosadas con elementos subisodiamétricos, de 10-20µm. Fíbulas presentes.

Material estudiado:FRANCIA: Département des Landes (40), Capbreton, La Pointe, 30TXP2531, en bosque de Quercus, sobresuelo arenoso con mantillo de hojarasca, 10/12/2011, leg. J. Martín, det. R. Fernández, J. Martín & A.Meléndez, ARAN-Fungi 8200511.

Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos. V

40

Cortinarius sacchariosmus ARAN-Fungi 8200511

Foto

: J. M

artín

Page 41: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Comentarios taxonómicos

Cortinarius sacchariosmus es una especie que hasta el momento ha sido recolectada sola-mente en la zona del litoral atlántico francés (Beller & Bon, 1975), asociada a los pinares are-nosos y a los bosques mixtos de Pinus pinaster y Quercus ilex y ocasionalmente más hacia elinterior en bosques arenosos de planifolios bajo Castanea sativa. Esta especie es característicapor su marcado olor a Hebeloma sacchariolens y especies afines, carácter diagnóstico en losHydrocybes de la sección Uracei en el cual se la incluye por su ennegrecimiento, su cutícularadialmente fibrillosa y sus esporas ornamentadas de pardo oscuro. Macroscópicamente puedeparecerse a especies como Cortinarius alnetorum (Velen.) M.M. Moser, Cortinarius casimiri(Velen.) Huijsman o Cortinarius anthracinus (Fr.) Sacc. pero aparte de otras diferencias macroy/o microscópicas, ninguna de ellas presenta el olor que caracteriza a esta especie.

Entolomataceae Kotl. & Pouzar, Ceská Mykol. 26: 218. 1972

Entoloma allochroum Noordel., Persoonia 11: 463. 1982

Píleo: de 20-40 mm de diámetro, cónico con el margen más o menos involuto, a veces un pocoondulado, estriado o no con la humedad, fibrilloso escamoso, con escamitas en toda la super-ficie, con tintes violáceos, rosáceos, púrpura rosáceo, con escamas grisáceas a pardo grisá-ceas.

ZIZAK, 8, P. 35-49 - 2011

41

Entoloma allochroum ARAN-Fungi 5041313

Foto

: P. A

rrill

aga

Page 42: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Himenóforo: formado por láminas finas,anchas o ventrudas, de adnatas a libres,inicialmente blanco crema, blanco gri-sáceo, luego marrón rosáceo, arista máso menos irregular, concolora, con lamé-lulas intercaladas.

Estípite: de 40-70 x 3-8 mm, cilíndrico,ensanchándose ligeramente hacia labase, fistuloso, con revestimiento fibri-lloso escamoso, color violáceo, púrpuravioláceo, con la base tomentosa, blan-cuzca.

Contexto: beige grisáceo pálido, crema gri-sáceo en el pie, olor ligero harinosoespermático, sabor no testado.

Basidiosporas: angulosas con 5-9 ángulos,de 9-10,78-12,5 x 6,7-7,91-9,5 µm, Q:1,18-1,37-1,64, n=30. Esporada marrón rosáceo.

Basidios: claviformes, en general tetraspóricos, de 28-40 x 10-13 µm, con fíbulas.Arista laminar: con queilocistidios escasos, distribuidos entre los basidios, muy rara vez en

pequeños grupos, cilíndricos, flexuosos, estrechos, algunos septados, de 30-45 x 6-10 µm. Pileipellis: formada por elementos emergentes, de tipo tricoderma, con hifas terminales engro-

sadas, de 50-120 x 11-30 µm, pigmento intracelular grisáceo pardusco. Fíbulas presentes.

Material estudiado:

ESPAÑA. NAVARRA: Orokieta, 30TXN0267, en bosque de Picea abies, sobre tierra calcárea con musgo y man-tillo, 30/07/2011, leg. & det. P. Arrillaga, ARAN-Fungi 5041313.

Entoloma allochroum es una especie cercana a E. tjallingiorum Noordel., de la que sediferencia sobre todo por las esporas un poco mayores y más anchas, con un Q=1,7 frentea Q=1,4. Otra especie muy próxima es E. dichroum (Pers.) P. Kumm., con un sombrero ador-nado solo ocasionalmente con un pequeño mamelón y con tonos más oscuros, violáceos opardo violáceos. Los caracteres microscópicos son prácticamente iguales en las dos espe-cies, lo que dificulta aun más su separación (Noordeloos 1992).

Entoloma enderlei Noordel., Fungi Europaei 5A: 927. 2004

Píleo: de 25-50 mm de diámetro, inicialmente convexo, luego convexo aplanado, umbili-cado, finalmente plano con el centro cóncavo, de color grisáceo, gris con reflejo meta-lizado, pardo grisáceo, marrón pardusco, con el centro siempre más oscuro, a veces lige-ramente zonado, superficie mate, inicialmente fibrillosa, luego escamosa, con pequeñasescamitas fibrillosas.

Himenóforo: formado por láminas espesas, de adnatas a decurrentes por un diente, conlaminillas intercaladas, de color blancuzco crema durante largo tiempo, luego gris rosá-ceo a marrón rosáceo.

Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos. V

42

Fig.4. E. allochroum (ARAN-Fungi 5041313). A) Basidiosporas. B) Basidios. C) Queilocistidios. E) Pileipellis. Escala = 10 µm.

Page 43: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Estípite: de 40-70 x 4-6 mm, cilíndrico, más o menos hueco, a veces un poco comprimido,subconcolor con el sombrero, de color grisáceo a marrón grisáceo.

Contexto: delgado, de color blancuzco, sin olor significativo en fresco, más o menos fuerteparecido al del queso al ir secando, sabor no testado.

Basidiosporas: de forma bastante variable, de casi hexagonales a multiangulosas o subno-dulosas, de 10-12,03-14,5 x 6,5-7,18-8 µm, Q: 1,47-1,67-1,95, n=30. Esporada rosácea.

Basidios: claviformes, tetraspóricos, de 26-39 x 7-11 µm, afibulados.Arista laminar: estéril formada por un conjunto de hifas con terminaciones emergentes cilín-

dricas a estrechamente clavadas y en parte septadas, elementos terminales de 6-12 µmde diámetro.

Pileipellis: de tipo cutis, forma-da por hifas paralelas, gru-pos de hifas emergentes conterminaciones cilíndricas osubclavadas, de 5-18(22)µm de diámetro, pigmentointracelular dominante,escaso, incrustado. Fíbulasausentes.

Material estudiado:

ESPAÑA. GIPUZKOA: Aia, Itu -rraran, 30TWN6889, al borde deun bosque de Quercus robur, sobremontones de broza de Corylus,

ZIZAK, 8, P. 35-49 - 2011

43

Entoloma enderlei ARAN-Fungi 3033860

Fig.5. E. enderlei (ARAN-Fungi 3033860).A) Basidiosporas. B) Basidios. C) Arista laminar. E) Pileipellis. Escala = 10 µm.

Foto

: J.L

. Alb

izu

Page 44: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Prunus avium, Betula y Quercus robur, 27/09/2011, leg. J.L. Albizu & P. Arrillaga, ARAN-Fungi 3033860. Lamayoría de los ejemplares se encontraban sobre la propia madera en descomposición.

Comentarios taxonómicos

Según nuestros datos, Entoloma enderlei es una especie que ha sido hallada hasta ahoraúnicamente en Alemania, (Noordeloos 2004), por lo tanto nuestra recolecta supondría unaprimera cita para la Península Ibérica.

Esta especie se caracteriza macroscópicamente por su sombrero de color gris parduscoinicialmente umbilicado, a veces algo zonado y finalmente con el centro cóncavo.

Microscópicamente se diferencia bien de las especies más parecidas, Entoloma pseudo-sericeoides Hauskn. & Noordel. con esporas distintas, más pequeñas y Entoloma cettoiNoordel., Hauskn. & Zuccher. con presencia de numerosas fíbulas.

Por otro lado, hay que destacar que los ejemplares recolectados, aunque en perfectoestado, fueron recogidos en un día cálido y con poco grado de humedad, presentando lossombreros tonos más grisáceos que los descritos en la descripción original. Se observó que,al permanecer los ejemplares en un recipiente cerrado con musgo húmedo en el frigorífico,tomaron a las pocas horas tonos parduscos. Otro punto de interés es la posibilidad de quela especie se desarrolle sobre la propia madera en descomposición, tal y como se ha obser-vado que crecían la mayoría de los ejemplares recolectados.

Entoloma roseum (Longyear) Hesler, Beih. Nova Hedwigia 23: 165. 1967

Píleo: de 15-30 mm de diámetro, al principio cónico truncado, hemisférico, convexo umbili-cado, con el margen más o menos involuto, luego convexo aplanado con el centro umbili-cado o deprimido, borde liso y agudo. Superficie mate, radialmente fibrillosa, con el centrocon finas escamitas, color rosáceo, rojo rosáceo, rojo ladrillo, con el centro rojo parduscooscuro, borde liso, rara vez ligera-mente estriado por transparenciaen los ejemplares muy húmedos odesarrollados.

Himenio: formado por láminas ini-cialmente blancuzcas, luegorosáceas, finas, adnatas a emar-ginadas, espesas, con lamélulasintercaladas.

Estípite: de 40-55 x 3-4 mm, cilíndri-co, fistuloso, quebradizo, liso,más o menos translúcido, decolor rosáceo, casi concolor peromás pálido que el sombrero ycon la base un poco blancuzca.

Contexto: blancuzco, rosáceo bajola cutícula, olor débil, no signifi-cativo, sabor no testado.

Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos. V

Fig.6. E. roseum (ARAN-Fungi 8200505).A) Basidiosporas. B) Basidios. C) Queilocistidios. E) Pileipellis. Escala = 10 µm.

44

Page 45: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Basidiosporas: angulosas, de 8,5-9,75-11,5 x 6,6-7,35-8(9,2) µm, Q: 1,17-1,32-1,50, n=22.Esporada rosácea.

Basidios: claviformes, tetraspóricos, de 25-37 x 10-12 µm, afibulados.Queilocistidios: lageniformes, fusiformes, cilíndricos, flexuosos, de 30-45 x 7-13 µm.Pileipellis: formada por hifas paralelas e hifas emergentes de 5-15 µm de grosor, con ele-

mentos emergentes de hasta 24 µm de diámetro, pigmento intracelular. Fíbulas ausentes.

Material estudiado:

FRANCIA: Département des Landes (40), Seignosse, Le Penon, 30TXP2641, al borde de un bosque costero dePinus pinaster, entre la hierba y Salix repens, 12/11/2011, leg. J. Martín, det. P. Arrillaga & J. Martín, ARAN-Fungi 8200505.

Comentarios taxonómicos

Entoloma roseum es una especie que macroscópicamente podría confundirse con E.catalaunicum (Singer) Noordel., pero este último presenta colores azulados en el borde delsombrero y en la base del pie, con E. ritae Noordel. & Wölfel, se diferencia por tener éstefíbulas en la pileipellis y con E. roseoflavum Noordel. & O. Morozova, pero éste con el cen-tro del sombrero y el pie amarillos.

Pluteaceae Kotl. & Pouzar,Ceská Mykol. 26: 218. 1972

Pluteus hispidulus var. cephalocystis Schreurs, Persoonia 12(4): 348. 1985

Píleo: de 10-22 mm de diámetro, de convexo a convexo-aplanado, con el centro ligera-mente umbonado o un poco deprimido, de color blanco grisáceo hacia el borde, beigegrisáceo a pardo grisáceo en el resto y con el centro más oscuro, cubierto de escamitaserizadas más o menos grisáceas, a veces un poco estriado por transparencia.

ZIZAK, 8, P. 35-49 - 2011

45

Entoloma roseum ARAN-Fungi 8200505

Foto

: J. M

artín

Page 46: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Himenóforo: formado por láminas inicialmente blancuzcas, blanco grisáceo claro, final-mente rosáceas, finas, espesas, medianamente separadas, con lamélulas de distintas lon-gitudes intercaladas.

Estípite: de 15-26 x 2-3 mm, cilíndrico, con la base un poco engrosada, frágil, inicialmentecubierto de fibrillas blanco grisáceas en toda su longitud, luego casi liso, brillante, decolor blancuzco, blanco crema, blanco grisáceo, con fibrillas únicamente hacia la base.

Contexto: delgado bajo el sombrero, blancuzco, olor no significativo, sabor no testado. Basidiosporas: de anchamente elipsoidales a subglobosas, de 6-6,83-7,5 x (4,5)5-5,49-6(6,7)

µm, Q: 1,05-1,24-1,50, n=20. Esporada de color rosáceo.Basidios: de 22-27 x 6-8 µm, claviformes, en general tetraspóricos, fíbulas ausentes.Queilocistidios: numerosos, utrifor-

mes, subcapitados, clavadoscapitados, de 30-50(60) x 11-15(20) µm.

Pileipellis: de tipo cutis, formada porhifas subparalelas de 3-7 µm dediámetro y grupos de hifas ascen-dentes septadas, con 2-3 septos,elemento terminal cilíndrico,ligeramente claviforme o subfusi-forme, de 90-175 x 9-17 µm, conpigmento intracelular de colorparduzco, fíbulas ausentes.

Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos. V

46

Fig.7. P. hispidulus var. cephalocystis (ARAN-Fungi 8200509).A) Basidiosporas. B) Basidios. C) Queilocistidios. E) Pileipellis. Escala = 10 µm.

Pluteus hispidulus var. cephalocystis ARAN-Fungi 8200509

Foto

: P. A

rrill

aga

Page 47: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Material estudiado:

FRANCIA: Département des Landes (40), Capbreton, La Pointe, 30TXP 2531, sobre madera semienterrada, enbosque mixto de Pinus pinaster y Quercus, 10/12/2011, leg. P.M. Pasaban & det. P. Arrillaga, ARAN-Fungi8200509.

Comentarios taxonómicos

Pluteus hispidulus var. cephalocystis, es un taxon muy próximo a P. exiguus (Pat.) Sacc.tanto macroscópicamente como microscópicamente, las dos presentan queilocistidios simi-lares, pero se diferencian por la estructura de la pileipellis de tipo cutis con elementos ascen-dentes en P. hispidulus var. cephalocystis y de tipo tricoderma en P. exiguus, (Vellinga 1990)

Psathyrellaceae Vilgalys, Moncalvo & Redhead, in Redhead, Vilgalys,Moncalvo, Johnson & Hopple, Taxon 50(1): 226. 2001

Coprinopsis laanii (Kits van Wav.) Redhead, Vilgalys & Moncalvo, Taxon50(1): 229. 2001

Píleo: de 10 a 20 mm de diámetro, 8-15 mm de altura, inicialmente ovoide, luego campa-nulado, delicuescente, superficie densamente cubierta de gránulos algodonosos blancoso blanco grisáceos, estriado radialmente, margen incurvado.

