Պ Ա Շ Տ Օ Ն Ա Կ Ա Ն Ա Մ Ս Ա Գ Ի Ր

Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ո Ւ Թ Ե Ա Ն

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Յ Ս Ր Բ Ո Յ

է Ջ Մ է լ ճ Լ Ծ Ն Ի

Դ - 1- ւ т է - յ > ъ- г2003

2003 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ ԺՌ 155

ԲՈՎԱ՜Ն Ղ-ԱԿՈՒյԹ-ՑՈՒ՜ե

Հ Ե Ղ Ի Ն Ե Մ Կ Ր Տ Չ Յ Ա Ն - Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յնՀ ա յո ց Կ ա թողիկոսի ա յցը Հա րա վ ա յին Ռ ուսա ստ ա նի թ ե մ ..................................3

հ ա յ ր ա պ ե տ ա կ ա ն կ ո ն դ ա կ ն ե ր ե վ օ ր հ ն ո ւ թ ՜յ ա ն գ ր ե ր

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնՈակը Ա րթոտ Բ ա ղրյսւնին «Ս . Գրիգոր Լուսավորիչ» շքա նշա նովպարգևատրելու մա սին.............................................................................. չօ

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդակը Ա րթոտ Բա հա տ ոտ յա նին «Ս . Գրիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նովպ ա րգևա տ րելու մ ա ս ի ն ........................................................................................................ լ շ

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդակը Արման Բ ա հա տ ոտ յա նին «Ս . Գրիգոր Լուսավորիչ» շքա նշա նովպարգևատրելու մա սին.................................................................................... ....

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդակը Գ ոհա ր Գ ա սպ ա րյա նին «Ս . Սա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նովպարգևատրելու մա սին.................................................................................... լ 6

Հայրապետական գնահատություն..................................................................... 18

Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կաթողիկոսը«Ս . Ս ա հա կ — Ս. Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րեց

երգչուհի Գ ոհա ր Գ ա սպ ա րյա նին և նկարիչ Հա կոր Հ ա կ ո բ յա ն ի ն ...................19Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հա յո ց Կա թողիկոսը

Երևա նի Ս. Գ րիգոր Լուսավորիչ Մ ա յր եկեղեցում «Ս . Ներսես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րեցքուվեյթ ա բնա կ բա րերա ր Կիրակոս Գույա մշյսւնին ................................................... 21

֊ՔԱՐՈԶ1սՈ ՄԱԿԱՆ

Տ . Ե զնիկ եպ իսկոպ ոս Պ ետ րոսյա նի քա րոգը'խ ոսվա ծՍ. էջմ ի ա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մատուցված Ս. Պ ա տ ա ր ա գ ի ն .......................22

Տ . Ի գնա տ իոս ա բեղ ա Մ ա լխ ա սյա նի քա րոզը'խ ոսվա ծ Մ ա յր Տա ճա րում Ս. Ա ստ վա ծա ծնի հղությա ն տոնինմա տ ուցվա ծ Ս. Պ ա տ ա ր ա գ ի ն ..........................................................................................25

Տ . Ն երսես ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ոզա պ ա լւա նի քա րոզը խոսվա ծՍ. էջմ ի ա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ս. Պ ա տ ա ր ա գ ի ն .......................28

Տ . Օ շա կա ն վա րդա պ ետ Գ յուլգյուլյա նի քա րոզը'խ ոսվա ծ

1 5 6 Ժ Բ է ջ մ ի ա ծ ի ն

Մ. էջմիա ծնի Մ ա յր Տաճարում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գի ն . . . 30

Տ Սիոն եպիսկոպոս Ս դա մյա նի քա րոզը խ ոսվա ծՍ էջմիա ծնի Մ ա յր Տաճարում Ս. Ս տ եփ ա ննոս նա խ ա սա րկա վա զի

տոնին մատուցված Ս. Պ ա տ ա ր ա գ ի ն ------- ■ • ■ • ՚ ’ .........................................32Տ Գհսակ արքեպիսկոպոս Մ ուրա դյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ

Ս. էջմիածնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պա տ ա րա գին . . . 34

ՊԱՏՄԱ - ԲԱՆԱՍԻՐԱԿԱ՜Ն

Ն վ ի ր վ ո ւմ է Նարեկի գրության 1000-ամյակին

Ք Ն Ա Ր Ի Կ Տ Ե Ր -Դ Ա Վ Օ -Յ Ա Ն - Գրիգոր Ն ա րեկա ցու զրուցա պ ա տ ում

վարքի ա ղ բ յո ւր ն ե ր ի ց .............................................................................. ■................................. 36ՀԱ Կ Ո Բ -Ք 6Ո Մ Ե ՑԱ Ն - Հա յրա խ ոսա կա ն ա ստ վա ծա բա նությա ն

արձագանքները Ն ա ր ե կ ո ւ մ ......................................................................................................43Վ Ա Ր Ա Գ Ն Ե Ր Մ Ի Ս Ց Ա Ն -Ն ա ր ե կ ա ց ո ւ «Մ ա տ ե ա ն ի » քնա րա կա ն հերոսը . . 54

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Ա Բ ԵՂ Ա Հ Ա Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Յ Ա Ն - Ն ա րեկը X X I գա րիգ ո ր ծ ն ա կ ա ն ա ստ վա ծա բա նությա ն տ ե ս ա ն կ յո ւն ի ց .......................................................................................................62

Հրապարակումներ

Վ Ա Ր Դ Ա Ն Գ Ր Ի Գ Ո Ր 6 Ա Ն - Ղուկաս Կստ նեցի Կա թողիկոսինամակները Շահ ամիր Շահամիրյանին ու նրա հ ա ր ա զա տ ն ե ր ի ն .............. 67

Ս Ա Ն Ղ Ր Ո Բ Ե Հ Բ Ո Ւ Դ 6 Ա Ն - Խ որեն Մ ուրա դբեկյա ն Ա մենա յն Հ ա յո ց

Կա թողիկոսի ա նդրա նիկ կոնդակը ...............................................................................76Խ որեն Ա Մ ուրա գբեկյա ն Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի

Հա յրա պ ետ ա կա ն ա նդրա նիկ կ ո ն դ ա կ ը ....................................................................... 78Խ Ա Չ Ի Կ Ս Ա Մ Վ Ե Լ Ց Ա Ն - Կոմիտասը և «Ս իփ ա նա քա ջերը » ........................... 83Կ Ո Մ ԻՏԱ Ս Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ ֊ Սիփաեա ք ա ջ ե ր ը ............................................................. 86Ա Զ Ն Ի Վ Մ Ո Վ Ս Ե Ա Ց Ա Ն ֊Ն ո ր վ ե գ ա կ ա ն հրատարակությունը

հայ մանրանկարչության մ ա ս ի ն ......................................................................................91

ՄԱՅՐ ԱՕ-ՈՈՈՒՄ ԵՎ Թ-ԵՄԵՐՈՒՄ

Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կա թողիկոսի ձեոամբ օծվեցՏավուշի մարզի Ոսկեվան գյուղյւ Ս. Գ ա յա նե եկեղեցին .................................. 93

Գ իտ ա ժողով'նվիրվա ծ Ն ա ր ե կ ի ն ..........................................................................................94Ուխտի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Գեղա րքունիքի թեմի

ա ռա ջնորդա կա ն տ եղա պ ա հ Տ . Դ երենիկ վա րդա պ ետ Դ ա վ թ յա ն ը . . . . 97 Ուխտի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Կ ա լկա թա յի հա յոց հոգևոր հովիվ

Տ. Օշական վա րդա պ ետ Գ յո ւ լգ յո ւ լ)ա ե ը ............................................................................97

______________________________ ԷՋՄԻԱԾԻՆ___________________________ Ժ Բ 1 5 7

Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Ա րգենտ ինա յի հա յոց

թեմի ա ռա ջնորդ Տ . Գիսա կ արքեպ իսկոպ ոս Մ ո ւր ա դ յա ն ը .......................................... 98Հոգեհա նգիստ Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմ իա ծնա մ ............................................................ у9

Սա ղա նում ա շխ ա տ ո ղ օդա չուներն իրենց երա խ տ ա գիտ ությունըհա յտ նեցին Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ին ......................................... ю о

Ա ղքա տ ությա ն հաղթա հւսրմա նր նվիրվա ծ խորհրդակցությունՄ ա յր Աթոռ Ս. է ջ մ ի ա ծ ն ա մ .............................................................................. 100

Վ ա րդա պ ետ ա կա ն թեզերի պա շտպ ա նությանՄ ա յր Աթոռ Ս. է ջ մ ի ա ծ ն ա մ ..................................................................................

Տ . Արմաշ վա րղա պ ետ Ն ա տ ա ն ղ յա ն .................................................................................. յ 0 շՏ . Եղիշե վա րղա պ ետ Ա վ ե տ ի ս յա ն ...................................................................................... 103

Ս. Ստ եփ ա ննոսի տոնին Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիա ծնա մձեռնա դրվեցին 17 նոր ս ա ր կ ա վ ա գ ն ե ր ....................................................................... Ю4

Ս. Ս տ եփ ա ննոսի տոնին Ս նա նի Ս. Ա ռաքելոց եկեղեցումտ եղի ունեցա վ դպրակւսն ձե ռ ն ա ղ ր ա թ յո ւն ................................................................Ю8

Ամերիկայի Արեւևյնան թեմէն ներսԸնղունե|ութիւն ի պ ա տ իւ Ամերիկայի Ո ւղղա փ ա ռ Եկեղեցւոյ

ա ռա ջնորդ Ա մննա պ ա տ խ Տ . Հերմա ն Մ ե տ ր ո պ ո |ի տ ի ......................................109

Ամերիկայի Արեւմտեան թեմէն ներսՏէր եւ տիկին Ճ1:գ Գ ա [ա յճեա ն կր պարգեւա տրա են

«Ս . Գ րիգոր Լուսաւորիչ» շ ք ա ն շ ա ն ո վ ....................................................................... 110

Շա բա թ ա կա ն |ոտ եր Ա ռա ջն ո ր ղ ա ր ա ն 1:ն ....................................................................... 1 11

Ը՜եԴ -Ո Ւ Ն Ե Լա Օ-ՑՈՒ՜Ն՜ՆԵՐ Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո ՒՄ

Վ եհա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Հա մա շխ ա րհա յին Բա նկի

Գ ործա դիր տ նօրենների խորհրդի ա ն դ ա մ ն ե ր ի ն .....................................................Л 4

Հա նգիստ Տ . Մ եսրոպ արքեպ իսկոպ ոս Ա շ ճ յա ն ի .........................................................115

Ե կեղեցա կա ն բեմ. | ո տ ե ր ......................................................................................................... յ 17

Ցա նկ «էջմիսւծին»ա մսա գրում 2003 թվա կա նի ընթացքումտ պ ա գր վա ծ նյութերի ..................................................................................................... ....

“ Э ч м и а д зи н ” оф и ц и ал ьн ы й ж у р н ал Э ч м и ад зи н ск о го К а то л и к о сат а . . 143“Е^ЬгшасЫп՛’ оГЛсна! топ1Ыу օք Но1у Е1сЬгтас1гт.......................................... 147■‘ЕигЬгтайгте’՛ ог§апе օքքԽւշ! ճս Б а т ^ ё ^ е сШ сЬ гш ай /те ......................... 151

Հ Ր Ա Մ Ա Ն Ա Ւ

. Տ. ԳԱՐԵԳՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴԻ

Վ Ե ՀԱ Փ Ա Ռ Ե Վ Ս Ր Բ Ա Զ Ն Ա Գ Ո Յ Ն Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց

2003 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ Ժ Ռ Յ

՜Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՅՑԲ

ՀԱՐԱՎԱՑԻ՜Ն ՌՈՒՍԱՍՏԱ՜ՆԻ Թ-ԵՄ

Նոյեմբերի 27-30-ը Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն իր օրհնաբեր հայրապետական այցը կատարեց Հարավային Ռուսաստանի հայոց թեմ: Այցն անմիջա­

պես հաջորդում էր նոյեմբերի 26-ին, Մոսկվայի ե Համայն Ռուսիայի Պատրիարք Ա]եբսի Բ-ի հրավերով Մոսկվայամ կայացած Կովկասի կրոնական առաջնորդների4 Ամենայն Հա ­

յոց Կաթողիկոսի, Համայն Վրաստաեի Կաթոդիկոս-Պատրիստք Իլիա Երկրորդի և Կով-

կւսսի մուսողմանեերի վարչության նախագահ Շեյխ-ուլ-իսլամ Ալլահշաքյուր Փաշա-գադեի քառակողմ հանդիպմանը, որը նվիրված էր Կովկասյան տարածաշրջանում խաղաղության

ամրապնդման ն միջկրոնւսկան հանդուրժողականության զորացման խնդիրներին: Այս հանդիպումից հետո Հա յոց Հայրապետի եռօրյա այցը Հարավային Ռուսաստանի թեմ

դարձավ կովկասյան Կողովուրդների հին ու նոր բարեկամության ես մի կենդանի վկայու­

թյուն. վեհա փ ա ռ Հայրապետը Հյուսիսային Օսեթիայի մայրաքաղաք Վլադիկավկազում

իր մասնակցաթյունր բերեց Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ հայկական եկեղեցու 160-ամյակի հո­բելյանական տոնակատարությանը, Պյատիգորսկ քաղաքում, ձեոամբ Նորին Սրբության,

կատարվեց Ս. Սարգիս նորակառույց եկեղեցու օծումը:

«Դ ա րա վ որ սիրո ու փոխըմրռմաե հա րա բերություններ»

Նոյեմբերի 27-ին Ամենայն Հա յոց Հայրապետը Մոսկվայից ժամանեց Ստավրոպոլի

երկրամաս: վեհափառ Հայրապետի շքախմբում Լին Արցախի թեմի առաջնորդ Տ. Պարգև

արքեպս. Մարտիրոսյանը, Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի Միջեկեղեցական հարաբերություն­

ների բաժնի պատասխանատու Տ. Եզնիկ եպս. Պետրոսյանը, Նոր Նախիջնսւնի և Ռուսաս­տանի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Եգրաս եպս. Ներսիսյանը և Տ. Մեսրոպ աբղ. Պարսսւմ-

յաեր' որպես գավազանակիր:Մինվոդիի օդանավակայանում Ամենայն Հայոց Հայրապետին դիմավորեցին ավանդա­

կան աղ ու հացով: Վեհափառ Հայրապետին դիմավորելու էին եկել Հարավային Ռուսաս­

տանի հայոց թեմակալ առաջնորդ Տ. Մեսրոպ եպս. Մովսիսյանը, թեմի հոգևոր ղասը: Հա յ

համայնքի հոգեոր ե աշխարհիկ ներկայացուցիչների կողքին էին նան Ռուս Ուղղափառ

Եկեղեցու Ստավրոպոլի ն վլադիկավկագի հոգեոր առաջնորդ Ֆեոֆաե եպիսկոպոսը.

