0 pajo 01/152 - copie - ciel d'ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional...

16
Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro - n° 152. Janvié de 2001 - Pres 14 F - Jan-Bernat Bouéry L'escrivan varés es esta à l'ounour pèr la presentacioun de soun libre, "E pamens lis estiéu fuguèron bèu". (p. 6) Escolo dóu Vidourlo La soucieta felibrenco pescaluno, coutrìo emé lou Municipe a fa plaça li panèu de la communo en lengo nostro, "Lunèu en Lengadò" (p. 6) Burèu Éuroupen Ano-Vari Chapalain, presidènto dóu Coumitat Francés dóu Burèu Éuroupen di Lengo li Mens Espandido, counvidado pèr lou Felibrige, es vengudo à z-Ais presenta l'istitucioun e anouncia que 2001 sarié l'annado di Lengo Éuroupenco. (p. 7) Gezou Lou dessinaire atitra de Prouvènço d'aro nous pourgis uno poulido bendo dessinado indedito, Li Cougourden. (p. 16) Bono annado Touto la colo dóu journau vous souveton tout plen de bonur pèr l'an nòu e mai pèr aquéu milenàri qu'entamenan… Europo B. D. 2001 Lunèu Literaturo

Upload: others

Post on 07-Jun-2020

12 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Tóuti li mes, lou journau de la Prouvènço d'aro- n° 152. Janvié de 2001 - Pres 14 F -

Jan-BernatBouéryL'escrivan varés es esta àl'ounour pèr la presentaciounde soun libre, "E pamens lis estiéu fuguèron bèu".(p. 6)

Escolo dóuVidourloLa soucieta felibrenco pescaluno, coutrìo emé louMunicipe a fa plaça li panèude la communo en lengonostro, "Lunèu en Lengadò"(p. 6)

Burèu ÉuroupenAno-Vari Chapalain,presidènto dóu CoumitatFrancés dóu Burèu Éuroupendi Lengo li Mens Espandido,counvidado pèr lou Felibrige,es vengudo à z-Ais presental'istitucioun e anouncia que 2001 sarié l'annado di Lengo Éuroupenco.(p. 7)

GezouLou dessinaire atitra de Prouvènço d'aro nous pourgis uno poulidobendo dessinado indedito, Li Cougourden.(p. 16)

Bono annadoTouto la colo dóu journau voussouveton tout plen de bonurpèr l'an nòu e mai pèr aquéumilenàri qu'entamenan…

Europo

B. D.

2001

Lunèu

Literaturo

Page 2: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Pèr nòsti proumié pas dinslou milenàri, vous venèntant lèu souveta uno bonoannado, bèn bèn granado,acoumpagnado d'uno mou-lounado d'autro… en apoun-dènt, bèn segur, lou vot decountunia long-tèms deparla nosto lengo.Pèr li mai ancian militantque sian, passa l'an 2000,semblavo toumba dins loumounde enfada de la scièn-ci ficioun, emé d'avioun per-tout. Se vesian emé defusado dins l'esquino, moun-ta dins lis èr, sauta li carrie-ro. Pecaire, sian, vuei, tou-jour pèr sòu. L'elicouptèrovanego bèn, mai lou laissonpas embestia li ciéutadinemé soun brut trounadis.Es un cabus dins un autremounde que nous menaço,pas gaire imaginàri, éu. Lisendustriau mercantile, apie-la pèr li scientifi, empudis-son l'atmousfèro, destim-bourlon lou cl imat, nousbastisson de dragoun mous-trous qu'escupisson deradiouativeta, e que sabènpas restanca.Rescapa de Tchernobyl,

nous fai gau de saupre quela centralo atoumico ukre-niano a fini pèr s'arresta.L'abandounan à soun sar-coufage, mai saupre sed'àutri toupin atoumi d'aque-lo merço nous van pas petaau mourre.Basto, sian despoudera fàcià-n-aquéli machinaciounmaquiavelico.Adounc, leissen courre…Urousamen se capito, dinstout, un prougrès acetableque nous vèn presta ajudo,es la telaragno d'Internet.L'an 2000 aura vist sounenvòu dins lou mounde, maisubre-tout encò nostre.La coumunicacioun prèn unnouvèu biais, e uno nouvelloliberta.Aquelo liberta nous proumetun nouvèl espandimen denosto lengo.Li gouvèr podon refusa deratifica li Charto lenguistico,podon ferrouia sa Coustitu-cioun d'article 2, pèr gardasoulet soun lengage naciou-nau, nous empacharan plusde bandi nosto lengo sustouto la planeto. Lou Cibe-respàci a plus ges de froun-

tiero, e ié charran en lengonostro, tant e mai.L'espèr es aqui, sian adejade milierat à coumunica enlengo d'oc, e soun demilioun à nous legi e à nousausi.Es tout vist que noste parlamourrira pas…Pèr un cop, avian previstaquelo revoulucioun media-tico, que tre l'an 1996, s'escrea lou Cèntre Internaciou -nau de l'Escrich en Lengod'Oc, lou CIEL d'Oc emé pèrtoco proumiero de boutapèd dins la telaragno d'Inter-net, es causo facho.Uno biblioutèco virtualo ques'emplis à flour e à mesurode tóuti l i l ibre, revisto edoucumen escrich en lengonostro, viro, aro, de pèr loumounde.Uno televisioun nostro, Oc-Tv a endraia lou pas, e unomoulounado de site secoungreion chasque jour pèrapara noste parla.Sai-que, l'Internet sarié pasl'estello qu'esperavian ! La poudèn segui en 2001, eveiren Berro.

Bernat Giély

. E d i t o u r i a u

. 2

L'estello de 2001 Prouvènço d’arodins El Punt

Segne Bezonoff, escrivan catalan de Roussi-houn, visquè de tèms à Niço e estudiè lou prou-vençau e lou nissard à la faculta de l’endré. Veraique li diferènci entre nosto lengo e lou catalan dinssa formo roussihouneso cavon pas un valat.Autambèn, un di plasé de segne Bezonnoff es delegi Mistral, Aubanel, Rouquette, etc. e… dereçaupre Prouvènço d’aro.

Tourna au païs, tèn vuei uno coulouno dins louquoutidian El punt, e nous counsacrè, i’a gaire, und’aquélis article. Poudèn que lou gramacia desoun gentun e de sis apreciacioun. Ansin poudènlegi:

(…) Hi descriuen l’actualitat cultural de llur paísamb una presentació moderna i una maquetacióprofesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a laprimera i la darrera plana…) ben lluny dels fullsmilitants, mal fotocopiats amb una tinta quet’embruta les mans (en conec molts a Catalunya ia Occitània que no reben cap subvenció de ningú ifan la viu-viu amb heroïcitat…). Fidels a l’obra i alpensament de Frederic Mistral, els periodistes deProuvènço d’Aro fan servir l’ortografia del Felibrit -ge, un xic irritant al començament i entranyable* ala llarga. Proposen una ressenya riquíssima de lacultura provençal sense negligir les altres provín -cies occitanes ni Catalunya. Amb una situaciósociolingüistica pitjor que la nostra, sense desani -mar-se, publiquen una revista moderna que, undia, constituirà una enciclopèdia.

Quau dis miés?…P. B.

* entranyable: que vous toco au cor.

- La descentralisacioun culturalo -

Page 3: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Èi verai que i’a dinslou Mounde de cultu-ro e de lengo enpasso de disparèis-se, n’en sabèn quau-carèn!

Èi verai tambèn, quetrop souvènt seregardan l’embourigoe cresèn que sianquasimen l i souletdins aquelo situa-cioun.

Ailas de lengo e de culturo quese perdon, n’i'a quasimen belèupas tóuti li jour, mai de segurtóuti lis mes. Acò se debano de cop que i’abèn luen dóu nostre e res n’ensaup rèn.

Au fin bout de l’Afganistan

Ansin cercas sus un atlas, enAsìo, eila à l’uba dóu Pakistanemai sus li raro de l’Afganistan.Troubarés un rode que ié dison“Nuristan”, aqui i’a de pople quesa culturo e sa lengo soun ame-naçado autant que la nostro.Aquésti pople ié dison justamen

“li Nouristani” e un autre un pauluen “li Kalash”.Mèste Magraner, cercaire dóuMuseon de l’ome, èi vengu n’enparla à Parlaren à Bouleno i’aquàuqui tèms, à l’oucasioun denosto castagnado annalo. (A c òpèr dire tambèn qu’uno casta -gnado pòu èstre uno bello esca -sènço pèr se durbi au Mounde !)

Jòrdi Magraner nous avié di quevendrié au nostre acoumpagnad’un “noutable nouristani”.Quand es arriba sian esta‘spanta, s’esperavian à n’unome d’age di péu brun e pulèumouret de pèu. Au contre avènreçaupu un jouvènt di péublound e de la pèu blanco. Sem-blavo un oulandés! Pamensi’avié gis d’errour.

Lus dóu soulèu

Au jouvènt ié dison Shamsu, ceque dins sa lengo significo “l u sdóu soulèu ”, èi lou drole d’unque fuguè rè i d i Nour istanid’annado de tèms.Li Nouristani v ivon dins devalèio isoulado de l’Indu Kuch.Pèr arriba à soun païs, fau fran-qui de pas à 4600 m. d’altitudo.Aqui rèsto un pople prounimpourtant de quàuqui 400.000persouno. Aquéu pople es óuri-ginàri, coume nautre, di n’autplatèu d’Asìo centralo. Uno par-tido d’aquéu pople es arribadoen Europo, i’a quicon coume3000 - 3500 an e a baia neis-

sènço entre autre autre i Celto.Uno autro partido s’es enanadodevers lis Indo e a baia neissèn-ço entre autre i nouristani e ikalash.Sèmblo bèn qu’à la debutoaquésti gènt s’èron istala ountei’a l’Afganistan de aro. En segui-do, mai o mens coucha pèrd’àutri pople, an cerca recàtidins aquésti valèio de l’InduKuch. An serva ‘qui uno culturoproun óuriginalo.

Musulman? amatour de vin!

Es un pople que se fai gouver-na, noun pas pèr li mai riche,mai pèr li que soun lèst à baialou mai de soun bèn à sounpople, à n’aquéli que soun loumens gousto-soulet. Counsidè-ron, e Mèste Magraner a forçoensista sus aquel item, que resa de “dre”, mai qu’au contretóuti se senton de “devé” enverslis autre. De cop que i’a, l’und’entre éli se leisso ana à rauba(soun d’ome coume lis autre!),quand èi descubert, pèr se faireperdouna, n’i'a proun que pagueun grand repas à touto la cou-munauta de soun rode.Proun souvènt soun pouligame.Quand uno femo vèn dins l’age,prepauso à soun ome deprendre uno segoundo femopus jouino. Li dos rèston dinslou meme oustau. La femo lamai vièio amo miéus aquestosituacioun que de vèire sounome s’enana courre li couti-houn!Aquésti gènt soun generalamende pastre. Abarisson proun dechivau, quàuqui biòu e fedo, esubre-tout de cabro. Èi l’obro disome, que praticon l’amounta-gnage, dóu bas de si valèio finqu’ i pendis proun aut de s imountagno. Li femo, elo, faturonla terro, fan veni touto meno deliéume emai de vigno. O, devigno, e fan de vin! Jòrdi Magra-ner nous a di qu’à soun avejai-re, aquéu vin èi pa ‘ncaro aunivèu di de Prouvènço! mai

enfin, èi de vin ! Li vigno esca-lon dins lis aubre tant que volon,à dès mètre d’aussado e mai.Quand fau vendumia, vous n’endise pas mai !Li Nouristani, li Kalash, bèvonde vin, amon lou vin e à l’ouca-sioun ... s’empegon sènso ver-gougno.Emai siguèsson dins de païsd’Islam, emai siguèsson óuficia-lamen musulman, aquéli poplepraticon uno religioun pagano,anciano mai que mai. Adoronlou soulèu e li forço de la natu-ro: l is aubre, l i sourgènt, l imountagno. À n’aquéli diéudemandon jamai rèn, ié fan desacrifìci (de bòchi, de cabro),unencamen pèr se l i rèndrefavourable.Fan de gràndi fèsto au moumendi sóutice, subre-tout aquéud’ivèr. À n-aquelo epoco fan degrand fiò, sacrificon de bèsti ausoulèu. Danson tant e pièi mai.E pièi, sèmpre à la memeepoco, i ’a au mens un jourounte tóuti se mascaron, lis omese vestisson en femo e li femoen ome. Dins lou meme tèmspodon dire tout ce que volon, siquatre veri ta e un pau mai.Vesès qu’acò sèmblo li saturna-lo roumano, qu’éli an baia neis-sènço à noste Carnavas.Aquesto religioun, pèr quaucuncoume Mèste Magraner, que l’aestudiado, sèmblo forço à lareligioun di Celto, di Galés, quecoume lou sabès, soun lis àvi difrancés!Lou counferencié nous a aduquàuquis óujèt e eisino, sianesta ‘stabousi de vèire quepourtavon l i mémi dessin, l imémi gravaduro que d’óujèt tra-diciounau de nòstis Aup : rodosoulàri, entrelas, roudello ...

Uno lengo, uno culturo amenaçado

Vai soulet que li pratico paganosoun forço mau visto dis autou-rita pakistaneso e subre-tout

afgano. Soucamen, d’uno, l inouristani soun bèn arma, dedous li pakistanés dóu pessuvènon voulountié faire de touris-me dins aquéstis encountradosubre-tout... pèr béure de vin...!Alor coumprenès que i’a prounde toulerànci! Fau pas tuia lagalino dis iòu d’or!Aquesto pressioun, pamens, dipople musulman dis enviroun,subre-tout di taliban afghan, faique li lengo e li culturo di kalashe di nouristani soun mai que maiamenaçado.Jordi Magraner s’es afeciounapèr aquésti gènt e soun biais deviéure. Ajudo tant que pòuaquésti pople à sauva si tradi-cioun ouralo. Enregistro li vièique sabon encaro li conte e licant tradiciounau. Fai sounproun pèr escriéure soun istòri esis istòri. Fin de sauva si lengo,ajudo à metre en plaço d’escoloounte l’ensignamen se fai dins lilengo dóu païs, ajudo peréu afourma de mèstre capable depassa li tradicioun i pichot ; lisenfant aprenon sa culturo dinssa lengo e aquéstis escolo ... anun bèu sucès.Jordi Magraner es un di crea-tour d’aquelo estruturo, a foun-da l’assouciacioun GESCH(Group d’Estùdi e de Sauvo-gardo di Culturo de l’Hidu kuch),mai Gesch èi tambèn lou noumde soun diéu de la guerro.GESCH : 69, rue H. Fouques-Duparc - 26 000 Valence. Se voulès lis ajuda, farés bonoobro.

J-Marc Courbet

A t u a l i t a .

3 .

Culturo en dangiéGroup d’Estùdi e de Sauvo-gàrdi di Culturo de l’Hidu kuch

Shamsu - Lus dóu soulèu

Voulèn croumpa

Lou Cèntre de Doucumen-tacioun Prouvençalo deBouleno cerco de coumple-ta sa couleicioun de jour-nau «l’Aiòli», que nous n’enmanco plus qu’uno trente-no.Pèr acò, prenès lengo emé:

Parlaren à BoulenoMairie - 84500 Bollène

Tel : 04 90 30 19 54

Page 4: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Uno espousicioun escounsacrado au pouètomarsihés “Louis Brau -quier, poète au longcours”, is Archiéu Des-partamentau.

Durara fin qu’au 11 defebrié, leva de la semanocalendalo qu’es barrado.

I’a gaire de pouèto qu’agoncanta Marsiho coume éu quedóu proumié au darrié pouèmode sa vido ié troubas lou noumde la vilo. I’a gaire de vilo nimaique fuguèron tant bèn cantadopèr un pouèto. Louis Brauquier eMarsiho acò fasié qu’un.

Èro navigatour e sabèncoume touto sa vido faguè clantisus li mar luenchenco lou versfamous de Farfantello: V è n e ,t’esperarai, sus la plaço di Santoun vèspre à jour fali… Éu tam-bèn escriguè en prouvençau devers publica pièi pèr l’Astrado.

Aquelo espousicioun mostrolou pouèto, sis obro, sa courres-poudènci, en particulié emé sounami Grabié Audisio, lou marin etambèn lou pintre e lou foutou-grafe.

La sorre dóu pouèto viho,atenciounado, sus la memòri desoun fraire e participè emé lisArchiéu Despartamentau el’assouciacioun dis Ami de LouisBrauquier à-n-aquelo manifesta-cioun.

Ço que sabèn pas tant, esque lou pouèto èro tambèn rou-mancié. Un soulet rouman, verai,e resta inedi fin qu’aro e que lisedicioun de La Table Rondevènon de publica. Uno bel loistòri d’amour que se debano àMarsiho, de segur, en 1926, queramento la lucho entre li que rès-ton e li que respondon au ram-pèu de la mar. Aux armes deC a r d i f f pinto à ravi la vido dóutèms que Marsiho èro la porto del’Ouriènt. Uno bello manièro defesteja un anniversàri qu’aquelopubl icacioun coutrìo emé lapublicacioun de Je connais desîles lointaines, que recampo enun soul voulume lis obro pouëti-co de Louis Brauquier.

P. B.

Archiéu Despartamentau diBouco dóu Rose, 66 B, rue StSébastien, 13006 Marseille.

. A t u a l i t a

. 4

Louis B r a u q u i e r

Alan NouvelUno estello de mai esbrihaudo

au fiermamen dis escrivan nostreAlan Nouvel a despareigu.Ai couneigu aquel admirable lenguisto, i’a à pau pres quin-ge an, quouro èro presidènt dóu “ Lions Club de Bou-zigues ” pichoto coumuno procho l’estang de Thau à quàu-qui kiloumètre de Mountpelié. L’aviéu counvida à nousparla dins uno vesprado, dóu “ Passé de Lunel ”. Fantasiéd’erudit, s’èro tant lèu retrouba lenguisto eminènt, à nousretraire li similitudo entre la lengo d'oc e d’àutri parla de laplaneto e subretout lou lengage.... touareg. Sousprenènt !Meravihous souveni de soun frasa e de soun erudicioun.Aquel aveirounés i prefoundo racino óucitano es nascu lou26 de desèmbre 1942 à Saint Afrique (Aveiroun).Curiousamen debuto sa carriero proufessiounalo en ensi-gant l’Alemand au Licèu Joffre de Mount-Pelié pèr l’acabaà l’Universita Paul Valery, Mèstre de Counferènci aprèsèstre passa pèr l’Universita de Constantine.Soun obro literàri es aboundouso, se pòu n’en juja :“ Espallut et Coquinas ”, bando dessinado en óucitan etraducioun franceso, “ Les termes et noms des lieux duMassif Central ” 1972, “Occitan sans peine” 1976, emé unchapitre sus la lengo prouvençalo dins la tiero dis “ Assimil”. Beilejara emé Andriéu Dupuy qu’ai bèn couneigu quourorestavo à Saint-Christol, pichot vilajoun au nord de Lunèu,la couleicioun “ Connaissance de l’Occitanie ”. Publicaramai d’un libre : “Historique de l’Occitanie”, “L’Occitan,langue des Civilisations Européennes”, “Le français parléen Occitanie”, “3000 an de viticulture en Occitanie”, “Lesnoms des lieux témoins de notre histoire”, “A la découver-te des langues préhistoriques”.Fuguè Presidènt de l’Assouciacioun di lengo e culturoamenaçado. Pèr avé resòugu lou proublèmo di lengopréïstourico, reçaupeguè uno destincioun de “l’Académiedes Sciences et du Collège de France” . Atriva pèr laCousmoulougìo, l’aviéu rescountra quàuqui fes à l’obser-vatòri d’Aniane dins li vesprado d’estiéu en trin d’escrutal’infini.Fugué tambèn un mouloun d’annado, un crounicaire detrìo au journau “ Midi libre ” que i’a counsacra un articleelougious dins sa parucioun dóu 25 de nouvèmbre 2000.S’es enana tau uno estello fielanto dins lou fiermamen disescrivan d’ounte l’espressioun de sa pensado e de sicounvicioun esbrihaudaran à jamai.

Gérard Jean.