ZIZAK, 8, P. 35-49 - 2011

47

Coprinopsis laanii ARAN-Fungi 3033672

Foto

: J.L

. Ter

es

Page 48: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Himenóforo: formado por láminasde adnatas a libres, inicialmen-te blancas, luego pardo rosa yfinalmente negras.

Estípite: de 15-50 x 1-3 mm, cilín-drico a ligeramente clavadohacia la base, hueco, quebradi-zo, inicialmente cubierto degránulos algodonosos, luegomás o menos lanoso, grisáceoclaro a blancuzco por transpa-rencia.

Contexto: blancuzco, olor nulo,sabor no testado.

Basidiosporas: elipsoidales de 9-10,53-12 x 5,5-6,07-6,5 µm, Q:1,54-1,73-1,91, n=20, de colorpardo rojizo oscuro al micros-copio, arrugadas, episporio muy desarrollado y poro germinativo central de aproxima-damente 1,5 µm.

Basidios: de 20-30 x 8-10 µm, tetraspóricos, rodeados de pseudoparafisos.Queilocistidios: de 40-100 x 25-40 µm, subglobosos, piriformes, utriformes, elipsoidales.Pleurocistidios: de 50-120 x 20-35 µm, utriformes, subcilíndricos. Pileipellis: de tipo celular, formada por células subglobosas, verrucosas, de hasta 100 µm de

diámetro e interconectadas por hifas ramificadas de 2-5 µm de diámetro.

Material estudiado:

ESPAÑA. GIPUZKOA: Aia, Iturraran, 30TWN6889, sobre madera en descomposición de Quercus, 12/02/2011,leg. & det. J.L. Teres, ARAN-Fungi 3033672.

Comentarios taxonómicos

Coprinopsis laanii se contempla como Coprinus laanii en la Sección VeliformesSubseción Narcotici (Uljé, 2005).

Esta especie crece sobre la superficie de troncos caídos de coníferas o planifolios y secaracteriza por su pequeño tamaño y sombrero y pie cubiertos de gránulos similares apequeños copos de lana o algodón. Microscópicamente, se distingue, sobre todo, por susesporas elipsoidales con un amplio perisporio. Es una especie muy próxima a C. narcotica(Batsch) Redhead, Vilgalys & Moncalvo de la que se diferencia sobre todo por la ausenciade ese olor narcótico.

Agradecimientos

A X. Laskibar, J.M. Lekuona e I. Mayoz, por la ayuda prestada durante la elaboración deeste artículo.

Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos. V

48

Fig.7. C. laanii (ARAN-Fungi 3033672).A) Basidiosporas. B) Basidios. C) Queilocistidios. D) Pleurocistidios. E) Pileipellis. Escala = 10 µm.

Page 49: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Bibliografía

ARRILLAGA P. & LASKIBAR X. 2007. Especies raras o poco conocidas de hongos macromicetos.Bol. Micol. FAMCAL 2: 13-21.

ARRILLAGA P., LEKUONA J.M. & OLARIAGA I. 2008. Especies raras o poco conocidas de hongosmacromicetos II. Bol. Micol. FAMCAL 3: 85-94.

ARRILLAGA P. LEKUONA J.M. & TERES J. L. 2009. Especies raras o poco conocidas de hongosmacromicetos III. Zizak 6: 35-44.

ARRILLAGA P., FERREÑO J. & ITURRIOZ J.I. 2010. Especies raras o poco conocidas de hongosmacromicetos IV. Bol. Micol. FAMCAL 5: 65-76.

BAS C., KUYPER TH.W., NOORDELOOS, M.E. & VELLINGA, E.C. 1990. Flora AgaricinaNeerlandica II: 31-64.

BELLER J. & BON M. (1975). Documents Mycologiques 5(17): 7-11.

CAPPELLI, A. 1984. Agaricus L.: Fr., (Psalliota Fr.), Fungi Europaei(1). I. Saronno.

HEINEMANN P. & RAMMELOO J. 1985. De la mesure des spores et de son expresion. Agarica 6(12): 336-380.

HOLMGREN & HOLMGREN N.H. 1998 (actualizado continuamente). Index Herbariorum. NewYork Botanical Garden. (http://sciweb.nybg.org/science2/indexHerbariorum.asp)

NOORDELOOS M.E. 1992. Entoloma s.l., Fungi europaei 5. I. Saronno.

NOORDELOOS M.E. 2004. Entoloma s.l., Fungi europaei 5A. I. Alassio SV.

NOORDELOOS M.E., Kuyper Th.W. & Vellinga E.C. 2005. Flora Agaricina Neerlandica 6: 22-109.

ULJÉ C.B. 2005. Coprinus Pers. In: Noordelos M.E., Kuyper T.W. & Vellinga E.C. (eds.). FloraAgaricina Neerlandica 6: 22-109. CRC, Taylor & Francis.

VELLINGA E.C. 2005. Pluteus. In: Bas C, Kuyper T.W., Noordelos M.E. & Vellinga E.C. (eds.).Flora Agaricina Neerlandica 2: 31-57. Rotterdam. A.A. Balkema.

ZIZAK, 8, P. 35-49 - 2011

49

Page 50: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Coprinus micaceus (Foto: Ramiro Ruiz)

Page 51: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Hydropus trichoderma (Joss.)Singer, una especie rara nocitada en la Península IbéricaPÉREZ DE GREGORIO CAPELLA M. A.Associació Micològica Joaquim Codina. c/ Pau Casals, 6, 1er, 1a. 17001, [email protected]

PICÓN GONZÁLEZ R.M. Sociedad Micológica de Portugalete. Apdo. 92, E-48920 Portugalete. [email protected]

Laburpena

Hydropus trichoderma (Joss.) Singer espeziea deskribatzen da eta aldi berean datu koro-logiko, mikroskopiko eta ikonografikoak ematen dira. Espeziea Euskal Herrian etaAndaluzian aurkitu da, hauek Iberiar Penintsularako lehengo aipuak izanik.

Resumen

Se describe y aportan datos corológicos, descriptivos, microscópicos e icono-

gráficos de Hydropus trichoderma (Joss.) Singer. Esta especie ha sido recolec-

tada en el País Vasco (CAPV) y Andalucía, siendo las primeras citas para la

Península Ibérica.

Abstract

In this study, chorological data, descriptions and iconographies of Hydropus tri-

choderma (Joss.) Singer are presented. This species has been collected for the

first time in the Iberian Peninsula, more precisely in the Basque Country (CAPV)

and Andalucía.

Palabras clave: Basidiomycota, Marasmiaceae, Mycena.

Introducción

El primero de los autores, aún sin dejar de atender a otros grupos, se viene dedicandodesde hace años al estudio del género Mycena (Pers.) Roussel, en particular a las especiesde ambiente mediterráneo. Para una mejor comprensión del género, hemos ido estudiandotambién géneros afines, semejantes, como por ejemplo el poco conocido género HydropusKühner ex Singer. Se trata de un género con más presencia en zonas de clima tropical, peroque cuenta con una quincena de especies de distribución europea. En dicha labor de inves-tigación, hemos contado con la colaboración de diversos colegas que hacen que ese estu-dio, ya de por sí complejo, por la rareza de la mayoría de especies, sea un poco más acce-

ZIZAK, 8, P. 51-57 - 2011

51

Page 52: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

sible. A continuación presentamos un taxón de este género, poco conocido y localizado, enel País Vasco (CAPV) y en Andalucía, a la vez que se analiza su ecología y distribución enEuropa, y se compara con los taxones más próximos.

Material y Métodos

Para las muestras encontradas en la CAPV se ha empleado la siguiente metodología: Lasmedidas microscópicas han sido realizadas, todas ellas, sobre material fresco en agua des-tilada. El medio de tinción utilizado para el análisis microscópico ha sido el Rojo Congoamoniacal. El material estudiado se encuentra depositado en el herbario de la SociedadMicológica de Portugalete (PORTU). Para la realización de las fotografías microscópicas seha utilizado una cámara Olympus Altra 20 acoplada a un microscopio Olympus CX 41.

Para la muestra de Andalucía se ha empleado la misma metodología, conservándose elmaterial estudiado en el herbario personal del primer autor (PG). Las fotografías macroscó-picas han sido realizadas con una cámara reflex Nikon D300 y un objetivo micronikkor 60mm. Las fotografías microscópicas han sido realizadas con una cámara compacta Nikoncoolpix P5100 acoplada a un microscopio Nikon E-200.

Para las abreviaturas de los autores se ha seguido a Brummitt & Powell (1992).

BASIDIOMYCOTA | AGARICOMYCETES | AGARICOMYCETIDAE | AGARICALES

Marasmiaceae Roze ex Kühner 1980

Hydropus trichoderma (Joss.) Singer, Agaric. mod. Tax., Edn 2 (Weinheim):389. 1962

≡ Mycena trichoderma Joss. in Kühner, Encyclop. Mycol.: 689. 1938

Píleo: 15–35 (40) mm, cónico-campanulado con el ápice obtuso, después convexo, final-mente extendido, umbonado. Superficie rugosa, radialmente estriada por transparencia,de color marrón, marrón-oliváceo, más oscuro en el centro. Margen sinuoso, lobulado,reflejo en los ejemplares adultos.

Láminas: de adheridas a casi libres, ventrudas, ascendentes, de color blanquecino a grisá-ceo. Esporada de color blanco.

Estípite: 25-62 x 3-5 (7) mm, cilíndrico, ligeramente ensanchado hacía la base, de colorpardo, finamente punteado de color marrón sobre fondo blanquecino, más pálido en elápice, con tomento blanquecino en la base.

Contexto: exiguo, del mismo color que el píleo, sin olor ni sabor apreciables.Basidiosporas: lisas, elipsoidales a oblongas, unigutuladas o con contenido granuloso, apí-

cula prominente, fuertemente amiloides, de 7-11 x 5-7,6 µm Q =1,4-1,75. Basidios: tetraspóricos, claviformes de 35-45 x 6-9 µm. Pleurocistidios: fusiformes, lageniformes, utriformes, a veces con el ápice subcapitado, y

con contenido granuloso, de 65-125 x 11-20 µm.

Hydropus trichoderma (Joss.) Singer, una especie rara no citada en la Península Ibérica

52

Page 53: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK, 8, P. 51-57 - 2011

53

PORTU-2010110506

Hydropus trichoderma PG0312111

Foto

: R. P

icón

Foto

M. P

érez

de

Gre

gori

o

Page 54: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Queilocistidios: similares a los pleurocistidios.Caulocistidios: de 20-58 x 5-8 µm, lageniformes a cilíndricos, tortuosos, dispersos o fasci-

culados, con fíbulas, hialinos o con contenido de color marrón. Pileipellis: formada por hifas con incrustaciones pigmentadas, de 2-8 (10) µm de ancho,

cilíndricas, con fíbulas escasas y presencia de abundantes pileocistidios claviformes osubutriformes con pigmento intracelular de color marrón, de 15-30 (46) x 6-14 µm.

Hydropus trichoderma (Joss.) Singer, una especie rara no citada en la Península Ibérica

54

Esporas escala 10 µm Pleurocistidios escala 25 µm

Queilocistidios escala 25 µm Caulocistidios escala 25 µm

Pileipellis escala 25 µm Pileipellis escala 25 µm

Fig. 1. Hydropus trichoderma. PORTU 2010110506. Detalles de la microscopía de la especie.

Foto

: R. P

icón

Page 55: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Material estudiado:

ESPAÑA. BIZKAIA: Gorliz, 30TWP0407, 20 m, bajo Pinus pinea en dunas del litoral, 27/10/2007, leg & det. R.Picón, PORTU 2007102719; Ibidem, 05/11/2010, R. Picón, PORTU 2010110506. ESPAÑA. MÁLAGA: el Robledal, Cortes de la Frontera, 30S 287304 4052613, 600 m, sobre restos de Quercussuber, 3/12/2011, leg. M. Becerra & M. À. Pérez-De-Gregorio, det. M. À. Pérez-De-Gregorio, PG031211.

Observaciones

Esta rara especie se caracteriza por su píleo marrón oscuro, en contraste con las láminasblancas, y su estípite decorado con finas puntuaciones de color marrón.Microscópicamente, destacan las hifas de la pileipellis, con pigmentación incrustante, y quepresentan grandes y abundantes pileocistidios de color marrón. Según la bibliografía con-sultada, no ha sido citada hasta ahora en la Península Ibérica. Se trata de una especie deamplia distribución en Europa, y no abundante. Nos consta citada en Alemania, Austria,Francia, Holanda, Inglaterra e Italia.

Nuestras recolecciones encajan perfectamente con las descripciones de la bibliografía,empezando por la descripción original de Josserand en Kühner (1938). Igualmente con-cuerda con las descripciones e iconografía de autores posteriores (Consiglio & Papetti 2009,Eyssartier & Roux 2011, Hausknecht et al. 1997, Hübner 2004, Robich 1986, Watling &Turnbull 1998 y Zuccherelli 2006).

Existe H. trichoderma var. lobauensis Hauskn. & Krisai-Greilhuber, que hasta ahora, ysegún la bibliografía consultada, sólo ha sido citada en Austria (Hausknecht et al. 1997) yen Italia (Robich 2004). Siguiendo a este último autor, esta variedad se caracterizaría por susombrero sin papila, basidios bispóricos, esporas más anchas (tendencia subglobosa) yausencia de hifas fibuladas.

Dentro de su género, y siguiendo el trabajo de Esteve-Raventós et al. (2002), Hydropustrichoderma se caracteriza por sus esporas amiloides y su pileipelis con pigmento incrus-tante. Esos dos elementos la separan perfectamente y no permiten su confusión. Dicho esto,desde el punto de vista macroscópico, presenta similitudes con otras especies, sobre todocon H. scabripes (Murrill) Singer. Esta última especie, que no hemos recolectado personal-mente, se diferencia por la ausencia de pigmento incrustante en la pileipelis, ausencia depileocistidios, y tener basidios bispóricos, aunque respecto de este último dato hemosencontrado disparidades en la bibliografía. En todo caso, desde un punto de vista macros-cópico, siguiendo a Eyssartier & Roux (2011), se trata de un taxón menos robusto, más mice-noide, con el pie pruinoso, grisáceo, pero no con las típicas puntuaciones marrón oscuroque presenta el pie de H. trichoderma. Por otro lado, sí que hemos encontrado enCatalunya, H. scabripes var. quadrisporus Bas, siempre a finales de otoño, en ambientemediterráneo. El aspecto es más grácil, entolomoide, con el pie de color grisáceo. En estecaso, presenta basidios tetraspóricos, y además de su menor robustez en referencia a H. tri-choderma, se separan igualmente por los elementos microscópicos citados, es decir, ausen-cia de pileocistidios y de pigmento incrustante.