Ստավրոպոլի երկրամասի փոխնսւհանգապետ վիտ ա փ Միխայիլեեկոե, Պյատիգորսկի

քաղաքապետը, Հարավային Ռուսաստանում Հ Հ գլխավոր հյուպատոս Արարատ Գոմց-

յանը:Իր բարիգալստյան խոսքում Ֆեոֆաե եպիսկոպոսը մասնավորապես նշեց. «Ամենայն

Հայոց Կաթողիկոսի այցը Ստավրոպոլի հինավուրց ե ր կ ր ա ^ ա |է № ^ ^ ^ ւ յ^ ա է ոչ միայն

ուղղափառ հայ հավատացյալների, այլև Ռուս Ուղղափաո Եկւ^Նցու գավակների համար:

4 Ժ-ՌԷՋՄԻԱԾԻՆ

2003

Քիչ առաջ. երԲ ինձ հարցնամ ե^պ^տասխաեԱ^ւՕՕՕ-ամյա սիրո ես հինավուրց Հա յ Ուղղափառ Եկեղեցիների Աիջ . Ч 4 փոխըմբռնման: Այդպես եղե, է. այդպես կա ու այդպես կ լինիկ

Նորին Սրբությունը շնորհակալության հայւընեց այս ազնիվ լության համար աղոթելով Ռուսաստանի ժողովրդի բարօրության Р

եղբայրության զորացման համար: յ,ա ոհնա մեա զ' մասնակ-Հ ա շ 4 4 օ№ առավոտյան,

ցելու Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ հայկական եկեղեցու օծման

թյանը:

«Վլսւդիկա վկա զի հայոց եկեղեցին բա րեկա մությա ն ա փ ոխ ա դա րձ սիրո կենդանի վկա յություն է»4 ԳստԱզիև Բ

Հյուսիսային Օսեթիայի սահմանագլխին Vլեհшփшռ Հայրապետին դիմավորեցին հան րապետության Ազգությունների գծով նախարար Սերզեյ Տաբալովը, Մշակույթի նախա­

րար ս . Չերդժինը. Ներքին գործերի փոխնախարար Մ. Մ. Մասուլովը. Ռուս Ուղղափառ եկեղեցու ներկայացուցիչ հայր Վլադիմիրը ն Օսեթիայի մահմեդականննրի առաջնորդը:

Այստեղից ավտոշարասյունն ուղղվեց դեպի Վլսւդիկավկազ.Հայոց Հայրապետի առաջին հանդիպումը Վլաղիկավկազում Հյուսիային Օսեթիայի

նախագահ Ալեքսանդր Ձասոխովի հետ էր: Հանդիպումից հետո Ամենայն Հայոց Հայրա­պետը շքախմբով. Ալ. Ձասոխովի ընկերակցությամբ, ուղղվեց դնպի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ

եկեղեցի:Արմյանսկայա փողոցի վրա գտնվող Ս. Գըիզոր Լուսավորիչ եկեղեցին Վւադիկավկսպի

հնազույն եկեղեցիներից է, որի օծումը կատարվնլ է 1843 թ.: Ավելի քան մհկակեսդարյա պատմություն ունեցող եկեդեցին սկզբնապես փայտաշեն է եղել: Այս փայտաշեն տաճա­րում 21 տարի շարունակ իր աղոթքն էր առ Աստված բարձրացրել Թ-երեքի ափերին ար­մատներ ձգած դեոնս նոր կազմավորվող ու փոքրաթիվ հայ համայնքը: Երկու տասնամյակ

անց, սակայն, արդնն մեծաթիվ համայնքն առավել ընդարձակ աղոթատան կարիք ուննր, առավնլ ևս, որ բազմազգ Վլաղիկավկազում հայոց եկեղեցին պաշտնլի սրբավայր էր դար­

ձել ոչ միայն հայերի համար:Այն ժամանակ, 1862 թվականին. Աստրախանի հայոց թնմը, որի կազմում էր Վրսդի-

կավկազը, նոր քարակերտ եկեղեցի կառուցելու հարց է բարձրացնում: Իսկ արդեն 1864 թ. ճիշտ նույն վայրում, ուր փայտաշեն եկեղեցին էր, Սիմոնս անունով ճարտարապետը

սկսում է Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու նոր շենքի կառուցումը: Շուտով վնր է հառնում հնզանավ բազիլիկ եկեղեցին' գավիթով և զանգակատնով: Եկեղեցու կառուցման գործում

մեծ էր ավանդը Միքայել Լորիս-Մհլ|ւքովի' Լորիս Մելիբյանննր հայկական ազնվական տոհմի ականավոր ներկսւյացուցչի, որը 1860-1873 թթ. նշանակված էր М-երեքի կառավա­րիչ: Լինելով կրթական գործի մեծ ջւարազով, Լորիս-Մելիքովը եկեղեցուն կից հիմնում է նան ծխական դպրոց: Շատ շուտով եկեղեցին դաոնում է հոգևոր ու մշակութային կննտրոն:

ԴԻՄ

ԱՎՈՐ

ՈՒՄ

Ս

ԻՆՎՈ

ԴԻԻ

ՕԴ

ԱՆԱ

ՎԱ

ԿԱՅԱ

ՆՈՒՄ

ՀՅՈՒ

ՍԻՍԱ

ՅԻՆ

ՕՍԵԹ

ԻՍՅԻ

Ս

ԱՀՍ

էԼՆԱ

ԳԼԽ

ԻՆ

ՎԵ

ՀԱՓ

ԱՌ

ՀԱ

՛ՅՐ

ԱՊ

ԵՏԸ

Վ

ԼԱ

ԴԻ

ԿԱ

ՎԿ

ԱԶ

Ի

Ս.

ԳՐ

ԻԳ

ՈՐ

ԼՈ

ՒՍ

ԱՎ

ՈՐ

ԻՉ

Ե

ԿԵ

ՂԵ

ՑՈՒ

Ն

է Ն

ՎԻ

ՐՈ

ՒՄ

ԼՈ

ՒՍ

ԱՎ

ՈՐ

ՉԻ

ՏԵ

ՍԻ

ԼՔՈ

Վ

Ս.

ԷՋ

ՄԻ

ԱԾ

ՆԻ

ՀԻ

ՍՆ

ՈՒ

ՄԸ

Պ

ԱՏԿ

ԵՐ

ՈՂ

Ս

ՐՐ

ԱՆ

ԿԱ

Ր

ՎԵ

ՀԱՓ

ԱՌ

ՀԱ

ՅՐ

ԱՊ

ԵՏԸ

ՀԱ

ՐԱ

ՎԱ

ՅԻՆ

Օ

ՍԵ

ԹԻ

ԱՅԻ

Ն

ԱԽ

ԱԳ

ԱՀ

Ա

ԼԵ

ՔՍ

ԱՆ

ԴՐ

Ձ

ԱՍ

ՈԽ

ՈՎ

ԻՆ

է

ՆՎ

ԻՐ

ՈՒ

Մ

ՀԱՅԿ

ԱԿ

ԱՆ

Ա

ՎԱ

ՆԴ

ԱԿ

ԱՆ

Ո

ՃՈՎ

ՍԻ

Խ

ԱՉ

2003 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ ԺՌ 5

երջանիկ բարեբախտությամբ, թե Աստծո կամոք. Ս. Գրիգոր Լուսավորի* եկեղեցին 160 տարիների րնթացքամ, շրջանցեյով անգամ խորհրդային տարիների անաստվածության

պարտադրանքը, իր դոները միշտ բաց է պսւհե| հավատացյալների աոջե: Այսօր էլ, աննրշ- մար փոփոիտւթյուններով, կանգուն է եկեղեցին: Վերջերս բարեկարգվել է եկեղեցու շրջա­փակը: Եկեղեցուն կից կրկին գործում է կիրակնօրյա դպրոց:

Նոյեմբերի 28-ին, Վլադիկավկագի հայոց եկեղեցու 160-ամյա հոբելյանի տոնակատա­րությանը մասնակցելու ու Վեհափաո Հայրապետի օրհնությունը ստանւպա համար, այս­

տեղ էին եկել ո$ միայն Վլադիկավկագի, այլե շրջակա բնակավայրերի հայ հավատացյալ­ները:

Վեհափաո Հայրապետը շնորհավորեց բոլոր ներկաներին այս հոբելյանի առիթով'հդե- |ով իր հայրապետական պատգամն ու օրհնությունը:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի ՜Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ ՜Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ -Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Խ Ո Ս Ք Ը Վ Լ Ա Դ Ի Կ Ա Վ Կ Ա Զ Ի Ս. Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Վ Ո Ր Ի Չ Հ Ա Յ Ո Ց Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ Մ

Սիրևցյա/ եղբա յր նեբ և քույրեր,

Աստծո ողորմա ծությա մբ Մենք ա յսօր գտ նվում ենք պատմական հո՛ղում Արսննևբի եր կրի և հոգա անհուն բերկրա նքով մասնակից ենք Վրսդիկավկսպի Ս. Գրիգոր Լուսավորի} հայկական եկեղեցու 160-ւսմյակի տոնա կա տ ա րություննե ֊ րին:

Պատմությունը շւստ կարևոր տեղ է զբա ղեցնում մեր երկու վւոքր ժոդովուրդ- ների 1լյւս նքում: Մենք խ որա պ ես գնւսհւստում ենք և ա յսօր ւսնկեղծ ուրախու­թյա մբ ենք հիշատւսկում ա յն պատմական աոնջություննևրը, որ ունեցել են մեր նախնիները սկսյւպ հա յոց Արտաշես թա գա վորի ե ալանւսց Սւսթենիկ արքւսյա- ղստեր ժաման ակներից: Աոաջին դա րում երբ Ք ր իստ ոսի ւսոաքյա /ները քւսրո- զում Լին ՀայաստւսնույԼ անմիջապես նրա նց ւսշւսկերտներից Սուրբ Ավետարա­նի քարոզությունը ւսեցին ալանաց իշխ ա նները, ովքեր ա րդեն հայոց թէսգուհի ղարձէսծ Մւսթենխւի հետ եկել Էին Հա յա ստ ա ն: Նրա նք ընդունեցին քրիստոնեու­թյուն և ի սեր Ք րիստ ոսի նահաւրւսկվեցին հայոց հոդում' դա ոնա /ով Հայաստան- յս ւյց Աոաքելական Եկեղեցու աուսջին նահատա կներից' Ս. Սուքխսսյանք ընդհա­նուր անունով: Ալանների երկրում Հայ Եկեղեցու եպ իսկոպ ոսները քրիստոնեու­թյուն են քարոզեք 6-7-րղ դա րերում: Նոր ժա մա նա կներում ա վե/ի սերւրացան մեր ժողովրդի հարա բերությունները հիշաւբակներով հարուստ ա յս երկրամւս- սի հետ: 18-րդ դարից սկսյւպ հա յ ժողովրդի բա զմա թիվ զա վա կներ իրենց երկ­րորդ հայրենիքը գտ ա ն Ռուսական Կայսրությունում և մա սնա վորա բա ր'Հյուսի­սա յին Օսեթխսյում' մշտապես զգա /ով պետւսկւսն իշխանությունների հոգածու­թյունը, ոուս ե օս ժողովուրդնևրի եղբայրւսկւսն սերը:

Ի ր բա զմա դա րյա պատմության ընթացքում հւսյ ժողովրդին մեկ ա նգա մ չէ որ վիճակված է եղ ե/ ապրել հեոու հայրենիքից, ուրիշ ժոդովուրդների կողքին: Այս հյուրընկալ հողում էլ մեր ժողովրդի զա վա կները գտ ա ն իրենց նոր հայրենիքը.

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

հիմնեցին իրեէւց համայնքները' համերաշխ ю ^ ս վ ատԻ ЛЬр Հոր ' իրեսց ջանքերը բ ե ր ե թ վ երկրամասի Հ “ ? Ա է համըԱՈհա նա րՍուրյ, Գրիգորի անունով օծված այս ե կ ե ղ ,№ ■ >>Ր >I ' * ‘ Լ լ ̂աղոթքի տան ոչ միայն հայ ք ր ի ս տ ո ս ն ե ր ի այլև ճոտ ից ա ղոթք լմար. վկան էժողովուրդեերի բարեկամության. 160 տւ ւ1 ֊ ՚ Աստծո

յ բ ձ<Ա 9Կ / . . а д а ч ч ^ л № , ա ո վ է, ™ ? 1 Г Сզւսվակեերը լինելու գիտակցությունից ծնունդ առնող ւփւ' " ̂ „ „ վ ո տ դ ն ե ր իգսւնքի համակրոնակսւն արժեքներն են երաշխավորը տա) Բհամակեցությաննսզմւսզգ ու բազմակրոն ,Աշխարհի « “ ‘ ՞ ք ՞ Հ Հ Հ ՞ .

Մենք Փ ր ե ն ք , որ Վլադիկավկագի Ս. Գրիգոր Լուասվորիչ եկեղեցին ար նսւցել Է նաև վլադիկավկազի մահմեդական բնակչության հարգանքին-

Եկեղեցու օծման հոբեԱւսնի հանդիսավոր տոնակատարության սլռիթով <

ողջունում ենք Վլադիկւսվկագի բոլոր բնակիչներին և բերում ենք ա֊ ՚ բս ,պ է1ր'“ ՜ կան Մեր օրհնությունն ու բարեմաղթանքները: Ջերմորեն ողջա նա մ ենք և օրե­նում Հյուսիսային Օսեթիայի նախագահ մեծապատիվ Ա/եքսանդր Ձա սոխ ովի ւ ,

Վլադիկավկագի քաղաքապետ Միխսւյիլ Շատալովին:Հայրապետական սիրով Մեր օրհնությունն ենք բերում Հյուսիսային Օսեթիա-

յո ւմ ապրող մեր ժողովրդի բո ,ո ր զավակներին և Մեր գնահատանքը Հարավա­յին Ռուասստանի հայոց թեմի բարեջան ու քաջեոանդ առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Մովսես եպիսկոպոս Մովսիսյանին: Հայաստանյայց Աոաքելական Եկեղեցու Հա­րավային Ռուսաստանի թ եմ հայրապետական Մեր այցը մեծագույն խնդության աոիթ պարգևեց Մեզ: Բա րերա րն Աստծո կամոք այսօր արժանա ցա նք մասնակիդ էինելու հայոց դա րա վոր այս եկեղեցու օծման հոբե/յանսւկան տոնին:

Սիրե/ի բարեպաշտ ժողովուրդ. Ձեզ ենք բերում Ս. Էջմիածնի օրհնությունը և աղոթք ենք բարձրացնում աո Աստված, որպեսզի Ս. Հոգին Ի ր շնորհներով այս եկեղեցու խնկաբույր հարկից ներս միշտ հովանի լինի հավատացյա լներին ան­կախ նրանց ազգությունից ու կրոնական պատկանելությունից:

Եվ թող փառավորվի Մեր Տեր Հիսուս Քրիա րոսի անունը հավիտյանս, հւսվխ

տենից ամեն:

Նայն օրը, հոբելյանական տոնակատարությունից հետո, տեղի ունեցավ նաե հանդի­սավոր երեկո, որին ներկա էին ե' Հարավային Օսեթիայի նախագահ Ա. Ձասոխովր, ն' Վլադիկավկագի քաղաքապետ Մ. Շատալովը:

Ծ. Սսւրգիսը՝ Պյւստիգորսկի 6-րդ բարձունք

Ամենայն Հայոց Հայրապետի այցի հաջորդ օրը նոյեմբերի 29-ը ես հիշարժան դարձավ Հարավային Ռուսաստանի լծեմիհայ հավատացյալների համար: Այդ օրը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը մեկնեց Պյատիգճրսկ՝ օծելու Ս. Մարգիս նորակառույց եկեղեցին: Օծման սրբազան արարողությանը ներկա էին Ստավրոպոլի Երկրամասի վւոխնահսւնգապետ Վ.

ՊՅ

ՍՏԻ

ԳՈ

ՐՍ

ԿԻ

Ս

. Ս

ԱՐ

ԴԻ

Ս

ԵԿ

ԵՂ

ԵՑ

ՈՒ

Մ,

ՕԾ

ՍԱ

Ն

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒ

Մ

Վ Ե Հ Ա Փ Ա Ռ Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ը ՌՈՒՍ Ո Ւ Ղ Ղ Ա Փ Ա Ռ Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ Ս Տ Ա Վ Ր Ո Պ Ո Լ Ի ՈՒ Վ Լ Ա Դ Ի Կ Ա Վ Կ Ա Ջ Ի Ա Ռ Ա Ջ Ն Ո Ր Դ Ֆ Ե Ո Ֆ Ա Ն Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ի Ե վ Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ

Ր Ա Ր Ե Ր Ա Ր Ն Ե Ր Ի Գ Ո Ր Ա Վ Ա Ն Ե Ս Յ Ա Ն Ի ՈՒ Ռ Ա Ձ Ս Ի Կ Ա Ր Ա Ս Յ Ա Ն Ի Հ Ե Տ

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ Ժ Ռ 7

Միխսւյիլենկոն, Հարավային Ռուսաստանում Հ Հ գւխսւվոր հյուպատոս Ա. Գոմցյանը, Հա ­մաշխարհային Հայկական Միության նախագահ Ա. Աբրահամյանը, տեղի իշխանություն­ների, Ռ Դ տարբեր համայնքների ներկայացուցիչներ, պետական-հասարակակաե գործիչ- ներ, Հայաստանի ն Ռուսաստանի ճանաչված մտավորականներ:

Տարիներ առաջ, երբ դեո կանգուն չէր եկեղեցին, ու ընթացքի մեջ էին շինարարական աշխատանքները, այցելելով Պյատիգորսկի եկեղեցու շինհրապարակ' երջանկահիշատակ

Գարեգին Ա Կաթողիկոսն ասաց. «Պյատիզորսկ» նշանակում է հինգ լեոների քաղաք, սակայն ես այսօր այս քաղաքը անվանում եմ «Շիստիգորսկ», որովհետն ես բերել եմ նան

վեցերորդ լեոը Սուրբ էջմիածինը հավատքի լեոը մեր ժողովրղի»:Այս միտքը վերահաստատեց Գարեգին Բ Կաթողիկոսը սրբագործելով Ս. Սարգիս

եկեղեցին: Ինչպես նշեց Ամենայն Հայոց Հայրապետը, Ս. Սարգիսը, որի հիշատակը կապ­ված է Կովկասում քրիստոնեության տարածման հետ, հաղորղակից I; դարձնում հոգիներե