La lenguistico es en dòu

La lenguistico e l’Universita de Toulouso soun mai en dòu.Après l’abat Nègre es lou proufessour Jaume Allières quenous a quita. Venié de prene sa retirado e èro lèst à coun-tunia soun travai d’especialisto de nosto lengo, en saberue en militant, em’un diciounàri etimoulougi que nous esbèn de manco. Ai-las! l’astrado lou vouguè pas ansin.Lou proufessour Allières qu’ensignavo la lengo d'o, fuguèrespounsable dóu tome V de l’Atlas lenguisti de Gascou-gno, e se faguè counèisse coume l’especialisto interna-ciounau de la lengo basco e tambèn dóu catalan. Aquéli que seguiguèron si cous soun pas pèr óublidaaquel ome talamen simple e amistous, viéu coume l’uiau,plen d’estrambord e d’uno bono imour coumunicativo.Uno tristo rintrado pèr nàutri tóuti qu’avèn perdu un sabène un ami de nosto lengo.

P. B.

Un cop de mai l’Eissame en dòuErian en trin de louga li plaço pèr nosto vihado calendalo, quouro la tristo nouvello nous arribè. Dono Regino Mim-ram nous avié quita. O, de segur, la sabien bèn pertoucado pèr la malautié, mai jamai nous erian imagina qu’acòarrivèsse tant lèu. Encaro un sòci de l’Eissame que s’es enana, après Pépé Viallat e Ramoun Orus, l’annado 2000sara estado de-segur uno di mai entristesido pèr noste fougau.Nascudo en 1932, èro Selounenco, Regino, coume ié disian, avié la Prouvènço dins lou cor. Intrado à l’Eissame en1993, fasié partido dóu Counsèu d’Amenistracioun desempièi 1995 e l’an d’après nous ajudè en Coumitat de Reda-cioun de nosto revisto “La Bresco” ounte souvènti-fes, nous escrivié de pouèmo e de cascareleto. Felibresso, man-tenèire en 1997, mancavo jamai uno Santo-Estello. Devouado coume noun sai, èro sèmpre lèsto pèr ajuda, afouga-do di cous de prouvençau, avié l’an passa publica soun libre “Eigagno autounalo” ounte nous a counta sa jouinesso. Pèr sa despartido, la glèiso Sant Laurèns èro clafido de mounde, Ravous faguè uno picho dicho, noun poudrian laleissa s’enana sènso quàuqui mot en lengo nostro. Li Cantaire de l’Eissame, nosto couralo, qu’aro èro soun obro,es elo qu’avié agu l’idèio de recampa nòsti cantaire, l’acoumpagnèron tant à la glèiso qu’au cementèri di cantqu’amavo tant. À Carle soun ome, à sis enfant e felen, à touto la famiho, encaro un cop l’Eissame pourgis si com-plancho li mai entristesido. Adessias, Regino, toun souveni restara sèmpre viéu dins nòstis acamp.

Ravous Bertaud

Calèndo à l’EissameMau-grat si dòu, l’Eissame a festeja Calèndo. La vihado calendalo à l’Espàci Carle Trenet acampè mai de 300 amide nòsti tradicioun à l’entour di trege dessèr. L’animacioun facho pèr Lou Fanau de Saussé-li-Pin fuguè di mai agra-divo. Aquéu jouine group nous encantè ‘mé si vint dansaire e dansarello, si dès musician e si pastouralié. De cant,de danso, de musico, de tros de la Pastouralo Maurel e de countaire nous faguèron passa uno vihado di mai agradi-vo. Osco pèr Lou Fanau, es emé grand plesi que nous reveiren à Seloun. Pèr que pas l’an que vèn?

Fèsto di Pastre àRafèlo de Crau

La Crau es sèmpre estado lou Paradis di troupèu e dipastre e tout naturalamen li Craven se diguèron que fau-drié faire quicon pèr reviéuda l’antico Fèsto di Pastre quese tenié en Arle coume aquelo di Gardian.

I’a bèn mai de cinquanto an, fuguè lou cas. En janviéounte la Crau brusis touto entiero di sounaio dis escabotque manjon l’erbo dóu prat, un dimenche matin es coun-sacra à ounoura aquéli cepoun de l’antico tradicioun digardaire d’avé. Soun proun à la peno tóuti li jour pèragué dre à-n-èstre festeja au son di tambourin de lacelebracioun en lengo nostro e di cant. Revènon faire enplen jour soun pastrage de la niue de Nouvè.Sara aquest an lou jour di Rèi, lou dimenche 7 de Janviéà 10 ouro.Li crestian dóu païs e lis afouga de nosto lengo prouven-çalo e de nòsti Tradicioun mancaran pas d’èstre aqui ed’ausi ém’ éli la bello Prego di Pastre coumpausado àbèl esprèssi tre lou proumié rescontre de la Pastriho, pèrlou Majourau Jaque Gilles, emé lis Arlatenco de laSouco Tarascounenco.La messo sara celebrado pèr l’abat Marcèu Petit.

De patiaire à l’Oustau de Prouvènço!L’Oustau, de Prouvènço, segur, à-z-Ais, a dubert si porto lou dimenche 19 de nouvèmbre pèr uno journado eice-ciounalo. Fau dire, d’en proumié que despièi quàsi vint an qu’eisiston, Li Venturié an amoulouna de malo entierod’afaire pèr lou coustume nostre emai de metrage de teissut e, coume podon pas poussa li paret dóu mèmbre quei’es atribuï, an vougu faire de plaço. En acamp, lou counsèu d’amenistracioun decidè de chabi tout ço qu’èro desoubro e, pèr li sòci de l’assouciacioun, la poussibleta d’apoundre d’afaire siéu. Tout acò se faguè dins la joio.De group, d’ami avisa vo counvida, venguèron tre la proumiero ouro enjusqu’à la barraduro. Li dono forço countèntodarrié sis taulié jougavon, touto ravoio, à la marchando. La pratico èro candido que lis article prepausa èron pascarivènd. D’ùni venderello avien adouba coume dins li boutigo, li robo sus manequin, li teissut sus uno taulo, li coui-fo sus de tèsto, pièi à coustat, la banasto “tout à 20 franc”, li pielo de camié, de coutihoun. Dins un cantoun tambènun mouloun d’eisino pèr la danso e li dansaire (n’i’a encaro!) e de libre faguèron mirando.En sièis ouro de tèms, li vesitaire ravi trouvèron soun bonur. Tóuti finalamen i’an trouva soun comte. Dóu cop, I’andecida, recoumençaran mai, es proumès, lou faran saupre un pau mai à l’avanço.

Nino de Peirolo

Parlaren à BoulenoSegound la tradicioun Parlaren à Bouleno manjaran lou reiaume lou dissate 27 de janvié.Sara uno oucasioun pèr escouta l’ami J-Pèire Belmon. Countaire d’elèi nous fara uno dicho sus “lis obro e li jour”,escourregudo tout de long dóu calendié tradiciounau prouvençau. Es emé plesi que vous counvidan à veni noum-brous emé parentelo e ami à escouta aquelo dicho emai … à manja lou reiaume emé nautre.Parlaren à Bouleno tèn forço à faire assaupre qu’un de si sòci, Segne Roubert Farjoun de Santo-Cèio, a decida deié baia au Cèntre de Doucumentacioun Prouvençalo, un mouloun de libre, de revisto de touto meno. De mai MèsteFarjoun a fisa au Cèntre de Doucumentacioun un bèu paquet de pajo manuscrito sus lou plantun, sus li santoun, denoto sus l’istòri de soun rode. Aquésti noto, sian en trin de li metre au propre e li renjaren coume se dèu demié nòstidoucumen fin «de serva la memòri dis ancian e d’ajuda li jouvènt d’aro emai à veni» coume nous l’a di.Adounc disèn eici un grand gramaci à Mèste Roubert Farjoun que pèr l’óucasioun es esta nouma sòci d’ounour deParlaren à Bouleno.

Page 5: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Lou dissate 25 de nouvèmbre,lou Municipe avié ourganisa unobello fèsto en l’ounour de JanBernat Bouéry, pèr la sourtidode soun proumié libre. Sis amis’èron acampa pèr ié faire sicoumplimen (poudèn pas li diretóuti, que lou journau ié sufiriépas) mai prenguèron la paraulo,d’en proumié lou Conse YvonRobert, pèr n’en faire uno pre -sentacioun di mai amistadouso,Reinié Reynaud e Jano de laPampeto ié pourgiguèron sipouèmo, pièi Andriéu Resplan -din, Ivoun Gaignebet, e subre-tout segne Guyon, proufessourd’Istòri, especialisto de la guerrede 40 dins lou Var faguè unobello meso au pount (dins unobel lo lengo) à prepaus dóuresau Phalanx, en disènt, quelou libre de J.-B. Bouéry, endeforo de soun esperiènci per -sounalo, èro un bèu temounia -ge, tras que precious, de laResistènci dóu coustat de Tou -loun, que enjusqu’à vuei l'istòrin'en rèsto encaro incouneigudomeme pèr la majo part dimembre que ié participèron.Vaqui dounc la dicho, prounesmouvènt que nous fagué,segne Bouéry:

Dicho de l'autour

"Me fau le issa lou tèms del’esmóugudo e de la counfu-sioun, pèr me faire à l’idèio quesiéu aqui, davans vous, vengutant noumbrous pèr la sourtidode moun libre. N’en sigués gra-macia e vole encrèire que siasvengu tambèn pèr ounoura lalengo nostro: la lengo prouven-çalo.De banastado de coumplimensoun esta escampa pèr mis ami.N’en vole pas serma la sinceritamai pode afourti que soun delausenjo trop flatiero. Siéu unome coume lis autre, mai sepòu pas escoundre que siéugoi, gibous e crouta. Segur quefuguè pas eisa d’agué mounpan gagnant dins la vido! Maifuguè tambèn uno empenchadopèr subre-viéure e me sourti digourg cava sus moun camin.Fuguèsse pas la pouliò, abali àCarnoulo, aur iéu fa un bonmecanician de loucoumoutivovo, estènt de la c lasso 42,auriéu bessai leissa mis os enAlemagno.La guerro ! Tèms de malastre,de chaple e de crudelita mai,

tambèn, de l’inchaiènço, di pan-tai, dis amour, de l’espèr. Siéusegur que pèr iéu, qu’aviéu dès-e-vuech an en 1940, fuguè unprivilège de la viéure ! Tout bèujust lou tèms di mai bèllis anna-do de ma jouinesso, mai tam-bèn, uno esprovo drudo, ountefauguè moustra de tenesoundins l’ideau estrambourdant delibera la Franço.I’a de tèms qu’aviéu dins l’idèiod’escriéure un l ibre sus miremèmbre: faire lou raconte etemounia de coume ma genera-cioun a viscu la seguido dis eve-nimen tragi, di restricioun, dóusourne di niue de cuerbe-fiò, dela lagno di divertissènço enebi-do. Dire tambèn coume, bono-dimoun endecun e ma reformo, laResistènci venguè me querre,perqué, goi e gibous, aviéu maid’eisimen pèr viaja e m’es-coundre dins de messioun deliesoun d’entre Touloun, Marsi-ho e Niço.Aqui me fau dire, qu’ai escri unlibre sus la Resistènci dóu rensi-gnamen. Nous èro enebi depourta uno armo e fal ié serèndre trasparènt, se faire óubli-da, se nega dins lou fube dóumounde. Ansin, ai frusta de gèntque n’en sabiéu qu’un escai-noum, l’armado de l’oumbrocoume s’es di. Après la guerro,se soun esvani dins la vidovidanto, lis ai jamai plus revist.Segur que me siéu faufiela pèrde pichot trau, mai, ai sèmpre‘gu la chabènço de passa pèrmaio. Arribère à la Liberaciounescap e aguère la joio inmènsede revèire moun païs libre.Escriéure mi remèmbre! Acò ‘slèu di mai, coume se metre enscèno sènso se faire valé?Coume lou faire dins l’umelita ela simpliceta d’uno verita des-puiado de vantarié. Me farésl’amista de pousqué encrèireque ié siéu avengu.Mai après, lou desenlusimenfuguè à la mesuro de l’espèrqu’avian mes dins la Libera-cioun. Se veguè lèu que li resis-tènt de la darriero ouro, fasienl’empèri. D’ùni aguèron dedecouracioun marcanto. Li tiro-proufié de la guerro avien larichesso e lis ounour. Li coula-bouraire, quàuqui mes après,fuguèron tira de court. D’incou-neigu, se disènt resistènt, sefaguèron elegi e s’endruideguè-ron dins la poulitico. D’aquéutèms, li pàuri mesquin di classode la guerro, depourta dóu tra-vai en Alemagno pèr lou STO,que s’entournèron, fuguèronóublida e mespresa. Ma refor-mo, qu’avié fa de iéu un sargèntdins lou Resau, m’enebissié arode poustula à-n-un emplé titula-risa au camin de ferre, qu’èro àCarnoulo, lou soulet mejan degagna sa vido. Pèr travai dinsun burèu falié èstre un Apou-loun! Me prenguèron journadiéaussiliàri.Iéu, moun travai dins la Resis-tènci, l’aviéu fa coume un pres-fa que devié se coumpli. De laguerro, vouliéu plus n’ausi parla! Ai jamai vougu intra dins unoassouciacioun d’ancian coum-batènt e nimai aceta de pourta‘no decouracioun, quento que

siegue sa significacioun. Quou-ro reçaupeguère, sènso lis aguèdemanda, mi càrto de coumba-tènt voulountàri de la Resistèncie aquelo, coulour chamous, decoumbatènt dóu fiò, vouguère liremanda. Moun paire me diguè:— Pichot, li decouracioun, quvòu li porto, mai, aquéli carto teserviran pèr la retirado. Te dou -naran quàuqui dre. Te li faugarda. E lis ai servado. Mai degun asachu moun engajamen dins louResau Phalanx, encarga subre-tout de passa à la Franço Libro,tóuti lis entre-signe sus li tierod’oubrage e de fourtificaciounde la coustiero vareso, pièi, dimouvamen de la 242enco divi-sioun d’enfantarié alemando.D’efèt ai óublida dins li trescimà-ci de ma vido, ço qu’aviéu viscudóu tèms de la guerro. Pièi,venguè la retirado, tèms de larefleissioun e dóu remèmbre.Tout aquéu passat amaga soutolou cèndre, aviéu que de boufasus li braso que soubravon, pèrn’en faire uno regalido. Es ansinqu’aguère la revelacioun

qu’aviéu, en iéu, un patrimònique devié pas se degaia.L’aubre se devié pas despam-pa!M’entournère au sourgènt ountebeguère enfant: lou Prouvençauque fuguè la lengo de mi prou-mié jougage, emé li païsanotque vanegavon lou campèstredins la valè io de l ’ Issolo àBesso. Ansin ai vougu tambènbaia à la lengo de mi rèire unoempencho e uno ajudo à lamantenènço."

À l' image dóu tèste de sounlibre, aquelo dicho esmòuguè liparticipant."E pamens lis estiéu fuguèronbèu" es vengu adeja un libreque fai mirando.

T. D.

- E pamens lis estiéu fuguèronbèu - 336 pajo - Cuberto dóupintre carnoulen, Pau Cèze - Acoumanda is Edicioun Prouvèn-ço d’Aro - 18 Carriero de Bey-routh - 13009 Marsiho - 150 F +20 F pèr lou port.

L i t e r a t u r o .

5 .

Jan-Bernat Bouéry

James Bond èro goi e gibous !Galejan pas tant qu’acò ! D’ùni creson que pèr faire un bonagènt secrèt fau èstre grand, fort e charmant. Que nàni,qu’autramen lis agènt secrèt se veirien coume lou dimècre aumitan de la semano.Ansin dóu tèms de la guerro, aquelo de 39-45, un cop que lisarmado franceso aguèron pausa lis armo, proun de gènt deci-dèron de resista, de pas leissa lis Alemand faire l’empèri.Aquéli gènt èron de mounde ourdinàri, pichot emplega, pacan,oubrié. Fasien tout ce que poudien pèr pas se faire remarca.Soun obro essencialo èro de barrula d’un coustat à l’autre find’espincha lis sóudard enemi, de recounèisse si pousicioun, sisarmo, si forço.Un d’aquéli fuguè recruta pèr d’ami unencamen perqué èroendeca. Lou paure avié aganta la poulioumielito quand èropichot. Panardejavo, èro espalu, res anavo se mesfisa d’unjouvènt ansin. Aquéu jouvènt ié disien Jan Bouery, èro de Carnoulo, dins louVar. Dous an de tèms quasimen serviguè d’agènt de liesoundins un maiun de resistènci crea pèr d’ancian de l’armado.Anavo e venié de Niço à Touloun, de Cuer à Marsiho. Pourtavoli courrié, carrejavo de sòu, tout acò à la barbo dis oucupantnazi. I’es arriba tambèn d’ajuda uno jouino jusiolo à s’escapadis àrpio de l’oucupant.Aquel ome avié aceta aquéu role sènso balança pèr ajudasoun païs à sourti de la chaucho-vièio. L’empachavo pas detèms en tèms de “faire sa jouinesso” coume tant d’autre dins devesprado clandestino ounte li jouvènt d’aquelo sourno epocoassajavon d’óublida pendènt quàuquis ouro, la guerro e simalastre, la fam e lis empache de touto meno.Jan Bouery fuguè un eros au quoutidian, sènso avé counscièn-ci de l’èstre.Nous fai lou raconte d’aquelo obro eicepciounalo em’ uno sem-plicita estraourdinàri.Nous conto si tressimàci, si sentimen, si pòu journadierocoume s’èron esta nourmau.Vous counseian mai que mai de legi aquéu bèu libre de souve-ni que mostron coume un ome fai soun devé naturalamen pèr-ço-que pènso que dèu lou faire.Bello leiçoun d’erouïsme que counvendrié que tóuti li jouvèntde aro lou legiguèsson. Dins noste mounde que tóuti cresond’avé de dre, acò remés li causo en plaço, li pendulo à l’ouro,coume se dis de cop que i’a.Gramaci Jan Bouery de nous avé ansin adu un pau de ploumbà bouta dins nòsti cabesso.

Jan-Marc Courbet

E pamens lis estiéu fuguèron bèu

L’Armana prouvençau 2001L’Arman de l’an 2000 vèn tout bèu just d’espeli. Croumpas-lou,Legissès-lou, Fagués-lou counèisse!Aquest an emé de tèste de Jóusè d’Arbaud, Andriéu Ariès, SergioArneodo, Marcèu Audema, Roudòu Boyer, Jan Caire, Enri Cana-guier, Jan-Marc Courbet, Francés Durand, Leoun Felix, J-R For-toul, Francés Gag, Charles Galtier, Reinié Limousin, MauriseMarechal, Laureto dóu Martegue, Iveto Martin, Reinié de la Mauro,Ive Michèu, Mas Miquèu, Reinié Moucadèu, Lucìo Reymonenq-Cayol, Jóusè Reynes, Odyle Rio, Maurise Ripert, Carle Roure,Jan-MiquèuTurc, Roumié Venturo. A coumanda à Jòrgi Domenge- Lis Amélié- Route de Flayosc -83300 Draguignan - Tel: 04 94 7046 19 - 60 Franc soulamen franco de port - Faire lou chèque àl’ordre de Felibrige Prouvènço.

Page 6: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Acamp Generau

Counfirma aquest an pèr la qua-lita dóu recènt troufèu pescalu-no, Lunèu ié dison: “Rèino de lacourso libro”.Lunèu es tambèn uno voulountadoutado pèr la mantenènço dicoustumo viei, coume temóu-nion si c lube de biòu, sounescolo de rasetai re e soun

group fouclouri “lou Velous” quevai coutrìo emè li manifesta-cioun de bouvino e mai lis autro,dins un belegujamen de teletoarlatenco.Dins lou cadre di tradiciounl’Escolo dóu Vidourle se des-pènso sènso coumta, escoloque desempièi 1920 s’estaco amanteni la lengo nostro en prou-vençau, particularita que remen-

to que la Prouvènço ribejavo idougan dóu Vidourle.Aquéli singularita esplicon louraiounamen de l’Escolo sus livilajoun dóu cantoun e si vesinde la ribo dóu Gard d’aquèuflume coustié.Es pèr la mantenènço d’aquelolengo d’O (en prouvençau) queLouïs Abric de Lunèu, LouïsFourmaud de Marsihargue ePau Vezian de Galargue louMontuous, avien founda i ’aquatre vint vuetanto an l’Escolodóu Vidourle.Pèr coumpleta l’image tradiciou-nau de Lunèu, lou Cabiscòu del’Escolo avié sugeri au Consede marca en lengo nostro lounoum de la vilo sus li panèu isintrado de la ciéuta. Es arocauso facho, desenant poudèslegi “Lunèu en Lengadò”.Aqueste couplamen noumina-tiéu ramentara à nòsti counciéu-tadan e i passant que nosto vilo,en mai di tradicioun bèn asseta-do, que se perpetuo lou parla,memòri de nòstis avi.Gramaci à moussu lou Conse esoun counsèu municipau, cam-bado de mantenènço quereviéudo la souvenènço de raci-no dins un mounde talamenmouvadis.