Más interesante resulta su confrontación con una especie de otro género, en concretoMycena algeriensis Maire. Esta especie, que puede darse en hábitats muy similares, presen-ta un aspecto macroscópico increíblemente similar al de H. trichoderma., como puede verseen la iconografía de Robich (2003). Por otra parte, M. algeriensis presenta basidios tetras-póricos, esporas amiloides de medidas muy similares, y cistidios himeniales muy parecidos,en forma y medidas. Sin embargo, M. algeriensis no presenta pileocistidios ni caulocistidios

ZIZAK, 8, P. 51-57 - 2011

55

Page 56: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

y la hifas de la trama laminar dextrinoides, elementos que nos permitirán su correcta sepa-ración.

Por último, por lo que respecta a su ecología, en nuestras recolecciones se confirma latendencia apuntada en la bibliografía consultada, es decir, esta especie crece tanto bajo pla-nifolios como bajo coníferas, y en el primer caso, puede presentarse más o menos ligníco-la. Tampoco el clima o la altitud, parecen tener incidencia en sus apetencias de crecimien-to, ya que ha sido hallada en zona alpina y a nivel del mar, entre los 20 y los 600 metros dealtitud. Podemos encontrarlo creciendo de forma gregaria a cespitosa o subcespitosa.

Agradecimientos

El primero de los autores quiere agradecer al micólogo malagueño Manuel Becerra porhabernos acompañado en la recolección del material andaluz. También queremos agrade-cer la ayuda en cuanto a facilitación de referencias bibliográficas al micólogo belga Jean-Jacques Wuilbaut, y a la micóloga francesa Micheline Broussal.

Bibliografía

BRUMMITT R.K. & POWELL C.E. 1992. Authors of Plant Names. Royal Botanical Gardens. Kew.732 pp.

Hydropus trichoderma (Joss.) Singer, una especie rara no citada en la Península Ibérica

56

Pileipellis escala 10 µm Caulocistidios escala 25 µm

Cistidios escala 25 µm Hifas pigmentadas escala 25 µm

Fig. 2. Hydropus trichoderma. PG0312111. Detalles de la microscopía de la especie.

Foto

: M. P

érez

de

Gre

gori

o

Page 57: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

CONSIGLIO G. & PAPETTI C. 2009. Atlante fotografico dei Funghi d`Italia. Volume 3. AMB.Trento (It). 567 pp.

ESTEVE-RAVENTÓS F, VILLARREAL M & HEYKOOP M. 2002. Hydropus paradoxus var. xerophyticusand a key to the taxa known from Europe. Persoonia 17 (4): 631-635.

EYSSARTIER G. & ROUX P. 2011. Le guide des champignons. France et Europe. Ed. Belin, París.1120 pp.

HAUSKNECHT A. KRISAI-GREILHUBER I. & KLOFAC W. 1997. Die Gattung Hydropus in ÖsterreichÖst.. Z. Pilzk. 6: 161-209.

HÜBNER H. J. 2004. Pilze auf Kaufbeurer Komposterde. Z. Mykol. 70(2): 171-186.KÜHNER R. 1938. Le genre Mycena. Paul Chevalier. París. 710 pp.ROBICH G. 1986. Alcuni Hydropus delle nostre regioni II. Rivista Micol. 33 (3): 314-321.ROBICH G. 2003. Mycena d’Europa. Fondazione Centro Studi Micologici A. M. B. Trento (I).

728 pp.ROBICH G. 2004. Hydropus trichoderma var. lobauensis Hausknecht & Krisai-Greilhuber, un

interesante descubrimiento efectuado en Italia, en una localidad del territorio Véneto.Errotari 1: 25-28.

WATLING R. & TURNBULL E. 1998. British Fungus Flora. Agarics and Boleti. Vol. 8.Cantharellaceae, Gomphaceae and amyloid-spored and xeruloid members ofTricholomataceae (excl. Mycena). Rotal Botanic Garden, Edinburgh. 189 pp.

ZUCCHERELLI A. 2006. I funghi delle pinete delle zone mediterranee. Vol. 2. Ed. Longo Editore,Ravenna (I), 397 pp.

ZIZAK, 8, P. 51-57 - 2011

57

Page 58: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Hayedo. Parque Natural de Urkiola (Foto: Artzai Picón)

Page 59: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Especies raras o pococonocidas de hongosafiloforoides en NavarraABREGO N. & SALCEDO I.Dpto. Biología Vegetal & Ecología (Botánica). Fac. Ciencia y Tecnología. UPV/EHU. Apdo. 644. E-48080 Bilbao. Bizkaia.

Laburpena

Lan honetan Hericium alpestre, Ceriporia sulphuricolor eta Rigidoporus undatus espezieafiloforoideak deskribatu, eta beren ikonografia eta argazkiak eskaintzen dira. Hiru espezie-ek Europa erdialdeko banaketa dute, eta Iberiar Penintsulan gutxi ezagutzen dira. Izan ere,aurkitu diren 3 espezie hauetatik C. sulphuricolor lehen aldiz aipatzen da IberiarPenintsularako, eta beste bien bigarren aipua izanik.

Resumen

Se describen e iconografían las especies afiloforoides Hericium alpestre,Ceriporia sulphuricolor y Rigidoporus undatus. Las tres especies tienen distri-

bución centroeuropea, y son poco conocidas en la Península Ibérica. De las

tres especies encontradas, C. sulphuricolor se cita por primera vez para la

Península Ibérica, mientras que las otras dos citas representan la segunda cita

para el territorio.

Abstract

The aphyllophoroid species Hericium alpestre, Ceriporia sulphuricolor and

Rigidoporus undatus are described and illustrated. The three species have

Central European distribution, and are poorly known in the Iberian Peninsula.

Among them, C. sulphuricolor has been recorded for the first time in the Iberian

Peninsula, while the other two species have been reported for the second time

in the territory.

Palabras clave: Hericium alpestre, Ceriporia sulphuricolor, Rigidoporus undatus, especie afi-

loforoide, corología, Navarra.

Introducción

El hayedo (Fagetalia) es el tipo de bosque predominante en la región templada de Europa,por lo que es de vital importancia para muchas especies de los bosques europeos.Geográficamente Fagus sylvatica se distribuye desde la Península Ibérica al oeste, hasta los

ZIZAK, 8, P. 59-67 - 2011

59

Page 60: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Montes Cárpatos al este, alcanzando el sur de Escandinavia por el norte. La mayor exten-sión de este tipo de bosques en la Península Ibérica se encuentra en Navarra, donde es lavegetación potencial por encima de los 600 m de altitud, dentro del territorio con clima tem-plado.

Sin embargo, hoy día a nivel europeo cada vez es menor la extensión de hayedos que sehayan mantenido sin explotar, y la mayor parte de ellos se encuentran muy alterados encuanto a su estructura y composición (Peterken 1996). Pese a esta situación general de loshayedos europeos, son muchas las iniciativas que se han puesto en marcha para poder sal-vaguardar la biodiversidad propia de estos bosques (Marchetti 2004, Ódor et al. 2003,Stokland & Sippola 2004, Travaglini & Chirici 2006). Por lo que concierne a Navarra, exis-te una gran extensión de áreas denominadas de interés natural (incluidas en la Red Natura2000) y espacios naturales protegidos, de los cuales se pueden destacar las ReservasIntegrales y los Parques Naturales. La importancia de este tipo de espacios naturales para loshongos lignícolas es fundamental, ya que permite preservar los restos leñosos indispensablespara la fructificación de estas especies.

En este contexto se enmarca el proyecto “Macromicetos lignícolas en los hayedos deNavarra: diversidad, ecología y conservación”, en el que uno de los principales objetivos esconocer la diversidad y distribución de los macromicetos lignícolas, además de determinarlos factores más importantes que influyen en esta diversidad.

Durante los muestreos realizados durante los otoños de 2010 y 2011 se recolectaron envarias ocasiones tres especies de hongos afiloforoides poco conocidos para la PenínsulaIbérica, a saber, Hericium alpestre Pers., Ceriporia sulphuricolor Bernicchia & Niemelä yRigidoporus undatus (Pers.) Donk. Las tres especies tienen distribución centroeuropea, y sinembargo, apenas se conocen citas del territorio ibérico.

Por tanto, el objetivo del presente artículo es describir e ilustrar en detalle estas especiespoco conocidas hasta el momento. Así, se pretende contribuir a su conocimiento, parapoder facilitar su seguimiento y estudio en la Península Ibérica.

Material y métodos

Estas especies han sido recolectadas durante los muestreos realizados en los otoños de2010 y de 2011, en los que se muestrearon los principales tipos de hayedos de Navarra: 1)hayedos ombrófilos y acidófilos cantábricos; 2) hayedos ombrófilos y basófilos cantábricos;3) hayedos ombrófilos y basófilos pirenaicos.

El material ha sido analizado al microscopio con los medios de tinción Rojo Congo amo-niacal y Melzer principalmente. El material seco ha sido observado en KOH 5%, añadien-do en ocasiones rojo congo amoniacal. Las observaciones se han realizado con un micros-copio óptico marca NIKON modelo Eclipse 80i, con objetivos 40x y 100x de inmersión.Para la nomenclatura de color se ha utilizado la tabla de colores de suelo (Munsell 1990).El material estudiado se encuentra depositado en el herbario BIO-Fungi de la Universidaddel País Vasco (UPV/EHU).

Especies raras o poco conocidas de hongos afiloforoides en Navarra

60

Page 61: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Hericium alpestre Pers., Mycol. eur. (Erlanga) 2: 151. 1825

Basidioma: carnoso, inicialmente resupinado, luego pileado y algo ramificado. Himenóforohidnoide, con espinas no ramificadas, de hasta 2 cm de longitud, de color crema-ocrá-ceo (Fig. 1).

Sistema de hifas: monomítico; hifas con fíbulas, hialinas y con pared delgada, de 2-3 µm dediámetro en el subhimenio y 2 µm en la trama. Gleohifas presentes en la trama, con con-tenido oleoso de color amarillento, con reacción positiva en sulfovainillina (SA+).

Cistidios: gleocistidios presentes, con contenido oleoso de color amarillento, con reacciónpositiva en sulfovainillina (SA+), de 20-120 x 6-8 µm.

Basidios: clavados, de 20-30 x 4,5-5 µm, con fíbula basal y 4 esterigmas.Esporas: de anchamente elipsoidales a subglobosas, 5-6 x 4-5 µm, amiloides, ligeramente

ornamentadas, de pared gruesa (Fig. 2).

Material estudiadoESPAÑA. Navarra, Ezkiizarra, Larra, Belagoa, 30TXN8056, 1300 m, en madera de Abies alba, 28/10/2010, N.Abrego, BIO-Fungi 4746; ibídem, 27/09/2011, BIO-Fungi 16342. Irati, Embalse de Irabia, al lado del arroyoAkakolta, 30TXN33601, 1000 m, en madera de Abies alba, 29/10/2010, N. Abrego, BIO-Fungi, 004752.

Comentarios

Hericium alpestre es una especie con distribución centroeuropea, que fructifica en áreasmontañosas sobre troncos de abeto blanco (Abies alba). Macroscópicamente es semejante a

ZIZAK, 8, P. 59-67 - 2011

61

Fig. 1. Hericium alpestre, BIO-Fungi 16342. Basidoma.

Page 62: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

H. coralloides, especie que se diferencia deH. alpestre por tener espinas ramificadas,de menor longitud (de hasta 1 cm) y espo-ras de menor tamaño (3,5-5 x 2,5-4 µm)(Bernicchia & Gorjón 2010).

El tamaño de las esporas y el tipo desubstrato son los caracteres discriminantesmás claros. No obstante, son frecuentes lasformaciones de bosques mixtos de hayas yabetos, en los que muchas veces es imposi-ble diferenciar entre troncos ya en descom-posición de ambas especies. Además, en lasdescripciones e iconografía que se han con-sultado, se ha observado que las medidasde las esporas que aparecen en algunos tra-bajos llegan a solaparse entre estas dosespecies.

A pesar de que a nivel morfológico pre-senta cierta dificultad la diferenciación deambas especies, tanto los estudios de com-patibilidad reproductiva como los análisismoleculares han constatado que se trata dedos especies. Hallenberg (1983) estudió lafructificación de estas especies en cultivos ydemostró su incompatibilidad sexual. Másrecientemente, Park et al. (2004) estudiaronlas relaciones filogenéticas de 6 especiesdel género Hericium mediante análisismoleculares, y en el mismo se observó queH. alpestre y H. coralloides pertenecían adiferentes clados.

En base a los resultados obtenidos en nuestro trabajo, se puede afirmar que H. alpestrees una especie frecuente en los hayedo-abetales del Pirineo Navarro, y que la escasez decitas corológicas anteriores (Heilmann-Clausen & Walleyn 2007) puede deberse a la confu-sión de la especie con H. coralloides.

Ceriporia sulphuricolor Bernicchia & Niemelä , Folia cryptog. Estonica 33:15. 1998

Basidioma: resupinado, efuso, himenóforo porado de color sulfúreo o amarillo (en fresco:5Y 8/8, 7/8; en seco: 2,5Y 7/8), subículo de color amarillo algo más pálido. Poros redon-do-angulosos, 5-6/mm, algo mayores en las partes maduras. Sin reacción en KOH (Fig.3).

Especies raras o poco conocidas de hongos afiloforoides en Navarra

62

Fig. 2. Hericium alpestre. Detalle esque-mático de la sección del basidioma:esporas, himenio y subhimenio.

Page 63: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Sistema de hifas: monomítico; hifas afibuladas; hifas subhimeniales de pared delgada e hia-linas, de 3-4 µm de diámetro; hifas subiculares de pared gruesa, con mayor incrustacióny más anchas cuanto más cerca del substrato, de 6-8(10) µm, con ramificación modera-da.

Cistidios: cistidios ausentes, pero cistidiolos hifoides presentes en los especímenes bien con-servados.

Basidios: clavados, de 8-10 x 4-4,5 µm, sin fíbula basal y 4 esterigmas.Esporas: de elipsoidales a subcilíndricas, 3,5-4(5) x 2(2,4) µm, con pared delgada, lisas, no

amiloides (Fig. 4).