ազնիվ ու մաքուր մտածումների'օգնելու կարիքավորին, ւինի նա ուղղափառ, մահմեդական

կամ մեկ այլ կրոնի հավատացյալ:Ս. Սարգիս եկեղեցում շուրջ երկու ժամ տեած օծման արարողությունից հետո մատուց­

վեց անդրանիկ Ս. Պատարագը:Հընթացս սրբազան արարողության ներկաներին իր խոսքն ուղղեց Հայոց Հայրապետը:

Նորին Սրբությունն իր գնահատանքը հայտնեց Ռուսաստանի Հայերի Միության Ստավ- րոպոլի մարգային կազմակերպության նախագահ Ռազմիկ Արամյանին, մոսկվահսւյ ճա­

նաչված գործարար Իգոր Ավանեսյանին, Հարավային Ռուսաստանի հայոց թեմի Ստավ-

րոպոլի մարզի փոխառաջնորղ Տեր Արամ քահանա Հունանյանին' եկեղեցու կառուցման

գործում ներդրած ջանքերի համար:

"Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ Ա Ր Ե Գ Ի ՜Ն Բ Ա Մ Ե ՜Ն Ա Յ՛Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Խ Ո Ա -ՔՐ

Պ Ց Ա Տ Ի Գ Ո Ր Ս Կ Ի Ս. Ա Ա Ր Գ Ի Ա Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ Օ Ծ Մ Ա ՜Ն Ա Ր Ա Ր Ո Ղ Ո Ւ Թ Յ Ա ՜Ն Ը

«Եկայք շինեսցուք սուրբ զխորանն լուսոյ»:

Սիրելի բարեպ աշտ հավաւբացյալևևր,Հավւստո սեր Հոր ' Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ սեր Հայրւսպեւրի ա յս պատ­

գա մը հւսղթանւսկած թևածում է ա յսօր այստեղ, նորակաոույց հայկական եկեղե­

ցու կա մա րների ևերքո:«Եկեք կառուցենք լույսի Ս. Խ որսւհը»:Այս հրա վերով 1700 տարի ւսոաջ Արարատի ղիմաց, Միաձևի էջքի տեղում,

կւսոուցվեց հայոց Մայր Տա&ւսրը, որի Կանթեղի լա յսից դ ա ր եր շա րունակ իրենց լույսն ւսոան հայոց եկեղեցիները աշխարհի բոլոր կողմերում: Այսօր գոհություն ե ւխսոք ենք մատուցում Աստծուն, որ Լուսավորչի Կանթեղի ւույսով, սեր հոգինե­րում Միածնի էջքի տ եսիլքով հայկական ևս մեկ եկեղեցի ի ր օրհնության ղոներն

էբւսցում Պ յա տ իգորսկ քաղաքում:

20038 Ժ Բ ______________ է ջ մ ի ա ծ ի ն

............ .. « I .

թարգմանվում Է հինգ բարձ ասք. ասում Է. Հ ք " * # Աոոտրև. Տերունական վեցերորդ բարձունքը, որը լինելու Է հայոց եկեղեց/ . / , „ , . աէլՈ„ նվհոա-Մուրբ Խւսչը դեպի վեր պարզող, մեր էսղոթքհերը երկի <Ք բա1“ „ [ ш Այր,,, կաս բարձունք Է եկեղեցիս, որը ձեր հավատի զորությա մբ պ/կերպությւսն՝պայծառակերպությսւն Թ-աբոր ւեո: п ш ая ш

Սուրբ Մարգիս եկեղեցիս, ինչպես հայոց բո,որ եկեղեցիները. О սեր աստվածապարգևշևորհԱերի և տաղա նդների գանձարանն ո շ / « ■

Այս խորաններից լույս պիտի հորդի ձեր հոգիներից ներս հ*ԱԱ«Վ * ■ * Լ " 2 ֊ ղախելով ազգային-եկեղեցական սեր կյանքը: Եկեղեցին նաև կամուրջ I ւու սեր այստեղ Ռուսաստանում ապրող հայության և մեր նվիրա /Щ ' այր ՚ Վ միջև: Եկեղեցիով Է, որ Ռուսաստանի օրհնյալ հողի վրա պիտի ապրեք սորա տևեք որպես հւսյու զավակներ, արժանի ժա ռանգորդներ մեր նա խնյա ց ու սսյր - բխ որոնց հավատով ու նվիրումով կերտվել Է բարեկամությունը հա յ և т и п ժ ո ղ ո ֊ վուրդների ու դիմացել ժամանակի բոլոր փորձություններին: -Քաղցր են բա րե­կամության պտուղները, որի վկայությունն Է նաև նորակառույց այս եկեղեցին. Մենք հավատում ենք, որ դուք, համախումբ Մուրբ Մարգիս եկեղեցու շուրջ, հա­վատավոր ձեր կյանքով ու գործով նոր վկայություններ եք հավեւելու սրբա զա ն այդ բարեկամությանը, որն իբրև թանկ ժառանգություն փոխ ա նցվել I. ձեզ այն

ամրացնելու և զորացնելու պատվի հետ էէիասին:Միրեւի բարեպաշտ հայորդիներ, ամենքիս համար ցնծալի օր Է այսօր, երբ

տեսնում ենք զարթյւսլ մեր հավատը և հայրենասիրությունը: Զա րթյա լ ինչպես Ռուսաստանում ապրող հայության սրտերում, այնպես և՝ համայն աշխարհա­սփյուռ մեր ժողովրդի: Ի ր զավակներով Է պայծառ Մուրբ Էջմիածինը, ի ր զավակ­ներով զորեղ' Մայր Հայրենիքը: Ուր Էլ ա պ րենք'զա վա կներն ենք մեր հնագույն Հայրենիքի ու հոգևոր մեր Հայրենիքի' Առաքելական մեր Մուրբ Եկեղեցու: Ամուր պահեք ձեր հոգու մեջ հավատն առ Աստված և հայրենյաց արժեքները, որպեսզի հավերժական լինի մեր ժողովրդի ընթացքը, և մեր ճա նա պ ա րհները' օրհնված: Աստծո ողորմությա նշնորհով ապրել ենք ու կանք, Աստծուն ա պա վինած հաղթա- հէսրե/ ենք մեզ բա ժին ընկած ամեն փորձություն և հաճախ հարություն ենք առեք մոխիրներից: Ուրեմն, Աստծո հետ մեր հաղթության պսակը միշտ բա ժինը դարձ­րեք մեր ժողովրդի: Դարձրեք յուրաքանչյուրդ ձեր կյանքի պ սա կը'հյուսվա ծ հո- գևոր-ազգային մեր արժեքներով, և Աստված կօրհնի ձեզ' անհատական ձեր կյանքում, և Աստված կօրհնի մեզ' հայրենական մեր կյանքում: Այս ա ղոթքով ու մաղթանքով պատգամում ենք ձեզ, սիրե/ի զավա կներ մեր Մուրբ Եկեղեցու, փարված մնացեք մեր հայրերի սուրբ հավատքին և ձեր հայացքը միշտ ուխտյալ պահեք Հայրենիք տանող ճանապարհներին: Ռ ող ձեր հոգում միշտ բա րձրորեն հնչի Հավատի մեր Հոր' Մուրբ Լուսավորչի պատ գամը' «Եկեք կառուցենք լույսի Մ. Խ որա նը» : Ռ ող միշտ կանգուն ւինի ու բա զմա մա րդ Աստվածային Լույսի այս

I

Ն Ո Ր Ա 0 1 5 Ս. Ս Ա Ր Գ Ի Ս Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ո Ւ Բ Ա Կ Ո Ւ Մ Վ Ե Հ Ա Փ Ա Ռ Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ը Շ Ր Ջ Ա Պ Ա Տ Վ Ա Ծ Ժ Ո Ղ Ո Վ Ր Դ Ա Կ Ա Ն Խ Ո Ւ Ռ Ն Ե Ր Ա Մ Ք Ա Զ Մ Ո Ւ Թ Յ Ա Ս Բ

ՆՈՐԻ

Ն ՍՐ

ԲՈՒԹ

ՅՈՒՆ

Ը ՍՏ

ԱՎՐ

ՈՊՈԼ

Ի ՇՐ

ՋԱՆԻ

№

8 ՀԱ

ՅԿԱԿ

ԱՆ

ԴՊՐՈ

ՑՈՒՄ

՜

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ 9

ևորսւօծ Խ ո ր ա նը ' Սուրբ Սարգիս եկեղեցին' օրհնության հա վ կ ե չո վ ոուսաց հո­ղին, ոուսահայոց կյանքին, զորություն ու արգասավորություն հավե/ե/ով հայ-ти - սական բարեկամությանը, որն աչքի չույսի պես պահպանն/ են մեր նա խնիները:

Հայրապետական Մեր սերն ու օրհնությանն ենք բերում ամենքիդ. Մեր բա րձր գնահատանքը' Հարա վային Ռուսաստանի հայոց թեմի ա ռա ջնորդ սիրե- 1ի Մովսես Սրբա զա նին և նրա առաջնորդության նե ր քո 'թ ե մ ա մ սպ ա սա վորող հոգևորականներին:

Ամփոփելով իր խոսքը. Նորին Սրբությունը որպես գնահատանք' ավագ քահանայու­

թյան պատվին արժանացրեց Պյատիգորսկի հոգևոր հովիվ Տ. Արսւմ քհն. Հունականին'

զարդարելով նրա կուրծքը քահանայական լանջախաչով, իսկ Մովսես Սրբազանին նվիրեց արծաթյա սկիհ:

Եկեղեցու օծման աոիթով շնորհավորանքի խոսքեր ասացին նաե արարողությանը

ներկա Ստավրոպոլի մարզի վտխնահանգապետ Վիտալի Միխայիլենկոն, Համաշխար­հային Հայկական Միության նախագահ Արա Աբրահամյանը, Ռ Դ Հարավային մարգերում

Հ Հ հյուպատոս Արարատ Գոմցյանը: Իսկ Ստաւխոպո|ի ե Վլսւդիկավկագի հոգնոր աոսւջ- նորդ Ֆեոֆան եպիսկոպոսը փոխանցնց Մոսկվայի ն Համայն Ռոսփայի Ալեքսի Բ Պատ­

րիարքի մաղթանքը'նշելով, որ բոլոր կրոնների ձգտումն է համերաշխությունը, սերն ու խա­

ղաղությունը: Ռուս եպիսկոպոսը նորակառույց եկեղեցուն նվիրեց Աստվածսւմոր մի սրբա­

նկար' վստահությամբ, որ աղոթարար հավատացյալին այն մշտապես հիշեցնելու է հայ ե

ռուս ժողովոտդների ու եկեղեցիների եղբայրության մասին:

Այցի ընթացքում Ամենայն Հայոց Հայրապետն առանձին հանդիպում ունեցավ նան

Ֆեոֆան եպիսկոպոսի հետ, որի ժամանակ քննարկվեց այն հարցը, թե տարածաշրջանի

հրատապ խնդիրների լուծմանն ինչ համատեղ նպաստ կարող են բերել Ռուս Ուղղափառ ն Հա յ Առաքելական Եկեղեցիները:

Պյատիգորսկում Նորին Սրբությունն այցելեց նան Ստավրոպոլի շրջանի № 8 հայկա­

կան դպրոց: Իր օրհնությունը տալով դպրոցականերին' Վեհափառ Հայրապետը ծանոթա­ցավ դպրոցի առօրյային, պատմությանը, դիտեց երեխաների ձեռքի աշխատանքների ցու­

ցահանդեսը:

Նոյեմբերի 30-ին, ավարտելով այցը Հարավային Ռուսաստանի հայոց թեմ. Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսը վերադարձավ Մայր Աթոռ Ս. էջմիածին:

ՀԵՂԻՆԵ ՄԿՐՏՉՅԱՆ

щ в ш ш в в ш в ш

^ 1 ա Ր « . Պ Ե Տ 1 № 0 [Կ ւ ւ Ն Գ ֊ւ օ ր տ Ն ա 1

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿԴ ԱՐԹՈՒՐ ԲԱՂՐՅԱՆԻՆ

«Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ» ՇՔԱՆՇԱՆՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՌՒ ՄԱՍԻՆ

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒՕ-ԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ

ԱՌ ՍԻՐԵՑԵԱԼ ՈՐԴԻՆ ՄԵՐ ԵՒ ՀԱՐԱԶԱՏ ԶԱՒԱԿՆ

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ՒԶՄԻԱԾՆԻ

ՄԵԾԱՐԳՈՅ ՏԻԱՐ ԱՐԹ-ՈՒՐ ԲԱՂՐԵԱՆ,

ՈՐ Ի ՄՈՍԿՈՒԱ, ՌԴ

Համայն հայութեան հաւատի նուիրական օրրան լուսոյ խորան Մայր Աթոռ Սուրբ էջ- միսւծնից Հայրապետական Մեր օրհնութիւնն ու ջնրմ բարեմաղթանքներն ենք յղում Ձեզ' մեր ժողովրդի եւ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու արժանաւոր զաւակիդ:

Յարզարժան պրն Բադրեան, անձնապէս ճանաչում ենք հաւատսսոր հայորդուդ եւ ի մօտոյ ծանօթ ենք Ձեր բարի, աստուածահաճոյ գործերին: Այսօր ուրախ ստիթ ունննք Մեր բարձր գնահատանքը բերել Ձեզ Նոր Նախիջեւանի եւ Ոուսաստանի հայոց թեմին մատու­ցած Ձեր ծառայութեան համար, որին տեղեակ ենք թեմակալ առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Եզ-

րաս եպիսկոպոս Ներսիսեանի միջոցով: Հաւատաւոր Ձնր ոգու նւ ազնիւ զոհոդաթեան շնորհիւ Ռ Դ մայրաքաղաք Մոսկուայում տարիներ առաջ կառուցուեց Սուրբ Գեւորգ մա­տուռը, որ արտայայտութիւնն է ոուսահայոց եկեղեցական կեանքը միշտ աշխոյժ տեսնե|ու

Ձեր նախանձախնդրութեան: Այսօր է| Դուք շարունակում էք Ձեր յամենայնի զօրակցու- թիւնը թեմակալ առաջնորդին՜ Ձեր նիւթական եւ հոգեւոր կարողութիւնները ներդնելոկ յա ­նուն Տիրախնամ թեմի շինութեան եւ պայծառութեան:

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ 11

Աո Հայրենին որդիական Ձեր սէրն ու նուիրումը րարի պտուղներ է տուել նաեւ հայրե- նարեւսկ մեր ժողովրդի կեանքում: Ձեր ջանքերով ու հովանաւորաթեամբ հիմնովին վերսւ-

նորոգուեցին ու բարեզարդուեցին Գուզստաց թեմի Սուրբ Գսւյանէ եկեղեցին եւ յարակից շինութիւնները' կոչուած ծաոայե|ու Ոսկեվանի եւ շրջակայ դիպերի ւսզգաբեակչաթեանը: Մենք անձամբ կատարեցինք եկեղեցու օծմւսն սրբազան արարողութիւնը՛ փառաբանա­կան Մեր աղօթքը բարձրացնելով աո Աստուած, որ ազզս հայոց օրհնուած է Ձեզ պէս բա­րեգործ զաւակներով, ովքեր հւաատաւոր ոդով միշտ պատրաստակամ են իրենց օզտակա- րութիւնր եւ հնարաւոր աջակցութիւնը բերելու մեր ժողովրդին:

Ցարգստժան պրն Բաղրեան, ի գնահատութիւն Մայր Եկեղեցուն եւ Նոր Նախիջեւանի եւ Ո-ուսաստանի հայոց թեմին զօրսւկցելա Ձեր ազեիւ նախանձախնդրութեաե ու արդեն

իսկ բերած բազում ծաոայութեսւեց, սիրու] ընդառաջում ենք Գերաշնորհ Տ. Եզրւսս եպիսկո­պոս Ներսիսեանի սպնիւ խնդրանքին եւ Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում Ձեզ Աուսքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Ւ Ո Ր Ի Չ

պսւտաոյ բարձրագոյն շքանշանը:

Ի խորոց սրտի աղօթքով բարեմաղթում ենք, որ Երկնաւոր Տէրը հաւսւտոյ մեր հայր եւ մեծ խոստովանող Սուրբ Գրիգոր Լուսատրչի բարեխօսութեամբ Իր օրհնութեան եւ հովա­

նու ներքոյ պահի ու պահպանի Ձեզ, Ձեր Տիկնոջն ու զաւակաց' պարզեւե|ով քաջառողջ ու

երջանիկ կեանք եւ յարանորոգ յա ջողութիւներ ազգանուէր Ձեր բոլոր իրագործումներում: Ողջ ւհբուք ի Տէր, զօրւսցէոպ շևորհօք Սուրբ ՀոգւոյԱ էս յա ւէտ օրհևևա / ի. Մէևջ.