Ramoun Alvarez

Lunèu fai avans

Bello journado qu’aquéudimenche 3 de desèmbre 2000,ounte après de journado deplueio incalculablo, souto uncèu sènso nivo, s’es desroula àLunèu, l’assemblado generalode l’Escolo dóu Vidourle.Se presènto plus aquelo escolofelibrenco, quatre vints and’eisistènci es toujour aqui, bènpresènto, emé à sa tèsto M.

Joseph Vidal, assista de M.Plantier secretàri de de donoJacky Estève, clavairis.Fugue lou bèu temps ? mai lasalo Castel ounte se debanè lareunioun èro clafido de moundeencaro mai qu’à l’ourdinàri.

La sesiho s’es duberto en pre-sènci de M. Glaude Barralconse de Lunèu, vice presidèntdóu Counsèu Generau e de M.Planchon ajoun delegat à laCulturo, sènso óublida louMajourau Pèire Causse, presi-dènt d’ounour de l’Escolo.De que s ’es di d ins aqueloassemblado ?Que lou noumbre d’escoulan esen aumentacioun en raport del’an passa, ço que tèn à prouvalou dinamisme dis ensignaire ela qualita de soun acuei.D’aquéu biais li loucau refa denòu, apareissien un pau estre-choun, ço qu’à fa reagi louconse de Lunèu, disèn qu’enforo dis ouro escoulàri èro lest àdurbi li salo dis escolo pèr facili-ta l’ensignamen en lengo nos-tro. S'es fach estat di suven-cioun counsequènto baiado pèrlou Counsèu Regiouanu e louMunicipe de Lunèu. Em' aquélisuvencioun la chourmo amenis-trarello vai croumpa de libre quesaran à la dispousicioun disescoulan.Prenènt la paraulo, lou presi-dènt d'ounour, pèire Causse aesplica qu'i terme dis estatut, lidiscutido poulitico vo religiousoèron enebido dins l'encastre del'Escolo.Lou fa, despièi d'annado defaire precedi l'acamp generaud'uno messo intro pas dinsaquel encastre de l'Escolo mai,diguè, poudèn pas empacha licrest ian d'afourt i sa Fe. Esadounc à titre individuau e pèr

la voulounta de chascun que lamesso se fai abitualamen, Voxpopuli, Vox Dei.Regreto que li messo en lengonoun pouscèsson pas èstredicho à Lunèu, Moussu loucurat de la paròqui i'estènt pasfavourable. Belèu que quàuquisuplico à Moussu lou Curat Las-salvy aurien pèr efèt de durbi liporto de sa glèiso ? Balançaspas lou dialogue es toujourcoustrutiéu.M. Glaude Barral, dins sa presode paraulo, a souveta dins l'en-castre de la coumunautad'agloumeracioun, qu'à titre cul-turau, l'escolo siegue implicadodins aquelo assemblado quedéurié acampa li coumuno didos ribo dóu Vidourle coumpre-nènt li cantoun de Soumièro, deVauvert, de Lunèu emai d'autreà veni.L'an passa, èro esta demandaau Municipe pèr lou voues dóuPresidènt Vidal que de panèuen lengo nostro siguèsson plaçai principàlis intrado de la ciéutapescaluno pourtant "Lunèu enLengadò". Es aro causo facho.Demando tambèn eisauçado,aquelo dóu drapèu dóu Lenga-doc au davans de la coumunode Lunèu et aquelo batejant louRound-pount à la memòri dóuregreta Majourau Julius Esteve.Gramaci dounc à M. GlaudeBarral e à sa chourmo.L'acamp generau a baia quitusà man levado i raport mourau efinancié de l'Escolo, en seguidod'acò la sesiho s'es clavado.Aquelo bello journado s'es aca-bado au castèu de Boisseronounte l i jouiousi retrouvaios'acabèron pèr uno felibrejadoautant sabourouso que lourepas servi. À l'an que vèn !

Gerard Jean

. A t u a l i t a

. 6

L’Escolo dóu Vi d o u r l ede Lunèu en Lengadò

Lis assouciacioun "La respeli-da" et "Animation Dracenoise"de coutrìo emé la vilo de Dra-guignan, lou Museon d’Art eTradicioun Poupulàri, louCèntre Culturau Prouvènçau, "liJouven Dracenen", lou CréditAgricolo, Groupama, la Posto,Laugier materiau, li “ Pucesprovençales ” presenton dóu 5au 13 de janvié lou sieisen fes-tenau de pastouralo au Tiatrede Draguignan souto la presèn-ci d'ounour de Segne CrestainMartin, Maire de Draguignan..

Divèndre 5 de janvié- 20 ouro 4 5.Lou tiatre nissard de F. Gagpresènto “ La Marche à lacrèche” Pastre d’or 1998. Nice.(06)

Dissate 6 de janvié - 14 ouro. Lei Escoulan deCavailloun presenton :“La Pastorale des Enfants”Pastre d’or 2000. Cavaioun(84).

Dissate 6 de janvié - - 20 ouro 30. L’Escolo dei la

Valeia presènto “La Pastouraladé la Valeia dé l’Ubaye” Pastred’or 1999. Barcelouneto (04).

Dimenche 7 de janvié - 14 ouro 30. Lou Roudelet féli-bren presento “ La PastoraleMaurel ” Pastre d’or 1997. Mar-siho (13).Divèndre 12 de janvié 2001 -20 ouro 30.La Chora le du “ Rodou deBasse Provençe ” presènto “Canten Novè ” Nouvè en Prou-vènço souto la direicioun deClaude Orban. Espectacle àgratis.

Divendre 12 de janviéLa couralo dóu "Rodou deBasso Prouvènço" souto ladireicioun de Glaude Orbanpresènto li mai bèu Nouvè emé"Canten Nouvè".

Dissate 13 de janvié- 14 ouro. Li gens dóu Bres pre-senton “ Sidoni ” Pastre d’or1996. Mazan (84).- 20 ouro 30. Gala de clavadu-ro, Les Pastouraliers dau Lumepresenton “ La Pastorale Audi-

bert ” foro councours. Dragui-gnan, emé la participacioun dei“Jouven Dracenen” e de l’our-quèstro de “Le Renaissance”de Fayence.La remeso di Pres sara fachopèr Segne Christian Martin,Conse, Counsieié Regiounau.La jurado sara coumpausadode :Miquela Brameri : Crearello de“ Vaqui ” sus Franço 4 Mietera-no. Crearello à Cuers de laproumiero Calandreta, cantarel-lo, presidènto de la jurado1996.Florence Fromont: Counser-varello dóu Museon dis ATP deDraguigan, presidènto de lajurado 2000.Marie-France Guiguonis :Cabiscolo dei Moulins à Trans,presidènto de la jurado 1998.Pèire Fabre: Capoulié d ó uFelibrige, presidènt de la jurado1997.Jean Marie Rami: E s c r i v a nprouvençau. Autour d’un mou-loun de pèço coume la Pastou-ralo “ Lou camin de la vido ”.

Pèr mai d'entre-signe: Tiatremunicipau 04 94 50 59 59

Estage de Fourmacioun à l'art dóu conte

L'I.E.O. dóu Cantau prepauso li 9, 10 e 11 de febrié à Pèirofort dinslou Cantau, un estage de fourmacioun à l'art dóu conte. Aquel estages'adrèisso i persouno, bello e jouvo, que parlon e coumprenon lalengo d'oc.Un segound estage se tendra li 6, 7 e 8 d'abriéu à Salers. Aquelestage d'aqui se debanara en francés.Animado pèr Terèso Canet, countairo proufessiounalo d'Auvergno,aquéli fourmacioun auran pèr toco de permetre i persouno qu'amonlou conte, o que volon se n'en servi coume suport d'animacioun od'espetacle de passa à l'ate.Travai sus la voues, sus la preparacioun di cor, sus la memourisa-cioun, escouto e pratico intensivo dóu conte au prougramo em' unovihado-espetacle, à Narnhac pèr lou proumier estage e à Salers pèrlou segound. Aquélis estage intron dins l'encastre di "Rapatonadas",vintenco fèsto dóu conte.Lou noumbre de plaço es limita à douge pèr estage. Es recoumandade s'iscriéure au mai lèu proche de l'Institut d'Estudis Occitans32, Ciéuta "Clar viéure" - B. P.602

Festenau de Pastouralo 2001

Recerco bibliòRené Vialon - 43 rue Léo Lelée - 13990 Fontvieil le.Tel.04.90.54.60.89 es à la recerco de l’Armana Prouvençau de 1874pòu faire l’escàmbi em’un Armana dde: 1871 - 1872 - 1873 vo n’enpaga un bon pres.

Prouvènço d'aro, - 18 Carriero de Beyrouth - 13009 Marsiho, recercopèr croumpa vo counsulta l'oubrage, "Baptiste Bonnet, écrivain pro-vençal", estùdi de François Paul Raynal. (Paris, Grasset, 1947).

Page 7: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Lou 25 nouvèmbre 2000 à 4 ouro e meijo de vèspre, s’èidebana à z’Ais de Prouvènço dins l’anfitiatre de la veiriero,Ciéuta dóu Libre, 8-10 carriero di brouqueto, uno grandocounferènci publico beilejado pèr A n o-Vari Chapalain,Présidènto despièi 1995 dóu Coumitat Francès dóu BuréuÉuroupen di Lengo Mens Espandido e tambèn ajounchoau Conse de la coumuno de Quimpèr, emai tèn èime àforço Assouciacioun de Bretagno, a tambèn anima loucolòqui de Scèu ‘mé gàubi coutrio ‘mé lou Felibrige repre-senta pèr lou Capoulié en Pèire Fabre.Avèn arremarca la presènci de persounalita de Prouvènço,téli que; J. Mouttet, Baile dóu Felibrige e Cabiscòu di“Venturié” d’Ais, E. Buravand, mèstre d’obro dóu Felibrigee souto présidènt di “Venturié”, Dono Pivasset, ajounchode la coumuno de z’Ais, H. Guerrera, Présidènt del’Oustau de Prouvènço, Marc Audibert, Présidènt dóuCol’Oc., J. Saubrement, Presidènt dóu CREO, lou majou-rau J-M Courbet, La majouralo Peireto Berengier, l’escri-van Bernat Giély, direitour dóu journau “Prouvènço d’aro”,lou majourau Lucian Durand, dóu Coumitat de piloutageà FR3, lou majourau J.L Domenge, J-P Richard d ó u“Couleitiéu pèr Prouvènço” e forço cabiscòu e sòcid’assouciassioun dóu relarg de z’Ais.Lou capoulié dóu Felibrige a dubert la sesiho pèr unopichoto dicho en lengo nostro, diguè qu’èro lou proumiécop qu’erian reçaupu aqui. A gramacia l’assistanço dins unmèmbre pas gaire coumoul (franc d’ome e femo qu’an unorespounsableta assouciativo) e Dono Ano-Vari Chapalainpèr soun devouamen de teni aquesto counferènci e de latargo que devèn mena ensèn emé lis àutri “lengo regiou -nalo” qu’aquest terme es impropre.Pèr lou Felibrige e aquéli que lou soustènon, dison que ladiversita èi foundamentalo, soun contro l’unifourmisacioune predicon pèr la “Lengo d’Oc emé tóuti si dialeite”.Dono A n o-Vari Chapalain a pres lengo devers 17 ouromanco un quart. A assaja quàuqui mot en prouvençau,acò plaseguè en tóuti, saludè tóuti li presènt e dins sounespausat di mai teini, en francès, nous assabentè sus loufounciounamen dóu B.E.L.M.E. qu’a espeli souto l’estigan-ço d’un parlamentàri italian, qu’à la debuto èro pas la bute-to pèr mena l’afaire ‘mé lis irlandés, fin finalo soun arribafaire pache.Óujeitiéu dóu burèu: lou desvouloupamen di lengo, emépriourita, ameiouracioun de la cououperacioun e disescàmbi. An estampa un buletin toco-toco, liéure ed ’ à-gràtis, es pas questioun d’unifourmisa emé lis autrepaïs, mai chascun dèu crea encò-siéu. Oubra emé lou par-lamen Éuroupen pèr li prougramo. L’Unioun Éuroupencos’èi doutado d’uno charto (pèr pas faire coume lis ameri-can qu’an tout unifourmisa), aquelo charto es estado eisa-minado emé lou plus grand siuen pèr que l’Éuropo recou-neigue la diversita di lengo. Aquesto charto que pertoco 23estat, n’a troba 9 soulamen pèr la ratifica, pamens au dired’un soundage 82% di gènt soun favourablo à sa ratifica-cioun (pèr quand la franco?). A nouma un roudeletd’espert pèr oubra emé lou parlamen e analisa li prougra-mo, prougramo que soun mountant èi 8 milioun d’éurò,mai aquesto soumo dèu èstre divisa pèr 40 pèr tóuti lilengo que soun preso en comto = 200 .000 éurò.La toco de l’Unioun èi d’aqueri, sousteni, proumòure e adesvouloupa un plan pedagougi sus lou “Weeb”.Uno assouciacioun a espeli pèr buta lou gouvèr à cambiala counstitacioun ié dison “pèr que nòsti lengo vivon”(escoutissoun 10 fr.).Pèr l’annado 2001 que sara l’annado éuroupenco di lengo,li Francés an prepausa de recampa lis aparaire di lengoregiounalo. Li mes d’óutobre, nouvèmbre, soun esta chau-si pèr èstre li mes de proumoucioun di lengo de Franço.A n o-Vari Chapalain nous demando d’alesti d’ativeta pértèmo (eisèmple: cous, radiò, leituro, journado dóu libreetc..., e causo óuriginalo an empega dins li garo de pichotmoudule pèr saupre ço qu’es un cous de lengo. À chascunde douna d’espandido à d’iniciativo óuriginalo.L’ideau sarié d’acaba aquéli dous mes pèr que se pous-quessian retrouba pèr d’ataié etc. . .I’a d’ùni lengo que soun davans d’autro pèr soun espandi-men (eisèmple lou Bretoun emé sa televisioun). Avènquand mume un forum que s’engimbro pèr 2001 àMarsiho.Li chamado d’ofro pèr li proujèt soun de pausa pèr lou 6óutobre, mai poudèn li pausa enjusqu’au clava de mai. Lipichot proujèt saran foro-jita au proufié di gros, tóuti lisassouciacioun podon presenta un proujèt, mai fau quesiegue soulide. (pas mens de 350 000 fr. subre au mens700 000 fr.). Proujèt atuau: Oucitan, n’i’a que soun reten-gu. Prouvençau pas ges ? Prouvençau bouleguen-se !En Franço lou dre lenguisti eisisto. S’agis aro de faire e dedesvouloupa de realisacioun sèns espera li tèste, fau pascala, fau pas dire: I’a pas ges de lèi ! Poudèn pas ! etc....Lou burèu es à l’espèro pèr tóuti proupousicioun nostro,fau pas èstre en chancello pèr souna Dono A n o-V a r iChapalain pèr que siguen soustengu o pèr agué

d ’ e n t r e-signe o d’ajudo, i’a mant uno assouciacioun quedemando soun avejaire.Adounc, fau pas balança ? Encaro un cop, Prouvençauboulegan !Vaqui dins soun gros lou rendu-comte, ai escafa li detaique farien d’alòngui.En seguido, la countèsto:Proumié èi J-P. Richard qu’a manda lou le, representavolou “Couleitiéu pèr Prouvènço”, vòu que “Lou Prouvençau”siegue recouneigu coume lengo “à part entière”. Nous aassabenta que lou “Couleitiéu” s’èi declara óuficialamene n-n-uno Assouciacioun lèi 1901 e que caup aro 6.000sòci, apoundeguè qu’aquesto assouciacioun tendra acamppubli lou 16 desèmbre 2000 à Maiano.Responso de Dono Ano-Vari Chapalain: siéu pas favou-rable au “Provençal” e coumprene pas aquelo garouio. Disque lou terme retenguèi “Lengo d’Oc - Oucitan”, equ’aquelo questioun dèu èstre trancado pèr li praticonaquelo lengo. A trata lou “Couleitiéu” de separatisto, etournè mai dire que coumprenié pas aquesto divisioun.Acò a fa qu’empura lou gavèu demié lou publi qu’e vòuempega “Lengo d’Oc au plurau” . Pèire Fabre d’apoundreque lou Felibrige, fidèu à Frederi Mistral, aparo la” L e n g od’Oc dins sa diversita dialeitalo”, assajan de basti e nounde divisa, èi favourablo pèr adera au Coumitat Èuroupen.Glaude Jugnot (Cabre d’or) demandè se se pòu d’aguéde suvencioun pèr l’aboutissamen de cadeno hertziano.Ano-Vari Chapalain de respoundre que tóuti lis assoucia-cioun e couleitiveta podon depausa de demando, mai tóutili demando facho pèr de persouno privado vo coumercialosarien rejitado.Marineto Brogier (Sant Cannat): èi que tóuti li pichòtisassouciacioun podon faire demando pèr un proujèt. .A n o-Vari Chapalain: o, mai lou proujèt fau que siegue‘’costaud” senoun sara rejita pèr la Coumissioun (douno uneisèmple emé lou diciounàri “Kornic” qu’a fa uno demandoe qu’èro tras qu’impourtant pèr soun relarg,) mai emé limarco de lèi de vuei es encaro pas proun impourtant,dounc rejita ?.J-M Courbet: èi que vous, persounalamen, anas vèire çoque pènson li gènt. Ano-Van Chapabin: au mai i’aurad’escàmbi, mai saren moutiva e mai travaiaren ensèn, sianaqui pèr sousteni e buta à la rodo.Roubert Arnaud (Sant Cannat): me fau lou porto paraulode forco prouvencau que s’escalustron de vèire tóuti li jourà l’emissioun FR3 “Vuei”, un pichot fenestroun en naut del’escran emé la crous de Toulouso. Voudriéu saupre per-qué ?Esplicacioun de Lucian Durand: à la cadeno de televi-sioun un jour, se sian pausa la questioun à prepausd’emissioun, mai “dins quento grafìo”?....e Roubert derebeca tout naturalamen, “mai, dins la grafìo prouvençalo!” ... e pèr acaba sus l’esplicacioun de la crous, diguèqu’acò fau pas n’en faire cas, qu’èro “uno bachiquello”?En fin finalo, avèn assista à-n-uno conferènci tras qu’inter-essanto dóu poun de visto teini de coume fau s’engaubiapèr assaja d’acampa de sòu, mai rèn de nouvèu sus lipousicioun de chascun e subre-tout sus l’unita de tóuti.Urousamen que l’unita se fai toujour à l’entour de l’aperi-tiéu semoundu pèr apasima tout acò.

Gastoun Negrel.

A t u a l i t a .

7 .

Counferènci debat dóu B. E. L. M. E. à z-Ais

À la lèsto* 22% es l’aumentacioun dóu noumbre dis

escoulan dins l i C a l a n d r e t a p r o u v e n ç a l o(Aurenjo, Gap e Cuers). Eron 90 en 1999, soun110 à la rintrado de 2000.

* B l a - b l a - b l a : Jack Lang, coume lis autre,demando uno novo circulàri pèr “caractériserl’enseignement des langues régionales”. Aprèsli reitour chifraran dessus. Coume se i’avié pasagu deja proun d’estùdi! E nautre esperan,esperan…

* Marsiho: l’IUFM formo de mèstre espe-cialisa en prouvençau. Aquest an, sus 450elèvo reçaupu, 83 avien passa emé sucèsl’esprovo dins nosto lengo. Pèr la nouvelloannado n’i’a 130 de marca, e 30 an demandal’oupcioun 2, valènt à dire la mai impourtanto.

Lou prouvençau a uno plaço di bello àl’IUFM de Marsiho. Osco pèr li respounsable.

* Que foutrau! Lou critique literàri dóuNouvel Observateur, lou Corse(!) AngeloRinaldi, n’a trouba uno. Raport i proujèt del’ensignamen de la lengo corso, escriéu:“l’Education Nationale s’apprête à financer unemutilation de l’intellect des élèves”. Vo, vo, avèsbèn legi e galèje pas. Pàuri pichot que sabonpas ço que riscon…

* Mic Romania: la valènto revisto quebouto à l’ounour dóu mounde li literaturo enlengo roumano minouritàri e regiounalo, faiplaço aqueste cop mai que mai i lengo d’Itàlidóu nord. Trouban pamens un bèu pouèmo dóumajourau Jan Fourié: “Pregaria”. Mic Romania,uno grando fresco que sa couleicioun se devinouno antoulougìo de trìo di literaturo minouritàri.