Material estudiadoESPAÑA. Navarra, Sierra de Aralar, camino de Baraibar al Guardetxe, 30TWN0856, 1000 m, en madera deFagus sylvatica, 01/10/2010, N. Abrego, BIO-Fungi 4823; Sierra de Aralar, camino Pago Mari, cerca delGuardetxe, 30TWN9957, 1100 m, en madera de Fagus sylvatica, 01/10/2010, N. Abrego, BIO-Fungi 4743;Sierra de Andia, Venta de Zunbeltz, 30TWN9441, 1000 m, en madera de Fagus sylvatica, 13/10/2010, N.Abrego, BIO-Fungi 3887; Puerto de Belate, Venta de Arraitz, 30TXN1065, 800 m, en madera de Fagus sylvati-ca, 01/10/2010, N. Abrego, BIO-Fungi 3954; Picarras de Sanchogarde, Larra, Belagoa, 30TXN7670, 1300 m,en madera de Fagus sylvatica, 27/09/2011, N. Abrego, BIO-Fungi 16341; Putxerri, Sierra de Aralar,30TWN6957, 1250 m, en madera de Fagus sylvatica, 03/10/2011, N. Abrego, BIO-Fungi 16343; ParqueNatural Señorío de Bertiz, camino de Aizkolegi, Oronoz Mugairi, 30TXN2080, 800 m, en madera de Fagus syl-vatica, 11/10/2011, N. Abrego, BIO-Fungi 16340.

ZIZAK, 8, P. 59-67 - 2011

63

Fig. 3. Ceriporia sulphuricolor, BIO-Fungi 16340. Basidioma.

Page 64: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Comentarios

Las especies del género Ceriporia se caracterizan por causar podredumbre blanca, tenersistema de hifas monomítico con hifas generativas afibuladas, ausencia de cistidios y espo-ras pequeñas, de subcilíndricas a elipsoidales; sin embargo, forman un grupo de especies enmuchos casos difícilmente separables. De las 18 especies citadas en Europa (Bernicchia2005, Pieri & Rivoire 1997), en la Península Ibérica se conocen 5 hasta el momento (Meloet al. 2007). En este trabajo se cita por primera vez para la Península Ibérica Ceriporia sul -phuricolor, que ha resultado ser una especie frecuente en los hayedos de Navarra.

Las características principales que diferencian esta especie son el color amarillo del basi-dioma y las hifas subiculares con pared gruesa y fuertemente incrustadas. Los especímenesidentificados en este trabajo coinciden con la descripción original de la especie (Bernicchia& Niemelä 1998), a excepción del tamaño de las esporas, que han resultado ser ligeramen-te mayores.

En cuanto a la ecología de la especie, cabe destacar que C. sulphuricolor ha presentadopreferencia por los restos leñosos de tamaño medio a grande, es decir, de más de 10 cm dediámetro, y en estado avanzado de descomposición.

Especies raras o poco conocidas de hongos afiloforoides en Navarra

64

Fig. 4. Ceriporia sulphu ri-color. Detalle esquemáticode la sección del basidioma:esporas, himenio y subículo.

Page 65: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Rigidoporus undatus (Pers. : Fr.) Donk, Persoonia 5(1): 115. 1967

Basidioma: resupinado, efuso, algunas veces ondulado, de consistencia densa, gelatinosacuando está fresco, y consistencia cartilaginosa en seco; margen no diferenciado, que selevanta en el material seco; himenoforo porado, de color beige; poros circulares y regu-lares, 8-9/mm; basidioma de 2-3 mm de grosor.

Sistema de hifas: monomítico, hifas afibuladas; hifas subhimeniales de pared delgada, aveces gruesa, hialina, aglutinadas, 2-5 µm de diámetro.

Cistidios: presentes; cilíndricos, de pared gruesa, apicalmente incrustados; se originan en latrama donde pueden quedarse confinados o emerger hasta el himenio, pero sin sobresa-lir de la capa himenial (Fig. 5a). Cistidiolos fusoides también presentes.

Basidios: clavados, de 10-15 x 6-7 µm, sin fíbula basal, y 4 esterigmas.Esporas: globosas, lisas, de 5-5,5 µm con pared delgada, hilalina, no amiloides (Fig. 5c).

Material estudiadoESPAÑA. Navarra, Rincón de Belagoa, hacia el collado de Aztaparreta, 30TXN8253, 1500 m, en madera deAbies alba, 27/10/2010, N. Abrego, BIO-Fungi 4770; Ezkiizarra, Larra, Belagoa, 30TXN8056, 1300 m, enmadera de Fagus sylvatica, 27/09/2011, BIO-Fungi 16344.

Comentarios

Se trata de una especie poco común pero ampliamente distribuida en centroeuropa. Enla Península Ibérica, aunque se recoge citada para Portugal en el trabajo de Ryvarden yGilbertson de 1994, no aparece en el listado de poliporáceos de la Península Ibérica ela -borado por Melo et al. en 2007.

Rigidoporus undatus en ocasiones se confunde con Physisporinus vitreus (Pers. : Fr.) P.Karst. No obstante, esta última especie presenta una consistencia más blanda en fresco ycérea en seco, y tiene hifas de pared delgada. Por otro lado, los cistidios de R. undatus soncaracterísticos de la especie, con pared gruesa e incrustación apical. Dentro del géneroRigidoporus, debido al color beige del basidioma R. undatus puede confundirse también

ZIZAK, 8, P. 59-67 - 2011

65

Fig. 5. Rigidoporus undatus (BIO-Fungi4770). A) Detalle de un cistidio. B) hime-nio con cistidiolos y probasidios. C) espo-ras.

Page 66: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

con la especie R. crocatus, pero esta últi-ma carece de cistidios y macroscópica-mente tiene un tono ocráceo.

Esta especie parece no tener preferen-cia por el tipo de substrato, ya que ha sidorecolectada en restos leñosos de diferentestamaños. Además, al igual que lo apunta-do en la bibliografía (Ryvarden &Gilbertson 1994; Bernicchia 2005), fructi-fica tanto en madera de gimnospermascomo de angiospermas.

A pesar de no ser una especie muycomún, posiblemente su presencia hapasado inadvertida debido a que su basi-dioma es blanquecino y porado, muyparecido al de otras especies de poliporá-ceos resupinados blanquecinos.

Especies raras o poco conocidas de hongos afiloforoides en Navarra

66

Fig. 6. Rigidoporus undatus. Detalle esquemático de la sec-ción del basidioma: esporas, himenio y trama.

Bibliografía

BERNICCHIA A. 2005. Fungi Euroapei Vol 10 Polyporaceae s.l. Edizioni Candusso, Alassio,Italia.

BERNICCHIA A. & GORJÓN S.P. 2010. Fungi Europaei Vol 12 Corticiaceae s.l. EdizioniCandusso, Alassio, Italia, 315 p.

BERNICCHIA A. & NIEMELÄ T. 1998. Ceriporia suiphuricolor, a new polypore species from Italy.Folia Cryptog. Estonica 33: 15.

HALLENBERG N. 1983. Hericium coralloides and H. alpestre (basidiomycetes) in Europe.Mycotaxon 18 : 181–189.

HEILMANN-CLAUSEN J. & WALLEYN R. 2007. Some records of wood-inhabiting fungi on Fagussylvatica in northern Spain. Bull. Soc. Catalana Micol. 29: 61-66.

MARCHETTI M. 2004. Monitoring and Indicators of Forest Biodiversity in Europe – From Ideasto Operationality. EFI proceedings 51. http://www.efi.int/portal/virtual_library/publica-tions/proceedings/51/

MELO I., CARDOSO J. & TELLERÍA M. T. 2007. Annotated list of polypores for the IberianPeninsula and Balearic Islands. J. Cramer. Berlin, Sttutgart.

MUNSELL SOIL COLOR CHARTS. 1990. Macbeth Div. of Kollmogen Inst. Corp. Baltimore.

ÓDOR P., HEILMANN-CLAUSEN J., CHRISTENSEN M., AUDE E., VAN DORT K.W., PILTAVER A., SILLER I.,VEERKAMP M.T., WALLEYN R., STANDOVÁR T., VAN HEES A.F.M., KOSEC J., MATOCˇEC N.,KRAIGHER H. & GREBENC T. 2003. Diversity and composition of dead wood inhabiting fun-

Page 67: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

gal and bryophyte communities in semi-natural beech forests in Europe. Nat-ManWorking Report 32. http://www.flec.kvl.dk/natman/

PARK H.K., KO H.G., KIM S.H. & PARK W.M. 2004. Molecular identification of Asian isolatesof medicinal mushroom Hericium erinaceum by phylogenetic analysis of nuclear ITSrDNA. J. Microbial Biotech. 14: 816–21.

PETERKEN G.F. 1996. Natural Woodland: Ecology and Conservation in Northern TemperateRegions. Cambridge: Cambridge University Press.

PIERI M. & RIVOIRE B. 1997. A propos du genre Ceriporia Donk (Aphyllophoromycetidae).Bull. trimest. Soc. mycol. Fr. 113(3): 193-250.

RYVARDEN L. & GILBERTSON R.L. 1994. European Polypores, Part 2. Fungiflora, Oslo, Norway,603 p.

STOKLAND J.N. & SIPPOLA A.L. 2004. Monitoring protocol for wood-inhabiting fungi in theAlberta Biodiversity Monitoring Program. Alberta Biodiversity Monitoring Institute,Alberta, Canada. http://www.abmp.arc.ab.ca/Documents/Protocols/Fungus_report%20final%20Jan%2011_05.pdf.

TRAVAGLINI D. & CHIRICI G. 2006. ForestBIOTA project, Forest Biodiversity Test-phaseAssesments, Deadwood assessment. http://www.forestbiota.org/docs/report_DEADWO-OD.pdf

ZIZAK, 8, P. 59-67 - 2011

67

Page 68: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Coprinellus impatiens (Foto: Cristobal Burgos)

Page 69: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Algunos Agaricalesinteresantes recolectados enlos sistemas dunares del litoralCantábricoPICÓN GONZÁLEZ R.M.Sociedad Micológica de Portugalete, Apdo. 92, E-48920 Portugalete. [email protected]

Laburpena

Cantabria eta Euskal Autonomi Erkidegoko kostaldeko dunetan bildutako Panaeolusbisporus, Mycena olida eta Inocybe phaeoleuca espezieen datu korologikoak, deskribape-nak eta ikonografiak eskaintzen dira.

Resumen

Se describen y aportan datos corológicos, microscópicos e iconográficos de

Panaeolus bisporus, Mycena olida e Inocybe phaeoleuca recolectadas en zona

dunar del litoral Cantábrico de Cantabria y el País Vasco (CAPV).

Abstract

Chorological data, descriptions and iconographies of Panaeolus bisporus,

Mycena olida and Inocybe phaeoleuca species are presented. These species

have been recolected in a dune enviroment in the coastline of Cantabria and

Basque Country.

Palabras clave: Basidiomycota, Agaricales, Inocybe, Mycena, Panaeolus, dunas del litoral.

Introducción

De los numerosos muestreos que hemos realizado desde 1991 en los sistemas dunaresdel litoral del Cantábrico, donde hemos determinado más de 450 especies diferentes dehongos psammófilos, presentamos 3 taxones que hasta ahora no habíamos descrito en losanteriores trabajos publicados y que han sido localizados en Cantabria y País Vasco (CAPV).Panaeolus bisporus, especie muy rara en Europa de donde se conocen solamente tres loca-lidades de España, Francia e Italia. Mycena olida, recolectada sobre el suelo dunar entreSyntrichia ruralis var. ruraliformis, ambiente poco habitual para esta especie que general-mente se comporta como lignícola. Esta especie está incluida en algunas Listas Rojas deHongos Amenazados europeas. Inocybe phaeoleuca, especie de dificil determinación y nomuy abundante en la Peninsula Ibérica.

ZIZAK, 8, P. 69-79 - 2011

69

Page 70: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Material y Métodos

Las medidas microscópicas han sido realizadas, todas ellas, sobre material fresco en aguadestilada. El medio de tinción utilizado para el análisis microscópico ha sido el Rojo Congoamoniacal. Para la realización de las fotografías microscópicas se ha utilizado una cámaraOlympus Altra 20 acoplada a un microscopio Olympus CX 41. El material estudiado seencuentra depositado en el herbario de la Sociedad Micológica de Portugalete (PORTU).

Para las abreviaturas de los autores se ha seguido a Brummitt & Powell (1992).

BASIDIOMYCOTA | AGARICOMYCETES | AGARICOMYCETIDAE | AGARICALES

Bolbitiaceae Singer, Pap. Mich. Acad. Sci. 32: 147. 1948Panaeolus bisporus (Malençon & Bertault) Ew. Gerhardt, Bibliotheca Bot.147: 41. 1996≡ Copelandia papilionacea var. bispora Malençon & Bertault, Champignon Supérieurs du

Maroc 1: 301. 1970

Algunos Agaricales interesantes recolectados en los sistemas dunares del litoral Cantábrico

70

Panaedus bisporus PORTU-2009092510

Page 71: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

≡ Copelandia bispora (Malençon & Bertault) Singer & R.A. Weeks, in Weeks, Singer &

Hearn, Lloydia 42(5): 472. 1979

≡ Panaeolus cyanescens var. bisporus (Malençon & Bertault) G. Moreno & Esteve-Rav., in

Moreno, Pöder, Illana & Esteve-Raventos, Cryptog. Mycol. 12(3): 195. 1991

Píleo: 18-23 mm de diámetro, hemisférico-aplanado, convexo; frágil, se resquebraja fácil-mente. Superficie lisa de color gris claro, algo ocráceo en el centro, teñido de azul alroce. Margen no estriado, algo excedente, festoneado, lobulado.

Láminas: adheridas, ventrudas, de color gris-negruzco, al final negras. Arista blanquecina,fimbriada. Esporada de color negro.

Estípite: 45-90 x 2-3 mm, cilíndrico, algo ensanchado en la base, de color gris, se tiñe deazul al tacto, estriado longitudinalmente, pruinoso en toda la superficie.

Contexto: exiguo, de color gris-blanquecino, sin olor apreciable.Basidiosporas: de (10) 11-14 (15) x 7,5-10 µm, citriformes, subagmidaliformes de perfil, con

opérculo apical. Basidios: de 14-22 x 7,5-11 µm, bispóricos, cilíndricos, claviformes.Pleurocistidios: de 38-56 x 11-19 µm, abundantes, fusiformes, ventrudos, ampuliformes, de

color pardo rojizo, con el ápice agudo y con cristales de oxalato cálcico, pared 1-2 µm.Queilocistidios: de 26-45 x 7-12 µm, utriformes o sublageniformes, hialinos, con pared del-

gada.