ամէԱ:

Օրհնութեամբ'

ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդա կս ի 4-ե Դ եկտ եմբերի

յա մ ի Տհա ոե 21К13 եւ ի թ ոփ ն հա յոց Ո-ՆԾԲ

ի Ս՜այրավսւես Ս րբոյ էջմիա ծեի

ըևղ հւսմարաւ 218

ԳԱՐԵԳԻ՜Ն Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈ՜ՆԳԱԿՐ ԱՐԹ-ՈՒՐ ԲԱՀԱՏՈՒՐՅԱ՜ՆԻ՜Ն

«Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ» ՇՔԱ՞ՆՇԱ՛ՆՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԱ1Ւ ՄԱՍԻ՛Ն

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ

ԱՌ ՍԻՐԵՑԵԱԼ ՈՐԴԻՆ ՄԵՐ ԵՒ ՀԱՐԱԶԱՏ ԶԱՒ4 Կ^

ՄԱՅՐ ШЭ-ՈՌՈՅ ՄՐԲՈՅ ԷՋՄԻԱԾՆԻ

ՄԵ ԾԱՐ ԳՈՅ ՏԻԱՐ ԱՐԹ-ԻՒՐ ՊԱՀԱՏՈՒՐԵԱՆ,

ՈՐ Ի ԼԻՈՆ, ՖՐԱՆ ՄԻՍ

Համազգային մեր հոգետր կենտրոն Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնից Հայրապետական Սեր օրհնութիւնն ու բարեմաղթանքներն ենք յղում Ձնզ' Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

արժանաւոր զաւակիդ:Գոհունակութխն է Ս եզ համար տեղեկանալ Կենտրոնական Ետոպայի Հայրապետա­

կան Պատուիրակ Գերաշնորհ Տ. Գիւտ արքեպիսկոպոս Նագգաշեանից, որ Դուք բազում տարիներ, զօրացած Բստձրեալի ամենախնամ օրհնութեամբ, որդիական պատրաստակա- մութեամբ Ձեր ծառայութիւնն էք բերում Սայր Եկեղեցու սրբազան առաքելութեան իրակա­նացմանը օրինակ ունենալով սիրեցեալ Ձեր ծնողննրին' ազգային բարերարներ Տեր եւ Տի­կին ճիպրայէլ եւ Ազատուհի Պահատուրեաններին: Յիրաւի, աստոսսծահաճոյ կեանք ապ­

րեցին Ձեր ծնողները, բազում բարի իրագործումներով ծառայեցին աստուածասէր մեր ժո­ղովրդին եւ այսօր երկնքում վստահաբար ուրախ են իրենց հոգիները, որ Պահատուրեան ընտանիքի բարի աւանդները ծաղկում ու արգասաւորուում են Ձեր գործերով:

Յատկապէս գովելի եւ արդիւնաշատ է Ձեր վաստակը Լիոնի շրջանի հսւյութեան կեան- քում: Ֆրանսիա կատարած հովուապետական Սեր այցի ընթացքին Սենք ուրախութեամբ ականատես եղանք, որ Ձնզ պէս հայորդիների քաջեոանդ ջանքերով եւ հոգեւոր դասի ծա- ռայութեամր Լիոնի շրջանում աշխոյժ է հայ կեանքը եւ զօրաւոր հայորդեաց որդիական սէրն ու նուիրումը հանդէպ Սայր Եկեղեցին եւ լուսոյ խորան Ս ա յր Աթոռ Սուրբ էջմիա­ծինը:

Ուրախ ենք նշելու, որ ազնխ հոգով եւ սրտաբուխ եոփրատուաթխններով Դուք Ձեր ծառայութիւնն էք բերել նաեւ Սայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի շինութեանն ու պայծառու- թեանը՜ արժանանալով Երջանկայիշատակ Գարեգին Ա Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի Հայրական օրհնութեանը:

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ 13

Ցստգարժան պրն Պահատոտեան, բարձր գնահատե|ով Ձեր ծսաայութիւններր մեր Եկեղեցուն. սիրով ընդառաջում ննք Գերաշնորհ Տ. Գիւտ արքեպիսկոպոս Նազգաշեանի սւգնիւ խնդրանքին եւ Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում Ձեզ Առաքելական մեր

Սուրբ եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Ւ Ո Ր Ի Չ

պատուոյ բարձրագոյն շքանշանը:

Ի խորոց սրտի աղօթքով Բարձրեալն Աստուծոյ օրհնութիւնն ու օգնականութիւնն ենք

հայցում Ձեզ եւ մաղթում, որ Տէրը հաւատոյ մեր հայր Սուրբ Գրիգոր Լասսսորչի բարեխօ- սութեամբ պարգեւի Ձեզ քաջառողջ արեւշատութիւն եւ եկեղեցաշԼն գործերի յա ջողութիւ­

ներ:Թող Բարին Աստուած Իր սիրոյ ու խնամքի մէջ պահի մեր Սուրբ Եկեղեցին, հանա­

պազ օրհնի եւ Իր բազում պարգեւներով առատսւպէս շնորհազարդի մեր Եկեղեցու բո|որ բարեպաշտ հաւատացեալներիե:

Ողջ լհրուք ի Տէր, զօրացեալ շևոբհօք Սուրբ Հոգա յ և Էս յաւէզւ օրհնևւս/ ի Մ էևջ. ամէև:

Օրհնութեամբ'

ԳԱՐԵ ԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդակս ի 25-Ա Դեկտեմբերի

յամ|ւ Տեաոե 2(Х)3 եւ ի թուին հայոց ՌՆԾԲ ի Մայրաւ|աես Սրբոյ էջմիածնի

րնդ համարաւ 215

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԿՈՆԴԱԿյԸ ԱՐՄԱՆ ԲԱՀԱՏՈՒՐՅԱՆԻՆ

«Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ» ՇՔԱՆՇԱՆՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ

ԱՌ ՄԻՐԵՑԵԱԼ ՈՐԴԻՆ ՄԵՐ ԵՒ ՀԱՐԱԶԱՏ ԶԱՒԱԿՆ

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ՒՏՍ՜ԻԱԾՆԻ

ՄԵԾԱՐԳՈՅ ՏԻԱՐ ԱՐՄԱՆ ՊԱՀԱՏՈՒՐԵԱՆ,

ՈՐ Ի ԼԻՈՆ, ՖՐԱՆՍԻԱ

Համազգային մեր հոգեար կենտրոն Մայր Աթոռ Սուրբ էջմխսծնից Հայրապետական Մեր օրհնութիւնն ու բարեմաղթանքներն ենք յղում Ձեզ՜ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

արժանաւոր զաւակիդ:Գոհու նակութիւն է Մեզ համար տեղեկանալ Կենտրոնական Եւրոպայի Հայրապետա­

կան Պատուիրակ Գերաշնորհ Տ. Գիւտ արքեպիսկոպոս Նագղաշեանից, որ Դուք բազում տարիներ, զօրացած Բստձրեալի ամենախնամ օրհնութեամբ, որղիակւսե պատրւսստակա- մութեամբ Ձեր ծառայութիւնն էք բերում Մայր Եկեղեցու սրբազան առաքելութեան իրակա­նացմանը'օրինակ ունենալով սիրեցեալ Ձեր ծնողներին՛ ազգային բարերարներ Տէր եւ Տի­կին ճիպրայէլ եւ Ազատուհի Պահատուրեաններիե: Յիրաւի, ասւրոսսծսւհաճոյ կեանք ապ­րեցին Ձեր ծնողները, բազում բարի իրագործումներով ծառայեցին աստուածասէր մեր ժո­ղովրդին եւ այսօր երկնքում վստահաբար ուրախ են իրենց հոգիները, որ Պահատոտեան ընտանիքի բարի աւանդները ծաղկում ու արզասատրուում են Ձեր գործերով:

Յատկապէս գովելի եւ արդիւնաշատ է Ձեր վաստակը Լիոեի շրջանի հայութեան կեսւե- քում: Ֆրանսիա կատարած հովաապետսւկան Մեր այցի ընթացքին Մենք արախութեամբ ականատես եղանք, որ Ձեզ պէս հայորդիների քաջեռւսնղ ջանքերով եւ հոզեւոր ղասի ծա- ոայութեամբ Լիոնի շրջանում ւսշխոյժ է հայ կեանքը եւ ղօրաւոր' հայորղեւսց որղիսւկաե սէրն ու նուիրումը հանդէպ Մայր Եկեղեցին եւ լուսոյ խորան Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիա­ծինը:

Ուրախ ենք նշելու, որ ազնիւ հոգով եւ սրտաբախ նոփրատուութիւններով Դուք Ձեր ծա­ռայութիւնն էք բերել նաեւ Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիւսծեի շինութեանն ու պայծաոութեաեը՛

արժանանալով Երջանկայիշատակ Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Հայրական օրհնութեաեը:

2003 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ ԺԲ. 15

Ցստգստժան պրն Պահատուրեան, բարձր գնահատելով Ձեր ծառայութիւները մեր եկեղեցուն, սիրով ընդառաջում ենք Գերաշնորհ Տ. Գիւտ արքեպիսկոպոս Նսպգաշեսւնի սպնիւ խնդրանքին եւ Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում Ձեզ Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Գ Ր Ի Գ Ո Ր Լ Ո Ւ Ս Ա Ւ Ո Ր Ի Չ

պատուոյ բարձրագոյն շքանշանր:

Ի խորոց սրտի աղօթքով Բարձրեալն Աստուծոյ օրհնութիւնն ու օգնականութիւնն ենք հայցում Ձեզ եւ մաղթում, որ Տէրը հաւատոյ մեր հայր Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորէի բարեխօ- սութեամբ պարգեւի Ձեզ քաջառողջ արեւշատութիւն եւ եկեդեցաշէն գործերի յաջոդու- թխններ:

й -ոդ Բարին Աստուած Իր սիրոյ ու խնամքի մէջ պահի մեր Սուրբ Եկեղեցին, հանապազ

օրհնի եւ Իր բազում պարգեւներով առսպւապէս շնոքւհագարդի մեր եկեդեցու բոտր բարեպաշտ հաւսւտացեալներին:

Ողջ լեյւա ք ի Տէր, զօբացհւպ շհոբհօք Մոտը Հոգա յ և եւ յւսւէւբ օյւհէւևսց ի ՄԷԱջ. ամէև:

Օրհնութեամբ'

ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿնԼԹ-ՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդակս ի 25-ն Դեկտեմբերի յամի Տեսան 2003 եւ ի թոփն հայոց ՌՆԾԲ

ի Մայրականս Սրբոյ էջմիւսծեի

ընդ համարաւ 214

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱ6 ՈՑ Կա *Ո Դ № Ո Ս Ի ԿՈ՜եԴԱԿյԸ ԳՈՀԱՐ ԳԱՍՊԱՐՅԱ՜ՆԻ՜Ն

«Ս. ՄԱՀԱԿ ֊ Ս. ՄԵՍՐՈՊ» Շ-ՔԱ՜ՆՇԱ՜ՆՈՎ պ ա րգեվա տ րելու մա սի՛ն

ԳԻՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱ՜Ն ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳՆԱՀԱՏԱՆԱՑ

ԱՌ ՍԻՐԵՑԵԱԼ ԳՈՒՍՏՐՆ ՄԵՐ ԵՒ ՀԱՐԱԶԱՏ ԶԱՒԱԿՆ

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԷՏՄԻԱԾ ՆԻ

ՄԵԾԱԶՆԻՒ ՏԻԿԻՆ ԳՈՀԱՐ ԳԱՍՊԱՐԵԱՆ

Համայն հայութհան հոԳեւոր կենտրոն Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնից Հայրապետական Մեր օրհնութիւնն ենք Բերո.մ Ձեզ' Առաքելական մեր Սուրբ Եկեղեցու Ы մեր ժողովրդի սի-

րելի զաւակիդ:Սիրելի Տիկին Գասպարեան, հոգու առանձնակի գոհունակութեամբ ւ ւք ա ղրաղսա

նում հայ երգարուեստի զարգացմանը շնորհաշատ հայուհուդ բերած հարուստ ու պերճա­խօս աւանդին: Տասնամեակներ շարունակ Դուք Երեւանի մայր բեմից մեր ժողովրդին Լք մատուցել Ձեր բարձր ու գեղեցիկ արուեստը' երաժշտասէր հասարակայնութեանը հիացնե­լով Աստուածպարգեւ Ձեր ձայնով ու կատարողական բարձր վարպետութեամր: Ձեր ա-

նունը թանկ ու սիրելի է մեր ժողովրդի զաւակների համար եւ այսօր էլ, տարիներ անց, հա- յորդեաց յիշողութեան մէջ անջնջելիօրէն տպաւորուած են Անուշի, Օլիմպիայի, Գոհարի, Մարգարիտի, Մանոնի եւ բազմաթիւ այլ դերերում Ձեր անկրկնելի կատարումները:

Դուք նուաճել էք նաեւ աշխարհի բազում հռչակաւոր բեմահարթակներ եւ հայ ու հա­մաշխարհային երաժշտութեան գոհարների բարձրաբուեստ կատարումներով հմայել օ- տարազգի հանդիսատեսներին: Ձեր գործունեութիւնը գնահատուած է միջազգային ամե­նաբարձր մակարդակներով’ մեծ ճանաչում ու պատիւ բերելով Ձեզ նաեւ Հայրենիքից

դուրս:Ուրախ ենք հաստատել, որ Ձեր երգացանկում յատուկ տեղ են գրաւել հայ հոզեւոր

երաժշտութեան գանձերր, որոնք Դուք սովորել էք դեոեւս Ձեր ծննդավայրում, հայ կեանքի

աւանտււթխններով հարուստ Եգիպտոսում' մանուկ հասակից երգելու! եկեղեցու դպրաց դասում: Ձեր երգը հնչել է նաեւ Մայր Աթոռ Մուրբ էջմիածնում' որպէս աղօթք ու փառա­բանութիւն առ Բարձրեալն Աստուած, Ով Իր առատ օրհնութեամբ պարգեւել է Ձեգ երգչու­

հու տաղանդն ու շնորհները:Երաժշտական Ձեր հմտութիւնները Դուք ամենայն սիրով ու նուիրումով բաշխել էք նաեւ

բազմահարիտ երիտասարդ երգիչ-երգչուհիների' երկար տարիներ դասաւանդելով Երեւա­նի Կոմիտասի անուան Պետական Կոնսերուատորիայում: Այսօր Ձեր սաներից շատերը

2003 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ ԺՌ 17

շարունակում են Ձեր աւաեդներր եւ. ունենալով Ձեր բարի օրինակը, անխոնջ ծառայում հայ ևրզարուեստի զարգացմանը:

Մեծազնիւ Տիկին Գասպստեան, հայ երզարուեստի անդաստանում Ձեր աւանդի բարձր գնահատանքով Հայրապետական այսու Կոնդակով շնորհում ենք Ձեզ Առաքելական մեր

Սուրբ Եկեղեցու

Ս Ո Ւ Ր Բ Ս Ա Հ Ա Կ - Ս Ո Ւ Ր Բ Մ Ե Ս Ր Ո Պ

պսւտուոյ բարձր շքաեշաեը:Ի խորոց սրտի Հայրապետիս աղօթքն ու մաղթանքն է, որ թարգմանիչ մեր մեծ սրբերի՛

Սուրբ Սահակի եւ Սուրբ Մեսրոպի բարեխօսութեամբ Բարձրեալն Աստուած Իր ամեեագօր եւ ամենախնամ Աջի հովանու ներքոյ պահի եւ պահպանի Ձեզ՛ պարգեւելով քաջառողջ արեւշատութիւն, գործոց յա ջողութիւներ եւ ամենայն բարիք:

Ույջ ւերուք ի Տէբ, զօրւսցևսց շևորհօք Սուրբ Հոգւոյև էս յւսւէցւ օբհէւևա/ ի Մէևջ.

ւսՎէհ:

Օրհնութեամբ'

ԳԱՐԵԳԻՆ ԲԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդակս ի 14-ե Դեկտեմբերի

յամի Տեաոե 2(К)3 եւ ի թոփն հայոց ՌՆԾԲ

ի Մայրավաես Սրբոյ էջմիածեի

րնդ համարաւ 211

Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Գ՜եԱ ՀԱ ՏՈՒԹ -ՅՈՒ՜Ն

2003 р. դեկտեմբեր ամսվա ընթացքում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հա յոց թ

զիկոսի սրբատսա կոնդակով

«Ս. Սահակ - Մ. Մեսրոպ» շքանշանով պարգևատրվել են.

Վոլֆանգ Գուստ (Գերմանիայի հայոց թեմ)Րալֆ Ջիորդանո (Գերմանիայի հայոց թեմ)Գրիցոր Փիտեճյան (ԱՍՆ հայոց Արևելյան թեմ)Րաֆֆի Քեպապճյան-Քանդյան (Գերմանիայի հայոց թեմ)

Ալբերտ Սևինչ (Գերմանիայի հայոց թեմ)

«Ս. Ներսես Շնորհալի» շքանշանով պարգևատրվել եև.