Mic Romania, c/° J. L. Fauconnier, rue deNamur 600, B.6200 Châtelet.

* Francoufounìo: l’an 2000 veguè à Lioununo espousicioun sus la lengo franceso que lilengo de Franço i’avien pamens sa plaço. Lameso en sceno tenié mai de plaço que loucountengu, mai l’impourtant èro de vèire loucambiamen de pousicioun. Noun plus lengounico, lou francés recounèis si “varianto” geou-grafico e soucialo, recounèis la realita… Memoespousicioun à Brussello, Quebèc e Dakar.

* P i r e n è u : lis ourse di Pirenèu centralosaran pas muda, ié laisson soun territòri. Pèr uncop, lou Parlamen a coumprés mounte es loubon sèns. Lou deputa Bonrepaux (Bon repauspèr quau? Pas pèr lis ourse…), ié faudra dounctrouba quicon mai, se vòu leissa soun noumdins l’istòri. Pèr l’ouro gardo sa plaço au besti-sié!

Ai-las! à la debuto de l’an 2000, lou darriébouquetin de l’espèço tipico di Pirenèu disparei-guè. Un bèn triste biais d’alesti lou tresenmilenàri. Poudèn èstre fièr e li cassaire tam-bèn!…

*A . I . E . O . L’Assouciacioun Internaciounalod’Estùdi Oucitan publico en 2000 liContributions à l’étude de l’ancien occitan:textes lyriques et non-lyriques en vers, edita pèrsoun rèire-presidnt Peter T. Ricketts.

Costo 140f. franco avans lou 31 de janvié(chèque en franc francés, à l ’ordre de P.Ricketts, dept. of French Studies, University ofBirmingham, Birmingham B15 2TT, G.B.).

* Avignoun: au Museon Vouland poudrésfaire de vesito à tèmo.- 18 de janvié: art e óujèt religious.

- 15 de febrié: faiènço de la véuso Perrin.- 15 de mars: li moble Louis XVI- 19 d’abriéu, la pinturo dins li couleiciounVouland. Tout acò em’un guide diplouma.

Vesito coumentado dóu museon cadedimars à 3 ouro de tantost dóu 7 de nouvèmbreau 24 d’abriéu.

* AELOC: l’assouciacioun dis ensignaire delengo d’O tendra soun coulòqui coume cadedous an, lou 22 de jun à la Ciéutat dóu libre, àz-Ais de Prouvènço, e soun acamp generau loudissate 10 de febrié à 2 ouro e miejo dóu tan-tost, à l’oustau de Prouvènço à z-Ais.

AELOC, Oustau de Prouvènço, pargueJourdan, 8 bis av. J. Ferry, 13090 Aix-en-Provence.

- Ano-Vari Chapalain -

Page 8: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Ate 1835 Tourre de Pourchèro 1902

Lou dissate 11 de nouvèmbre uno placo fuguè desveladoà la Tourre de Pouchèro, à Sant Miquèu de l’Ousservatò -ri, ourganisado pèr l’Assouciacioun Alpes de Lumière.

Quouro lou moudèste e soulitàri Berluc-Perussis d’aièrs’impauso amé li grand Proujèt de vuei!

De segur, qu’ en liogo d’un bèn pichounet tèste, tóutiesperarian e souvetarian uno vertadiero e coumpletobiougrafìo que s’ameritarié d’èstre escricho dóu GrandBerluc!Qu’enfin se despepidounè d’un biais saberu e apetugatouto sa courrespoundènci e tóuti sis escri desparti dinsun fube de disciplino e de sujèt de touto meno.Aquelo ome simple e un bregoun secret, subre-tout àresoun beléu dis auvàri e di soufranço de sa vido persou-nalo, emai qu’escoundèsse pamens abord de qualitaumano pastado de tant de curiousita jamai assadouladoque de sensibleta d’un pouèto requist.Sis aujòu soun dos famiho d’Italio: d’uno li Berlucci deMilan, l’autro li Peruzzi de Toscano. Venguèron li Berluc-Peruzzi, persegui que fuguèron pèr li Medicis, d’en prou-mié, en ço qu’es encaro territòri papau; es-à-dire en Avi-gnoun dins l’annado 1458.Enterin lou reinage dóu Bon Reinié venon s’establi àFourcauquié. Tremudant soun patrounime, coume sounpatrimòni, en franchimand, li Berluc-Perussis dounèronuno tiero jamai ajouncho de conse à-n’aquelo pichotociéuta au grand destin istouri.Leoun, bèn que fuguè nascu en Ate lou 4 de jun 1835,faguè sis estùdi de droulas e visquè la majo part de sountèms au païs di Quatre Reino. Coume F. Mistral, entame-nè d’estudia lou dre à-z-Ais dins lis annado 1859. Emaique soun proumié discours es counsacra à-n-un laus deBoniface e que ié faguèsse à l’escasènço un bel inne à laProuvènco. L’asard? (belèu pas l’asard, mai un signed’astrado) vouguè que noun se capite d’èstre de la feli-brejado foundairis de Fount-Segugno. Liuen di taulejado,dóu bon vin que raiavo, di cant e di discours assadoulant,devié perpensa à l’aveni, coume lou boufè un jour à-n-unPèire Martel dis Aup de Lumiero “Aut e Clar” l’aveni diforço de la lus qu’envirounavo son païs gavot... manjadopèr l’eisode de si fiéu.

Pèr acaba tout aro, diren dous mot dóu pouèto.

Lou pouèto

Voudriéu subre-tout faire aquéu mandadis i jóuini gene-racioun en ramentant lou nougau de si pensado, bordque fuguère counvida, i’a dos semano d’acò, à-n-unacamp beileja pèr la DATAR e mounte me demandèrond’interveni dins lou countèste. Alors pensère à Berluc, à-n-aquel ome que raremen mountè sus li pountin di fèsto(memo quouro aviè agu l’idèio de tout alesti) quasimen

jamai sus li dis acamp pouliti, mounte se fasiè à-n-aquelopountannado, lou brut e la cansoun dirian vuei mediatico.Se teniè en deforo di manifestacioun publico, dis astru edi flatarié ipoucrito.Fai descurbi i felibre sis ami e sèmpre en amista, jamaineblado, amè lou Mèstre que de coutrìo amè la pouësìodi riboto bèn arrousado, belèu avans de vougué apara lalengo, faudrié pensa is ome e i questioun ecounoumico esoucialo que de segur entramblavon e palaficavon tout.Lou béu proumié vai parla di païs... di païs requist moun-te li gènt vivon, travaion, pouden dire à-n-aquelo epoco,trimavon... I’avié gis d’ajudo de l’Europo!... Alor vaqui queli sian... nòstis ome pouliti e lis enarque de tout péu se

creson d'agué inventa quaucarèn de nouvéu quouro n’enfan di tian d’estùdi e di cant eleitourau. Tóuti li questioun que se pausavon à l’agriculturo loupivelavo. S’avèn jamai lou dre de faire parla li defunta, sepòu pamens faire avans sus quàuquis avejaire qu’auriéagu à respèt di remudo-remudo dóu mounde païsan toutde long dóu siècle que s’acabo. Li tremudamen del’espàçi rurau qu'acò touco dre tout ço que ié dison aro“L’Aménagement du Territoire”. Pièi amé ço que sabènde soun afecioun pèr lou raprouchamen di nacioun latino.Apielant si revendicacioun regiounalisto sus uno couneis-sènço ecounoumico e soucialo de soun païs e de sountèms s’encaminè bèn léu devers l’idèio d’uno federaciounlatino. Quente European acertana o revihadis sarié-tiesta dins lou prefound respèt d’uno idéio de l’ome. En 1866, leisso fin finalo lou dre pèr se counsacra à lacauso felibrenco dins l’esperit d’uno batèsto que faumena coume vuei contro li naciounau jacoubin que sountoujours aqui à l’agachoun de nosto republico, pantaiantsènso relàmbi qu’aquelo bello fiho es siéuno...Nous soubro, pèr acaba bèn trop à la lèsto aquéu retrad’un ome eiceciounau, de just parla dóu “Sounet”. Bordque foundè en 1874 l’Acadèmi dóu Sounet... Quant decop engimbrè de rescontre sus aquéu tèmo à l’aussadointernaciounalo.Disciplino latino di mai anciano e di mai requisto, quasi-men lou mirau de ço que soun li “Haiku” pèr la pouësìojapouneso, e que regrète qu’aquelo bello tradiciounsiegue quasimen abandounado. Es un béu simbéu denoste patrimòni linguisti e literàri. A quand sa respelido...I’a tant de councours e de prèmi à tant e piéi mai d’escri-vassié, que ié faudrié belèu sounja de guierdouna un lau-reat Berluc?L’obro literàri bilengo de Berluc es peréu un eisèmple de“counvivienço” e de moudernita... d’agué la chabènço depousqué servi dos lengo es que fau li faire viéure tóutidos de coutrìo dins lou respèt de caduno. L’uno s’endru-dissènt de l’autro.Lou 11 de Nouvèmbre 2000 s’es pausa pèr l’assoucia-cioun dis “Aup de Lumiero” soun “Sounet” burina dins loumetau-memòri e clavela dins li pèiro de la Toure de Pour-chère mounte ié repauso, lou Grand Berluc.Enjusqu’is annado 1950 lou trouvavian encaro dins latiero dis ome d’elèi dins li diciounàri o lis encicloupedìo...Mirau de noste tèms... l’an escafa pèr ié metre BrigitteBardot!

Marc Dumas

. A t u a l i t a

. 8

Leoun de Berluc-Perussis

Lou dóutour Hiely, de l’Aca-dèmi de Marsiho, faguè, i ’agaire, uno counferènci sus loutèms, lou tèms que passo, paslou tèms que fai. Jamai auriéupensa que se n’en pousquèssetant dire sus un sujèt que noustoco tóuti mai que n’en fasènpas noste sujèt de refleissiounmage emai li proublèmo dóutèms que passo aclapèssonl’umanita despièi toujour.

La noucioun dóu tèms

Lou tèms e l’espàci soundos noucioun indispensablo àl’ome mai lou tèms toco pas loumounde de pertout parié. Veraique lis gènt de l’Isclo de Pasco,quand la descurbiguerian, avienpas la memo noucioun dóutèms que nautre. Lou sabienpas mesura e se poudien fisaque dóu soulèu o di luno,manco meme de se pousquéfisa di sesoun que souto li trou-pico eisiston pas.

Li regioun temperadoveguèron naisse li proumiéricivilisacioun e li plus bello, mailong tèms lou calendié sesouniébastavo i pople de pastre, decultivatour e de cassaire quen’avien proun de prevèire l igelado, lis eigasso e lou retourdóu gibié. Un tèms, la lunoprenguè la tèsto, bord que la

groussesso, causo impourtantoe que marcavo lis esperit, duro280 jour es-à-dire 10 mes lunàrijust e just (e noun nòu mescoume disèn, aro). Lou papo del’an milo, Gerbert, impausè louzèro e lou sistèmo decimauneissiguè. Pièi li Egician, bèuproumié, abandounèron la lunopèr lou soulèu. Ié falié counèis-se la mountado dóu Nil e inven-tèron lou proumier aparèi pèrmesura lou tèms: lou niloumètrequ’en verita mesuravo l’autourdóu flume. Li mountado en sefasènt en mars, f issèron ladebuto l’an à-n-aquéu moumen.

La durado de l’an

Venguè pièi lou proublèmode la durado de l’an: 12 mes de30 jour, vai bèn mai restavo 5jour 1/4. Aquéu quart, Jùli Cesarn’en creè lis annado bissestilo efissè la debuto de l’an au 1° dejanvié. Soulamen, èro sènsocoumta emé li mourre-poun-chu… E Aguste s’escalustrè devèire que lou mes d’avoust (lousiéu) avié un jour de mens loumes de juliet (lou de Cesar). Esalor que meteguèron dous mesde 31 jour à-de-rèng!

Vous passarai tóuti li radou-bage coume lou 5 d’óutobre de1584 que fuguè segui dóu 16bord que falié reganta lou tèms

e àutri parrpello d’agasso.Èro encaro sènso coumta

qu’aquéu biais de faire èro unafaire de capelan, lou tèms ligaà la glèiso poudié pas agrada irevouluciounàri (d’aiours limusulman e l is ourtoudòssiseguisson toujour pas lou memecalendié e lis Anglés esperèronlou siècle XVI pèr l’adóuta).

La mesuro dóu tèms

Pèr la mesuro fuguè pasbuteto. Lis Egician partissien loucadran soulàri en 12 mai èrojamai juste bord que fauguèespera lou siècle XVII pèr sachéóurienta coume fau aquélicadran.

Tout èro d’à pau près maicoume devien pas prene louTGV…

Tout ço que coumtavo èrode counèisse l’ouro de miejourpèr faire pauso e ana dina.

Lou sablié èro pas mai juste serviguè que pèr coupa laparaulo is avoucat, i Lord angléspièi, aro, pèr faire li coucou…

Li que renèron lou maid’aquéu manco de precisioun,es li mounge maucoura que, liniue d’est iéu en estènt maicourto, avien plus lou tèms dedourmi entre matino e laudo pèreisèmple bord que i’avié loumeme noumbre de divisioun (e

dounc de revèi) dins uno duradode tèms plus courto. E li moun-ge de rena.

Un cop la rodo dentadotroubado fauguè un engèni pèrinventa lou mecanisme queralentirié li pes que toumbon.Lou tèms pousquè èstre mesurad’un biais mai fin e la divessoOra dounè soun noum à l’ouro.Ptoulemé prenguè pièi li mot dem i n u t o e s e g o u n d o pèr imita-cioun di Babilounian que divisa-von ansin lou ciéucle de 360°.

Lèvo pas que li reloged’aquéu tèms prenien eisa,cade jour, uno ouro d’avanço ode retard.

Li reloge

Es dins la catedralo de Pisoque Galilè aguè l’iluminaciounen regardant lou lume se balan-ça e en coumparant au batre-cor. Venié de descurbi lou pen-dulo. La pendulo seguirié emélou balancié. Lou proumié relo-ge mecani dato de 1330.

Lis ameiouracioun se suce-diguèron long di siècle fin qu’à1725 que la Royal Navy t r o u b èlou crounoumètre fa de dousmetau diferènt que la dilaciounde l’un coumpènso l’autro.

Aro, la mostro à quartz lipasso tóuti pèr la justesso.

Matèri, tèms, espàci, t r e snoucioun que se podon pasdessepara.

Tóuti li religioun disoncoume la sciènci. D’efèt: “louVerbe s’es fa car”, acò vòu dire:l’energìo se faguè matèri. Mailou pèi se mor la co: quau creèl’energìo? Ansin, lou tèms eisis-to que despièi lou big-bang quecreè tambèn l’espàci (Eistein) eSant Agustin dis: lou tèms datode la creacioun dóu mounde.

Filousoufìo, religioun, scièn-ci: tres façoun d’abourda aquélitèmo que degun li pòu dessepa-ra.

E coume lou dóutour Hiely,acabaren em’aquelo citaciounde Sant Agustin:

L’ome a mai de curiousetade saupre que de capacita decoumprene”.

Peireto Berengie

Lou tèms que passo

AisCounferènci

Lou diluns 15 de janvié à-z-Aisde Prouvènço, Cité du Livre àBibliouthèco Méjanes (SalleArmand Lunel) à 18h30 :Revoulucioun e lengo d’Oc”,dicho de Felipe Martel, Istou-rian.

Page 9: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

La coumpeticioun

Aquelo courso de batèu es uno di mai bello coumpeti-cioun sus mar emé quàsi 25.000 mile (mai de 45.000Km) à faire, bèn segur, dins lou tèms lou mai court pous-sible, en doublant li tres cap (Bono Esperanço, Cap Norde Cap Leeuwin), en soulitàri, acò sènso escalo e sènsoajudo, di Sables d’Olonne i Sables d’Olonne en aperaquitres mes. Pèr gagna fau ana lèu, dins tóuti li coundiciounde tèms climati, e sènso esclapa soun batèu.

Lou Tour dóu Mounde

A faugu soulamen quatre siècle pèr descurbi la toutalitadi terro.En 1895, un canadian, Joshia Slocum quitè Boston àbord d’un sloop (batèu rapide…) qu’avié basti d'esperéu.Faguè 46.000 Km en soulitàri en 3 an.En 1930, Alan Gerbault sus un batèu de 12 mètre, acabèlou tour dóu Mounde en … 6 an!En 1966, l’anglés Sir Francis Chichester faguè la viradoen 226 jour emé uno souleto escalo en Autralìo. Loumounde entié n’en fuguè espanta.

Li gràndi courso

Aquéu sucès baiè l’idèio au grand journau lou SundayTimes d’imagina uno courso: lou Golden Globe, proumie-ro courso autour dóu moude en soulitàri e sènso escalopèr li tres cap. Nòu primadié se boutèron en camin ennouvèmbre. En abriéu, Robin Knox-Johnston revenguèaprès 313 jour de mar em' uno mejano de 3, 6 nous/ouro(7 Km/ouro). Es dins aquelo courso que Bernat Moites-sier, lou grand navigaire, virè de bord au Cap Nord efaguè routo devers lou Pacifique. Soun libre de viage “Lalongue Route” faguè pantaia de generacioun d’amourousde grand large e baiè d’idèio à la grano di jóuini marin dev u e i : Felipe Jeantot, Loïk Peyron, Felipe Poupon,Titouan Lamazou e d’autre un pau mens couneigu.

L’aventuro se perseguis

Dins lis annado 70 li record se sucedisson, lis ome geris-son miés l’adoubamen di batèu mai subre-tout la meteòs'endevèn uno sciènço.En 1970, Clay Byth reüssis lou Tour dóu Mounde sènsoescalo dins l’autre sèns, ço qu’es un esplé !En 1973, Alan Colas, es lou proumié de faire lou tour susuno multicoco, lou tant couneigu Manureva, en 169 jour.En 1989, lou record toumbo à 150 jour emé Morgan,Brest-Brest sara blouca en 129 jour, pièi Oulivié de Ker-sauson lou fara en 125 jour. Lou tèms de la courso s’api-chounis pau à cha pau.

Lou “Vendée-Globe”

Arrivan lèu en 1989-90 emé lou proumié “Vendée-Globe”que soun despart es baia lou 26 de nouvèmbre emé unomediatisacioun grandarasso: 13 batèu emé de skipperdóu mounde entié s’arrenguavon sus la ligno de despart iSables d’Olonne. Es pèr uno fre de loup e davans mai de100.000 persouno que li marin s’embarquèron pèr l’aven-t u r o . Aquelo regato espetaclouso recampavo d’anciancoume Lamazou o Jeantot, d’estello coume Poupon oPeyron, e quàuqui nouvèu.L’emoucioun fuguè toutalo pèr lou despart: li batèu par-tien majestuous, mai n'i'aura quant que revendran?Après uno courso d'infer, dès couparan la ligno d’arriba-do, sèt soulamen saran classa. Avèn tóuti en memòri Felipe Poupon en perdicioun auCap de Bono Esperanço secouri pèr Loïk Peyron. Esaqui que lou biarnès, Titouan Lamazou, faguè uno cour-so espetaclouso en 109 jour.

L'annado 1992

Fin finalo la courso se debano que tóuti li quatre an e, en1992, 14 batèu intrèron à soun tour dins la legèndo, maitout bèu just uno semano après lou despart, la coursoèro entristesido pèr la disparicioun misteriouso de NigelBurgess, dóu Mounegue.Alan Gautier acabara aqui la virado en 110 jour e jamaide sa vido óublidara l’acuei sus li quèi ounte 200.000persouno esperavon li batèu. Tóuti aquélis afouga de lamar venien aplaudi li marin vitourious emai saluda li mau-chançous qu’arrivèron 43 jour après.

L'an 1996

En nouvèmbre, fuguèron 16 à prendre lou despart emédos femo: Catarino Chabaud e Isabèu Autissier. Fuguè-ron soulamen 6 à l’arribado. Mai d’un batèu a peta. Cata-rino Chabaud arribè 6enco qu’ameiouravo emé 140 jour,lou record feminin de Kay Cottee de 1988. Mai d’unauvàri agantèron li courrèire e fuguè lou drame de la des-paricioun de Gerry Roufs.Crestian Auguin arribè proumié emé 105 jour de mar,qu’es lou record à batre aquest an.