ZIZAK, 8, P. 69-79 - 2011

7171

Basidiosporas escala 10 µm Pleurocistidios escala 25 µm

Pleurocistidio escala 10 µm Queilocistidios escala 10 µm

Page 72: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Pileipellis: subcelular, con pileocistidios lageniformes a utriformes de 28-40 x 7-8 µm.

Material estudiado:

ESPAÑA. BIZKAIA: Gorliz, 30TWP0407, 15 m, entre Stenotaphrum americanum, bajo Pinus pinaster en dunasdel litoral, 25/09/2009, R. Picón, PORTU 2009092510; Ibidem, 01/11/2009, R. Picón, PORTU 2009110107.

Observaciones

Esta especie muy rara en Europa, de donde se conocen escasas localidades de España,Francia e Italia, parece ser abundante en Centro América y América del Sur, y también hasido localizada en Filipinas, India y África del Norte. Es citada por primera vez en Europade Madrid (Moreno & Barrasa 1977, Moreno et al. 1991), y para el País Vasco ha sido cita-da con anterioridad de Gorliz -Bizkaia (Picón et al. 2011).

Algunos autores, entre ellos Malençon y Bertault (1970), consideran Copelandia un géne-ro diferenciado de Panaeolus en base a los cistidios metuloides que posee. Sin embargo, otroscomo Kühner (1980), Gerhardt (1996) o Bon & Courtecuisse (2003) lo consideran como unsubgénero de Panaeolus. Los datos actuales de filogenia molecular (Moncalvo et al. 2002) tien-den a mostrar que los tipos Copelandia, Panaeolina y Panaeolus son parafiléticos y se puedenagrupar en un único género monofilético Panaeolus como sugirió anteriormente (Kühner1980), que no tuvo en cuenta los cistidios metuloides como un carácter relevante para deli-mitar estrictamente los géneros Moreau & Courtecuise en Maire et al. (2009).

Gerhardt (1996) defiende la entidad de P. bisporus basándose en el hecho de que lasmedidas de las esporas de P. bisporus y P. cyanescens sean casi idénticas, lo que demostra-ría que son dos especies diferentes. Si P. bisporus fuera una forma bispórica de P. cyanes-cens, las esporas tendrían que se mayores.

La presencia de color azulado en los carpóforos de P. bispora, es variable y por lo tanto,no debe ser una característica determinante de la especie. El holotipo de esta especie reco-lectado en Marruecos carecía de esta característica (Malençon & Bertault 1970). Este colorazul es causado por el contenido de psilocibina (Gerhardt 1996).

A las citas de P. bispora se les atribuye un hábitat subcoprófilo (Malencon & Bertault1970, Moreno & Barrasa 1997). En nuestras recolectas no hemos detectado ningún indiciode abono orgánico, creciendo éstas sobre terreno arenoso entre Stenotaphrum americanumbajo pinos en una zona dunar del litoral.

Mycenaceae Overeem, Icon. Fung. Malay.: 14. 1926Mycena olida Bres. Fungi tridentini 1(6-7): 73. 1887

Píleo: 3-15 mm de diámetro, cónico-campanulado, umbonado, de color blanco, amarillo-crema u ocre-rosáceo en el centro, estriado por transparencia.

Láminas: en número de 19-24, blancas, adheridas, ascendentes, algunas bifurcadas e inter-venadas, con numerosas lamélulas intercaladas.

Estípite: 13-33 x 0,3-1,3 mm, cilíndrico, de color blanco, pruinoso, piloso en la base, enocasiones cespitoso.

Contexto: exiguo, olor no definido o nulo.Basidiosporas: de 6-8 x 5-6 (6,5) µm, elipsoidales, con una gran gútula, no amiloides.Basidios: de 19-23 x 5,3-7 µm, esterigmas de 3-5 µm, bispóricos y monospóricos, clavados.

Algunos Agaricales interesantes recolectados en los sistemas dunares del litoral Cantábrico

72

Page 73: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Queilocistidios: de 42-62 x 10-17 µm, fusiformes, ventrudos, utriformes. Pleurocistidios: escasos, similares a los queilocistidios.Caulocistidios: de 11-46 x 3,5-9 µm, multiformes, flexuosos, irregulares, con pequeños

divertículos.Pileipellis: formada por hifas lisas, cilíndricas, de 3,5-14 µm, sin fíbulas, raramente con

pequeñas protuberancias.

Material estudiado:

ESPAÑA. BIZKAIA: Gorliz, 3TWP0407, 15 m, entre Syntrichia ruralis var. ruraliformis en dunas del litoral,20/11/1999, R. Picón, PORTU 1999112006; Ibidem, 22/12/2011, R. Picón, PORTU 2011122207.ESPAÑA. CANTABRIA: Laredo, 30TVP6309, Syntrichia ruralis var. ruraliformis en dunas del litoral, 14/12/1996,R. Picón, PORTU 1996121417.

Observaciones

Aunque Mycena olida es una especie que habitualmente tiene un comportamiento lig-nícola, ninguna de nuestras recolectas aparentemente lo hace como tal, sino que, crecensobre terreno arenoso en dunas terciarias del litoral entre musgos del género Syntrichia. A losumo, algunos ejemplares tienen adheridos en la base del pie minúsculos restos de ramitasde Helichrysum stoechas. Robich (1994 y 2003) señala recolecciones no lignícolas, en terre-no arenoso con el pie muy radicante. Las especies de M. olida aparentemente terrícolasmuestran una gran similitud con M. flavoalba (Fr.) Quél., pero los caracteres microscópicosson diferentes: epicutis diverticulado, esporas más estrechas y cistidios de diferente forma.También tiene similitud con las especies de la sección Hiemales: Mycena alba (Bres.) Kühnery M. hiemalis (Osbeck) Quél., en las que las hifas de la pileipellis son diverticuladas.

ZIZAK, 8, P. 69-79 - 2011

73

Mycena olida PORTU-2011122207

Page 74: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

En la Península Ibérica no se han citado muchas localidades para M. olida: Granada y

Jaén (Zea & Ortega 1991), Girona (Robich 1994), Málaga (Ortega et al. 1996), Asturias

(Rubio et al. 2005), Teruel (Suárez & Suárez-Gracia 2009) y de la CAPV (Picón et al. 2011).

Esta especie se encuentra catalogada en algunas Listas Rojas de Hongos Amenazados de

Europa: en Noruega como casi amenazada (NT) y como vulnerable (VU) en las listas rojas

de Polonia y Suiza.

Algunos Agaricales interesantes recolectados en los sistemas dunares del litoral Cantábrico

74

Esporas escala 10 µm Basidios escala 10 µm

Pileipellis escala 25 µm Queilocistidios escala 25 µm

Queilocistidios escala 25 µm Caulocistidios escala 25 µm

Page 75: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Inocybaceae Jülich, Bibliotheca Mycol. 85: 374. 1982Inocybe phaeoleuca Kühner, Bull. Soc. Nat. Oyonnax 9 (suppl.): 5. 1955≡ Inocybe splendens var. phaeoleuca (Kühner) Kuyper, Persoonia, Suppl. 3: 217. 1986

Píleo: 16 -32 (43) mm, cónico-campanulado, después plano-convexo, mamelonado, super-ficie radialmente seríceo-fibrillosa, rimulosa hacia el margen, con restos de velo blanco-grisáceo en los ejemplares jóvenes. Color ocre, ocre-anaranjado, castaño, más oscuro enel centro. Margen sinuoso, inflexo.

Láminas: adheridas, marginadas, ventrudas, con laminillas intercaladas. Color blanco,beige-grisáceo, después crema-céreo, finalmente ocre claro con tonos oliváceos y la aris-ta blanquecina.

Estípite: 20-50 x 2,5-7 mm, cilíndrico, a veces subbulboso, no marginado, finamente estria-do, pruinoso en el ápice, de color blanquecino, crema-céreo o crema-ocráceo.

Contexto: insignificante, de color blanco, hialino encima de las láminas, algo amarillento uocráceo bajo la cutícula, con algún reflejo ocre-anaranjado hacia el exterior del estípite.Olor casi nulo, ácido o algo espermático.

Basidiosporas: lisas, subamigdaliformes, con el ápice subcónico, indistintamente con depre-sión suprahilar, de 8,5-12 x 5-7 (8) µm, Q = 1,40-1,85 µm.

Basidios: clavados, tetraspóricos, a veces bispóricos, de 25-34 x 8-11 µm.Pleurocistidios: de fusiformes a utriformes, lageniformes de 45-80 x 12-24 µm. Pared. = 1,5

1-2 µm.Queilocistidios: similares a los pleurocistidios, de 56-80 x 12-22 µm, con pared de 1-2 µm.

Paracistidios abundantes de esferopedunculados a piriformes.Caulocistidios: presentes en toda la longitud del pie, más abundantes en el ápice, de 40-87 (95) x 10-19 µm. Pared de 0,5-2 µm. Cauloparacistidios capitados, cilíndricos acu-

minados en el tercio inferior.Pileipellis: formada por hifas pigmentadas, incrustadas de 6-16 µm de ancho.

Material estudiado:

ESPAÑA. BIZKAIA: Gorliz, 30TWN1270, 18m, en dunas del litoral bajo Pinus pinaster y Pinus halepensis,

20/04/1992, Asier Picón & R. Picón, PORTU 1992042008; Ibidem, 01/11/2009, PORTU 2009110101; Ibidem,

26/11/2011, R. Picón, PORTU 2011112601.

Observaciones

Inocybe splendens var. phaeoleuca es una especie muy similar morfológicamente a I. fus-cidula var. fuscidula, pero ésta tiene caulocistidios solamente en el ápice del estípite y lasesporas son más pequeñas.

También puede ser confundida con Inocybe phaeoleuca var. grandispora Franchi & M.Marchetti, que tiene las esporas de mayor tamaño, la carne de la base del pie se mancha demarrón y el estípite a menudo teñido en la parte inferior de color marrón o púrpura-marrón(Marchetti & Franchi 2008).

Autores como Stangl (1989) y Kuyper (1986) han venido sosteniendo que esta especie esuna variedad de Inocybe splendens. Estudios filogenéticos realizados recientemente handemostrado que Inocybe phaeoleuca es una especie independiente (Bradley et al. 2010).

ZIZAK, 8, P. 69-79 - 2011

75

Page 76: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Algunos Agaricales interesantes recolectados en los sistemas dunares del litoral Cantábrico

76

Inocybe phaeoleuca PORTU-2011112601

Inocybe phaeoleuca PORTU-2009110101

Page 77: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Esta especie se encuentra citada de varios puntos de la Península Ibérica (Esteve-Raventós 1999) y habiendo sido citada para la CAPV (Picón et al. 2007).

Agradecimientos

A Fernando Esteve-Raventós por sus opiniones y la información facilitada sobre Inocybephaeoleuca. A Miquel À. Pérez-De-Gregorio por sus opiniones sobre Mycena olida y por losdatos de distribución facilitados.

ZIZAK, 8, P. 69-79 - 2011

77

Esporas escala 10 µm Epicutis escala 25 µm

Queilocistidios escala 25 µm Queilocistidios escala 25 µm

Caulocistidios escala 25 µm Caulocistidios escala 25 µm

Page 78: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Bibliografía

BON M. & COURTECUISSE R. 2003. Clé de détermination du genre Panaeolus. Doc. Mycol. 32:

127-128 : 75-93.

BRADLEY R. KROPP P., MATHENY B. & NANAGYULYAN S.G. 2010. Phylogenetic taxonomy of the

Inocybe splendens group and evolution of supersection ‘‘Marginatae’’, Mycologia 102(3):

560–573.

ESTEVE-RAVENTÓS F. 1999. Bases corológicas de Flora Micológica Ibérica. Números 1412-

1571. Cuad.Trab.Flora Micol.Ibér. 13: 1-135.

GERHARDT E. 1996. Taxonomische Revision der Gattungen Panaeolus und Panaeolina (Fungi,

Agaricales, Coprinaceae). Bibliotheca Botanica 147: 1-149.

KÜHNER, R. 1980. Les Hyménommycètes agaricoides (Agaricales, Tricholomatales, Pluteales,

Russulales). Étude générale et classification. Bull. Soc. Linn. Lyon 49: 1-1027.

KUYPER T.W. 1986. A revision of the genus Inocybe in Europe. I. Subgenus Inosperma and the

smooth-spored species of subgenus Inocybe. Persoonia suppl. 3: 1-247.

MAIRE J-C., MOREAU P-A. & ROBICH G. 2009. Compléments à la Flore des Champignons

Supérieurs du Maroc de G. Malençon et R. Bertault, 1-684 Nice.

MALENÇON G. & BERTAULT R. 1970. Flore des Champignons superieurs du Maroc T I. 301-304.

MARCHETTI M. & FRANCHI P. 2008, Studi sul genere Inocybe - V - Specie interessanti e nuove

del litorale toscano - Parte prima, Rivista di Micologia, 51(4): 330.

MONCALVO J.M., VILGALYS R., REDHEAD S.A., JOHNSON J.E, JAMES T.Y., AIME M.C., HOFSTETTER V.

VERDUIN S.J.W., LARSON E., BARONI T.J., THORN R.G.J., ACOBSSON S., CLÉMENÇON H. &

MULLER O.K. 2002. One hundred and seventeen clades of euagarics. Mol. Phylogenen.

Evol. 23(3): 357-415.

MORENO G. & BARRASA J.M. 1977. Contribución al estudio de hongos que viven sobre mate-

rias fecales. Acta Botánica Malacitana 3: 5-33.

MORENO G., PÖDER R., ILLANA C. & ESTEVE-RAVENTÓS F. 1991. Some interesting Agarics and a

rare species of Scleroderma presented at the II and III mycological stages of Esplugas de

Llobregat (Barcelona, Cataluña). Cryptog. Mycol. 12(3): 193-209.

ORTEGA A., ESTEVE-RAVENTÓS F., HORAK E. & MORENO G.1996. Aportación al catálogo de los

Macromicetos del área potencial del Abies pinsapo en España. Bol. Soc. Micol. Madrid

21: 240.

PICÓN R.M., SALCEDO I., DE LA CRUZ J., SARRIONANDIA E., OLARIAGA I., ARCE J. & ABREGO N. 2011.

p.1-123. (Informe), http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49 orokorra/es/conteni-

dos/informe_estudio/micoflora_catalogacion/es_doc/inicio.html.

PICÓN R.M., SALCEDO I., OLARIAGA I. & SARRIONANDIA E. 2007. Monitorización de la micoflo-

ra de las zonas dunares del litoral Vasco. p.1-123. (Informe).

ROBICH G. 1994. Alcune interessanti Mycena, Bol. Soc. Catalana Micol. 16-17: 33 -37.

ROBICH G. 2003. Mycena D’Europa, p. 369-374.