Ռաֆայել Բաբաևյան (Գերմանիայի հայոց թեմ)Րաֆֆի Պետիկյան (Գերմանիայի հայոց թեմ)Շավարշ Հովասափյան (Գերմանիայի հայոց թեմ)Հրայր Դեմիրճյան (Անգլիայի հայոց թեմ)

Օրհնության գիր է տրվեի Սմբատ Տերունյան (Կիպրոս)Վարդան ավաց քհն. Տյուլկերյան (ԱՍՆ հայոց Արևմտյան թեմ)

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ 19

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԸ «Ս. ՄԱՀԱԿ - Ս. ՄԵՍՐՈՊ» ՇՔԱՆՇԱՆՈՎ

ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵՑ ԵՐԳՉՈՒՀԻ ԳՈՀԱՐ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԻՆ ԵՎ ՆԿԱՐԻՉ ՀԱԿՈԲ ՀԱԿՈԲՅԱՆԻՆ

Դեկտեմբերի 22-իե Մայր Աթոռ Ս. էջմիածեում, Վեհարանի հանդիսությունների սրա­հում, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Ն.Ա.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ-ի բարձր նախագահությամբ տե­

գի ունեցավ հանդիսության'հայ արվեստի բազմավաստակ մշակներ Գոհար Գասպարյա­նին և Հակոբ Հակոբյանին Հա յ Եկեղեցու «Ա. Սահակ - Ս. Մեսրոպ» շքանշանով պար-

գևատրելու աոթիվ:Հանդիսությունը բացեց Մայր Աթոռի միաբան Գերաշնորհ Տ. Ներսես արքեպս. Պոգւս-

պալւաեր' մեծապես ար(յեվորևլով նրանց հայրենանվեր գործունեությունը: Գնահատանքի

խոսքեր ասացին նան արվեստագետ Շահեն Խաչատրյանը ն Տիգրան Լևոնյանը' անդրա­դառնալով երկու նվիրյալների ստեղծագործական աղուն ե հայ երգարվեստին ու գեղա­

նկարչությանը բերած իրենց մեծ ավանդին:

«էջ Միածինն ի Հօրէ» շարականի երգեցողության ներքո բերվեցին ե Նորին Սրբության

ձեռամբ տիկին Գ. Գասպարյանին ե տիար Հ. Հակոբյանին հանձնվեցին Հայրապետական սրբատառ կոնդակները: «Ուրախ ենք հաստատել, որ Ձեր երգացանկում հատակ տեղ են

գրավել հայ հոգեոր երաժշտության գանձերը, որոնք Դուք սովորել եք ղեոես Ձեր ծննդա­

վայրում, հայ կյանքի ավանդույթներով հարուստ Եգիպտոսում՛ մանուկ հասակից երգելով

եկեղեցու դպրսւց դասում: Ձեր երգը հնչել է նաե Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնամ' որպես աղոթք ու վատաբանություն առ Բարձրյալն Աստված, Ով Իր առատ օրհնությամբ

պարգնել է Ձեզ երգչուհու տաղանդն ու շնորհները»,- նշված է հանրահռչակ հայ երգչուհուն

ուղղված Հայրապետական կոնդակում (տե'ս էջ 16):

«Գեղանկարչության բարձունքները նվաճած Ձեր կտավները անուն ու ճանաչում են բերում Ձեզ և հռչակ հավելում հարուստ ու հինավուրց մշակույթ ունեցող մեր ժողովրդին,

որի արժանավոր ե շնորհաշատ գավակն եք Դուք՝ Ձեր հոգում միշտ կրելով քրիստոնյա

մեր ժողովրդի արժեքներն ու հայրենի ժառանգությունը: Տասնամյակներ շարունակ նշա­

նավոր տարբեր քաղաքների հանրահայտ թանգարաններում ցուցադրվող Ձեր նկարները

ծառայում են հոգեորի զորացմանը մարդկանց սրտերում ե բարու արգասավորմանը աշ­

խարհում».- ասվում է 80-ամյակի առիթով բազմավաստակ նկարչին շնորհված Հայրապե­

տական կոնդակում (տե'ս «էջմիածին», Զ, էջ 10):

Պարգևատրելով երկու նվիրյալներին «Ս. Սահակ - Ս. Մեսրոպ» շքանշանով' Նորին

Սրբությունն իր գնահատանքն ու օրհնությունը բաշխեց ներկաներին:

«Հանդիսությունը որքան որ նպատակ է հետապնդում գնահատանքի արժանացնելու այն ծառայությունը, որ իրենք մատուցել են մեր ժողովրդին մշակույթի ասպարեզում, նույն­

քան նան արտահայտելու մեր' հոգևորականներիս երախտագետ զգացումները, որ դժվա­

րին տարիներին, երբ արգելված էր հոգեոր քարոզչությունը մեր կյանքում, նրանք հասա-

2 0 Ժ ՚Բ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

р * * * М , ա,„ս т > т Ь Я > *գեոր մեր արժեքները».- նշեց Ամենայն Հայոց * եցի[ւ նան շքանշա-

Իրենց երախտագիտության խոսքը Վեհափառ այր

նակիր վաստակաշատ Գոհար Գասպարյաեը ե ^ ^ գերագույն ՀոգևորЧ Ь-ЬЦ ш тиш бо Ы ф Ч » т . * Աթոռ Ս. Ա Լ

Խորհրդի անդամներ. Հ Հ Մշակույթի ե երիտասարդության հարցերի Ի Աստմարա Պողոսյանը, Հ Հ Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի ախ

գըսյանը և մշակույթի անվանի գործիչներ: . հւււքւոհ„ հեանՀանդիսության գեղարվեստական մասում հոգեզմայլ կատարու

Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի սաները:

I

Վ Ե Հ Ա Փ Ա Ռ Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ը «Ս . Ս Ա ՀԱ Կ - Ս. Մ Ե Ս Ր Ո Պ » Շ Ք Ա Ն Շ Ա Ն է Հ Ա Ն Ձ Ն Ո Ւ Մ Հ Ա Յ Ե Ր Գ Ը Տ Ա Ս Ն Ա Մ Յ Ա Կ Ն Ե Ր

Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ի Ր Ե Մ Ե Ր Ի Ց Հ Ն Չ Ե Ց Ր Ա Ծ Գ Ո Հ Ա Ր

ԱՌ

ՀԱՅՈ

Ց Ե

ԿԵ

ՂԵ

ՑԻ

Ն

ՈՒ

ՆԵ

ՑԱԾ

Ի

ՐԵ

ՆՑ

ՆՎ

ԻՐ

ՎԱ

ԾՈ

ՒԹ

ՅԱ

Ն

ՍՐՏ

Ի Խ

ՈՍ

ՔՆ

ԵՆ

Ա

ՍՈ

ՒՄ

ՏԵՐ

ԵՎ

ՏԻԿ

ԻՆ

ԳՈ

ՒՅ

ՈՒ

ՄՃ

ՅԱ

ՆՆ

ԵՐ

Ը

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ21

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԸ

ԵՐԵՎԱՆԻ Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՎՈՐԻՉ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑՈՒՄ

«Ս. ՆԵՐՍԵՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ» ՇՔԱՆՇԱՆՈՎ ՊԱՐԳԵՎԱՏՐԵՑ -ՔՈՒՎԵՅԹ-ԱԲՆԱԿ ԲԱՐԵՐԱՐ

ԿԻՐԱԿՈՍ ԳՈՒՅՈՒՄՑՅԱՆԻՆ

Դեկտեմբերի 28-ին Երեանի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում Ն .Ս .Օ .Տ.Տ. Գստեգին Բ

Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը Հա յ Եկեղեցու «Ս. Ներսես Շնորհալի» պատվո բարձր շքա­

նշան շնորհեց քավեյթսւհայ բարերար Կիրւսկոս Գույումջյանին, որն իր նպաստն է րերեյ Երեանի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Մայր եկեղեցու բստեգարդման աշխատանքներին'պատ­

րաստելով եկեղեցու աստիճանավանդակի ճաղաշարերը ի հիշատակ իր հանգուցյալ հոր' Ներսես Գայումջյանի:

«է ջ Միածինն ի Հօրէ» շարականի երգեցողությունից հետո Վեհափառ Հայրապետի

սրբատառ կոնդակն ընթերցեց Մայր Աթոոի դիվանսւպետ Հոգեշնորհ Տ. Արշսւկ վրղ. Խ ա ­

չատրյանը:Այնուհետև տեր և տիկին Կիրակոս ե Սիլվա Գույամջյաններին իր օրհնության ու գնա­

հատանքի խոսքն ուղղեց Ամենայն Հայոց Կաթոդիկոսր. «Մ ենք մխիթարություն ենք ապ­

րում, որ հայրենիքից հեոու մեր սիրելի գավակներն այդպիսի նախանձախնդրության ոգի

են դրսևորում և մասնակցություն բերում մեր հայրենաշինության գործին ու մեր հայրենի­

քում իրականացվող եկեղեցաշինության աշխատանքներին»,- նշեց Նորին Սրբությունը:

Իր պատասխան խոսքում Կիրակոս Գույումջյանը խորին շնորհակւպաթյուն հայտնեց Վեհափառ Հայրապետին'բարձր պարգևի ստժանացնե|ու համար'նշելով. «Շատ ուրախ և

հրճված եմ ինչպես ես, այնպես էլ իմ ընտանիքի մյուս անդամները, որ առիթ և հնարա­

վորություն ունեցա այս հրաշալի եկեղեցու շինարարության մեջ մի համեստ քար գետեղե-

լու: Թող այս եկեղեցին և մեր բոլոր տաճարներն անսասան մնան իրենց բարոյական, հո­

գևոր և նյութական արժեքներով»:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

^ Բ Ա Բ Օ & Խ Զ Ս ա է Ա Ն

Տ. ԵԶ՜ՆԻԿ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՊԵՏՐՈՍՑԱ՜եԻ ՔԱՐՈԶԸ' ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՏՄԻԱԾՆԻ ՄԱ5 Ր ՏԱՃԱՐՈՒՍ՜

մ ա տ ո ւ ց վ ա ծ ս . պ ա տ ա ր ա գ ի ն

(7 դեկտ եմբերի 20 0 3 р .)

«Տանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէե»:

ս 4ь— ո4 *որ ընթերցվեցին Ս . Պա տա րա գի ընթա ցքումս. Ա վետ ա րա նից.

Քրիստոս մի սեղանի շուրջ նստելով իր աշակերտների Ս տարրեր մարդկանց հետ մի առակ է պատմում: Ն ա ասում Է, թե ինչպես մի մեծատան մարդ, մի հարուստ մարդ իր տան մեջ Խնջույք Է կազմակերպում ե ճոխ սեղան պատրաստել տալիս: Երբ գալիս 1. խնջույքը սկսեւու ժամը, ծառաները գալիս են իր մոտ ե ասում. «Տեր, դահլիճը դատարկ Է. որովհետև այն մարդկանց, որ մենք հրաւիրեցինք, նրանք տարբեր-տարբեր պատճաոաբանության-

ներով չեկան խնջույքի: Նրանցից մեկն ասաց, թե մի ագարակ եմ գնել և պիտի գնամ տեսնելու, մեկ ուրիշն ասաց, թե հինգ եզ եմ գնել և պիտի գնամ եզներին նայելու: Իսկ եր­րորդն Էլ ասաց, թե ևոր եմ ամուսնացել և չեմ կարող այժմ գալ» (հմմտ. '՜Լուկ. Ժ Դ 15-24):

Այդ ժամաևակ տանտերը պատվիրում Է ծառաներին. «Գնացեր ն քաղաքի հրապա­րակներում ու փողոցննրում գտնված բոլոր աղքատներին, բոլոր խեղանդամներին, կույրե­

րին հրավյտեք այս խնջույքին»: Եվ երբ ծառաները կատարում են տիրոջ պատվերը, նորից ասում են. որ «տեր, սենյակը դեո չի ւցվել: Ք ո հրամաեը կատարեցինք, սակայն դեռ շատ

ազատ տեղեր կան»: Տերը պատվիրում Է. «Ուրեմն դուրս եկեք քաղաքի պարիսպներից և օտար մարդկանց հրավիրեք, որպեսզի սեղանի շուրջ գտնված բազմականների տեղերը լրացվեն»: Այս առակը մի շարք հարցեր Է առաջ բերում, այսինքն եթե հրավիրյալները գա­յին, աղքատներին, խեղանդամներին և կույրերին տեղ չէ՛ր լինի այդ խնջույքին, և կամ եթե

մեկը աղքատ կամ խեղանդամ չէ, նա չի կարո՞ղ Աստծո արքայությանն արժանանալ, որով­հետև այս պատմությանը փոխաբերական իմաստ ունի և այն ներկայացնում է Աստծո թա­

գավորությունը:Ընդհանհրապես երբ մենք ընթերցում ենք Ս. Գիրքը, պետք է շատ ուշադիր փնենք, որ­

պեսզի այնտեղից առանձին մի հատված վերցնելով՝ եզրակացություններ չանենք: Այգ մե­թոդն օգտագործում են աղանդավոր քարոզիչները, որոնք մեկ հատված, մեկ նախադասու­թյուն կամ մեկ բառ են վերցնում և սկսում են խեղաթյուրել Ավետարանի իմաստը, ն հե­

տևաբար ցանկացած բսա և ցանկացած պատմություն մենք պետք է վարձենք ամբողջա­կան կոնտեքստի մեջ տեսնել, թե ինչու և ինչ պայմաններում Քրիստոս արտասանեց այդ խոսքերը:

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ 23

Մենք երբ կարդում ենք Ավետարանի այդ առակին նախորդող տողերր, տեսնում ենք, թե Քրիստոս ինչ է ասում. «Երբ ճաշ կամ ընթրիք ես տալիս, մի' կանչիր ոչ քո բարեկամնե­

րին, ոչ քո եղբայրներին, ոչ քո ազգականներին ե ոչ էլ քո հարուստ հարևաններին, որպես­զի երանք էւ փոխարեեը քեզ չհրավիրեն ն քեզ հատուցում լինի» (Ղուկ. Ժ Դ 12): Ուստի Տերր պատվիրում է. «...կանչիր աղքատներին, կաղերին ու կույրերին և երանե|ի կլինես,

որովհետև փոխարենը քեզ հատուցելու ոչինչ չունեն»: Այնուհետև Քրիստոս ասում է. «Ես Տեղ հիմա մի առակ պիտի պատմեմ, որը նմանվում է Աստծո արքայությանր»: Այսինքն'

մենք այստեղ գործ ունենք մի պատմության հետ, որ Աստծո արքայությունն է ներկայաց­

նում: Անշուշտ, երբ բոլոր հրավիրյալները զային, Աստծո արքայությունը դեռ դատարկ կմնար, որովհետև Աստծո ներողամտությունն անսահմանափակ է և Աստծո արքայու­

թյունը սահմաններ չունի, այնտեղ տեղ կա բոլորի համար, ովքեր ցանկանում են քայլել այն ճանապարհով, որ գնում է դեպի Աստծո արքայությունը:

Այստեղ պետք է անդրադառնանք և հիշենք, որ Աստծո արքայությանն արժանանում են

ոչ թե երանք, ովքեր արտաքուստ իրենց արդար են ձևացեում, ոչ թե երանք, ովքեր հասա­րակության մեջ երևում են իբրև բարեպաշտ անձնավորություններ (հիշենք փարիսեցու և

սամարացու առակը), այլ նրանք, ովքեր իսկապես մեղա են ղալիս, ովքեր մեղանչում են,

զղամ են կատարած մեղքը և ներողություն են խնդրում:Աստծո արքայությանը կարող են արժանանալ ոչ թե երանք, ովքեր որ առերևույթ փոր­

ձում են հաշտ ու խաղաղ հարաբերություններ ստեղծել իրենց շրջապատի հետ' իրենց հո­դում ծածկելով իրենց նենդ էությունը, այլ նրանք, ովքեր ընդվզելով հանդերձ իրենց կարծի­

քով թվացող անարդարությունների դեմ, շարունակում են ընթանալ ա յդ նեղ ճանապար­

հով, որ տանում է դեպի Աստծո արքայությունը: Եվ բնական է, որ Աստծո արքայության

մեջ տեղ կա բոլորիս համար:Ներքին մեծ խորհուրդ ունի և այն իրողությունը, որ այսօրվա հետ համընկավ Ավետա­