Aro, 2000-2001

25 candidat se presentèron lou 9 de nouvèmbre i Sablesd’Olonne, emé dos femo: Catarino Chabaud e Ellen MacArthur (24 an). Lou despart èro bèn previst lou dimenche5 de nouvèmbre, mai pèr causo de tempèsto, lou cop decanoun fuguè baia que lou dijòu à 16 ouro. Quento impa-ciènci pèr parti devers l’Incouneigut !Lou reglamen es aro clar e simple: un marin, un monoco-co de 18 m., lou tour dóu mounde en soulitàri sèns esca-lo, sènso assistanço.Es l’esprovo la mai longo, li marin soun sus li dènt,valènt-à-dire à la barro, de jour coume de niu. Trobon, decop, la calamo, mai souvènti-fes la broufounié di mar dóuMiejour, quand soun pas apetega à countourna lis ice-berg en derivo. Fau resista fisicamen à touto meno desoufrènço, subre-tout quouro soun pèr passa lou terribleCap Horn, li 50en Ourlant o li 60en Rugissènt… L’ome soulet dins soun batèu dèu èstre à la fes meteou-rologo, mecanician, eleitrician, velié, bosco, medecin,enfourmatician, countaire, foutougrafo, cineasto… e bonmarin.

Li batèu

Li courso acabado soun toujour un ensignamen pèrl’ameiouracioun de la segureta à bord.- Insumercioun: emé lis estùdi, aro li batèu podon pluscoula.- Tóuti li batèu se redreisson soulet, que soun trasqu’instable la tèsto en dessouto l’aigo. D’assai fuguèronfa pèr metre lou batèu à l’envers, lou skipper dedins,deguè prouva que soulet poudié revira lou batèu.- Coumpartimen de subre-vivènço: l’abitacioun es equi-pado d’uno porto que dèu servi de sourtido e d’intradoquente que siegue la pousicioun dóu batèu. De pougna-do soun fissado d’en pertout.- Visibleta e mejan de coumunicacioun : la quiho,l’empento e lou pont soun pinta d’aurenjo fluo, qu’es unocoulour que se vèi bèn sus la mar emai li batèu sounequipa de radar e de VHF pèr parla emé sa chourmo à

terro.- I’a tambèn dous radèu de subre-vivènço, un à l’avans eun à l’arrié.Li batèu soun dounc forço segur e bèn equipa, mai….pamens lou dangié rèsto…

La courso

Au Miejour de la terro, lis iceberg sournaru trevon la mar.Soulamen 1/8 de l'autour de l’iceberg sort de l’aigo ederivo sènso restanco. Felipe Jeantot raconto qu’un bèujour coumtè enjusqu’à 17 iceberg à soun entour. 9 jourde tèms poudié pas dourmi mai de 25 mn. En mai d’acò,li gròssis erso bacelavon emé vióulènci lis àuti muraio deglaço. Un cop de chabènço o bono-di Netuno, degunroumpeguè soun batèu e tóuti li councurrènt pousquèronpassa. La courso se presento pèr èstre dificilo mai pasdangeirouso, s'agis subre-tout pas de metre la vido diskipper en jo.

Li dangié

Lou Pole Sud, proche l’Australìo es couneigu pèr èstredangeirous, pèr acò lis Australian an pres un fube de dis-pousicioun pèr secouri lou mai lèu poussible li batèu enperdicioun. Rèsto pamens d’endré aliuencha di coustiero,ounte dins un inmènse desert d’aigo, en deforo de larouto abitualo dóu trafi maritime li batèu se trobon soulete forço liuen, sarié que d'un secours pèr avioun.Li courrèire pèr acò soun pas parti à l'asard, an tóutisegui de cous de subre-vivènço e d’estage de fourma-cioun medicalo. Emai li councurrènt mancon jamai des'entre-ajuda quouro es necite.

Li perfourmanço

Crestian Auguin que faguè dins touto la courso en 1996,daverè lou record de 374 mile/ouro (29 Km/ouro). Enligno drecho, lou mai rapide di batèu dins lou “Vendée-Globe” agantè li 59 Km/ouro. La mejano pèr 24 ourorèsto de 732 Km.La courso es un Infèr forço eicitant pèr li skipper. .L’anglés Golding se faguè, dins la Transat en double, li412 mile en 24 ouro (siegue 762 Km) siegue uno vitessode 31,7 Km/ouro: se ié diguè la fourmulo 1 di velié.L’ensèn di councurrènt an tóuti fa pèr lou mens un tourdóu mounde soulet o en equipage. Soun tóuti de marinassabenta. Aquélis aventurié di tèms mouderne nousaproumeton aquest an uno courso eicepciounalo eméd’emoucioun forto. Adounc esperan pacientamen.Bon vènt en tóuti !

Tricìo Dupuy

A t u a l i t a .

9 .

Lis Aventurié dóu Nouvèu MilenàriLou “Vendée-Globe” 2000-2001

Page 10: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Tóuti aquéli qu’an cousteja AndriéuAriés sabon qu’avié dous amour: lalengo prouvençalo, coume primadiéde la televisioun e la mar coumecoumandant. L’ai jamai vertadiera-men rescountra, mai parteje aqueloafecioun à-n-un terraire emai à samar, soun de-bon de passioun com-plementàri, e l'ome d'estèu nous louvèn provo pèr aquelo nouvello obroliteràri que nous pourgis vuei.L'escrituro prouvençalo l'a mestrejo,éu qu’a escri de mouloun d'article,de conte, de nouvello, de tèste filou-soufi, emai soubr-tout de pèço detiatro que fuguèron jougado mant' uncop sus li poutin di sceno de Prou-vènço. Aquelo obro ié vougué dedavera lou prèmi Mistral e lou Grandprès literàri de Prouvènço, li dousprèmi que courouno un autour prou-vençau. Adounc poudié pas mancade parla dins soun obro en bastis-soun de sa segoundo passioun, lamar e lou mestié de marin que fuguèlou siéu. Es causo facho emé sounnouvèu l ibre "Mar e Marin" quevenon de publica lis edicioun deL'Astrado Prouvençalo.La mar, la counèis, que fuguè toutosa v ido à bord de batèu avansd’acaba sa carriero au Service dóuPiloutage dóu port de Marsiho.Mar e Marin, emé uno reviraduro enfrancés de Miquèu Courty, es uneseguido d’aventuro dins lou biaisd'un rouman de la vido d’un ome,que parti à quatorge an faire loumòssi sus Lou Baalbeck de Marsiho,pèr arriba en fin de libre au brevet decoumandamen. L'ascensioun sou-cialo d'un marin plen de voio ed'anavans s'entre-mesclo dins toutomeno de recit vertadié resible voesmouvènt d'à passa tèms.Es uno sucessioun de raconte coula-dis coume l'aigo souto li diferèntbatèu que trevè lou Jan. Jan es enverita lou noum de l'autour dins lis

aventuro que visquè. De soun prou-mié viage emé lou mau de cor, enpassant pèr lis annado de guerro,seguissèn lou parcours dóu jouinemarin dins sis escalo dins de vilofourestiero, l’acouchamen que faguèà bord, li dificulta de l’amenistracioune de la douano, li relacioun emé sicoumpan e subre-tout lou couman-dant qu’es pas toujour un paire pèrsoun equipage…Tout de long dóu libre esperan libroufounié e li naufrage, mai sianatr iva pèr la proun bel lo le t ro,

qu’escriguè à soun fihòu, uno niuede Calèndo dins uno bramadissoespaventablo, e que lou coumandantóufr iguè pamens uno coupo dechampagne… Partes en marem'aquéu marin pourta pèr la bellolengo de Prouvènço.

Tricìo Dupuy

Mar e Marin d’Andriéu Ariés – 230pajo, emé la reviraduro en francésde M. Courty - Edicioun de l’Astrado– 2 bis route de Langlade – 30620Bernis – 75 F + 20 pèr lou port.

. L i b r a r i é

. 10

Mar e marinLou diciounàrid’Emil Lévytourna mai

editaÀ coustat dóu grand Tresor de Mistral e de l’obroespetaclouso que l’avié davança e que ié serviguèmai que mai lou grand Diciounàri d’Honnorat, àcoustat tambèn dóu Pichot Tresor de Savié deFourviero qu’es lou mai espandi e que se déuriéatrouba entre tóuti li man di grand e di pichot, n’i’aun qu’es belèu mens couneigu e qu’es autant neci-te. Es lou Petit Dictionnaire provençal-françaisd’Emil Levy. Es degu à-n-un proufessour alemandque coume proun d’autre de soun païs s’interres-savo à nosto lengo e à soun ufanouso literaturoprouvençalo. I’a counsacra d’estùdi en particuliésoun diciounàri prouvençau di Troubadour que n’atira pièi aqueste abréujat forço prati, aquéuqu’avèn edita adeja dous cop e que venèn de n’enfaire uno tresenco edicioun au meme pres de 170Franc.Es couneigu dins lou mounde entié e s’atrovoassouludamen necite tre que voulès legi un tèstede prouvençau ancian. N’an besoun dins tóuti lirode ounte s’ensignon e s’estudion nòsti Trouba-dour en quete païs que siegue.Veici dounc que lis escoulan di Cèntre d’EstùdiRoumano poudran tourna mai agué en man aquelóutis tras que precious.À coumanda au C.P.M. de Rafèlo - 13200 Arles.

Adélaïde, Impératrice

et Sainte(930 - 999)

Vaqui un nouvèl oubrage dóu Paire Pau Amargié eun oubrage de mai que toco li Prouvençau e sounistòri. 1999, marquè lou milenàri d’Adélaïdo, sorre deCounrad lou Pacifi e fiho de Berto (aquelo que nousleissè l’espressioun: dóu tèms que Berto fielavo…).Aquéu Counrad fuguè educa pèr Otton à la modogermanico, ço que sara forço impourtant pèr Prou-vènço qu’intrara ansin dins lou Sant Empèri roumangermani.Aquelo santo, si proumiéris annado fuguèron pas dimai agradivo mai pèr si marridage pourtè li gràndicourouno d’Europo e soun influènci fuguè di maiimpourtanto. L’autour la presènto coume la prou-mièro foundatriço de l’Europo e sa propro fiho i’aviédouna lou titre de “maire di reiaume”. Verai que“fasié” li papo tant coume foundè la dinastìo dicapecian.Vido bourroulado que se pòu gaire resumi mai quela descurbirés emé plasé en legissènt aquel oubra-ge.

P. Berengier

Adélaïde, impératrice et sainte, de Pau Amar-gié is edicioun La Thune:

Père Quan, 35 rue Ed. Rostang, 13006 Mar -seille. Costo 100 franc e lou port.

Aquò d’AquíAprès quàuqui mes silènci, vaqui que lou journauen grafìo nourmalisado, Aquò d’Aquí, revèn emélou numerò de desèmbre-janvié, coume presènt deNouvè. Dins sa nouvello cuberto jauno, emé si 12page au fourmat tablouïde, troubarés l’editouriaude la nouvello redatriço Ano-Marìo Bérard, de nou-vello d’eici e d’eila de Gerard Gouiran, AndriéuAbbe, Jan Saubrement, Andriéu Faure... d’articleculturau, d’espousicioun, de sourtido de libre.Abounamen emé lou chèque de 150 F à Aquòd’Aquí - Pascalino Barthélémy - 20 Bd Bonniot -13012 Marsiho - Lis abounamen en cours saranpersegui.

Es pas souvènt que nous arribo, mai pèr uncop, es d’un rouman escrich en francés que vous ananparla.

Fai quàuquis annado, aviéu nouta (sènso refe-rènci, ai-las! mai me pènse qu’èro dins un libre de MiquéuPeyramaure sus l’Escolo de Brives) aquelo citacioun:

“…les vrais lecteurs, ceux qui aiment lire, enavaient par dessus la tête du terrorisme intellectuel pari -sien qui avait imposé, dans les années 50 et 60, la dicta -ture du “nouveau roman”. Marre des histoires immobiles,des personnages désincarnés, d’une langue figéequ’aucun sang n’irriguait, qu’aucun souffle ne soulevait.Ça avait fait des livres qui tombaient des mains, quidégoûtaient de la lecture les gens les mieux intention -nés”.

Eh, bèn, vous pode afourti d’uno que lou darriérouman de Frederico Hébrard me toumbè pas di man!Que noun!

Inmoubilo, l’istòri de Nerto Mazel? Elo nous quemeno di coumbo e di serre cevenòu à la Fifth Avenue e isIsclo de la mar de Chino. Elo que nous meno di camp dela mort i cementèri proutestant dins li roco e li flour, dicamp de jaussemin de Grasso is Istitut de Bèuta interna-ciounau?

Desincarna, lis àutri persounage? Desincarna-do, Marioun, la maire de Nerto, jusiolo e resistanto quedispareiguè dins li camp alemand? desincarnado, sounamigo de malur, bretouno e tant forto?

Desincarna li Mazel? Aquélis uganaud de lagrand saco, enracina sus li tepo cevenolo, pasta de pèiroduro e de soulèu, que sachèron embarra e apara sounoustau e durbi si croto e soun cor afin que se sauvèssonli pàuri mesquin que fugissien davans l’ogre o se voulienescoundre pèr ié miés faire targo?

Desincarnado la poulido titèi que sa maire lafisè à-n-aquéli païsan pèr que la sauvèsson, l’eduquès-son e n’en faguèsson quaucun? Coume lou dis l’autour,ié mountèron à l’entour “de bàrri de paio, de róumi, de

lano e de nivo”. Tout acò que farguè un caratère dous, uncor bon e uno amo forto.

Falié bèn que Nerto rescountrèsse un Paucoume lou siéu. Falié bèn que lou mantèu tricouteja pèr lamaman emé la lano di bedigo de l’oustau, la soupo d’erboe de flour de la mamet toumbèsson pas dins de man denàni. Mai lou sang di miliardàri que ié courrié dins li veno,sachè s’entraire à la bèuta de la Naturo e à la bounta dóuDiéu de la mountagno.

Ansin, la pichoto pauro e innoucènto, vengudoricho e couneigudo dins lou mounde dis afaire, di perfume de la finanço, restè elo-memo, restè umano e, bonodi liflour, li fedo e la Memòri, se retroubè, retroubè sounèstre, retroubè soun dintre, passa li malur e li catastrofo.

Frederico Hébrard que nous avié deja pourgi“Le château des oliviers” en Vau-cluso, e que l’avian pièiretroubado en Camargo, torno vuei sus si mountagno,sus li mountagno de sis aujòu pèr nous pourgi, de segur,lou rouman lou mai pretoucant, fa de Memòri e pèr gardaMemòri.

Rouman precious, que n’en fau saboura lalengo, noun pas aquelo lengo caiado “qu’aucun sangn’irriguait, qu’aucun souffle ne soulevait” mai tout aucontro, uno lengo claro, agradivo, que l’endrudis nostolengo prouvençalo à cha degout e que lou boufe dóu vèntd’aut, lou boufe de l’Auro di Ceveno e lou soupir de lamountagno l’aubouro mai lóugièro e mai procho dóulegèire.

Un bon moumen que passarés entre e bruguiè-ro, ginestièro e building de lùssi e uno femo aluminadopèr la passioun di perfum.

Nerto voulié faire un perfum que siguèsse uninne. Frederico Hebrard a escri un rouman qu’es un inne,un inne i Cevenno terro drechuro.

Peireto Berengier

Esther Mazel, de Frederico hébrard, ediciounPlon. Dins tóuti li librarié (118f.).

“Esther Mazel”

Page 11: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Es dóu parla dis enmi-grat en Prouvènço quetrato aquèu libre. Unestùdi precis e meni-mous sus lis italianvengu s’istala au sièclepassa dins la viloto deNovo.

Se li libre toucant l’enmigraciounitaliano soun noumbrous, aquéude Pèire Pasquini, coume loudis emé judice lou prefacié Feli-pe Joutard, presènto uno gran-do óuriginaleta pèr soun sujèt,l ’evoulucioun dóu par la disenmigrat italian au siècle XXen.Pèr lou biais que l’autour n’enreüssis aquelo recoustitucioun,es un moudèle dóu gènre. De-bon l’encastre de soun travai esla resquihado lenguistico d’unogeneracioun l’autro vers la nour-mo dóu tèms e de l’endré. Pèracò s’es pas countenta d’espe-pidouna lou mouloun de doucu-men que pertoco aquèu mouva-men migratòr i , es, éu, anaenquesta sus lou terren, valènt-à-dire qu’es ana s’entrevaproche lis atour d’aquel eveni-men. Emai se pousquèsseregreta de mena aqueloenquesto emé quàuqui trento ande retard pèr pousqué touca liproumié temouin, Pèire Pasqui-ni es pamens arriba à reculi lisouveni d’uno cinquanteno depersouno demié li famiho d’óuri-gino italiano istalado au fiéu disan sus la coumuno de Novo.L’autour sabié que s’anavo trou-ba à la crousado di lengo, enpassant pèr li dialèite… Mestre-javo tóuti aquéli parla e pousquèprepausa à sis entre-parlaire des’espremi segound soun biais,en dialeite d’Itàli, en prouven-çau, en italian vo en francés.Capable de recounèisse au vou-cabulàri vo à la sintàssi li marcode tóuti aquéli lengage, destour-bè lèu lou parla estrangequ’entremesclo li lengo.De-segur, uno recerco menadosus un soulet vilajoun pòu sem-bla asardouso quand se saupque de 1860 à 1980 aperaquivint-e-vue milioun d’italian quitè-ron soun païs.Coume èro mai eisa de veni enProuvènço lis Italian s’enven-guèron en noumbre, vers aque-lo prouvinço vesino.Rèn que dins lou despartamendi Bouco-dóu-Rose se n’encountavo en 1901, 96631. Vaqui

dounc perqué l’eisèmple d’unvilage en Prouvènço pòu èstresignificatiéu e faire lume sus loucoumpourtamen generau disenmigrat d’aquéu tèms emaibelèu de tóuti li tèms.Sian d'abord un pau estouna, epamens es la verita, l’enmigra-cioun italiano, franc dóu roumande Valèri Bernard, “Bagatóuni”,es óublidado dins la literaturo ela tradicioun ouralo: “Cette Pro-vence éternelle, telle qu’elle estconçue, est peuplée de Proven-çaux de souche”. Lou foulcloreprouvençau que canto laCamargo e lou païs d’Ar le,escound que la majo part disoubrié èron d’italian. “Il n’y adonc pas, de ce point de vue,d’immigrés dans l’histoire de laProvence. Seulement desnomades et des futurs Proven -çaux”.Empacho pas que Pèire Pasqui-ni anèsse emé soun libre nousmoustra la vido vidanto d’ùnid’aquélis enmigrat à Novo ausiècle XXen. Tres tèms sèmblonbèn marca - avans 1918,em’uno enmigracioun ecounou-mico, - de 1918 à 1945, emé deretour au païs, e pièi uno nou-vello enmigracioun poulitico disóupousant au facisme - de 1945à 1980, emé un ralentissamende l’enmigracioun. Partèntd’aquelo istòri evenemencialo,l’autour s’en vai espepidouna liparla en famiho. Li parla disespous, l i dis enfant, lou jod’aquéli parla, la balanço

d’aquéli parla valènt-à-dire, dia-lèite italian, patoues prouven-çau, italian e francés, coume separlavo entre éli e coumes’escambiavon li lengo entre ligeneracioun.En deforo dóu fougau, li mémiparla s’en van pèr carr iero,Pèire Pasquini li presento dinsla vido proufessiounalo, “Le tra -vail est un lieu essentield’apprentissage du provençalou du français, qui fonctionned’une façon moins nette quel ’ é c o l e ”, emai dins la soucietanouvenco. Se i’agué pas jamaiuno coumunauta italiano àNovo, se n’en pòu descriéurepamens uno mai vo mens vir-tualo dins ço que l’autour ié dislou moumen coumunautàri. Lou chapitre “Pratique etconscience des parlers” adus àl’evoulucioun lenguistico un pas-sage que pèr Pèire Pasquinis’estiro sus tres generacioun -“la première accomplissantl’effort initial, et ne réussissantque rarement à s’arracher entiè -rement à la langue originelle. Latroisième est dans la situationinverse, où seules des traces decette dernière peuvent subsis -t e r ”. Li proumiés enmigrat par-lon à la mesuro de si besoun, satoco es la coumunicacioun sim-plo e prenon lou lengage quecounven. Es aqui que l’autourrescontre li parla “estrange”,quand se ié respond en parlantd’uno enmigrado “Je comprendsrien du tout parce qu’elle parle

ni italien ni français ni proven -çal”. S’encapo de-bon uno mes-cladisso di parla, acò à dousdegrad : “Le premier dénote uneconfusion de deux ou t ro islangues permettant toutefois depercevoir un sens et laissant laplace à une inter-compréhen -sion large. Le second est beau -coup plus déconcertant et nepermet ni de comprendre ni desavoir quelles langues sont enjeu”.À grand ranfort d’eisèmple,l’autour estalouiro aquéli parlaestrange mai tambèn mescla.Lou prouvençau resquiho invou-lountarimen dins la fraso italianoe vice-versa.De mai s’aviso, que li Prouven-çau e lis enmigrat passon ensènau francés emai si caminfuguèsson esta diferènt. Pèire Pasquini trobo, pièi, àbessouna aquél i par la emél’imaginàri. De segur, la mescla-disso di parla levo i loucutour lacounsciènci memo de la lengo.Sabon plus soulamen noumasoun par la n imai aquéu del’autre. I’es necite de coumpre-ne e de se faire coumprene epas mai.Mai venguè pièi lou tèms ountel’enmigrat s’aviso, éu, que sounparla es pas lou vertadié, unpau coume li prouvençau quedison que soun patoues es paslou vertadié prouvençau. Lanoucioun de nourmo s’es ven-gudo istalado pèr entrepacha lique se countentavon de pratica

un lengage. Uno nourmo quetoco li tres lengo de Novo; email’escrit, coume un barrulaire,arribèsse tant lèu pèr escafaaquéli parla perdu dins l’ima-ginàri de si loucutour.Lou darnié chapitre “Les parlerset l’intégration” vèi s’acaba louproucessus d’integracioun,ounte li generacioun se tanconsus soun degrad poussibled’assimiliacioun lenguistico.E l’autour de souligna quequatre generacioun après sou-bro que la memòri di noum eregreto que pas ges de tradi-cioun ouralo aguèsse trasméslou recit di proumié tèms d’ista-lacioun en Prouvènço, e quepas rèn aguèsse eisista pèrnouta aquéli parla mesclaqu’èron pamens la lengo d’unocoumunauta.Acò l’endraio dins uno aventuroimaginàri ounte un Maestrale àl’image de Mistral sarié vengusauva aquel italo-prouvençauque se poudrié nouma ritalian.“À travers la f ict ion, on voitschématiquement l’institutiond’une langue nationale grâce àla mise en place d’une hégémo -nie culturelle”.Basto, Pèire Pasquini a descu-bert la diversita dins l’istòri diparla de Novo, e nous fai cou-nèisse un fa de soucieta quecoustejavian sènso se n’avisapèr pas dire sènso se n’en sou-cita.Li dous cènt pajo drudo d’aqueloubrage eisemplàri se podongaire mai resumi, li fau legi esaboura plan-planet, esperaspas mai....