Algunos Agaricales interesantes recolectados en los sistemas dunares del litoral Cantábrico

78

Page 79: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

RUBIO E., SUÁREZ A., MIRANDA M.A. & LINDE J. 2005. Catálogo provisional de los macromice-

tos (setas) de Asturias, www.asturnatura.com/articulos/revista/catalogohongosast.pdfSTANGL J. 1989. Die Gattung Inocybe in Bayern. Hoppea 46: 5-388.

SUÁREZ E. & SUÁREZ-GRACIA D. 2009. Adiciones al catálogo corológico de los Macromicetos

de la provincia de Teruel III. Bol. Soc. Micol. Madrid 33: 195.

ZEA M. & ORTEGA A. 1991. Sobre el Género Mycena S.L., en Andalucia, Bol. Soc. Micol.Madrid 15: 131.

ZIZAK, 8, P. 69-79 - 2011

79

Page 80: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Hongos singulares

Russula sanguinea (Bull.) Fr.

ARABA, bajo Pinus sp. 09/11/2011, PORTU 2011110901

Foto

: Ram

iro

Rui

z

Page 81: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK, 8, P. 80-87 - 2011

81

Agaricus moellerianus Bon. Atacado por Verticillium fungicola y Mycogone perniciosa

Bizkaia- Zierbena, Leg. A. Fernández Amohedo, det. L.A. Parra, PORTU 2011061301

Foto

: Raf

a Pi

cón

Hygrophorus russula (Schaeff.) Kauffman. Pigmentación lutea atípica

Bizkaia, Sukarrieta, bajo Quercus ilex, 14/11/2009, PORTU 2009111402

Foto

: Raf

a Pi

cón

Page 82: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Hongos singulares

82

Cytidia salicina (Fr.) Burt.

Suecia, Härjedalen, Hamrafjällets NR, en ramas de Salix caprea, 19/8/2011, leg./det. J.C. Zamora & I. Olariaga, F-198970 (S)

Foto

: Iba

i Ola

riag

a

Microporus xanthopus (Fr.) Kuntze. Poliporáceo frecuente en zonas tropicales de Australia, Asia y Africa, pero ausente en América.

Australia. Isla Fraser. Agosto 2006. BIO-Fungi 12009

Foto

: Isa

bel S

alce

do

Page 83: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK, 8, P. 80-87 - 2011

8383

Tremella lobariacearum Diederich & M.S. Christ.

Gipuzkoa, Aia, Granada erreka, talo de Lobaria viridis, leg./det. I. Sanz-Azkue & I. Olariaga, ARAN-Fungi.

Foto

: Iba

i Ola

riag

a

Lysurus periphragmoides (Klotzsch) Dring

Argentina, Pereyra Iraola, 20/3/2012

Foto

: Jua

n C

arlo

s Z

amor

a

Page 84: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Hongos singulares

84

Pleospora helvetica Niessl

Suecia, Närke, Hammar, Klåvudden, tallos secos de Rumex crispus semi-inmersos en un charco, 01/06/2011, leg. M.Westberg, M. Prieto & I. Olariaga, det. I. Olariaga, F-199014 (S)

Foto

: Iba

i Ola

riag

a

Multiclavula corynoides (Peck) R.H. Petersen

Suecia, Lappland, Jokkmokk, Laddonbäcken, talud arenoso en suelo ácido, leg. I. Olariaga & K. Hansen, det. I. Olariaga,F-201039 (S)

Foto

: Iba

i Ola

riag

a

Page 85: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK, 8, P. 80-87 - 2011

85

Libertella faginea Desm.

Bizkaia, Orozko, sobre tronco de Fagus sylvatica, PORTU 2005062614

Foto

: Raf

a Pi

cón

Pronectria erythrinella (Nyl.) Lowen

Suecia, Lappland, Ultevis Fjällurskog NR, Sitoätno, parasitando talos de Nephroma, 31-VIII-2011, leg. I. Olariaga & K.Hansen, det. I. Olariaga, F-200840 (S)

Foto

: Iba

i Ola

riag

a

Page 86: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Hongos singulares

86

Bryoscyphus marchantiae (Fr.) Spooner

Suecia, Härjedalen, Hamrafjället, parasitando Blasia pusilla, 17/8/2011, leg/det. J.C. Zamora & I. Olariaga, F-198999 (S)

Foto

: Iba

i Ola

riag

a

Entonaema liquescens A. Möller

Argentina, Pereyra Iraola, 11/03/2012

Foto

: Jua

n C

arlo

s Z

amor

a

Page 87: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK, 8, P. 80-87 - 2011

87

Spinellus fusiger (Link) Tiegh.

Suecia, Uppland, Stockholm, Haga parken, en basidiomas de Mycena sp., probablemente M. sanguinolenta,29/10/2011, leg./det. J.C. Zamora & I. Olariaga, F-200825 (S)

Foto

: Jua

n C

arlo

s Z

amor

a

Nectriopsis violacea (J.C. Schmidt: Fr.) Maire

Suecia, Gotland, Bungenäs, en plasmodio de Fuligo septica, 27-9-2009, leg. I. Olariaga & K. Hansen, det. I. Olariaga,F-198890 (S)

Foto

: Iba

i Ola

riag

a

Page 88: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK 5, P. 92-97 - 2008

EL RINCÓN DE LA

COCINA

La Escuela de Hostelería de Leioa surge en 1981 araíz de un estudio realizado por el Dpto. de Comercioy Turismo del Gobierno Vasco sobre las expectativasdel crecimiento del sector hostelero.

Comienza a impartir sus clases en el curso 81-82 enPlentzia y entonces se denominaba Escuela Superior deHosteleria.

Se impartía Formación Profesional de II Grado, régi-men enseñanzas especializadas, de la rama Hosteleríay Turismo, especialidad Hostelería y en este primercurso de su andadura se impartieron enseñanzas decocina a un solo grupo de estudiantes.

Pero la propia filosofía de la Formación Profesionalaconsejaba la práctica real como única posibilidad deenseñanza de una actividad como la Cocina, por lo quese pensó en el Campus de la Universidad de Leioa paraubicar definitivamente la escuela en 1983, cambiando ladenominación a IES Escuela de Hostelería de Leioa.

Esta situación además tenía la ventaja de poderatender en mayor medida la gran demanda de estosestudios que existía en aquella época.

Se comienza atendiendo a los comedores de Menú(que ya existía) y de carta (de nueva creaciónPosteriormente se abre otro comedor, al que denomi-namos buffet, y por último la cafetería.

El hecho del traslado a la UPV lo consideramos unacontecimiento importante y decisivo en cuanto al

carácter y personalidad del centro ya que supuso unaserie de ventajas que luego marcarían el desarrollo dela escuela. Estas ventajas son las siguientes:

- Incremento cualitativo de la enseñanza.- Mejora de medios: instalaciones y géneros. - Referencia real del alumno/a: clientes. - El hecho de estar en la universidad: colaboración

con distintas facultades en tareas de interéscomún. Relación de nuestros alumnos con elambiente universitario.

Capacidad para un gran número de alumnos. Es laescuela de hostelería más grande de Euskadi.

En el curso 97/98, en aplicación de la LOGSE, cam-bian los cursos que se imparten y nos vamos al modeloactual. Para adecuarnos esta nueva situación, se creannuevos talleres de Charcutería y Panadería-Pastelería ytambién un nuevo servicio de cafetería.

Después de largas negociaciones con la UPV y elDepartamento de Educación se consigue la creaciónde un nuevo edificio para la Escuela en el Campus dela UPV y durante el curso 2003/04, comienza en estanueva ubicación que es la actual. Este hecho suponeun gran cambio cualitativo respecto a las infraestructu-ras y equipamiento de aulas, talleres y comedores yaque en este aspecto nos encontramos en la vanguardiano sólo de las enseñanzas de hostelería sino tambiénde las empresas de restauración.

Page 89: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ELABORACION:

Limpiar los begihandis, si son muy frescos se les puede dejar la piel. Conlas aletas y las patitas de dentro estofar junto con la cebolla, los pimien-tos, y los dientes de ajo sin pelar. Extraer las aletas, patitas y los ajos sinpelar, añadir las tintas de los propios cefalópodos ligar con una rebana-da de pan tostado y pasar por pasapurés debiendo quedar la salsa negray sabrosa y de textura cremosa.

Cortar las patatas en cuatro cuartos en forma de gajo y redondear lasaristas, los hongos limpiarlos con ayuda de un trapo puntilla y un cepillolimpio. Poner a calentar 500 grs. de aceite de oliva suave en un cazoestrecho y cuando llegue a 85º introducir las patatas bien secas, pasados5’ introducir los hongos y dejar que confiten evitando que se rompanpatatas y hongos (se puede hacer por separado) otros 10 minutos más.

Reducir la pulpa de los ajos estofados con la nata y triturar, agregar lasclaras y la harina. Extender esta masa sobre una placa engrasada o sobreuna silicona y hornearla a 180º durante unos 15 minutos más o menosdebiendo quedar una galleta crujiente.

Cincelar el cuerpo de los begihandis con un cuchillo y engrasar con unabrocha, asar junto con los tentáculos sobre unas ascuas de sarmientodorando bien por ambos lados, espolvorear sal gruesa y reposar al calorjunto a las brasas durante cinco minutos, en este tiempo risolar las pata-tas y los hongos en sartén, por separado hasta que estén bien dorados,condimentar con sal gruesa.

Emplatar el begihandi con la salsa, las patatas y hongos a un lado y aro-matizar con tomillo las patatas y con cebollino el begihandi, optativa-mente se puede espolvorear tomate seco picado finamente.

Para 4 comensales4 begihandis (Loligo vulgaris)de unos 300 grs cada uno ysus respectivas tintas.500 grs de patatas medianas.400 grs de boletus edulis detamaño no muy grande.8 dientes de ajo.1 kg de cebolla.200 grs de pimiento verde ita-liano.4 claras de huevo.80 grs de harina.0,125 litros de nata.Unas ramas de cebollino.Unas ramas de tomillo.

ZIZAK 8, P. 88-93 - 2011

BEGI HANDIS AL SARMIENTOCON PATATA S Y HON GOS

Page 90: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

90

El Rincón de la Cocina

ELABORACION:

Cocer la patata nueva partiendo desde frío y una vez cocida dejar tem-plar y pelar. Machacar la patata con un tenedor y condimentar con lalevadura, el aceite de oliva virgen, la sal gruesa y la pimienta blanca.Para el jugo de champiñón infusionaremos 450 grs. de champiñónlimpio y fileteado con el agua, llevando a ebullición para posterior-mente dejarlo en la plancha a temperatura baja y tapado durante 45min. Colar por un fino, añadir el jugo de la trufa y poner a punto consal y pimienta blanca. Para el servicio fileteamos la trufa y el champi-ñón. Templaremos la patata y la colocaremos en un plato sopero ysobre esta clavaremos las láminas de champiñón y trufa. Decoramoscon los brotes de remolacha y acompañaremos con el jugo de cham-piñón caliente que serviremos en una jarrita aparte.

IngredientesPatata 0,8 kg.Champiñón 0,7 kg.Trufa en conserva (Tuber melanos-porum) 20 gr.Aceite de oliva virgen extra 0,25 l.Levadura natural 12 gr.0,5 litros de agua.Sal, pimienta blanca.

E N S AL ADA DE PATATA N U E VA ,T RUFA Y CHA MPIÑ ONES

Page 91: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK 8, P. 88-93 - 2011

El hígado de rape debe ser muy fresco o podemos adquirirlo en conser-va. Si es fresco tendremos una hora en agua muy fría para que se desan-gre y después de secarlo bien lo atemperaremos antes del asado. Lasverduras verdes como el espárrago triguero, el romanesco y el brócolicocerlos previamente a la inglesa (10 partes de agua por parte de ver-dura y 15 gr. de sal por litro a borbotón fuerte, cortar la cocción conagua helada).

ELABORACION:

Asar el hígado de rape en sartén dorando por ambos lados, el interiordebe quedar sonrosado y caliente sazonar con sal de carbón y reposartapado. En la misma sartén asar el tomate cortado en rodajas de un cen-tímetro y reservarlo, saltear las setas levemente sazonar y desglasar losjugos con un chorrito de txakolí. En otra sartén saltear la verdura verdey condimentarla con un refrito de ajo y sal.

Emplatar los vegetales asados y calientes, sobre ellos los escalopes dehígado de rape y condimentar todo con una emulsión resultante demezclar los jugos desglasados con parte del refrito de ajo caliente.Aromatizar y decorar con eneldo en rama.

Para 4 comensales

2 hígados de rape 600 grs en total.150 grs de brócoli.150 grs de romanescu.12 espárragos trigueros.350 grs de tomate tipo pera.200 grs de setas enokitake.200 grs de setas shimeji.Unas ramas de eneldo.

H IGADO DE RA PE A SA DO CONE N OK I S , S H I M E J I Y U N S A LT E A D O

DE V E R D U R A S

Page 92: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

92

El Rincón de la Cocina

92

ELABORACION:*Hacer una crema de champiñones sin ligar:Poner a pochar cebolla en juliana, casi cuando este hecha añadir lostallos de los champiñones. Dejar cocinar, añadir fondo de ave, dejarcocer 10 minutos triturar y tamizar.

*Cocer las lenguas de cerdo desde un fondo frío junto con verduras y lasespecias, filetear y reservar la lengua y el líquido de cocción.Hacer una mayonesa añadirle un poco de mostaza de dijón y guarnecercon clara de huevo cocido, perejil, aceituna negra, pepinillo y anchoasen aceite.Confitar los hongos dejando un sombrero bonito por ración para decorar.

*Pochar la cebolleta finamente picada junto con la tocineta y los sombre-ros de champiñón troceados en cuartos.Añadir el arroz (arborio o bomba), rehogar un minuto y añadir el vinoblanco dejando reducir. Mojar con la crema de champiñones y el fondode ave en la medida en que sea necesario añadirle los hongos confitadosremoviendo constantemente durante la cocción, casi al final añadirremoviendo el queso y la mantequilla. Fuera del fuego añadir la nata.

*Cocinar la lengua en mantequilla a baja temperatura.Sacar la lengua y añadir a la sartén un poco de vinagre de jerez, dejarhervir y mojar con el fondo de cocción de la lengua y ligar con maicena.Emplatar, decorar con las hierbas y el sombrero del hongo en la mitad delplato y en la otra mitad colocar la lengua levemente napada con su salsacon la mayonesa guarnecida.