րանի հիշյալ հատվածի ընթերցվածը, երբ մենք այժմ դեկտեմբերյան երկրաշարժի 15-րդ

տարեփցի շեմին ենք: 15 տարիներ առաջ Աստված մի անգամ ևս փորձեց մեգ, փորձեց մեր

ժողովրդին: Մեր ժողովուրդը, որ 1700 տարիներ ընթացել է այն ճանապարհով, որով կան­

չում է Աստված, մեր ժողովուրդը, որ միշտ իր արյունն է թափել և իր կյանքն է զոհել իր հա­

վատքի համար, իր հայրենիքի համար, տեսնում ենք, որ հարատև ենթարկվում է փորձու­

թյունների:Կարող ենք ասել, որ բավական չե՞ն այս փորձությունները, արդյո՞ք 2000 տարիներ շա­

րունակ Աստված չկարողացավ հասկանալ, որ մենք Իրեն նվիրյալ ժողովուրդն ենք: Եվ

այստեղ մեր առակը տալիս է պատասխանը: Հնարավոր է, որ մենք մեզ քրիստոնյաներ

ենք կոչում, հնարավոր է, որ օտարներն էլ մեզ քրիստոնյաներ են կոչում, սակայն ինչքա­

նո՞վ ենք մենք իրական քրիստոնյաներ, արդյո՞ք մեզ համար ապահովված է Աստծո արքա­

յությունը, որովհետև մեր մարդկային կյանքի իմաստը այս աշխարհի վա յելները չեն, այս

աշխարհի խաղաղությունը և հանգիստը չէ մեր կյանքի իմաստը, ա յլ Աստծո արքայու­

թյանն արժանանալը, իսկ այնտեղ տանող ճանապարհը շատ դժվարին է, փշոտ և նեղ:

Ս. Գրքի մեջ բազմաթիվ անգամներ Աստված օրինակներ է տվել մեզ, թե ինչպես մե­

ղանչում են մարդիկ, և ինչպես Աստված ներողամիտ է լինում: Սակայն միշտ Աստված

24 ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

պատժում է նրանց ներողամտություն ցուցաբերելուց առաջ: Հենցն ԵԱան մեոանյեօհն: Աստված պատժեց նրանց: Սակայն Աստված ուղարկեց ր ւ^ա օրս

3 Յ Տ Ջ — " Ո Ա ^ V . 1- Л - < * « « ■— " * եհնարավորությունը, որով մենք կարող ենք փրկվել: ,հ„„,„հո.1հՈո

Այս մտածումներով է, սիրելի հավատացյալներ, որ մենք պետք է Վ Ր I- Փ ահավոր ողբերգությանը, որ տեղի ունեցավ 15 տարիներ առաջ: Այղ երկրաշարժն այնքան հզոր էր. որ ի վիճակի էր հիմնահատակ կործանելու հյուսիսային շրջաններր Հայաստանի. Սակայն, հավանաբար. Աստծո նկատմամբ ունեցած մեր հավատն էր. որ պահպանեց այն:

Քանդվեց, սակայն չկործանվեց: Եվ մենք մի անգամ ես ցույց տվեցինք ամբողջ աշխարհին հավատարմությունը մեր Աստծո նկատմամբ, մենք չընդվզեցինք, այլ սկսեցիեք բուժել այն

վերքերը, որոնք պատճառվել են մեզ այդ օրը:Այսօր, հավարտ Ս. Պատարագի, պիտի կատարվի Հոգեհանգստյան.պաշտոն բոլոր

նրանց հոգիների համար, ովքեր իրենց հոգին տվեցին երկրաշարժի օրերին:Միաժամանակ, սիրեփ հավատացյալներ, տխուր մի լուր ունեմ ձեզ հաղորդելու, որ մի

քանի օրեր առաջ Ամերիկայի Մ իա ծա լ Նահանգներում հանկարծամահ եղավ Հա յ Եկեղե­

ցու հոգևորականներից մեկը, հավանաբար ձեզ բորտիդ ծանոթ՝ Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Աշճյանը: Եվ հավարտ Ս. Պատարագի, հոգեհսւնգստի ընթացքին, մենք պիտի աղոթենք նաև Մեսրոպ Սրբազանի հոգու հանգստության համար' խնդրելով Աստծուն, որ Նա խնջույքի Իր անսահմանափակ սեղանին մի տեղ հատկացնի Մեսրոպ Սրբազանին, ամեն:

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ25

Տ. ԻԳ՜ՆԱՏԻՈՍ ԱԲԵՂԱ ՄԱԼԽԱՍՅԱ՜ՆԻ ՔԱՐՈԶԸ' ԽՈՍՎԱԾ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

Ս. ԱՍՏՎԱԾԱԾ՜ՆԻ ՀՂՈՒԹՅԱ՜Ն ՏՈ՜ՆԻՆՄԱՏՈՒՑՎԱԾ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ՜Ն

(9 դեկտ եմբերի 2003 թ .)

«Ա յսօր գաոինքն օրինա կա նքն Յովւսկիմ եւ Աևևա' ետուն մէպ զգէպսԱ ընդունիչ զցօղև երկնային,

յո ր մ է հոսեա ց ա նձրեւն կենաց' եւ րւյխեսւց աշխարհի ա ղբխ րն իմա ստ ից»:

(Շա րա կա ն)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հողւոյն Սրբոյ. ամէն»:

Սիրելի հավատացյալներ ի Քրիստոս.

իրապես այսօր մեգ ւսմենքիս համար մեծ տոն է ուրաիտւթյաե, քանդի այսօր սաղմնա­

վորվեց մեր հույսր, որից հոսեց կենաց անձրևը և բխեց իմաստության աղբյուրն աշխարհի: Այո. այսօր տոնն է Սուրբ Աստվածածնի հղությանն Աննայից:

Աստծո անսահման ողորմությունն ու նպատակադիր նախախնամությունն էր, որ գրեթե

ամենևին հույսը կորցրած ու առաջացած տարիքի բարեպաշտ Հովսւկիմե ու Աննան, հա­

կառակ բնության օրենքներին, ի վերջո դուստր ունեցան: Ո՞րն էր այդ հուսո աղբյուրը,

պւստճաոը և գրավականը, անշուշտ մշտնջենավոր աղոթքը և աներեր վստահությունն աո

Աստված:

Հովակիմն այն աստիճան էր նախատվում, որ անդամ Տաճարում րնծա մատուցելիս

պաշտոնյա քահանան հրահանգում է ներկայանալ ամենավերջում: Դրանից սպդվեւով'Հո- վակիմր տուն չի վերադառնում՛ ուխտելով չուտե| և չխմել, մինչև որ Աստված չայցելի իրեն:

Այս մասին իմսւնւպով'Աննան սգո գգեստ է հագնում և տրվում աղոթքի ու պահեցողության:

Այնքան մեծ է՜ր Աննայի վիշտը, որ տեսնելով, թե ինչպես են թռչուններն իրենց ձւսդերիե կե­

րակրում ու խնամում, լացակումած դիմում է Աստծուն' ասելով. «Վ ա յ ինձ, որ թռչուններն

անգամ առավել են, քան ես, քանգի ձագուկննր ունեն, իսկ ես գրկված եմ այդ բաղձալի

շնորհից»:

Փա ռք Ամենակարող Տիրոջը. Աննայի արտասվալից աղոթքը լսելի եղավ, ն Աստված

հաճեց գավակ շնորհել անդադար հայցողին: Նույն ավետիսը տրվեց նաև տառապյալ Հո-

վակիմին, որը խանդավառ հոգով շտապեց բազմաթիվ ընծաներ բաշխելու Տաճարին, քա­

հանաներին և աղքատևերին: Աննան միաժամանակ ուխտում է, որ եթե զավակ ունենա, |ի-

նի տղա թե աղջիկ, միանշանակ պիտի ընծայի Աստծուն:

Սիրելի'հսւյորդիք, սա լոկ գեղեցիկ պատմություն չէ, այյ մեծ դաս և օրինակ է մեգ ամեն-

քիս, քանգի ինչպես Եսայի Մարգարեն է վկայում՛ «Այն ժամանակ պիտի կանչես, և Աստ­

ված պիտի լսի քեզ. մինչև դու խոսես, Ն ա պիտի ասի, թե՝ «Ահա հասել եմ» (Եսայի ԾԶ 9):

֊տ տ ո տ ՚տ տ . ֊. . » ֊-ծո Կողմից մեր հայրերին: Նրա աոտվածանվեր ա աստ^վածա^^^ վեց< եայնպհս ար.ու երեում հուսո ցոլքերը, վասնզի ինչպես Աստծուց էր Ր - ч . ,ժանացավ լինելու այն հուսո ընծան, որով պիտի ծւսզեր «Արեգակն ւսրդար» իրկ Փտ-

ծության իրագործիչը ինքը ճշմարիտ Փրկի* Հ ի ս ™ Քրիստոս 1րամը վաղեմի ֊Ինչպես որ Հովակիմի ն Աննայի աղոթքն ու բաղձանքն ինքնանպատա Ա Ո . յ

պես Ս Մարիւսմ Աստվածածին հուսո ծագումը դարձավ, որովհետև ա ր այ զա ի

նավորությունը համայն մարդկության պատմության մեջ. որ հակառակ 1?ր ադամական սկզբնական մեղքի՝ ի ծննդենե ապրեց կատարյալ և հույժ օրինակեի, աստվածս. աճո կյանքով: Նրա մեջ միայն զգացվեցին խոստման լույսը և հույսը, որոնք ի վերջո Աստծո կա­մոք տվեցին իրենց մեծագույն ա ր դ յ ո ւ ն ք ը ՝ փրկություն և հավիտենական փրկագործություն

Քրիստոսով:Սիրելիներ, այսու կարող ենք եզրակացնել, որ ոչ միայն այն բանի համար է ոգեկոչվում

այս տոնը, որ Աստծո Միածին Որդուն լույս աշխարհ բերող Ամհնասրբահի Կույսի հղա­ցումն է Աննայից. այլ նաև այս հրաշապատում իրոդությունր մեծագույն դասերից է. որ տրվում է մեգ. այն է. թե'աղոթքի հավատքով հասնում ենք այն երանելի վիճակին, որ հույս և անխափան խոստման սպասում է բերում իր ետևից, որից էլ ի վերջո ծագում է վտկությա- եը և ի գործ դրվում փրկագործությունը: Այս երեք հանգրվաններր հույժ կարևոր գործոևներ

են մեզ ամենքիս' Աղոթքը, Հույսը և Փրկությունը, որոնց հաղորդ դաոնալով ամենայն իրա­

վամբ մտնում ենք երանական վիճակի մեջ:Այո', մեր Տեր և Փրկիչ Հիսուս Քրիստոս մեկ անգամ րնղմիշտ Շնորհք տվեց և փրկեց

մարդկային ազգը, սակայև չեևք կարող այս փաստը արձանագրել միայն ն ապրել կրավո­րական կյանքով: Մենք ենք. որ պիտի ձգտենք, բաղձանք ու ջանանք այդ փրկության իրա­գործմանը, մենք պիտի կանչենք Տիրոջը, այն Տիրոջը, որ լսելուն պես անմիջապես տալիս է հույս ու հավատ աո ի փրկություն: Իզոտ չէ ասված. «Խնդրեցեք Աստծուց, և ևսւ կտա ձեզ, փնտրեցեք ն կգտնեք, բախեցեք, ն կբացվի ձեր աոաջ» (Մատթ. է 7): Ավելի քան ստույգ ու

փորձառությամբ ապացուցե|ի են այս սրբատառ խոսքերը, որոնք պիտի սեպենք յուրա­քանչյուրիս հոգուց ներս, մեր սրտերի ու մտքի մեջ:

Սիրելի քույրեր և եղբայրներ, Հա յ Եկեղեցին անբաղդատելի մեծություն է տեսնում Կույս Մարիսւմի մեջ, որ հակառակ սկզբնական մեղքի ծանրությանր՝իր Որդու սիրով դար­ձավ աոաջին փրկվածը, և իրեևով արդեև ամբողջ մարդկությունն է, որ փրկված է: Մա- րիամն է, որ «ա յո» է ասում փրկությանը'ամբողջ մարդկության անունից: Այսպիսով մարդ­կությունը փրկության ճամփան է բոնում, երբ Տերն իր վրա է կրում Ս. Աստվածածնի մարմ­

նի զգեստը: Ս. Կույսը գլխավոր միջնորդն է Հիսուսի և մարդու միջև, և նրա շնորհիվ մարդը ճանաչեց վերանորոգումը ու մարդկային բնության երկրորդ կյանքը: ճիշտ է, մեկ Փրկիչ

Նույնպես ե դուք մի'հապաղեք դիմելա. կանչկու. ասյցպա

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ27

կա, բայց փրկությունը լիապես ընկալված է Մսւրիամի կողմից, ն իր ընթացքով է, որ մարդ­կությունն ընդունում է այն:

Աստվածածինը ճանաչում է սկզբնական մեղքը և, հետնաբար, փրկության կենսունա­կությունը, աստի եա փրկված մարդկության, մարդուն դեպի իր Տերր տաեող կատարյալ օ- րինակն է: Ս. Մարիսւմը փրկության զավակը, որ ի վերուստ Լ ստանում իր նոր ծնունդը' Փրկչի զաւաստով, նան մայրն է փրկության, որովհետե նա ծնունդ է տափս աշխարհի Փրկչին ն ւսյսպիսով վստահաբար մարդկային տեսակի փրկության զրավակւսնն ու միջ­նորդն է:

եկեք, ուրեմն, այս վստահությամբ, բոլորս անխտիր ուղղենք մեր աղոթքր Ս. Կույս Մա- րիսւմիե'հայցե|ով նրա բարեխոսությունը, խնդրենք, որ մեզ էւ հաղորդ դարձնի իր հոգու կո­րովին, որպեսզի մեր մեջ էլ հղանա ե ծնունդ աոնի Հույսն ու Հավատը, սաղմնավորվի ա-

ոարինության պտոպը' աղոթքով զարդարուն ու լուսավորյալ, ե ի վերջո երա միջոցով ար­ժանանանք Աստծո սիրույն ե ճշմարիտ Փրկությանը:

Տե'ր Աստված, ինչպես որ շարականագիրն է վկայում, այսօր օրինակեփ գա ոեերըՀո- վւսկիմը ն Աննան, տվեցին մեզ երկնային ցողի ընդունելի գեղմը, որը մեր բորտիս հոգա­

տար մայրն Է՝Ս. Մարիամ Աստվածածինը, որից հոսեց կյանքի անձրնը ն բխեց իմաստու­

թյան աղբյուրը համայն աշխարհի, փսւոք ենք տափս -Քեզ'Ամենասուրբ Երրորդաթյուն. Ք ո

հրաշափ հոգածության ն ւսնսպառ սիրով լեցուն Ք ո կամեցողությանն ու ողորմությանը. այսօր, վաղր ն հավետ, ամեն:

Տ ՆԵՐՍԵՍ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՊՈԶԱՊնԼՅԱ՜ՆԻ ՔԱՐՈՏԸ' ԽՈՍՎԱԾ Ս. էՏՍԻԱԾ֊ԱԻ Ս՜ԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՍ֊

ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ Ս. ՊւԱՏԱՐԱԳ-Ь՜Ь(14 դեկտեմբերի 2003 թ.)