B. G.

L’autourPèire Pasquini, agrega de filou-soufìo e istourian, ensigno àMarsiho e à z’Ais. Es respoun-sable d’un seminàri sus “LaNation” au Coulègi internaciou-nau de Filousoufìo. Es l’autourdóu libre “Les Pays des Parlersp e r d u s ” publica en 1994;Escriéu dins touto meno derevisto, d’istòri vo de lenguistico,que siegue en francés vo enlengo d’Oc.

- Des immigrés au croisementdes langues - Un libre de 200pajo, fourmat 14X22, costo100F se pòu croumpa vers l’edi-tour “ Trabucaire ” 2 rue Joyd'Arnaud. 66140 Canet-en-Roussillon. Tel: 04 68 73 17 66.Se trobo en librarié.

L i b r a r i é .

11 .

Des immigrés au croisement des languesLou lengage italo-prouvençau de Novo

La vilo de Nimes, fièro de soun fiéu Andriéu Chamson, ié counsacrè uno flamo journado,lou Dimècre 30 de nouvèmbre, à l’óucasioun dóu centenàri de sa neissènço. Aquéucoulòqui souto la presidènci dóu proufessour Felip Joutard (malurousamen empacha) sedebanè en presènci de la fiho de l’escrivan, Frederico Hébrard, que dóu matin au vèspreencantè lou mounde pèr si souveni e si raconte.Miquelino Cellier, proufessour de letro à l’IUFM de Mount-Pelié, parlè dóu roumancié edi “suites”, partissènt li rouman en dos meno: li que soun liga à la durado e tocon liCeveno e li Camisard e li que soun liga au tèms e tocon soun engajamen.Lis istourian Patric Cabanel de l’Universita de Toulouso e Cecilo Duret de Paris presen-tèron l’ome engaja de l’entre dos guerro e dóu Front poupulàri, l’escrivan que refusè depublica souto lou gouvèr de Vichi au contro de Sartre o Giono.Aguère, iéu, lou plasé de presenta lou pouèto prouvençau, autour dóu recuei Louramas de pin negre, pouèto gardian e mistralen de la grand saco. Segne Debant counservatour ounouràri dis Archiéu dóu Gard e rèire presidènt de l’Aca-dèmi de Nimes, parlè d’Andriéu Chamson mèmbre d’aquelo Acadèmi e dono Debantcap direitour dis Archiéu Naciounau e respounsablo dóu Castèu d’Esperan à Sant Gile(ounte soun recata li micro filme) parlè d’Andriéu Chamson counservatour dis Archiéunaciounau.

Un tour coumplet de l’ome e de soun obro que faguè reviéure l’escrivan, lou paire defamiho, lou cevenòu e lou proutestant; uno journado que Miquelino Cellier l’avié ourgani-sado de man de mèstre e que fuguè digno de l’ome que voulié ounoura. La Coumunode Nimes tambèn faguè bèn li causo e “l’annado Chamson” s’acabo dins un fiò d’artifice.

AtualitaDevèn nouta que li rouman d’Andriéu Chamson qu’avien quàsi tóuti dispareigu di libra-rié, coumençon de tourna parèisse. Ansin li tres rouman: Roux, le bandit, Les hommesde la route e Le crime des Justes, recampa à la debuto de l’estiéu souto lou titre “Suitecévenole” e tant lèu abena van tourna sourti un segound cop. La Tour de Constance eLa Superbe (rouman camisard) soun esta tourna edita en libre de pòchi e Le chiffre denos jours (autobiougrafìo) es à mand de parèisse tambèn, e d’autre encaro que li pou-dès trouba dins tóuti li librarié.Miquelino Cellier nous proumés pèr lou mes d’abriéu uno biougrafìo de l’autour e loufelibre Ramoun Crouzet de l’Escolo de la Tour magno vèn de revira au prouvençau Tresdiscours au desert, 1935, 1954, 1955.

Peireto Berengier

Coulòqui Chamson à Nimes

Page 12: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

L’Amelo de Phyllis

De tóuti lis aubre fruchau, n’i’a belèu gesde mens groumand que l’amelié ; taucoume la ferigoulo, quente terren quesiegue ié couvèn: li garrigo, li rode seca-rous vo li endré peirous, ounte de copsèmblo que rèn pòu veni, rèn pòu greia.L'amelié cren uno souleto causo, la fre epamens à Nime flouris au mes de janvié.Se cuerb de flour subre-tout à la debutodóu printèms, e si fueio venon un pau maitard.Se dis que soun noum latin “amygdalus”ié vendrié dóu grè : “Amuqué, escarto”,dóumaci soun bos e lou meseioun desoun fru soun plen d’escarto.

La legèndo

Aquéu proumié riset de la naturo ispirè igrec uno toucanto istòri. Phyllis, fiho deLycurgue, rèi de Traço, amavoDemophon fiéu de Thésée; Demophondeguè parti pèr la guerro e proumeteguèà Phyllis de reveni lèu lèu. Pamens, li jourpassèron sènso lou vèire reveni. Se cre-sent abandouna, Phyllis se tuè e fuguèchanjado en un amelié i branco nuso. Àsoun retour, Demophon enlacè lou pegede l’aubre, e tant lèu se curbiguè de fuèioe de flour.

Un pau d’Istòri

Lis escrivan dóu tèms passa, nous disonque l’amelié nous es vengu de Grèço ede Traço. Pèr acò belèu, Catoun l’ancian,que vivié gaire de tèms après Jèsu-Crist,apelavo l’amelo “Nose de Grèço, nosetraciano” e apoundié, que l’aboundànci diflour de l’amelié, èro uno bono marco pèrli recordo fruchalo.Vergéli nous parlo d’aquelo cresènço dinsde bèu vers latin.

Flouresoun e culido

La recordo dis amelo que coumenço aumes d’avoust, se perseguis enjusqu’aumes d’óutobre segoun li varieta. Aquélisoun proun noumbrouso emé pèr li clas-sifica lou cruvèu (tendre vo dur) la tene-soun en òli, la coulour, la formo e l’ama-run. Pèr garda uno perfeto oumougenei-ta, li diferènto varieta soun jamai mescla-do. Chascuno se counèis:L'abelano a lou cruvèu fresinous e soungoust ramento aquéu de l 'avelano.L'amelo cacho-dènt, elo, a lou cruvèutèndre. La caneto se presènto pounchudoe primacholo. La coutelouno a cruvèèu dimai dur un pau pouchu i dous bout, sounfru es round e carnau. La Materouno esuno vaireta d'ameloun un pau tèndre, tènsoun noum d'aquéu que la cultivado louproumié dins l'encountrado de z-Ais.L'amelo mouliero porto bèn soun noumemé soun cruvèu tendre. La pessegaudosarié folo. La princesso, bèn-segur, esuno amelo fino. Dins lis amelo d'aquelovarieta marcado pèr la finesso trobanencaro la pistacho e la sultano.En francés li mai couneigudo porton d'àu-tri noum. “La Non Pareil” es recercadopèr soun aparènci estetico ; “La Mission”pèr sa sabour douço; “La Carmel” es lamai utilisado en pastissarié.Mai pèr tout lou mounde i 'a que dosmeno d'amelo, l'amaro e la douço.Se l'ameloun se pòu manja verd, la majopart dis amelo se laisson un pau seca.Dins de bono coundicioun de 3° à 5° eméuno umideta de 65% à 75%, l’amelo pòuse counserva tres an.

Óurigino.

Óuriginàri d’Asìo Centralo, lis amelo, cul-tivado à l’ouro d’aro, sarien la resulto del ’evoulucioun d’uno espèci sóuvajo“Prunus ulmi-folia” que vendrié de Chinoanciano. À-n-aquelo epoco represetavouno mounedo d’escàmbi de grandovalour sus la routo de la sedo. Au fiéu

dóu tèms, li culturo s’espandiguèron aupounènt pèr veni vers li païs mieterranounte l’amelié fuguè tant cultiva pèr soungoust que n'en fasié uno bono biasso maitambèn pèr soun òli trasparènt e sedous,ideau pèr l'assabourun di plat.

L'amaro

Tradiciounalamen, l'avèn di, se comtodos meno d’amelo. L’amelo amaro, recer-cado pèr si prouprieta tòssico, es un paumai pichoto e soun meseioun es mai durqu’aquéu de l’amelo douço. Se dis queDiscoride, cirourgian, dis armado deNeron fasié estat de soun utilisacioun pèrtua li reinard.D’un biais mens radicau, proutegirié libevèire envetera contre l’embriagadisso.

L'emplé dis amelo

Emé li figo seco, li rasin sec e lis avelano,lis amelo fan partido dóu mai poupulàri didessèr prouvençau, “Li quatre mendicant”en referènci i coulour dóu bourras disordre mendicant (Doumenican -Franciscan - Carme e Augustin).Se trovo l’amelo dins la fabricacioun dóunougat e de la perlino. Intro tambèn dinsla coumpousicioun di dragèio vo di calis-soun de z’Ais de Prouvènço. De tout biais fai partido de la cousinomiejournalo à travès de receto classicocoumo “lou canard sauta is amelo”, “latroucho is amelo”, “lou creissènt is amelo”e mai mai.En entié lis amelo soun proun souvèn uti-lisado dins la fabricacioun de pan, gafo,cookies, estènt d’uno grando coumpatibi-leta de sabour.Lis amelo grasihado, de goust un pau maifort van bèn dins li pastissarié au chou-coulat, au cafè vo au caramèu.Dins tóuti li païs soun à la baso d’espe-cialita culinàri, en entié vo escrachadodins la cousino chineso, dins li coundi-men, dins li sausso, dins la cousino india-no o perso, vo encaro dins li pastissariéourientalo.Sènso óublida l’òli d'amelo qu'es toujourapreciado pèr assaboura lis ensalado,mai sèr tambèn en cosmetoulougìo, faide bèn à la pèu, tant soulamen s'endevènlèu rànci.

La Culturo.

La Franço a praticamen abandouna laculturo de l’amelié. L’Espagno, elo, n’enrecolto chasco annado cinquanto milotouno, e lis Estat Unis dous cènt milotouno. La Franço n'en fai veni vint milotouno, soun en majo part d’amelo desru-cado. À l’ouro d’aro, s'assajo de bouta aupoun uno meno d’amelié que flouririé unpau mai tard pèr evita la jalado.

Li Benfa medicinau.

Sourgènt de vitamino e de minerau,l’amelo countèn de “thiamine” (vitaminoB1) de la riboflavino (B2). Aquéli dos vita-mino an un role maje dins la trasfourma-cioun de la nourrituro en energìo e sounrole es essenciau dins la founcioun mus-culàri e la santa de la pèu. Aquèu sour-gènt es coumpleta pèr la vitamino (E-antiossidèn pèr la prevencioun di malau-tié cardiaco) calcium, magnesium, fosfo-re, ferre, zinc. Lis amelo soun de mairicho en fibre e acide gras mono-ensatu-ra. Aquelo darniero paricularita n’en faiun nutrimen de trìo dins un regime “hypo-cholestérolémiant” 30 gr d’amelo esl’equivalènt de 170 Kcal.

Quàuquis espressioun

- Quand l’amelié flouris en marsamé lou sa , ié fau ana;mai, quand flouris en febrié, Ié fau ana ‘mé lou panié.

- Pèr Sant JanL’amelo à la man.

- Legissès Lou Rampèu i cachai red’amelo;Acò li fara rire e lis amusara;E de mai, sènso peno, acò lis estruiraE diran en degun d’entre éli: Jan-L’amelo!

- Au mes de febriéFlouris l’ameliéS’es pas lou premiéSara lou darrié

-A Sant JanL’amelo à la man-A la MadalenoL’amelo es pleno.

A cana lis amelo. (gauler les amandes).Desbloua, descacala, descacalagnaescaloufa, peia lis amelo (écaler lesamandes).Cacha lis amelo (casser les amandes).Cruvèu d’amelo (coque d’amande).Nougat d’amelo (nougat d’amandes).Laurié-amelo (laurier -cerise).Trenco-amelo (enfonceur de portesouvertes);Marchand d’amelo amaro (chevalierd’industrie).Sian coume uno amelo (parfaitementsain).Li miolo gascouno an lou quiéu d’amelo.Toujour dins lou Tresor, Mistral nous disque dins mai d’un caire coume à Berro aurepas de Nouvè, après avè manja lisamelo, li cruvèu soun espandi dins lichamp pèr espera uno grando recordo.

Li qualificatiéu d’amelo.

Amelo douço, amelo amaro , amelo encruvèu , amelo cachado , amelo duro ,amelo fino , amelo tendro , amelo dedamo , amelo secarano, amelo pounchu-do, amelo à tres caire, amelo redouno,amelo bessouno, amelo ensucrado, bes-souno miejo-abelano.

Quàuqui receto

Lou Nougat.Receto simplo e sabourouso, s’agis d’unomescladisso de sucre e de blanc d’iòubacela pèr avé uno pato souplo e aerado.Ié fau mescla de mèu, tout acò vai couireau ban-marìo. La pasto ansin óutengudoes leissado à seca. À pau pres dos ouro,après se ié boutara lis amelo espelucadoe grasihado e de “pistacho”. Aquelo pre-paracioun dèu refresca e durci dins uncadre de bos tapissa de pan azyme.Restara à la coupa à la formo souvetado.À n’aquelo receto bèn segur vendras’apoundre lou biais de faire de chasquefabricant.

Troucho is amelo.Pèr quatre persouno, fau, adounc, quatretroucho de 200 gr. - 80 gr d’amelo efilado- un vèire de la - un vèire de farino - 10cuié d’òli d’óulivo - un citroun - sau epebre.Vueja li pèis, li lava e lis eissuga dins unlinge.Vresa lou vèire de la dins un tian, sala,pebra, espandi lou vèire de farino susuno fueio de papié aluminium. En segui-do trempa li troucho dins lou la, pièi dinsla farino.Sus lou fìo dins uno grando sartan, vueja8 cuié à soupo d’òli d’óulivo, quouro escaudo faire daura li troucho en li virantdelicatamen pèr pas lis esclapa, pièi beis-sa lou fìo pèr li faire couire plan-planet 10minuto.Dins uno autro sartan, faire grasiha lisamelo dins un pau d’òli d’óulivo, 4 vo 5minuto.Li troucho soun aro cuecho, li pausa deli-catamen dins un plat caud, lis arrousaemé l’òli de cuecho, pièi i'espandi dessuslis amelo. Decoura en mai de roundellode citroun e poudès servi.

Liquour d’amelo amaro.Dins 75 cl d’aigo ardènt, bouta uno bonopougnado d’amelo amaro, leissa macera40 jour, pièi filtra.Faire un sirop emé 600 gr de sucre e lamita d’un litre d’aigo, vueja l’aigo-ardèntapoundre 2 gr de safran pèr la coulour,se pòu apoundre tambèn un bastoun devaniho o de sucre vaniha. Tastas sènsovous empaga.

G. Ugueto

. B i a s s o

. 12

L'amelo de Phyllis

Page 13: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Seguido dóu mes passa.

Dins tout, de Laborde e Marquis,tre lou 14 de nouvèmbre, fan estudia liprouceduro de detai que councernissonlou sabourdage previst dins li mesuropermanènto e se demandon ço que faranlis Alemand. I’avié ges de precedènt enourmalamen lou minutage previst èrolou seguènt:

- à l’ouro H: evacuacioun dóu grosde l’equipage e recampamen dis colo desabourdage.

- H + 10 : debuto de l’óuperacioun.- H + 20 : duberturo di couquiho di

coundensaire.- H + 30 : redutour degaia au calu-

mèu. Pauso de detounatour e cargo dinsli pèço d’artiharié.

- H + 50 : decoupo di paret estan-co.

Au toutau, entre 1ouro 1/2 e 2 ouroèron necito pèr sabourda un bastimen dela grandour d’un crousaire en sachèntque falié evacua l’equipage.

23 de nouvèmbre:Abrial vesito lou camp retrancha de

Touloun e assajo de faire moudifica liplan de sabourdage de tau biais que libastimen coulèsson dre dins l’estigançode li pousqué pièi recupera après la libe-racioun esperado, mai de Laborde faióupousicioun.

Aprenon aquéu jour d’aqui queDakar s’es fin finalo raligado is Alia. LisAlemand, segur que soun encagna e queli cap loucau soun pressa pèr lou quartiégenerau d’endraia l’ataco decisivo controlou camp retrancha de Touloun.

Lou 25 de nouvèmbre:Lis Alemand ajuston li darrié detai

de l’óuperacioun. Lou generau Hausser,n’es lou respounsable. Lou generau VonFunk coumando la 7° panzerdivision dela Wehrmacht. Pèr l’aviacioun, es lougenerau Sperle e l’amirau Weber pèr laMarino.

Dos coulouno blindado soun previs-to pèr founsa avans l’aubo sus Touloun,l’uno coumpausado de la 7° panzer ed’elemen de la 10° panzer, l’autro pèr unbataioun de la divisioun SS Das Reich.

Lou bataioun Wertzel dèu rintra pèrl i por to nord de l ’arsenau: l i portoMalbousquet, Castigneau e la porto prin-cipalo. Sa toco, es li batèu en gardienagee dins li formo de radoub. La segoundocoulouno (lou bataioun Heilbron) dèu arri -ba pèr lou pounènt e rintro pèr la portodicho dóu camin de ferre e la pirouteinìo.La coulouno a la cargo de s’apoudera diforço de grand mar, amarado i pountounde Milhaud.

Un autre group aura la cargo des’apoudera di fort en dessus de Touloun:lou Faroun e lou Grand Sant-Antòni.

Lou role mage es reserva aubataioun de la Divisioun Das Reich q u edèu arriba pèr lou nord-est, desparti entres group:

- Un group dèu neutralisa à 4 ouro1/2 eisatamen lou Fort Lamalgue ountese tèn l’amirau Marquis.