IngredientesHongos (Boletus Edulis) 320 gr.Cebolla 0,1 kg.Zanahoria 0,1 kg.Puerro 2 unidades.Tomate de hacer 0,1 kg.Lengua de cerdo 2 unidades.Cebolleta 2 unidades.Champiñón 0,400 kg.Bacon 0,1 kg.Arroz arborio 0,2 kg.Vino blanco 0,2 litros.Queso Parmesano 0,1 kg.Nata 0,125 litros.Mayonesa 200 grs.4 anchoas en salazón; 4 pepini-llos en vinagre; 4 aceitunasnegras; perejil picado.Unas ramas de cebollino.

RISOT TO DE HONGOS

Page 93: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK 8, P. 88-93 - 2011

ELABORACION:En primer lugar estofamos el rabo, separamos la salsa por un lado y porotro desmigamos la carne después de haberla separado del hueso. Lapatata la cortamos en láminas muy finas, 1 milímetro aproximadamentey el foie micuit lo cortamos en escalopes de un centímetro.

La terrina se monta en un molde rectangular o placa gastronorm previa-mente engrasado con mantequilla. La primera capa es de láminas depatatas un poco solapadas y en crudo, salpimentadas y a las que habre-mos añadido un chorrito de nata. La segunda es de rabo desmigado ytrabado con parte de la salsa y sobre ésta capa dispondremos los esca-lopes de foie micuit. Disponemos otra capa de rabo estofado y sobreésta tapando la terrina una última capa de láminas de patata.

La terrina se tapa con papel film y sobre éste con papel de aluminio, sepincha en los extremos para que el vapor salga durante la cocción ydespués mediante un prensado salga la grasa sobrante. La cocción selleva a cabo en un horno a 150º durante una hora, tras la cual se prensacon un molde idéntico y poniéndole peso para que salga la grasasobrante. Enfriamos la terrina rápidamente y una vez fría podremosracionarla sin que se rompa en rectángulos de 4 x 6 cm.

Calentaremos la terrina en horno o microondas y emplataremos la terri-na en el centro del plato salsearemos con la salsa restante del rabo esto-fado y acompañaremos con un salteado de enokis y lengua de vacadecorando con tomillo y romero.

Ingredientes:Rabo de buey 2,00 kg.Foie-gras semicocido 0,20 gr.Cebolla 0,50 kg.Puerro 2,00 und.Zanahoria 0,25 kg.Pimienta negra 0,01 gr.Maicena 0,01 gr.Tomillo 0,01 gr.Romero 0,01 gr.Patata 0,50 kg.Nata 0,20 l.Enokis 0,20 gr.Vino tinto 0,20 l.Ajo, dientes 6,00 und.Fondo blanco 1,00 l.

TE RRI N A DE R ABO E S TOFAD O YFOIE CON SALTEADO DE ENOKIS Y

LENGUA DE VACA

Page 94: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Dactylorhiza maculata (Foto: Ramiro Ruiz)

Page 95: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK 8, P. 95-98 - 2011

Flora de nuestro entorno VRUIZ CAMPO R.

Sociedad Micológica de Portugalete

[email protected]

Neottia nidus-avis (L.) Rich., DeOrchid. Eur. 37. 1817

≡ Epipactis nidus-avis (L.) Crantz, Stirp.Austr. Fasc. ed. 2 475. 1769= Ophrys nidus-avis L., Sp. Pl. 945. 1753

Planta de 15-30 cm de altura, geófita,rizomatosa, amarillo pardusca, raíces entre-tejidas como un nido (de ahí su nombre).Tallo erecto, robusto, envuelto por 4-6 vai-nas de 2-6 cm de largo, las superiores máslargas. Inflorescencia 5-20 (30) cm de largo,cilíndrica, más densa en la parte superior,las flores inferiores muy separadas, todasellas de un color pardo-crema de olorempalagoso, sépalos y pétalos similares noextendidos, oval-elípticos más o menosconniventes en “casco”. Labelo péndulodirigido hacia delante de 9-12 mm de largodividido en dos lóbulos divergentes en elápice.

Época de floración: Mayo – julio.Hábitat: Suelos alcalinos a neutros de

ambiente fresco, sombrío, hayedos ybosques de coníferas ricos en humus.

Distribución: Euroasiática.Localización: Siempre en bosques de todo el territorio, ocasional. En la CAPV localizada en

Altube (Araba).

Orchis coriophora L., Sp. Pl. 940 (1753) = Orchis fragrans Pollini, Elem. Bot. 2: 155, 157, tab. [10] fig. 2. 1811

Planta de 20-50 cm de altura, tallo robusto verde pálido con 4-10 hojas basales no macu-ladas, brácteas membranáceas verdes teñidas de pardo-rojo, igual o más largas que el ovario.Inflorescencia densa, cilíndrica, flores numerosas de color pardo sucio o verde-rojizo, de olor

95

Neottia nidus-avis

Page 96: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

96

desagradable. Sépalos y pétalos todosellos formando un casco cerrado ypuntiagudo de 5-10 mm de largo.Labelo trilobulado, el central con pun-tos o líneas púrpura oscuro. Lóbuloslaterales rómbicos. Espolón cónicoobtuso, arqueado hacía abajo algomás corto que el labelo.

Época de floración: Abril – junio(julio).

Hábitat: Claros de bosque, pradoshúmedos, suelos secos a húmedosde substratos básicos.

Distribución: Europa central y meri-dional.

Localización: Escasa en la vertientecantábrica y poco más abundantehacia la parte septentrional de lavertiente mediterránea. En Bizkaialocalizada en Gorliz (Bizkaia) endunas del litoral, Picón (2011)

Orchis purpurea Huds., Fl. Angl.334. 1762

≡ Orchis militaris subsp. purpurea(Huds.) Bonnier & Layens, Tabl. Syn. Pl. Vasc. France 310. 1894

Planta robusta, 40-60 cm de altura con 6-8 hojas, 3-6 basales y 1-2 envainadoras, colorverde, oblongo-ovadas y no maculadas. Brácteas de ovales a lanceoladas, más cortas que elovario. Tallo robusto pudiendo alcanzar los 90 cm de altura, manchado en la parte superiorde púrpura. La inflorescencia es una espiga gruesa y densa pudiendo tener hasta 200 floresfragantes, en principio es cónica y luego cilíndrica u ovoide. Los sépalos y pétalos conver-gen para formar un casco de color púrpura oscuro. Labelo trilobulado con los lóbulos late-rales estrechos y lineales, el central, a su vez, ancho, bilobulado y con un apéndice en suescotadura. El color del fondo del labelo es blanco o rosa pálido fuertemente punteado depúrpura. Espolón corto y dirigido hacia abajo.

Época de floración: Marzo – junio.Hábitat: Terrenos soleados, arbolados, pastos, claros forestales, incluso taludes, preferente-

mente en suelos calcáreos.Distribución: Mediterráneo – Atlántica.Localización: Común en la vertiente mediterránea y más rara en la cantábrica, pero puede

llegar al mismo litoral. En Bizkaia localizada en Gorliz, Orduña, Sopuerta, Mungia,Larrabetzu.

Flora de nuestro entorno V

Orchis coriophora

Page 97: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Ophrys fusca subsp. fusca Link in J. Bot. (Schrader) 1799(2): 324. 1800= Ophrys lupercalis Devillers-Tersch. & Devillers in Naturalistes Belges 75: 373. 1994

Planta perenne, baja a mediana de 10 a 40 cm de altura, hojas basales en roseta, oblon-go lanceoladas, romas. Las hojas del tallo más estrechas y puntiagudas y envolviendo partede éste. La mayoría de las espigas con 3-10 flores, sépalos verdes, ocasionalmente rosáce-os, los dos laterales expandidos hacia los lados, el superior inclinado hacia delante. Labelo9-15 (18) mm de largo, trilobulado velutino, purpúreo a pardo amarillento y a menudo deborde amarillo. Espéculo azulado grisáceo o azul violado en forma de “W”, los lóbulos late-rales cortos y redondeados y el central escotado en su extremo final.

Época de floración: Febrero – mayo (junio).Hábitat: Vive en pastos secos y soleados, terrenos incultos, claros de matorral, así como en

dunas del litoral.Distribución: Mediterránea – occidental, Península Ibérica, norte de África, Islas Baleares y

costa atlántica francesa.Localización: Frecuente en la vertiente mediterránea y puntual en la vertiente cantábrica

apareciendo en zonas costeras. En Bizkaia localizada en Punta Lucero, Zierbena.

ZIZAK 8, P. 95-98 - 2011

97

Ophrys fusca

Page 98: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Dactylorhiza maculata (L.) Soó, Nom. Nov. Gen. Dactylorhiza 7 (1962) = Orchis maculata L., Sp. Pl. 942. 1753

Planta perenne de baja a mediana talla, variable. Tallo de erecto a ondulado, 6-10 hojasseparadas a lo largo del tallo, oblongas, lanceoladas o casi lineales, maculadas.Inflorescencia densa de 4-10 cm de largo, primero cónica y después subcilíndrica con 15 a50 flores de color variable entre rosa y blanco, algunas veces lila oscuras, con líneas y pun-tuaciones de un rosa más intenso. Sépalos laterales lanceolados de 7-10 mm de largo y 2-3mm de ancho, de subrectos a patentes con frecuencia maculados por dentro. Labelo de 7-11 mm de largo y 9-13 mm de ancho, casi plano, trilobulado con el lóbulo central notoria-mente más estrecho que los laterales y, por lo general, no más largos que éstos. Espolón des-cendente, un poco más corto que el ovario.

Época de floración: Mayo – julio.Hábitat: De plena luz a sombra sobre substratos ácidos frescos o húmedos, praderas, claros,

zonas emergidas de turberas.Distribución: Eurosiberiana.Localización: Frecuente en la zona cantábrica, descendiendo sus localidades hacia el sur.En la CAPV localizada en todo el territorio.

Bibliografía

BLAMEY M. & GREY-WILSON C. 2008. Flores silvestres del Mediterráneo. Ediciones Omega,699 pp.

DELFORGE P. 2002. Guía de las Orquídeas de España y Europa, norte de África y próximooriente. Lynx Edicions, 592 p.

GARÍN F. 1986. Guía de las plantas silvestres del Parque de Pagoeta. Diputación Foral deGipuzkoa, 150 p.

LIZAUR X. 2001. Orquídeas de Euskal-Herria. Gobierno Vasco, 266 p.

LLORENTE RODRIGO A. 2008. La flora litoral de Vizcaya. BBK, 187 p.

PICÓN R. 2001. Estudio Micológico de las dunas del litoral Vasco. 162 p. informe.

PRIETO A. 2000. Orquídeas de Bizkaia. BBK, 110 p.

SCHAUER. T. & CASPARI C. 1980. Guía de las flores de Europa. Omega, 416 p.

VÍGUES P. & VÍGUES D. 2009. Herbario de plantas silvestres. Editorial Larousse, 576 p.

Flora de nuestro entorno V

98

Page 99: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK 8, P. 99-104 - 2011

99

Notas micológicas

XXV Campañas de Flora Micológica Ibérica

Por DUEÑAS M.Real Jardín Botánico, CSIC, Plaza de Murillo, 2, 28014 Madrid. [email protected]

Del 7 al 11 de noviembre de 2011 se celebró la XXV Campaña de Flora Micológica Ibérica, en elParque Nacional de Peneda-Gerês, Parque Natural do Litoral Norte y Lagoas de Bertiandos (Minho,Portugal).

Las Campañas de Muestreo de Flora Micológica Ibérica, se comenzaron a organizar en 1989 den-tro del marco del proyecto de investigación Flora Micológica Ibérica, coordinado desde el Real JardínBotánico, CSIC. Este proyecto se había puesto en marcha el año anterior y tenía como objetivo la edi-ción de una obra compendiada, que permitiera la identificación de los hongos que, de forma espon-tánea fructifican en la Península Ibérica e Islas Baleares, exceptuando los líquenes y parásitos de ani-males. En él han participado tanto investigadores de diferentes instituciones del territorio ibérico e islasBaleares, como el Real Jardín Botánico, la Universidades del País Vasco (UPV/EHU), Vigo, Autónomay Central de Barcelona, Alcalá de Henares, el Instituto para los Estudios del Mediterráneo (IMEDEA) yel Jardím Botânico de Lisboa.

Uno de los primeros problemas que hubo que abordar, desde los comienzos del proyecto FloraMicológica Ibérica, era el desigual conocimiento de los diferentes grupos de hongos y el muestreoheterogéneo del territorio ibérico, así frente a unas pocas zonas relativamente bien estudiadas y en gru-pos concretos de hongos, había una gran parte casi inexplorada. Las Campañas de Flora MicológicaIbérica se diseñaron con un doble objetivo: por un lado herborizar en aquellas zonas menos cono-cidas, desde el punto de vista de su diversidad fúngica y de este modo incrementar el conocimientode la micobiota ibérica y contribuir al enriquecimiento de los herbarios y, por otro colaborar en la for-mación de taxónomos, con actividades paralelas, como sesiones de trabajo de campo, talleres de iden-tificación de material (Fig. 4), conferencias, etc. Para seleccionar las zona de muestreo se ha tenido encuenta no sólo que tuviera alguna figura de protección, sino también que dispusiera de la infraestruc-tura necesaria tanto para el alojamiento de los asistentes, como locales para la preparación y el estu-dio previo de los especímenes. De este modo se han realizado 25 Campañas (Fig. 1), la primera tuvolugar en la primavera de 1989, en el Parque Nacional de Peneda Gerês, en ella participaron unos 45investigadores españoles y portugueses, así como el especialista mundial en corticiáceos KurtHjortstam, ya fallecido. En los dos primeros años se planificaron dos Campañas anuales, una en pri-mavera y otra en otoño, la primera de otoño se llevó a cabo en el Parque Nacional de Ordesa y MontePerdido, pero dado los escasos resultados de las de primavera, en 1991 se decidió organizar sólo unacampaña anual en otoño, y ese año tuvo lugar en octubre, en León, en las Reservas Naturales deMampodre y Riaño (Fig. 2).

Durante estos 23 años se ha muestreado buena parte de la geografía ibérica e insular, han asistidoen torno a 100 participantes, entre investigadores, docentes, alumnos, personal de parques y miem-bros de sociedades micológicas, tanto de la Península Ibérica como de otros países, como: R.Castañeda, G. Durrieu, K. Hjortstam, H. Kreisel, T. Palmer, J. Rameloo, F. Spiegel. En el transcurso deestos años, algunos nos han dejado, como Jaime de Andrés, Dña. Natalina de Azevedo, Luis Cabo Rey,Luis Freire, Oscar García Prieto, J. Motta, J. Manuel Ruíz, para ellos nuestro más cariñoso recuerdo.