«Յա ղթող եւ սուրբ հայրապետ, հմսմւ մեծիս Մ ովսէսի»:(Շա րա կնոց)

«Յանուն Հօր եւ Որտոյ եւ Հողւոյն Սրբոյ. ամէն»:ս 1 շա ր ա կ ց ի փալեըը գրվել է ™ ր »ե ս « ո ր հ ա * ( х п „ ш Г> Հայրապետի Կողմից

ԼվիրվաՏ Հակոր Մծքնա Հայրապետին. ում հիշատակը երեկ տ „եա խմԲեց Հ ա յ տ ^ յ ա յ ց Եկ Հ ԻՈ: Շնորհալի Հայրապետի շարականի մե2 Հայրապեկւըեմանեցվոո! է

ՄովսԷսին, որն Իսրայեյի ժողովուրդը 6,իս,փ ոսից ացատեց Ս րերեց Ավետյաց երկիրը, (ւնյսւես նան նմանեցվում է Ս. Հովհաննեսին, այն шпшишДО. ում խնամրին հանշեվեց Տի­րամայրը: Շնորհային միաժամանակ Պետրոս ստանայի հետ է համեմատում Մծրնսւցի

Հսւկոբ Հայրապետին որպես առաջնորդ Եկեղեցվո:Շարականի մնացյալ մասի մեջ նույն ձևով նկարագրվում են այն հրաշքները. որոնք նա

դործել է. Նոյյան տապանի մասունքի Մասսյաց բարձունքին հրեշտակի կողմից նրսւն

տալը, ինչպես նսւե պատմվում են նրա բազում հրաշքները' որպես հրսւշազործ մի անձնա, վորության: Ո՞վ է Ս. Հակոբ Մծբնացի Հայրապետը. Գրիղոր Լուսավորչի հորաքրոջ որղիե: Երբ Խոսրով հայոց արքան Անակի կողմից դավաճանաբար սպանվեց. Գրիգորը փախցվեց Կեսարիա, ն պատմությունն ասում է նան, որ Հակոբը ևս Գրիգորի հետ փախցվեց Կապւս- ղովկյան Կեսարիա: Այնտեղ միասին մեծացան և քրիստոնեական կրթություն ստացան: Սուրբ Հակոբը մի ճգնող, ճգնավոր էր, որ ամռանը իր քարոզությունից հետո ղաշտերի մեջ

ննջում էր գիշերները և ձմոանը քարայրննրի մեջ էր բնակվում:Ասվում է նան, թե նա մեծ հրաշագործ էր: Երբ Մծբին գնաց Մեփտոս իր ճգեավոր եղ­

բորն այցելության, այնտեղ Մելիտոսը մարգարեացավ և ասաց. «Դու, Հակոբ, շոււրով Մըծ- բինի վրա պիտի ղաոնաս եպիսկոպոս»: Բայց մինչն եպիսկոպոս դառնալը նա հրաշքներ գործեց ժողովրդի համար: Ամենագլխավոր հրաշքներից մեկն այն է, որ երբ Ս՜եծն Կոս-

տսւնւփանոս կայսրը վախճանվեց, պարսից արքան զորք հավաքեց քրիստոնյաների ղեմ արշավելու համար: Նա հասավ մինչև Մծբին ն քաղաքի ժողովուրդը խնդրեց Հակոբ Հա յ­

րապետին, որպեսզի նա աղոթն իրենց քաղաքի փրկության համար: Սուրբ Հակոբը մի բարձունքի վրա ելած' բարձր ձայնով, ձեռքերը պարզած աղոթեց: Եվ ո'վ հրաշք: Հանկարծ վայրի թունավոր մեղուներ, պարսերով լեցուն, կհարձակին արշավող բանակին վրա, և բա­նակը աոանց զենքի դիմելու կնսւհանջե և կփախչի: Ահավասիկ Աստծո կատարած հրաշք­ներից մեկը մեր կյանքի մեջ:

Ասում են, թե ինքը ճգնավոր էր ն հաճախ կարծում էին, որ մուրացիկ է կամ թափառա­

կան: Մի անգամ քաղաքից քաղաք գնալիս ճանապարհին պետք է անցներ գետը: Հարցրեց

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ29

այետեղ գտնվող մարդկանց. «Ո՞տ է ծանծաղուտը, որպեսզի անցնեմ»: Ծսպրանքով նրան ասացին. «Վերարկուդ փոե, վրան եստե և անցիր»: Իսկապես նա վերարկուն փոեց, վրան նստեց և. ո'վ հրաշք, հասավ մյուս ափը: Բոլոր ծաղրոդեերը, վրան ծիծաղողները զարմա­ցան. թե ինչ հրաշքով փցուն աստվածատես անհատ է նա, որ վերարկուի վրա նստած՝ մյուս ափր հասավ, սաանց ալիքների մեջ ընկղմվելու:

Նիկիո 325 р. ժոդովին ևս մասնակցե| է Ս. Հակոր Մծրնացին Հա յոց Արիստակես Հա յ­րապետի հետ: Եվ այնտեղ մեծ գովասանքով եհ անդրադարձել իր խոսքերին, աստվածա­

բանական իր բարձր հասկացողությանը, որովհետև այղ ժողովի ընթացքին Արիոսակաեա- թյան դեմ պայքար մղվեց: Կոստաեդիանոս Մեծի հրավիրած այդ ժողովի մեջ 318 եպիսկո­

պոսները նգովեցին Արիոսի հերձվածը: Կոստաեղիանոս կայսրը ժողովից հետո ասում է, որ քրիստոնեական Եկեղեցին հիմնվում է երեք սյուների վրւս, որոնցից աոաջինը Եգիպտո­

սի Ադովկ ճգնավորն էր, երկրորդը՝Նիկողայոս Տմյաոնացին, իսկ երրորդը'Հսւկոբ Մծրնա-

ցի Հայրապետը:Ահավասիկ, սիրելի հավատացյալներ, մի սուրբի կյանք, որ երեկ Հայւսստանյայց Եկե­

ղեցին տոնախմբեց'ցույց տալով Աստուծո զորությունը, Աստուծո հրաշագործ Աջը, Աստու-

ծո' մստղկանց հանդեպ ունեցած անհուն սերը և Սուրբ Հոգու պստգևած անսպառ շնորհք­ները մսւրդոց կյանքում ն, հատկապես, այս պարագային Հակոբ Մծբնա Հայրապետին

բաշխված:Ովքե՞ր են սրբերը, որոնք պաշտամունքի առարկա դարձած են մեր կողմից, ովքե՞ր են

սուրբ մարդիկր' ծանոթ կամ անծանոթ. Եկեղեցու կողմից ընդունված կամ անտեսված և

չընդունված, որոնք մեր կյանքի մեջ գոյություն անին: Այսօր ևս մեր կյանքի մեջ Սուրբ Հո­գին հրաշագործ ձեռքը կդնե մեր վրա ն շատ-շատերուե տեսիլքներ կպարզևե: Եվ եթե մենք

կարողանանք անդրաղաոնւպ և գիտակցել այն զորությունը, որ մեգի կտրվի ի վերուստ,

այն ժամանակ է, որ կխոեարհինք, ծունկի կուգւսնք աստվածային զորության առջն և կըև-

դունենք Աստուծո շնորհքները' ըսելով, որ ծառաներ ենք անպիտան, ինչ որ հնարավոր էր

այս կյանքի մեջ անել, ըրինք, ինչ որ չէինք կարող, ներե մեզի:

Իսկապես, սիրելի հավատացյւպներ, սուրբերը մեկ-մեկ փարոսներ են մեր ալեկոծ, խա­

վար կյանքի մեջ: Անոնք լուսատու փարոսներ են' մեզ ցույց տալու իրենց կյանքով ճշմար­տության, արդարության, խոնարհության ճանապարհով Աստուծո ծառայության միջոցնե­

րը: Սուրբերն իրենց կյանքով մեզ համար օրինակներ են, որոնց կյանքը մենք պետք է հա­

ճախ սերտենք և մեր կյանքը նմանեցնենք նրանց կյանքին:

Թ ող Ս. Հակոբի շնորհքները անպակաս փնեե մեր վրայից: Մենք այսօր ես Ս. Հակոբը

պաշտում ենք մեր Եկեդեցվո մեջ, ն երեկ'Ս. Հակոբի տոնին, Ս. Հակոբ Մծբնա Հայրապե­

տին Աջն էր, որ դուրս բերվեց թանգարանից ե տարվեց Ս. Հակոբ եկեղեցի' այնտեղ իր օրհ­

նությունը բաշխելու համար բոլորիս: Չմոռնանք, որ համաձայն ավանդության Ս. Հակոբ

Մծբնա Հայրապետը մեր Ս. Գրիգոր Լուսավորչի հորաքրոջ որդին էր: Այղ պատճառով է|

Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը և նա միասին դաստիարակվել էին նայն աստվածւսբանների,

նույն քրիստոնյաների կողմից Կապադովկյան Կեսարիայում ն դարձան լույս և ճրագ մեր

կյանքում: Անոնց լույսը թող Աստված չպսւկսեցեե այսօր ևս, մանավանդ Ս. Հակոբի և Ս.

Գրիգոր Լուսավորչի, այժմ և հավիտյանս հավիտենից. ամեն:

Տ ՕՇԱԿէՈ, ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԳՅա-ԼԳՅՈՒԼՅւքՆԻ ՔԱՐՈԶԸԼ ս վ ա ծ и . н и л -ш л * ս՛ա յ ր տ ա ճ ա ր ո ւ ս ֊

ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ Չ(21 դեկտեմբերի 2003 р .)

Г ' Т т ՝ т ̂քապետին. որ աոի?ե ընծայեց այսօր անդամ մը Աս գտնվելու այստեղ ախտաՎորաԲար հե- ոավորՀնդկաստանեն. գսղու՝ մենք ալ մեր հերթին մեր Ուխտի Պատարագը մսպսսցելա

այստեղ ե վերանորոգելու մեր ուխտը էջմիածնի հետ:

«Ո՜տ էք ո յպ ի ք ի մ սրբա ծիս: Եկայբ ա ո մա յրս ձեբ հախկիհ Որպէս օր է և է զսււսւկիհ Տ ա և կ խնամ- Ձևր ծհողիհ»:

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. սւմէն»:Ստեփաննոս արքեպիսկոպոս Օրբելյանի այս խոսքերը իր «Ո ղբ աո Սուրբ Կաթողի­

կէին» պոեմեն կարծեք մեգ կհուշե, թե այսօր այդ իրավիճակը չկա և այսօր ամբողջությամբ արդեն փոխվել են ժամանակները, և փաոք ենք տալիս Աստծո, որովհետն չկա այդ դըժ- բախտությունը, չկան այղ տխուր օրերը: Ստեփաննոս միտրոպոլիտ Օրբելյաե իր այդ ընդ­արձակ պոեմի մեջ կնկարագրե Ս. էջմիածեի լքյալ վիճակը հատկապես X III դարուե, երԲ

ինք կուղղվեր դեպի Կիլիկիա, կանցնի էջմիածնեն և կտեսեե էջմիածեի յքյալ վիճակը ե, ցավով, արյունոտ սրտով կգրե իր պոեմը, կողբա էջմիածնի այդ լքյալ վիճակին և կաղոթե,

որպեսգի գավակները վերադառնան, խնամք տանեն իրենց ծնողին:Պատմաթենեն մեգ հայտնի է, հատկապես Արշակունյաց թագավորաթենեն ետք, թե

ինչպիսի օրեր ապրեց Հայաստանը և հատկապես Ս. էջմիածինը: Ունեցավ իր վերիվայ­

րումները, ունեցավ իր տխուր օրերը: Ձեզանից շատեր նույնիսկ կարող են վկայել հատկա­պես 20-ական թվականնհրու կեսերեն մինչև 40-ական թթ., թե ինչպիսի վիճակի մեջ էր Հա ­յաստանը և հատկապես Մայր Աթոռը: Սակայն այդ բոլոր դժվարություններով Ս. էջմիա­

ծինը տոկաց, հաղթահարեց այղ բոլոր դժվարությունները:Այսօր մենք մեր աչքերով կտեսնենք, թե ինչպիսին է Ս. էջմիածինը, թե ինչպես վերանո­

րոգված է, կանգուն է և կդիմանա բոլոր դժվարություններումՄենք սւ| այսօր մեր հերթիև որպես ուխտավորներ, որպես գավակներ կուգանք հեռա­

վոր Հնղկաստանեն՝ աղոթելու և, ինչպես Ստեփաննոս Օրբելյան կըսե, «որպէս օրէնն էր

զաւակին»'գալու որպես ուխտավոր: Մենք ալ այդ զավակներեն ենք: Հոգեկան մեծ ուրա-

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ31

քսությամբ եկաք) ենք հեռավոր Հնղկաստանեե, պատմական հեդկսւհայոց այե մեծ գսւղու- թեն. որ նույնիսկ կարոդ ենք հպարտությամբ ըսել'Ս. Նագարեթ հայոց եկեղեցին առաջին քրիստոնեական կառույցն 1. ամբողջ Կալկսւթայի մեջ:

Այսօր նույնպես ան կանգուն է, որովհետև իր հայացքը միշտ ուղղել է ղեպի էջմիածին, որովհետն միշտ սեվե| է էջմիածնով ն իր կապր միշտ հաստատուն է պահել էջմիածնի հետ, որովհետն հայորդիները վստահ էին, որովհետե Հայաստաեյայց Եկեղեցին այն խա­ղաղ նավահանգիստն է, որտեղ կարոդ է հայ հավատացյալը իր հոգու հանգիստր գտնե| միայն ու միայն Հա յ Եկեղեցու կամարներու ներքև: Եվ ահա այդ հավատքով է, որ մենք ե-

կած ենք անգամ մը նս մեր հավատքի ուխտը նորոգելու, եկած ենք անգամ մր ևս հաղորղ- վելու Քրիստոսի Մարմնի ու Արյան հետ, եկած ենք անգամ մր նս էջմիածնի Իջման Խորա­նի սաջն ծունկի գալու, աղոթե|ու:

Հակառակ մեր նոսրացած թվերա' Հնդկաստանի մեջ կպահենք մեր էությունը, որով­հետև կնայինք Ս. էջմիածնին և կստանանք մեր զորությունը, կստանանք մեր հավատքի

ուժը, կստանանք Լուսավորչի կանթեղին լույսը, որ Արագածի րստսունքեն կանգնած կլու-

սավորե Հայաստան աշխարհը, և մենք նույն ջահի [ույսով կզորանանք և մեր հսւյացքներր կուղղենք ղեպի էջմիածին: Թեպետև 1700 տարվան հնություն ունի Մ էջմիածինը, բայց իր

երիտասարղ գահակալով' Ամենայն Հայոց Հայրապետով, երիտասարդ հոգևորականութ­

յամբ, ժրաջանորեն գործող ճեմարաններով վերածնված է, պատրաստ է տալու հոգևոր սևունղ իր բո|որ թեմերուն, և շարւսկանագրի բառերով կրնանք ըսել.

«Ուրախ |ևր Սուրբ Եկեղեցի», որովհետև քո զավակները ամենուրեք կանգնած են և

հպարտությամբ կնային Հայաստան աշխարհին, որովհետե այլես չկան այն դժվարութ­յունները, ինչ անցյալին կային: Կան այսօր նորանոր դժվարություններ, սակայն այղ բոլորը

կարելի է հաղթահարել միայն ու միայն հավատքի զորությամբ: Այսօր մենք կարոդ ենք

հպարտությամբ ըսել, որ մեր հայրենիքը այլևս ողբի, որբի, լացի հայրենիք չէ', որովհետե մեր հայրենիքն այսօր հույսի ն լույսի հայրենիք է, մեր հայրենիքը հպարտության աշխարհ

է, ն այղ հայրենիքի մեջ, Արարատի փեշերուն կանգնած է Ս. էջմիածինը'իր լուսո Խորա­

նով լուսավորելու իր զավակներին, որպեսզի չշեղվեն, չխոտորվեն, որովհետև գսւռան

զգեստով գա յ|եր կմոտենան մեր զավակներուն'հեռացնելու համար մեր զավակները Մայր Եկեղեցիեն:

Պետք չէ թայլ տալ, պետք է վանել այղ բոլորը, որովհետև մեր Մայրը 1700 տարի մեզ

խնամք տարավ, 1700 տարի եղավ մեր պաշտպանը: Եվ այսօր ժամանակն է. որ մենք ոչ

թե գանք խնամք տալու, սւյլ ստանալու անոր օրհնությունը' պայքարելու բոլոր դժվարութ­

յուններով և փառք տալու Աստուծո' ըսելով. «Փառք քեզ Աստուած, որ պարգեւեցէր գօրս այս բարեաւ եւ խաղադութեամբ. սւմէե»:

տ ՍԻՈ՜Ն ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԱԳԱՄՑԱ՜ՆԻ - Ք Ա Ր Ո Զ Ը

խ ո ս վ ա ծ ս . է ջ մ ի ա ծ ն ի մ ա յ ր ՏԱՃԱՐՈՒՄ

Ս. ՍՏԵՓԱ՜Ն՛ՆՈՍ գ ա » ա ա Ր № № « № ՏՈՂ,Ի4, ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ՜Ն

(25 դեկտեմբերի 2003 թ.)