- A la memo ouro un segoundgroup se dèu apoudera de l’arsenau disous-marin au Mourihoun.

- Un tresen group se dèu gandivers la Grosso Tour à l’intrado de la rado.D’enterin uno coulouno que vèn dóu pou-nènt dèu óucupa la tourado de Sant-Mandrié e barra l’intrado de la rado ountedevon istala d’artiharié pèr tapa la sourti-do.

L’aviacioun dèu larga de minomagnetico emai, en principe, li bastimende guerro siguèsson desmagnetisa.

Lis Alemand soun inferiour ennoumbre, aperaqui 6000 e li Francés unvintenau de milo. Autambèn tablon qu’encas de resistanço imprevisto di Francés si

troupo se repleguèsson. Touloun sariéalor aclapado pèr de boumbardamen del’aviacioun e l’artiharié.

Tout èro lèst leva de la Marino. Limarin devien servi de guide e Webers’estimavo que miés val ié de marinqu’aguèsson d’esperiènci pèr s’óupausa imesuro de sabourdage.

L’armado es seguro que l’óupera-cioun Lila sara pas qu’uno simplo prou-menado. L’amirau Weber es pas d’aquelavejaire e reclamo un pau mai de tèmsafin que la Marino posque recampa lisefeitiéu necite. Es uno di causo pèr quelis Alemand capitèron pas. Van dispausa,au moumen de l’ataco que de dous cèntdès marin, óuriginàri d’aiours de dragourde mino. Dous cènt dès marin pèr néutra-lisa uno floto de trento bastimen arma de20.000 ome!

Weber manco soun cop pèr retardaencaro l’óuperacioun, l’armado es seguroqu’un apareiage de la floto es encaropoussible. Fin finalo tres Alemand soula-men serviran de guide i coulouno ale-mando de tras Touloun e l’arsenau: louliò-tenènt de veissèu Albrechtt, sounsecretàri e soun caufaire!

Pèr s’apoudera d’un cuirassa, lisAlemand dispausaran de cinquanto sour-dat, vinto cinq marin e dous óuficié! Maila counsigno di troupo, se lou sabourdagea coumença, es de manteni lis equipageà bord de tau biais que siegon óubliga detout arresta se volon pas coula e sautaemé si bastimen.

Lou 27 de nouvèmbre, es l’enva -sioun.

La capitado dóu plan alemand, es-à-dire la preso de la floto sènso degai,i’es necite la néutralisacioun proumié del’amirau Marquis au fort Lamalgue e del’amirau De Laborde sus l’E S t r a s b o u r gau pountoun Milhaud.

Pèr néutralisa li coumunicacioun lisAlemand an coupa li cable telefouni quemenon à Touloun ço qu’empacho li dife-rènt poste de gendarmarié sus li naciou-nalo que menon à la vilo. Li gendarmo anni poste de radio ni fusado d’alerto.Assajaran d’alerta Touloun en mandantde gendarmo à motocicleto e meme àvelò! Es lou cas dóu cap de posted’Ouliéulo que vòu avisa que i’a de càrrialemand sus la routo en direicioun deTouloun.

Au contro, degun pòu avisa del’arribado dóu bataioun Das Reich que segandis vers lou Fort Lamalgue e louMourihoun. Lis Alemand arribon emé cinqminuto d’avanço sus l’ouràri previst, à 4ouro 25 davans la porto dóu FortLamalgue.

L’óuficié de gardo que realiso pas

trop ço que se passo duerb la porto à laproumièro injouncioun: l is Alemanddemandon de vèire l’amirau Marquisd’urgènci e soun mena dins soun aparta-men. Bonur qu’en passant davans lacambro de soun ajoun, l’amirau Robin,aquest es reviha e bonodi uno ligno mari-no noun coupado pòu avisa lou majourgenerau dóu port que jais à la prefeituromaritimo, l’amirau Dornon:

Les Allemands occupent Toulon;c’est la prise par la force!

L’amirau Marquis es fa presounié.Teouricamen, es meme trop tard pèrcapita lou sabourdage. Es 4 ouro 40, litroupo que devien s’apoudera di basti-men devrien èstre aqui dins l’arsenau e 11/2 ouro, au mens, èro necite pèr capitaen plen.

Mai la 7° panzer es en retard!Autambèn quand l’amirau Dornon

sono Guérin, cap d’estat-majour de deLaborde, tout parèis calme dins l’arsenau.De Laborde sono alor Robin au FortLamalgue mai aquéu d’aqui ié respondque pòu pas parla e la counversacioun escoupado.

A 4 ouro 47, de Laborde largo loubrande-bas generau e fai atuba li fiò: maies pancaro l’ordre de sabourdage. A laprefeituro maritino, Dornon capito d’avisaVichi pèr lou cable Marino.

Au Fort Lamalgue, lis Alemand anpas capita d’identifica lou centrau de tras-messioun e lou persounau de service alou tèms d’alerta tóuti li poste de couman-damen que depèndon de l’amirauMarquis; mai, de segur, s’agis d’alerto enoun de l’ordre de sabourdage qu’a pasqualita pèr lou douna.

De Laborde chancello encaro pèrourdouna aquéu sabourdage. Urousamenque lis Alemand cercon soun camin dinsl’arsenau. Ges de resistanço lis a retardabord que lis ordre soun d’espargna lousang. Lou persounau i porto nord del’arsenau a cerca pamens de gagna unpau de tèms, un desenau de minutoavans d’alanda grand li porto.

A 5 ouro, De Labordo se resigno dedouna l’ordre de sabourdage quouroapren que li porto nord de l’arsenau sounpassado. Despièi uno ouro Marquis espresounié au Fort Lamalgue.

L’ordre es alor tramés de countùnipèr radio en tóuti li bastimen de la Floto.

Li sous-marin au Mourihoun

Vous ramentas que lou bataiounSS èro à l’ouro, éu, e qu’uno de si cou-louno èro cargado d’aganta li sous-marinsitua à l’arsenau dóu Mourihoun. Degun

èro pas avisa de l’arribado de la coulounoe, bonodi lis acioun pèr la retarda i dosporto de l’arsenau dóu Mourihoun, lisous-marin saran pas aganta sencèr ed’ùni meme se poudran escapa. Mai, ai-las! la mage part di souto-óuficié-mariniépasson la niue à terro dins de caserna-men e auran pas lou tèms de raliga lisous-marin que van apareia en catastro-fo.

Es proumié, la Casabianca emél’Herminier, bord que tóuti sis óuficié pas-son la niue à bord.

La sourtido de la rado es pas unpichot afaire qu’en mai dis Alemand qu’anistala l’artiharié de cade coustat de lapasso, de l’aviacioun que boumbardo elargo de mino magnetico e di sous-marinalemand rampela à la sourtido pèr faireempache dins lou cas que la floto voudriéparti, i’a uno barrado lóugièro que copo ladarso dóu Mourihoun pièi, just à l’intradode la rado, un ret anti-sous-marin emé sifielat de metau manoubra pèr un remour-caire.

Es la V é n u s que founso dins louproumié barrage, e la Casabianca pòuansin passa sènso proublèmo. Pamens,lou coumandant de la V é n u s cerco pasde parti mai soulamen de se sabourda aularge, ço que capitara. La colo de laVénus tournara à terro dins uno barquetoà la ramo! Bonur que lou patroun dóuremourcaire que manobro li fielat anti-sous-marin coumprèn lèu la situacioun eduerb lou barrage pèr le issa f i la laCasabianca.

Casabianca e Vénus soun seguidodóu M a r s o u i n que quàuqui jour pus lèu,s’èro esvasi d’Argié en escapant i grena-do de la floto angleso.

Iris es lou quatren sous-marin; souncoumandant es pas à bord, aparèio lousegound. Lou sous-marin escapo degaire i boumbo; raligara pièi Barcilouno eparticipara pas à la fin de guerro.

Rèsto encaro lou Glorieux que louvènon just d’acaba de radouba; tóuti lisouficié soun à bord; aparèio souto un flotde ballo tirado pèr lis Alemand sus louquèi, uno partido de la mestriso a pas loutèms de mounta à bord. Escapo i boum-bo, i mino e manco de coula pièi encauso d’uno marrido manobro. Fin finalo,capito bèn e arribo à-n-Argié.

Laval assajo de roumpre lou sabourdage!

A 4 ouro e miejo dóu matin, Lavalreçaup còpi d’uno letro d’Hitler destinadoà Pétain e vai encaro assaja de tout fairecala. Aquelo letro esplico ansin lou copde forço de Touloun:

J’ai du me résoudre le 11novembre 1942, à occuper la côte méri -dionale de la France dans l’espoir d’ame -ner par là un éclaircissement de la situa -tion intérieure de votre pays. Ce n’est pasl’Allemagne qui a déclaré la guerre à laFrance et à l’Angleterre. Malgré une vic -toire unique dans l’histoire du monde, jen’ai rien fait qui pût blesser l’honneur dela France.

Vous savez, monsieur le Maréchal,que toutes les assertions qui ont étérépandues du côté anglais ou américaincomme quoi l’Allemagne voulait s’empa -rer de la Flotte française sont de puresinventions ou des mensonges délibérés.Les gens qui ont intérêt à la guerre enFrance ont réussi à ruiner la collabora -tion.

(…) les généraux et amiraux fran -çais ont failli à leur parole d’honneur àl’égard d’organismes allemands un grandnombre de fois

I s t ò r i .

13 .

Lou sabourdage de la floto à Touloun

Seguido e fin lou mes que vèn

counta pèr l’Amirau Jorge Martin

Page 14: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Seguido dóu mes passaE coume l’Adelino mandavo la man pèracampa soun vièsti de garçounet, mous-su lou priéu ié faguè:- Noun, noun, bouto ta raubeto , degunnous veira car saran de retour avansl’aubo primo.- Alor parten plus? faguè Janetoun,renouso, tout en se revirant pèr cerca loupaquetoun de la pichoto.Pecaire! Fuguè pas longo la teleto à faire.D’enterin que moussu lou priéu s’èro agi-nouia davans soun lié pèr faire sa courtopreguiero dóu matin, un P a t e r e unCredo, l’Adelino emé l’ajudo de Janetoun,avié passa la simplo raubeto, s’èro unpau alisca sa cabeladuro, e èro lèsto àparti que tout bèu just moussu lou priéus’aubouravo en se signant.Li vaqui tóuti tres dins la carriero estre-cho, escuro, torto, pèr se ié guida e pastusta dóu nas contro li muraio, falié espin-cha amount en l’èr e se dirigi segound ladraio que fasié entre li dos téulisso, loucèu estela.Sourtiguèron dóu vilage pèr la porto diBourgado e prenguèron la draio di gipie-ro.L’Adelino ausavo rèn dire mai, entre elo,se demandavo ounte la menavon à lamesso, car foro dóu vilage, i’avié ni glèisoni capello ni lou plus pichot ouratòri.E caminavon toujour dins la negro niue, lichamp èron vaste e tranquilas. De roussi-gnòu cantavon au founs di coumbo,quàuqui chin de granjo que japavon detèms en tèms, li machoto que fasienchou!, lou cri cri de quàuqui grihet dins litalus dóu camin, èro tout.Quand i’aguè un moumen que caminavoncoume acò sènso muta dins lou sournecampèstre, l’Adelino pousquè plus se tenie demandè:- Es liuencho la glèiso?- Se parlo pas! faguè Janetoun, renouso.- I’anan arriba moun enfant, diguè planplan moussu Randoulet.E quitèron la draio batudo di gipiero eprenguèron uno draiolo estrecho quemountavo sus lou mourre dóu Castelan eié poudien camina que l’un après l’autre.Moussu Randoulet passavo davansJanetoun, venié darrié l’Adelino quecaminavo entre éli dous. La mountadoèro rudo, la draiolo bourdado de grandclot de ginèsto flourido qu’embaumavo ed’agarrus que pougnien. E dóu mai esca-lavon, dóu mai la draiolo èro estrecho edóu mai li clot de ginèsto e lis agarrusèron aut e sarra. Venguè un moumen quefauguè, emé li man, escarta li broundo ese poungne lou visage pèr passa. Maitout d’un tèms, lou camin fenissié e arri-bavon davans un bouissounas que sour-tié di rouino d’uno jasso abandounadoque n’en restavo quàuqui pan de muraioe em’ un recantoun de téulisso.Èro acò la glèiso?Sus un bard ounte li pastre d’antan dou-navo la sau à l’avé, i’avié un cire atuba eà l’entour de pàuri femo agenouiado equàuqui païsan de l’enviroun pregavonen esperant moussu lou bon priéu Ran-doulet que venié aqui, chasco niue, iédire la santo messo.En vesènt arriba moussu lou priéu, uno divièii femo agenouiado avié vite tira desoun panié sarradis, uno mouleto de vin,uno lesco de pan blanc e un got aut sussoun pèd qu’avié pausa sus lou bardounte vanegavo la flamo dóu cire.Aquelo pèiro ounte l’avé avié pres sau desiècle de tèms èro l’autar dóu sant óufice.Es aqui que moussu Randoulet, envirou-na d’aquéli bràvi gènt, reculi pïousamen,diguè la Messo de Nosto Damo d’Avoust.E fuguè sa Janetoun, fauto de clerjoun,que la serviguè.Piè i , quand la messo fuguè d icho,amoussèron lou cire e chascun sènso

brut, tournè dins soun mas o sa cabano.Just alin, sus li crespihoun de la mounta-gno, l’aubo primo fasié coume uno veloblanco quand moussu Randoulet, Jane-toun e l’Adelino rintrèron dins soun ousta-loun e se recouchèron pèr espera loujour.Oh! aquéu jour tant desira tant esperaanavo enfin lusi pèr l’Adelino. Es aquéujour que moussu lou priéu i’avié proumésde la mena gousta vers la Patino, ié pas-sarien touto la miejo journado, parlariensegur de proun de causo, mai subre-toutde Pascalet. E rèn que de ié pensa, acòboutavo un baume dins lou cor de l’Adeli-no, qu’es pas de dire.Tambèn, pousquè plus se rendourmi,veguè crèisse l’aubo à travès de la vitro.Ausiguè lou proumié riéu chiéu chiéu didindouleto dins lou nis, ié veguè adurre laproumiero becado, pièi lou proumié rai desoulèu que daurè lou bard de téule de lagenouveso. Tout acò l’esgaiavo; maii’avié quicon pamens que la fustibulavo:vesié eilas sus la taulo lou faudau deJanetoun gounfle, plen de quaucarèn ques’esplicavo pas. S’èro bèn avisado qued’enterin, moussu lou priéu avié di li dar-riéri preguiero de la messo, Janetouns’èro aubourado e avié fa lou tour, sènsorèn dire, di pàuri gènt qu’èron aqui age-nouia, mai la bravo chatouno s’èro pasrevirado e avié pas vist ço que fasié. Arovesié aquéu faudau plen. Quau saup çoqu’acò poudié bèn èstre!Pecaire, lou sachè lèu.

Chapitre XVIIUn sóudard

de la Republico

Au proumié ramejage di dindouleto, Jane-toun s’èro vite vite levado de sa cadiero,e avans que moussu lou priéu la veguès-se, avié desnousa soun faudau, e sènsose douta que l’Adelino l’espinchavo, sedespachavo de n’en sourti un bèu panblanc, un saquetoun de liéume, uno pas-tèco e uno fiolo de vin. Mai tout acòs’estremavo pas dins la paniero o dinsl’armàri sènso brut. Moussu lou priéu quel’ausiguè tarabasteja ié faguè coume acòdóu founs de soun arcovo:- Siéu segur qu’avès mai fa la quistoaujourd’uei?- Vous fai bon dire à vous, qu’avès paslou soucit de bouta l’oulo sus lou fiò!- Vous aviéu bèn di, Janetoun, de rèndemanda à-n-aquéli bràvi gènt, que sounpaure coume Jòbi.- Paure! Paure! Sias bèn plus paure,vous! Pode pamens pas vous faire lasoupo de caiau!Moussu Randoulet rebequè pas. Au boutd’un istant, se levè e recitè soun breviàricoume à l’acoustumado davans la fenès-tro emé li dindouleto ramejarello qu’anavoe venien, e fasien d’oumbro sus sounlibre e sus sis espalo, que semblavo dese ié pausavo dessus.Faguèron qu’uno couleto dins la matina-do, pièi partiguèron, moussu lou priéu el’Adelino, em’ uno biasso garnido pèr lacabano de la Gàrdi.Quento joio! Quento joio pèr la pichoto.Anavo enfin passa d’ouro de tèms emé laPatino! Ié semblavo que sarié emé sounPascalet!... E pièi, chifravo, cercavo dinssoun esperit coume poudrié faire pèrsecouri aquelo pauro femo qu’avié toutbèn just un tros de pan negre e dur pèrs’abarri elo emé soun Pascau.Dóu moumen que Janetoun, l’avarassose n’avisavo pas, avié pres li tres escutdins la pòchi de sa raubeto e s’èro dichode li douna à la Patino avans de s’enreveni. Acò èro pas grand causo, segur,

tres escut! mai tambèn lis ajudarié unpau, aquéli pàuri gènt dins li marrit jourde l’ivèr. E pièi èron pas siéu, aquéli tresescut! Èro soun Pascalet que lis aviégagna, rèn de plus juste que revenguès-son à soun paire e à sa maire.Acò disènt, l’Adelino avié bèn escoundulou pichot tresor dins lou pounchoun desa vèsto e partié emé moussu lou priéu,touto ravido de la bello journado qu’ana-von passa e de la bono obro qu’anavofaire.Quau se sarié di jour de fèsto? Li gèntèron à soun travai di champ coume àl’acoustumado. I’avié plus ges de campa-no dins li clouchié, plus ges de capelandins la clastro, plus ges de messo, plusges de vèspre à la glèiso! Tambèn ensourtènt dóu vilage, moussu lou priéu el’Adelino travessèron lou quartié dis ieroounte touto la poupulacioun, ome e femo,esgarbaia au grand raias dóu soulèu,picavon soun blad. Mai coume moussuRandoulet èro un d’aquélis esperit largque s’escalustron pas pèr un mancamen icoumandamen uman de la glèiso, acòl’empachè pas de dire bonjour en tóutiaquéli travaiadou e de ié demanda se loutravai se fasié bèn e se li garbo rendien.E tóuti de ié respondre poulidamen eamistousamen, emai fugèsse plus lamodo de l’apela moussu lou priéu, maisimplamen lou citouien Randoulet.Pamens passèron vite au mitan de toutaquéu mounde atravali. Falié pas tropleissa desvisaja la pichoto abihado engarçounet. Se degun enjusqu’aro l’aviérecouneigudo, quand n’avié que s’èrondemanda quau poudié bèn èstre aquéugarçounet reculi pèr lou citouien ci-devans priéu de Malamort. Meme quecoumençavo à courre de brut: n’aviéqu’afourtissien qu’aquel enfant èro loufiéu d’un emigra, d’autre afourtissienqu’èro un bastard dóu vice-legat! Maicoume degun sabié rèn de segur sus

soun comte, tóut i le issavon courrel’aigo...Lou bon priéu e l’Adelino arribèron à lacabano de la Gàrdi au gros de la calour.Atrouvèron la Patino emé soun Pascauóucupa à batre peréu sa recordo de blad.Pecaire! La maigro recordo! Avien ges deterro, éli, noun avien que li quàuqui pou-gnado glenado dins lis estoublo dis un edis autre, ço que li perdris, li fournigo e laratugno i’avien leissa! Batien aquéli quàu-qui gleno sus la roco lisco, de davans sacabano, pecaire! Avien meme pas de fla-gèu pèr faire aquelo obro, picavon eméço que i’avié toumba souto la man: louvièi Pascau emé soun bastoun e la Pati-no emé soun esclop!Pàuri gènt! Falié vèire coume avien siuende pas leissa perdre un gran d’aquéublad rous que li gisclavon dis espigosouto li cop de bastoun e li cop d’esclop!S’un gran sautavo un pau l iuen dóupichot eiròu, li vesias tóuti dous se ié trai-re dessus à quatre piauto, lou rambaia,coume s’avien culi un gros courchoun depan, e lou remetre au moulounet.E la Patino que vesié courre l’auro ecoumprenié lou sourrire de pieta queneissié sus lou visage de moussu loupriéu, tóuti li cop qu’elo emé soun ome,se tirassavon coume acò pèr lou sòu, pèrrambaia un gran esvarta, fasié en bran-dant la tèsto:- Que voulès, pèr de gènt paure coumenautre, un gran es un gran!- Es pièi uno pieta , diguè moussu loupriéu, de vèire que d’ùni coume vautrecourron après un gran de blad, quandd’autre n’an de garbiero espetaclouso,auto e pounchudo coume lou clouchié!- Eh bèn! moussu lou priéu, replicavo laPatino, reflechissès bèn: aquéli nàuti gar -biero di riche d’ounte soun vengudo,d’ounte lis an tirado?...