Para celebrar esta vigésimo quinta Campaña hemos vuelto de nuevo a la localidad donde empe-zamos, el Parque Nacional de Peneda-Gerês, además del parque Natural Litoral Norte y el paisajeprotegido de Bertiandos y S. João d’Arga (Fig. 3), en la que decidimos iniciar una nueva etapa, en2012, con el Primer Encuentro Hispano-Luso de Micología.

Page 100: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Notas micológicas

100

Fig. 1.- Campañas de Flora Micologica Ibérica: 1.- Parque Nacional de Peneda-Gêres (1989); 2.- Parque Nacional de Ordesa (1989);3.- Parque Natural de Cazorla, Segura y Las Villas (1990); 4.- Menorca (1990); 5.- Reservas de Mampodre y Riaño (1991); 6.-Reserva daSerra d’Arrabida (1992); 7.- Viso del Marqués (Sierra Morena) (1993); 8.- Los Ancares (1994); 9.- Les Gavarres, Gerona (1995); 10.- SanPedro do Sul (1996); 11.- Picos de Urbión (1997); 12.- Valle de Carranza (1998); 13.- Parques Naturales de Sanabria y Montesinho (1999);14.- Leiria (2000); 15.- Puertos de Tortosa y Beceite (2001); 16.- Andorra (2002); 17.- Sierra de Aracena y Picos de Aroche (2003); 18.-Algarve (2004); 19.- Parque Natural de Somiedo (2005); 20.- Mallorca (2006); 21.- Parques Naturales de Montesinho y DouroInternacional (2007); 22.- La Mariña Lucense (2008); 23.- Comarca de Gúdar-Javalambre (2009); 24.- Sierra de la Demanda (2010); 25.-Parque Nacional de Peneda-Gêres, Lagunas de Bertiandos y Parque Natural do Litoral Norte (2011).

Fig. 2.- Asistentes a la V Campaña celebrada en las Reservas Naturales de Mampodre y Riaño (1991). De pie y de izquierda a dere-cha: S. Santamaría, J. Cardoso, J. Checa, (¿), J. Navarro, F. Pando, J. Martínez Piñeiro, O. García, I. López-Prada, M. FernándezToirán, S. Hormilla, I. Salcedo y B. Llamas; abajo: M. Castro, P. Guarro, A. Prunell, J.A. Díaz Núñez, J. Gómez Arjona, F.D. Calonge,L. Cabo Rey y A. Castro

Page 101: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK 8, P. 99-104 - 2011

101

Fig. 3.- Asistentes a la XXV Campaña. De pie y de izquierda a derecha: R.F. Agostinho, J.A. Díaz Núñez, M. Hernández, X. Martíns,M. Castro, J.L. e I. Baptista Ferreira, P. Siquier, R. Picón y R. Castañeda. Abajo: J. Cardoso, C.M. Martíns Santos, M. Dueñas, N.Abrego, I. Salcedo, I. Melo, J. Gené, J. Mariné y A. Prunell.

Fig. 4.- Taller de identificación de material en la XV Campaña. M. Dueñas, M.T. Telleria, P. Siquier (de frente), I. Salcedo e I. Melo(de espaldas).

Page 102: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

El Género Russula en la Península Ibérica

Tras 28 años de trabajo dedicado al estudio del género Russula, el micólogo Carlos Monedero hasacado a la luz el libro titulado El Género Russula en la Península Ibérica”. Esta obra editada por elCentro de Estudios Micológicos de Euskadi, CEME-EMI, fue presentada en Bilbao el pasado mes denoviembre ante la presencia de numerosos micólogos y aficionados a la micología del País Vasco y dezonas limítrofes.

El libro tiene dos facetas bien diferentes: por una parte, está el carácter científico de la obra, degran valor por el rigor con que ha sido realizado y en el que se estudia y sistematiza de una forma muydidáctica el género Russula; por otra parte está su carácter social, ya que se trata de una iniciativa soli-daria, donde todos los beneficios íntegros que se puedan generar por su venta se destinarán a la laborsocial de Cáritas Diocesana de Bilbao., Esta obra presenta los siguientes capítulos:

– Estudio de los caracteres macroscópicos. En el que se describen detalladamente y acompañadosde diagramas e iconografías cada un de los detalles morfológicos del género.

– Reactivos y reacciones microquímicas. Se detallan los reactivos a utilizar y sus usos, acompa-ñados de fotografías de la reacción provocada.

– Estudio de los caracteres microscópicos. Se describen y detallan documentados por imágeneslos caracteres a tener en cuenta para el estudio del género.

– Reactivos y colorantes para el análisis microscópico. Factores bióticos y abióticos, Principaleshábitats. Notas sobre toxicidad y micogastronomía del género. Sistemática.

En la obra, se describen 132 especies documentadas con sus correspondientes fotografías, ademásde 8 especies con colores atípicos. Todas ellas agrupadas en subgéneros, secciones y subsecciones con

Notas micológicas

102

Page 103: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

sus correspondientes claves para la identificación de la especie. Finalmente se aporta un glosario detérminos utilizados.

Desde ZIZAK, queremos felicitar a Carlos Monedero por este magnífico trabajo realizado y agra-decerle el haber puesto a disposición de los amantes de la micología esta gran obra del géneroRusssula.

Este libro, tan especial por sus características y su finalidad social, se presenta en formato grande(22 x 31 cm), con una encuadernación de lujo y consta de 437 páginas a todo color. Se encuentra ala venta en la librería diocesana Jakinbide, sita en la calle Ledesma nº 6 de Bilbao, al precio de 70euros + gastos de envío.

Para más información: [email protected] (Armando).

Excursión a Soria (21 al 23 de octubre)

Con mucha ilusión por recolectar setas en los pinares de Soria organizamos una salida de tres días,pero esto no fue posible debido la pertinaz sequía del pasado año en esta zona. Tan solo encontra-mos algunas especies como: Polyporus squamosus, Inocybe fastigiata, Phragmidium violaceum,Erysiphe alphytoides, Puccinia violae y poco más, desastre micológico. Visto el panorama nos dedi-camos a hacer turismo, recorriendo el Cañón del rio Lobos, visitando la Laguna Negra, las Lagunas deNeila y la necrópolis de Quintanar de la Sierra en Burgos, y las poblaciones de Burgo de Osma yCovarrubias. Mereció la pena la excursión aunque las cestas regresaron vacías. Repetiremos en otraocasión más propicia y seguro que con más fortuna.

ZIZAK 8, P. 99-104 - 2011

103

Mirador del Cañon del rio Lobos

Page 104: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

Notas micológicas

104

Laguna negra (Lagunas de Neila)

Laguna de la Cascada (Lagunas de Neila

Cañon del rio Lobos

Page 105: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAK 8, P. 105-106 - 2011

105105

Idioma

Los trabajos deberán estar escritos en espa-ñol, euskera o en otros idiomas (siempre que elcomité estime de gran interés).

Recepción de los trabajos

Los trabajos deberán presentarse editados enprocesador de textos, preferiblemente Word,con letra times y a cuerpo 12. No excederán de20 páginas, fotografías, dibujos, tablas y gráficosincluidos.

El envío se realizará en cd, dvd al apartadode correos 92. E48920 Portugalete BIZKAIA opor correo electrónico a la dirección:[email protected]

Una vez recibido, la dirección editorial leenviará un acuse de recibo.

La fecha límite para la recepción de los tra-bajos será el 30 de septiembre de cada año,comunicándose a los autores la aceptación o node sus trabajos en un plazo no superior a dosmeses.

Los apartados de los trabajos deben tener lassiguientes características:

Título y autores

El título será lo más explicativo y breve posi-ble, si en él se incluyen los taxones tratados nose indicarán los autores de éstos. Debajo irán losautores del trabajo, indicando el apellido y lasiniciales del nombre, todo ello en mayúsculas ysin espacio en las iniciales de los nombres com-puestos (UNDAGOITIA J.R). En la siguientelínea la dirección postal y la dirección electró-nica en minúsculas. Si las direcciones son dife-

rentes se indicarán con un superíndice en cada

uno de los nombres de los autores.

Resumen y Palabras clave

Se incluirá un resumen del trabajo en tres

idiomas: español, euskera e inglés. La redacción

realizará la traducción al euskera de los resúme-

nes de aquellos trabajos cuyos autores no escri-

ban en dicha lengua.

Se utilizarán un máximo de 6 palabras clave,

ordenadas en función de su importancia en el

artículo, procurando no incluir las que forman

parte del título y dejando para los últimos lugares

los referentes a lugares geográficos.

Texto

Constará en lo posible de los siguientes aparta-

dos: Introducción, Material y métodos, Resultados,

Discusión, Agradecimientos y Bibliografía

Los nombres en latín de los taxones deben

estar en letra cursiva. Las abreviaturas como sp.,

nov,. spp., etc., no irán en letra cursiva.

Las medidas se indicarán en mm cm µm sin

puntuación detrás.

Las citas bibliográficas se escribirán entre

paréntesis, en minúsculas y sin iniciales ni coma

(Muñoz 2004). Si son dos autores se escribirá

(Arrillaga & Parra 2001) y cuando sean más

(Laskibar et al. 2001).

Los trabajos inéditos o no publicados se cita-

rán únicamente en el texto, como inéditos o datos

no publicados: (Fernández, inéd. o Fernández,

datos no publ.), así mismo las comunicaciones

personales orales o escritas: (Tellería, com. pers.).

Normas para los autoresLa revista ZIZAK, editada con carácter anual, publica trabajos originales einéditos sobre micología, preferentemente los referentes al ámbito geográficodel País Vasco y su entorno, aunque no exclusivo.La aceptación de los trabajos para su publicación dependerá de las evalua-ciones del comité científico y la dirección de la revista.

Page 106: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

106

Normas para los autores

Citas de datos corológicos

En primer lugar se pondrá el país. (opcional).Después la provincia en mayúsculas, seguido de lalocalidad, el topónimo; el UTM, utilizando 9 dígi-tos, la altitud si se conoce, seguida de una m conun espacio en blanco; el hábitat usando nombrescientíficos en cursiva, la fecha con formatoDD/MM/AAAA, el nombre de los recolectores, elacrónimo del herbario, en mayúsculas y el núme-ro de herbario todo ello separado por comas. Eluso de ibidem, será en minúsculas y cursiva.

BIZKAIA: Astondo, Gorliz, 30TWP0407, 8 m,Tortula ruralis en dunas del litoral, 16/11/2008, I.Olariaga, R. Picón & I. Salcedo, PORTU2008111604.

Iconografía

Todas las ilustraciones, sean dibujos, gráficos o

fotografías, se denominarán figuras, Fig. 1, Fig. 2, etc.

Los gráficos podrán presentarse en soporteinformático en Word, o imagen jpg.

Los dibujos se enviarán digitalizados si la cali-dad de escaneo es buena o impreso en papel parapermitir una digitalización impecable.

Las fotografías se enviarán digitalizadas, endiapositiva o negativo.

En página aparte se escribirán los pies de losdibujos, gráficos y fotografías incluyendo en ellosel acrónimo y numero de herbario si lo tuviese y elnombre del autor para las fotografías.

Las tablas o cuadros de datos denominaránTabla 1, Tabla 2, etc. Y serán insertadas en el lugarcorrespondiente dentro del texto del trabajo.

Agradecimientos

Irán agrupados en un párrafo al final del texto yantes de la bibliografía.

Bibliografía

Sólo se mencionarán las referencias biblio-gráficas citadas en el texto. Deberán ordenarsealfabéticamente por autor, y cronológicamentepara cada autor o grupo de autores.

El autor irá en letra versales, después delapellido las iniciales del nombre(s) sin espacioentre ellos. Se escribirán los nombres de todoslos autores, sin usar et al. Después el año de edi-ción de la obra seguido de un punto. A conti-nuación el título de la obra en cursiva si se tratade un libro. Si se trata de un artículo de unapublicación periódica en letra normal y seguidose pondrá el nombre de la publicación en cursi-va. Finalmente se pondrá la editorial, la ciudady el número de páginas, si se trata de un libro. Sies una publicación periódica se pondrá elnúmero seguido de dos puntos y las páginas queocupa el artículo.

Para artículos: ORTEGA A., MORENO G. &ESTEVE-RAVENTÓS F. 1997. Contribución al estudiomicológico del Parque Natural de losAlcornocales (Andalucía, España). Bol. Soc.Micol. Madrid 22: 219-272.

Para libros: PARRA L.A. 2008. Agaricus L.Allopsalliota Nauta & Bas. I. Fungi Europaei Vol1. Edizioni Candusso, Alassio, Italia, 824 p.

Para inéditos: JUSTO A. 2006. FamiliaPluteaceae (Basidiomycota, Fungi) en laPenínsula Ibérica e Islas Baleares. Tesis deLicenciatura. Univ. Vigo.

Para capítulos de libros: ARORA D. 2001.Wild mushrooms and rural economies.. In:Moore D.M., Nauta M.J. Evans S.E. & RotheroeM. (eds.). Fungal Conservation: issues and solu-tions, Cambridge University Press, Cambridge,UK, pp. 105–110.

Page 107: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZAKRevista de Micología.

Edición:

C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. EspañaE-mail: [email protected] Teléfono. 944 83 85 73

Colaboración del Dpto. de Biología Vegetal & Ecología (Botánica). Fac. Ciencia y Tecnología. UPV/EHU. Apdo. 644.E-48080 Bilbao. Bizkaia.

Dirección editorial: Rafael M. Picón

Comité científico:Isabel SalcedoEstibaliz SarrionandiaIbai Olariaga

Junta directiva:Presidente: Rafael M. PicónVicepresidente: Ramiro Ruiz Secretario: Ruperto Sánchez Tesorero: José Félix CantalapiedraVocal: José de la CruzConservador herbario: Javier Arce

ISSN 1699-0692Nº Depósito Legal: BI-475-03

Portada: Pleospora helvetica. Autor: Ibai OlariagaContraportada: Orchis purpurea. Autor: Ramiro Ruiz

Esta revista será distribuida gratuitamente entre los Socios de esta asociación, Así mismo, se intercambiará con otraspublicaciones micológicas.

Ninguna parte de esta revista puede ser reproducida total o parcialmente, ni almacenada o transmitida por cualquiertipo de medio, ya sea electrónico, mecánico, fotocopia, registro u otros, sin la previa autorización de la redacción.

Fecha de edición: Marzo 2012

Hygrophorus marzuolus (Foto: Ramiro Ruiz)

Page 108: 01 Editorial 170X240 · 2019-04-04 · ZIZAK Revista de Micología. Edición: C/. Julio G. Lumbreras 2-4, 3ª. Apdo. 92 E-48920 – Portugalete –Bizkaia. España E-mail: info@micologiaportugalete.com

ZIZ

AK

8