. F u i e t o u n

. 14

La Terrour BlancoTèste prouvençau inedit de Fèlis Gras

Seguido lou mes que vèn

- Massimilian de Ropespierre -

Page 15: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Quau denegara que l’O.M. fai paspartido dóu patrimòni marsihés eprouvençau ? Quau denegara quetout ço que se raporto à l’O.M. espas causo publico ?Ansin s’esprimavo lou journalisto es -pourtiéu de La Provence, lou 2 dedesèmbre passa dins soun editou-riau. Sènso faire escorno à nòsteisami Martegau o Istren, soun passeis equipo que pèson dins l’esperitdei gènt, pas mai qu’aquélei deCano o de Niço , au levant de nostoregioun. meme se leis Eigloun deNuma Andoire, fa de tèms d’acò, ancouneissu soun ouro de glòri.I’a tambèn l’equipo de la Principautadóu Mounègue?Verai, jogo dins lou Champiounat deFranço de Proumiero Ligo coumo vadirien nòsteis ami de l’autro man deiPirenèu. Verai tambèn qu’un raportóuficiau dóu Gouvèr de noste bèuPaïs leissè entèndre, fai gaire,qu’aquelo Principauta se dounavod’èr emé de paradis que, pèr èstrepas artificiau dóu biais baudeleren,s’embarrassavon pas trop de saupred’ounte venié l’argènt que s’amou-lounavo au pèd dóu famous roucas.Verai encaro que la famiho princierofai lou bonur d’uno certano presso àsensacioun e que de cop, lei malurde sei princesso fan ploura Margot. Mai vous parlarai subre-tout dóu bonDóutour Jan-Louvis Campora, omede fisanço dóu Prince Reinié e desoun fiéu Aubert, tóutei dous afougade baloun. Regno en mèstre sus ladestinado de soun equipo, meme sel’avejaire dóu jouine prince se dèu

d’èstre entendu. Fai quàuqueis an-nado d’acò, la reclamo que flourissiésus la camiseto dei jougaire, vanta-vo lei merite d’uno marco d’òli indus-trialo de Libìo alor que lou braveCourounèu Khadafi fasié lou lié dóuterrourisme internaciounau, tout acò,segur, pèr un bon paquetoun de dar-dèno. Mai proche, engajè FabianBarthès, que s’èro gagna la Coupod’Europo emé l’O.M. en li prepau-sant un salàri net d’un milioun loumes. Lou clube marsihés pouguèpas segui e l’equipo dóu Mounèguevenguè Champiouno de Franço.Troubè soun mèstre que Manches-ter United, lou clube lou mai richedóu mounde li óufrigué puèi un pontd’or! Es aqui que se fau parla dóurescontre dóu 7 d’abriéu passa. À lapauso, après que lei jougaire se si-guèsson un pau charpigna sus louterren, e que s’entournavon au ves-tiàri pèr un quingenau de minuto,s’escambièron quàuquei pastissounque la vitimo majo n’en fuguè l’Ar-gentin Gaillardo, de l’equipo moune-gasco que venié tout bèu just de sefaire metre un cartoun rouge pèr l’ar-bitre. Fuguè la panico mai lou re-scontre, pamens reprenguè e s’aca-bè pèr la vitòri de l’O.M. De retour au siéu, soun quàuqueijougaire de la Principauta que pour-tèron rancuro en justìci contro l’entri -naire ajoun de L’O.M. Cristòu Gal-tier, rancuro que, puèi, soun estadolevado. E la fin de sesoun arribè: louMounegue, Champioun e l’O.M quesauvè just just sa plaço au dintrede... l’elèi.

Venguè alor lou tèms dei mudamen.Pèr lou jouine Peter Luccin, óuri-ginàri dei Caillols à Marsiho e coun-sidera coumo un dei grands espèrdóu foute-balo francés, l’afaire èroquàsi fa, e devié signa au Mou-negue tant coumo lou gardaire Pora-to que n’en venié e un autre jougaireSebastian Perez.Es à-n-aquéu moumen que lou Pre-sidènt Campora e subre-tout louprince Aubert, drapa dins sa digneta,decidèron que se poudien pas aculid’arlèri tant coumo élei. Pamens fa-guèron uno eicecioun pèr lou bravePorato bord qu’èro adeja vengu enPrincipauta, coumo doublié de Bar-thès, e qu’èro pas completamencountamina pèr soun passàgi à Mar-siho! Ah! Que malastre! Dins la gàbidóu Mounegue, se prenguè tant debut couioun que l’entrinaire n’enmetè un autre à sa plaço.Perqué touto aquelo istòri entrel’A.S. Monaco e l’O.M.? Es que sianlou 20 de desèmbre e que, dins dosouro, se van rescountra un cop demai e que, vist lou classamen deidos equipo, se pòu dire malur auvincu emai que, à respèt dei sòu de-gaia per l’un tant coumo l’autre, quel’argènt fa pas lou bonur!Vounge ouro manco un quart, l’O.M.que ris, lou Mounegue que plouro elou brave dóutour Campora que vabessai perdre lei quàuquei péu que lisoubravon sus lou su. S’acò li adusié un pau d’umelita,bessai qu’aurié pas tout perdu!

Jan Fourestié

E s p o r t .

15 .

Lou Presidènt, lou Prince e la Bono Mèro!

A B O U N A M E NNoum: …………………………………………………………………………………

adrèisso: ……………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

* abounamen pèr l’annado, siegue 11 numerò: 150 F

** abounamen de soustèn à “Prouvènço d’aro”: 200 F

C.C.P. Prouvènço d’aro n° 2 796 81 R Marseille vo chèque à : "Prouvènço d'aro"

- Abounamen - Secretariat - Edicioun -

Tricìo Dupuy, 18 carriero de Beyrouth. Mazargo. 13009 Marsiho

- Redacioun -Bernat Giély, “Flora pargue”, Bast.D - 64, traverso Paul, 13008 Marsiho

Iscripcioun à la Coumessioun parità-ri di publicacioun

de prèsso: n ° 68842

Direitour de la publicaciounRedaciounBernat Giély.

“Flora pargue”, Bast.D64, traverso Paul, 13008 Marsiho

Direitour amenistratiéuTricìo Dupuy,

18 carriero de Beyrouth, 13009 Marsiho

Secretariat [email protected] htt://www.cieldoc.com

htt://www.prouvenco-aro.com

Dessinatour: Gezou

Coumitat de redacioun:

Ugueto Allet, Marc Audibert,

Peireto Berengier, Laureto Chauvet,

Jan-Marc Courbet, Tricìo Dupuy,

Lucian Durand,Brunoun Eyrier, Ivouno Jean, Gerard JeanJan Fourestié

Francis Vallerian.

Empremèire:"La Provence"

Centre Méditerranéen de Presse

248 avengudo Roger-Salengro,13015 Marsiho.

Prouvènço d'aro

Lou jo-councours d'Ivoun Gaignebet

Pèr gagna lou councours faudra respondre, jus-te, à tóuti li questioun, avans lou 20 dóu mes demars sus uno carto poustalo mandado à:

“Prouvènço d’aro” 18 Carriero de Beyrouth - Mazargo.

13009 Marsiho.

Lou gagnant reçaupra "E pamens lis estiéu fu-guèron bèu" lou rouman de Jan-Bernat Bouéry.

Questioun dóu mes de janvié

Fragonard

Nascu lou (1) à Grasso. Soun pichot-noum es(2). Coumènço de travaia à 14 an encò d’un (3).Pièi es aprendis à la seguido de dous pintre fa-mous(4-5). Davero lou proumié pres de pinturo,quant a d’an? (6). En 1756 fai un viage à (7). Ounte restara (8) an.De retour es amourous d’uno di gràndi balarellode l’epoco (9). Uno celebro favourito (10) ié pas-sé coumando d’un decor pèr soun castèu de(11). Es l’óurigino d’un tablèu (12).Se marido en (13) emé (14). Auran uno fiho (15). Un recevèire dóu Clergié de Franço (16) ié passècoumando pèr que pintèsse uno Dono sus uno(17), butado pèr un (18) e éu falié que siguèssedins un endré ounte ié sarié poussible de vèìre licambo e mume mai!Tres tablèu di mai couquin :- Uno dono sus un lié, li cambo nuso, jogo em’ uncadèu (19).- Uno dono sènso vièsti, sus un lié, s’amuso em’un angeloun, tenon tóuti dous uno (20).- Uno fremo e un ome forço amourous, sarra l’uncontro l’autre, soun darrier uno porto (21).Fai lou retra d’un grand escrivan, filousofo (22).A traversa li tempèsto de la Revoulucioun, gairedardena, mai sènso auvàri di gréu. Defunto lou(23).

Responso de nouvèmbre

1 - 1545. — 2 - Jan Meynier d’Oppède.3 - 3.000. — 4 - 18 an, 20 d’abriéu.5 - 1559. — 6 - Castellano.7 - Richiéu de Mauvans. — 8 - Antòni. 9 - Draguignan. — 10 - Pau.11 - 1561. — 12 - Perrinet Parpaille.13 - Aurenjo. — 14 - Catedralo.15 - Parpaillot. — 16 - 156217 - Ais. — 18 - Tourves19 - Barjòu. — 20 - Comte de Tende.

Lou bèu gagnant: Miquèu Portelli

Avèn souvènt di tout lou bèn que pensavian dis estù-di lenguisti de segne Jan Lafitte e de la revisto Ligam-Di -g a m . Dins lou numerò foro serìo de nouvèmbre 2000,segne Lafitte, mèmbre de l’IEO e dóu Felibrige, espelucola situacioun e li raport atuau. Vai ansin que se sian avisaque segne Laffitte, un cop de mai a resoun, emai acò fa-guèsse pas, forço fourçado, un grand plasé. D’efèt, notoemé judice la countradicioun de nòstis estatut felibrenque dison tout au cop l’egalita de tóuti li dialèite e fan unoplaço especialo au prouvençau mistralen. Segne Lafittenoto que coume la Coustitutcioun de la Republico, l’esta-tut dóu Felibrige a soun article 2:

La langue officielle du Félibrige est la langue de Mis -tral et tous les actes officiels seront rédigés dans cettelangue, telle que définie dans les œuvres mistraliennes, àl’exception des actes officiels des Maintenances qui pour -

ront être rédigés dans la langue de l’endroit. Chaque Fé -libre a la liberté, ceci dit, d’employer le parler d’Oc qui luiplait d’écrire et de l’écrire de la façon qui lui convient lemieux. E d’apoundre: La fidélité à Mistral, c’est bien; maisen faire le prétexte de la domination de son parler surtous les autres “parlers d’Oc” est la négation même del’ouverture aux autres, tolérés comme parlers locauxsans valeur officielle au niveau de l’ensemble d’Oc. Com -ment justifier alors le combat contre l’article 2 de laConstitution qui laisse lui aussi à chacun la liberté d’écrireet parler la langue qui lui plait dans son usage privé? (…)

E pan sus lou bè! Acò nous pareissié naturau. Ié ve-sian pas maliço mai, aro, es l’ouro de ié chifra e de se de-manda se vendrié pas d’aqui lou desequilibre dins lounoumbre de mèmbre de cado Mantenènço…

P. B.

L'article 2 ? - Lou segound

Page 16: 0 PAJO 01/152 - copie - CIEL d'Ocamb una presentació moderna i una maquetació profesional (fixeu-vos que hi ha fotos en color a la primera i la darrera plana…) ben lluny dels fulls

Acò, lou sabian prounmai n’en sian que mairefourti en ausissèntcade jour li novo à la TVo en legissènt journau erevisto. Vous parlarai pas aquidi jouine que s’estoufonpèr “s’amusa” e ié lais-son la vido. Es pulèu liparènt que faudriéplagne… Ame miésvous parla de bèsti edóu nescige dis ome.

Lis ourse

Es dins la revisto Sur les tracesdu Panda* qu’avèn après labono novo: l’ase de deputa diPirenèu, segne Bonrepaux,qu’avié demanda de muda lispàuris ourse eslouvène cargade repoupla la mountagno e derestabli l’equilibre, capitè pas.Lis àutri deputa soun esta prounsena pèr coumprene mounteèro lou bon sèns. La presèncidis ourse es mai qu’acetadodins li Pirenèu Atlantico, es sou-

vetado e li pastre e froumagién’en fan un article de publicitaque se soun avisa que lou frou-mage fa “au païs dis ourse” sevendié miés… Adounc, ges deresoun que la presènci disourse sieguèsse un empachedins l i Pirenèu centralo. Lipastre d’aqui an que de s’asatae d’èstre pas mai niais que lid’eilà. Gardaren nòstis ourse.

Li bouquetin

Ai-las, uno bono nouvello essèmpre acoumpagnado d’unomarrido. Es ansin qu’aprenenqu’à la debuto de l’an, lou dar-rier especimen de bouquetin dela meno especialo di Pirenèudispareiguè. Ges de felen, èrolou bèu darrié. Sian pèr jamairevèire aquéli bouquetin, levad’un miracle de la sciènci.Saupre se dins quàuqui 150 mi-lioun d’annado un saberu re-viéudara pas un quicon d’aquelopauro bèsti pèr lou faire reviéuree se multiplica? Poudèn pantaiaque coume la baterìo retrouba-do dins de cristau, noste bou-quetin es pas perdu à jamai…

La casso

Mai dins lou nescige l’ome ajamai avera la branco dis aucèu!Aro es l’Europo que dito sa lèi.Sian pas contro, proun que l’Eu-ropo siegue euroupenco e passoulamen nourdico. Vole direque li lèi, emai siguèsson ditadopèr Brusselo, podon pas èstreuniformo. Lou jacoubinisme deParis lou refusan, lou de Brus-selo parié. Se voulèn pas japa àNiço quouro tiron la co à Paris,coume s’es di, riscan de mordrequand la tiron encaro mainaut… Ansin di lèi sus la casso que fantalamen rena li cassaire. Es pasque ié doune resoun e amariéubèn que li cassaire francés se-guiguèsson li mémi reglo que lisautre. I’a pamens quicon à direpèr eisèmple sus la tiero disaucèu proutegi. Proutegi unoespèci que disparèis, vai bèn.Mai disparèisson pas de pertoutparié. Vai ansin que li courmou-ran, fai quàuquis an, avien cou-lounisa li gorgo de l’Ardècho ede mant uno ribièro, en fasèntdisparèisse tout lou peissun del’endré. Vai ansin qu’es enebide tuia li tourtouro. D’acord pèr

li tourtouro de passo, mai quedire di tourtouro establido enplen dins tout lou miejour, quevous assucon de si ròutòutòu edegaion li recordo? Que dire encaro de la casso dicorb, enebido e qu’aro, dins liPirenèu, es éli que tuion de cen-tenau de canard qu’an pas rèndemanda. Verai que trobon plusà manja d’abord que pèr bènfaire, avèn supremi li descargo.Mai li canard soun pamens pasabarri pèr li courpatas.

Es belèu parié pèr li gabian queli faudra “recicla” quouro barra-ren pèr de bon la descargo de laCrau. Ounte anara aquéli milias-so de gabian, gabieto e àutri ga-bianoun emplumassa de blancquouro troubaran plus sa pitan-ço? Foundran dins la reservo deCamargo o bèn se vendranprouvesi sus li taulo di peissou-nièro dóu Port Vièi?

Sabèn plus quefaire. Voulèn tout mestreja en secresènt de n’en saupre mai quela naturo. Soulamen, pèr l’ouro,tout se torno contro nautre.Sarié belèu lou moumen o jamainoun de pensa serious, sènsose referi is eleicioun venènto e i

voues que se podon… envoula!

Peireto BerengierWWF- France, World WifeFoundation, BP 210, 76410Cleon.

. E d i c i o u n

. 16

Li Cougourden

Journau publica emé lou councours

dóu Counsèu Regiounau Prouvènço-Aup-Costo d'Azur

e mai dóu Counsèu Generau

di Bouco-dóu-Rose

e tambèn dela coumuno de Marsiho

de Gerard PhavorinGézou, alias Gerard Phavo-rin, lou dessinaire umouristide Prouvènço d’aro vèn desourti uno nouvelle bèndodessinado: Li Coucourden. Gezou laisso vuei souncraioun acerbe de prouven-çau en lucho, pèr nous pour-gi un raconte en bendo des-sinado de la vido vidantod’un vilage pitouresc: L o uPlan di Coucourdo , ountelou drapèu sang e or floutejoau plus aut de sa tourre.Aqui descurbèn un nouvèuGezou, enaussa pèr sounimaginacioun fegoundo. Ei-cello autambèn dins la cari-caturo risarello que dins lacroucado sutilo de l’atualita.Gerard, avié adeja edita encoulabouracioun emé Jan-Glaude Rey “Le dessin poli-tique moderne en Provence”en janvié 1999, "Li Coucour-den" s'endevèn soun se-gound oubrage.A-n-aquelo escasènço avènenfin pouscu rescountraaquel ome discret, pau-par-laire, replega dins soun en-gèni, que viéu liuen de saProuvènço pèr de resounproufessiounalo e famihalomai que rèsto un aparaire dela lengo coume avès pouscuvous n'avisa emé lou dessinmesadié que pourgis aujournau Prouvènço d'aro.Despièi la creacioun dóumesadié es resta fidelamen

dins la chourmo atravalido,lou craioun en man, en mili-tant d’un biais mouderneemé si dessin trufarèu.Bernat Giély, tóuti l i mesdins soun editouraiu,s'acoumpagno dóu dessinde Gezou, soun de coum-pan coumplice pèr ilustral’atualita prouvençalo e per-fèndre jacoubinisme parisen.À mai de milo kiloumètre l’unde l’autre, aquésti dous car-dacho de longo dato se re-trobon toutjour en coumu-nioun d’esperitpèr lou grandbonur di legèire de Prouvèn-ço d’aro.Poudèn rapela que nosteami Gezou ilustrè tambènl’obro de Batisto Bonnet“Varlet de mas” e lou rou-man poulicié de Jan-MarcCourbet “Proujèt Frederi”.Vuei, aquelo nouvello bèndodessinado qu'adus à chascopajo uno istòri nouvello, dinsl’esperit de Gaston la gaffe,se debano dins lou vilajoundóu Plan di Coucourgo, bènsegur l’estiéu emé li cigalo,lou gardo-campèstre e sisestrangié de passage. I’a dejouine e de mens jouine, derenaire, d’istòri un pauesoundudo, de cournage...tout bèu just coume dins livilajoun...Lis atour maje se dison Mar-cèu Bedigas e sa mouiéNourino. An un drole, Boufè-

ti, pas maigre, e de vesinTòni Galejaire e Zeto emé sipichot Benezet e Estel loproun farcejaire. Tout aquéu bèu moundebarrulon, fan de pinturo, depermenado, de casso...La vesito dóu vilage vai vousencanta, croumpas lèu loulibre.

Pèr la sourtido d’aquestobèndo dessinado, lis Edi-cioun Prouvènço d’aro faranuno signaduro lou dimenche28 de janvié 2001 à parti de10 ouro 30 à l’Auberge duManoir de Pouzilhac dins louGard.Sias tóuti counvida pèrl’aperetiéu e la signadurodóu libre. Lis ami de Gezouié faran quàuqui coumpli-men e poudrés vous fairededicaça soun libre.Uno taulejado amistadousoseguira la signaduro. Li quesouveton rèsta au repas,vous demandan de vousfaire marca lou mai lèupoussible. Lou repas se de-banara à l’Auberge du Ma-noir - Routo naciounalo 86 -30210 Pouzilhac, entre Re-moulins e Bagnòu de Cezee es tras qu’eisa de trouba.Lou repas es à 140 F. Vousproumetèn que vous coun-gustaren que la bello Danyl’aubergisto es uno cousinie-ro de proumiero.

Pèr se faire marca, mandalou chèque à Prouvènçod’Aro - 18 Carriero de Bey-routh 13009 avans lou 20 dejanvié.

Tricìo Dupuy

Li Coucouden - BD de 80pajo, cuberto en quadri-croumìo au fourmat 21x29 -120 F + 20 F de port - isEdicioun Prouvènço d’Aro

18 Carriero de Beyrouth13009 Marsiho.

Sian, de cop que i'a, madu…