«ԶԻ ոչ եթէ որ զւսևսԱ խ ր ըևծա յկուցա եէ' սա էըստրեւսւ. այ, զոր Տէրս ըհՇայհցացաԱԷ»:

(Բ Կորնթ. Ժ 18)

հաստատությունն է ն նրա հիմքը Ш է Ա

այս Խսստատությունը պահելու. վարե,ո, Ա նան նրա գործունեությունը համակարգելս, հա­մար անհրաժեշտ են պատրաստված և մանավանդ հավատքով առլեցուն սպասավորնևր: Այդ իսկ պատճառով Եկեղեցին ձեռնադրության կարգով պատրաստված ե ուսյալ ու ամե­նակարևորը հավատքով քրիստոնյաներին հրավիրում Է սպասավորության ե այգ ձեոնա-

դրությամբ նաե կազմվում Է պաշտոնեությունը մեր Սուրբ Եկեղեցու. Նույնն Է նաև աշխար­հիկ հաստատություններում, սակայն, ի տարբերո,թյուն Եկեղեցու, ար հիմքը կրոնականը Ա

բարոյականն Է. այն շատ անգամ պակասում Է աշխարհիկ հաստատություններում:Ինչքան բարգավաճեց, տարածվեց Եկեղեցին, ինչքան առավել ընդարձակեց իր առա­

քելության և գործունեության շրջանակննրը, այնքան փոխվեց Եկեղեցին և փոխվեւ Ւ. Քրիս­տոսից հետո ժամանակների ընթացքում, որը արդյունք Է դարերի ընթացքում մարդկային կյանքի զարգացման, ազգային սովորույթների ն ավանդույթների, այդ թվում ն վարչական:

Առաջին գաբերի Եկեղեցու ե նաե այսօրվա Եկեղեցու առանցքը Ս. Ավետարանի քարո­զությունն Է, նրա կենսական աժը, ե դա կատարում էին առաքյա|ները'ստացած այդ իշխա­նությունը հավասարապես մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսից: Սակայն երբ ավելի րնգարձւսկվեց նրանց գործունեության շրջանակները, երբ այլես կարիք ունեցան օգնականների, որովհե­տև Եկեղեցու գործունեությունը չսահմանափակվեց միայն ժողովրդի հոգնոր դաստիարա­

կությամբ, այլ նաև օգնելու տկարին, ադքատին, հիվանդին ն այդ օգնության համար ա- ռաքյսւ|ներն ընտրեցին արժանավոր սպասավորներ Ս. Ստեփաննոս նախավկայի գլխա­վորությամբ, որոնք կոչվեցին սարկավագներ սպասարկելու Ս. Սեղանին ն օգնելու առաք­

յալներին:Այո, դսւ Էր նրանց սկզբնական պաշտոնը: Սակայն այսօր ևս, ինչպես կարդացվեց այս­

օրվա ճսւշու ընթերցվածքում, որ Ստեփաննոս նաև քարոզչությամբ Էր զբաղվում, քարո­զում Էր Աստծո խոսքն անվրգով, քաջ և հավատով առլեցուն'հետևելով Տիրոջ այե խոսքին, որ Իր խոսքի համար կարող Է նրանք Էլ խաչ հանվեն, նահատակվեն, ինչպես որ եղավ և իր

պարագային:

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌՅՅ

Եկեղեցու պաշտոնյա կոչվելը դյուրին ե խաղաղ գործ չէ, կան բազմաթիվ արգելքներ ե խոչընդոտներ, որոնք պետք է հաղթահարի Եկեղեցու պաշտոնյան իր կյանքի և գործու­նեության ընթացքին: Եվ կարծես մի պահ թվում Ւ. մեգ, որ անհնարին է այս բոլոր խոչըն­դոտները հաղթահարել, սւյս բարձունքներին հասնել: Սակայն, ինչպես ասացինք. Եկեղե­ցու հիմքը հավատքն է, այդ հավատքն է, որ մենք պետք է ունենանք, մեր պաշտոնեության հիմքը պետք ե լինի, ինչպես ասում է Պոդոս առաքյալ, «Ո չ թե այն անձն է, որ իրեն ընտ­

րում է, այլ այն. որին Տերն է ընտրում»:Մենք ունենք մարդկային արժանիքներ, զարգացում գիտության մեջ, ճոխություն կամ

հարստության ու այլևայլ բարիքներ, սակայն դրանք շատ քիչ են, որ մեգ արժանի դարձնեն Աստծո ծառայի կոչմանը: Մեզ պետք է նաև, որպես Աստծո ծառաներ, սւմենակարնորը ոչ թե մենք ինքներս րնտրենք մեղ դեպի ծառայություն Մուրբ Եկեղեցու, այլ նաև զղանք, թե այդ կոչումը, կանչը գւպիս 1. Աստծուց, որ մենք ընտրված ենք Աստծո կողմից' ծաոսւյե|ու այս Սուրբ Եկեղեցուն'հավատով և նվիրվածությամբ, ինչպես ասվում I: նոր հնչած աղոթքի

մեջ:Մենք այսօր մաղթում ենք մեր նորող ձեոնաղրյալ սարկավագներին, որ նրանք հետևեն

այս առաքինությանը: Եվ եթե մենք մեր ծառայության մեջ տկարանամ ենք կամ մի պահ հուսալքվում, չպետք I: մեղքը .փնտրենք ուրիշների մոտ' ոչ միջավայրի, ո'չ շրջապատի

մարդկանց մեջ, այլ ինքներս մեր մեջ պետք է փնտրենք այդ տկարության ն թողության ղղսւցամը: Ուրեմն մեր մեջ պակասում է կոչումը, որ մենք պետք Լ կոչվենք ծառայեյու Սուրբ

Եկեղեցուն:Մենք շնորհավորում ենք ձեղ, սիրելի սարկավագներ, սարկավագաց տոնի այս առիթով

և մադթում ենք, որպեսզի դուք էլ որպես ուղենիշ ձեզ համար ընտրեք Ս. Ստեփաենոս նա­խավկայի կյանքը, որ ամբողջովին մարմնացումն է ծառայության Ս. Սեղանին և Աստծուն:

Շնորհավորում ենք նաև ձեր ծնողներին, որոնք ձեզ դաստիարակեցին և հանձնեցիե Եկե­ղեցուն ծառայության կոչումի: Շնորհավորում ենք նաև մեր երկու ճեմարանների տեսչութ­յանը, դասախոսական կազմին, որոնք պատրաստեցին ձեզ, ջամբեցին և դարձրեցին կա­

տարյալ սպասավորներ մեր Ս. Եկեղեցու: Եվ նաև մեր որդիական խոնարհությամբ շնոր­հավորում ենք Վեհափառ Հայրապետին, Ով հանապազ մտածում է այս Եկեղեցու պայծա­

ռության և զորացման մասին և մտածում է, որ այդ զորացումը և հաստատումը կլինի մեր միջոցով, մեր անսակարկ ծառայությամբ, հնազանդությամբ ու խոնարհությամբ և, ամենա-

կւսրնորը, հավատքով, որը հիմքը պետք է լինի մեր ծառայության: Շնորհավորում ենք նաև մեր մյուս սարկավագներին Ս. Ստեփաննոսի տոնի առիթով՝ մաղթելով, որ Տերը նրանց ուժ և կարողություն տւս ծառայելու և, ինչպես աղոթքի մեջ է ասվում, արժանանալու քահանա­

յության բարձր աստիճանին:Թ ոդ Աստված իսկապես արժանի անի մեր բոլոր սարկավագներին քահանայության

այդ բարձր աստիճանին: Թ ող Աստված ձեզ միշտ ուղեկից լինի, զօր ու գիշեր ձեզ հսկի ե

ձեզ պահպանի, հեռա պահի ամեն տեսակի վտանղներից, բայց նաև այդ պետք է լինի ձեր

հավատքով և ձեր հաստատակամ քայլերով դեպի մեր ազգայիե-եկհղեցական կյանքի պայծառ ապագան: Թ ող Աստված օրհնի մեզ ամեեքիս այժմ և միշտ և հավիտյանս, ամեն:

Տ. ԳԻՍԱԿ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆԻ ՔԱՐՈԶԸ ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՏՄԻԱԾ՜ՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻ՜Ն(28 դեկտեմբերի 2003 р.)

«Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգտյն Սրբոյ. սւմէն»:

այսօրվա ստակիս, Ս վերհիշել,» եամար կա զեմ տմփտի

կերպով անգամ մը ևս պատմել քանքարներու աոակը:Հի սուս կպատմեր, թե մեծահարուստ մարդ մը երբ ճամփորդության պիտի երթար, իր

ծառաներուն կբաժնե քանքարներ, որոնք այդ ժամանակվա դրամական միավորն էին. ար­

ժեքը ունեին, ն կթելադրե. որ յուրաքանչյուրը հոդ տանի ն վերադառնալէն հետո հաշիվր ներկայացնե: Երբ այս մարդը կերթա իր ճամփորդության և կվերադառնա, առաջինը կներ­

կայանա' ասելով. «Ահավասիկ քու տվածիդ վրա ես տասը ավելի շսւհեցա»: Տերը կգովե այդ ծառային: Երկրորդը կներկայանա'ասելով. «Հինգ ավելի շսւհեցա»: Անոր նս կդովե:

Իսկ երրորդը, որ քիչ մը ավելի, ըստ երեույթին, քաշվող ու վախկոտ մեկը եդած էր, կներ­կայանա' ըսելով. «Տեր, գիտնալով, որ դուն խիստ մարդ ես ն վախնւպով, որ քու տվածդ ալ կարող է կորսնցնեմ, ահավասիկ ես պահեցի և քեզի կվերադարձնեմ քու տվածդ ինչպես որ

է»:Տերն իսկապես կբարկանա անոր և իրմե առնելով այդ մեկն ալ կուտա տասն ունեցո­

ղին: Եվ Հիսուս կամբոդջացնե խոսքը' ըսելով. «Այն, որ ունի, ավելին պիտի տրվի, իսկ ան. որ չի կրնար ունեցածը գործածել կամ չունի արդեն, ունեցածն ալ պիտի առնվի»: Այստեղ պետք է անդրադառնանք վստահաբար յուրաքանչյուրս զմեզ, մարդ ըլլալուն' քննկու հա­մար, թե մեգմե յուրաքանչյուրը ինչ կարողություններ կամ ինչ ձիրքեր ստացած է, տրված է իրեն Աստծո կողմե, և իևչ ձևով այսօր կրնա օգտագործել կամ գործածել այդ կարողու­

թյունները իր նմանի բարիքին համար: Վստահաբար այսօրվա առակը մեգի այդ կթելա- դրե:

Իսկ տակավին եթե մենք կուզենք անդրադառնալ պահ մը, թե ինչ տարի անցուցինք

մենք իբրն հայեր, իբրե քրիստոնյաներ, պիտի անդրադառնանք և պետք է որ խորհրդա­ծենք նան, թե այս տարվա ստացած մեր դասերեն, այս տարվա մեզի տրվածնև ինչ կըր- նանք հանել ապագային պահպանելու համար 1700 տարիներե ի վեր գործող, ապրող այս

ժողովրդի կյանքի մեջ: Վստահաբար այս մտածումով մենք պիտի ողջունենք և դիմավո­րենք մեր հավատքի հոր'Լուսավորչի մասունքը'ստանալու համար նաև անոր օրհնությունը Վեհափառ Հայրապետի կողմե տրված և այղ օրհնությամբ զորացած շարունակելու հա­մար մեր կյանքը ըլլա այստեղ'Մայր Հայրենիքի մեջ կամ Սփյուռքի զանազան զաղութնե- րու մեջ, ուր մեգմե յուրաքանչյուրին բաժին ընկած է ծառայելու ե աշխատելու:

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ35

Աղոթենք ուրեմն, սիրելի հավատացյալներ, այսօրվա այս խորհրդով և այե վստահու­թյամբ, թե 1700-ամյակի այս տարին չփակված, մենթ արդեն եորոդած ենք ն պիտի շարու­

նակենք եորոդված պահել մեր ուխտը մեր Մայր Եկեղեցվո հետ, մեր Մայր Հայրենիքի հետ, որպեսզի կարենանք երկար ատեն հպարտությամբ ապրիլ թե' մեր անցյւպի պատմու­թյանը ն թե'նաև գալիքը:

Թոդ Տերն օրհնե ձեզ, տա կարողություն, իմաստություն ն ուժ, որպեսզի շարունակենք ապրիլ ու պահպանել այն, ինչ որ մեր իրավունքն Լ. ամեն:

Պ Ա Տ Ա Ա - Բ Ա Ն Ա Ս Ի Ր Ա Կ Ա Ն

ՆՎԻՐՎՈՒՄ է ՆԱՐԵԿԻ ԳՐՈՒՌՅԱՆ 1000-ԱՄՅԱԿԻՆ

Ք Ն Ա Ր Ի Կ ՏԵ Ր-Դ Ա Վ Թ -ՅԱ Ն Բ ա ն ա ս իր ա կ ա ն գիտ ութ յունների դո կ տ որ

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑՈՒ ԶՐՈՒՑԱՊԱՏՈՒՄ ՎԱՐ-ՔԻ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԻՑ

Գրիգոր* Նարեկացու գրական ժառանգությանը, վարքը Ս նրա մասին հյուսված ա- վանդությունները վաղուց արդեն գտնվում են հայագետ ների ուշադրության կենտրոնում: Գրվել են բազմաթիվ ուսումնասիրություններ, այդ թվում՜ ուշագրավ հետազոտություն­

ներ' նվիրված նրա վարքին ե. զրույցներին: Հատկապես մեծ ավանդ ունի այդ գործում հմուտ նարեկացիագետ, երջանկահիշատակ Պողոս Խաչատրյանը: Նարեկացու վարքի և ավանդությունների մանրակրկիտ, համակողմանի քննությունը նրան հանգեցրեց այն եզ­

րակացության, որ Նարեկացու մասին ավանդությունները ժողովրդական և վանական բանահյուսության արտահայտություններ են1: Ըստ նույն հեղինակի' արդեն 13-րդ դարում գրված է եղել «Վարք ե պատմութիւն սրբոյն Գրիգորի Նարեկացւոյն» 18 միավոր պարու-

նակող զրույցների շարքը2:Պողոս Խաչատրյանից աոաշ' 1969 թ. լույս տեսած «Ավւսնդապատումում» Արամ Ղա-

նալանյանն աոանձին բաժնով ներկայացրեց եկամուտ զրույցները' նրանում ընդգրկելով Հին և Նոր Կտակարանների համապատասխան նյութը: Միաժամանակ նա նշեց, որ շատ

զրույցների աղբյուրներն անհայտ են3:Մենք նույնպես անդրադարձել ենք Նարեկացու վարքին Ս նրան նվիրված ավանդու­

թյուններին4 ու մատնանշել ուսումնասիրողների ուշադրությունից վրիպած ավանդաշարի

այլ աղբյուրները: Պարզվում է, որ Գրիգոր Նարեկացուն նվիրված զրույցների համար, բացի Աստվածաշնչի կանոնական գրքերից, աղբյուր են ծառայել նաև Հիսուսի Տղայու-

* Որպես զեկուցում կա րդա ցվի է դեկտեմբերի 27-ին Ս. էշմիաձնում Ն ա րեկի 1000-ամյւսկին նվիրվաձ

գիտաժոդովում:

1 Տե ՛ս Խ ա չա տ րյա ն Պ-, Գրիգոր Նա րեկա ցին և «ա յ միշնադարը, Ս. էշմիա ձին, 1996, է շ 204:

2 Տե ՛ս նշվ. աշխ-, էշ 184:

3 Տե՞ս Ղա նա լա նյա ն Ս.., Ավանդապատում, Երևան. 1969. Ա ոա շա բա ն. էշ 08Գ -էք Ղ :

4 Տե ՛ս Քնա րիկ Տեր-Դ ա վթ յա ն, Թովմայի Ավետարանի «ետ քերը հայ միշնադարյան զրույցներում. «Էշ- միածին», 1998, Դ . Էշ 109. նույնի Հիսուսի Տղա յությա ն ավետարանների ա րտ ա ցոլքը «ա յ միշնադարյան գրա ­

կանության մեշ Հայաստանը և քրիստոնյա Արևելքը գրքում. Երևան, 2000, Էշ 333 և հշ.:

2003 ՔՆ Ա ՐԻԿ Տ Ե Ր -Դ Ա վ Թ Յ Ա Ն ԺՌ37

թյսւն պատմությանը նվիրված պարականոն ավետարանները: Ներկա հոդվածում կցան­կանայինք այդ մասին խոսել ավելի հանգամանալից, հատկապես հայերեն թարգմանու­թյամբ մեզ հասած Նախավետարանի մասին:

Հայտնի է , որ Եկեղեցին, դարեր շարունակ պայքար մղելով տարբեր աղանդավորա­

կան շարժումների դեմ, անխնա ոչնչացրել է նաև նրանց գաղավւարախոսությունն արտա­

հայտող գրականությունը, այդ թվում ե' պարականոնների մեծ մասը: Սակայն անժխտելի

է նաև այն փաստը, որ այդ գրականությունը, մասնավորապես պարականոն երկերը, հայ հասարակության որոշ շրջաններում գործածության մեջ են եղել և, անշուշտ, պետք է որ ազդեցություն թողած լինեին հայ միշնադարյան գրականության վրա: Դա հատկապես

վերաբերում էր ժողովրդական ակունքներ ունեցող, լայն զանգվածների ճաշակին և պատկերացումներին հարազատ վիպական արձակին, զրուցատիպ գրականությանը:

Հա յ պատմիչների (Սամվել Անեցի, Մխիթար Այրիվանեցի) ցուցակներում հիշատակ­

վում են երկու պարականոններ, որոնք 531 թվականից աոաջ Հայաստան բհրվեցին նես­

տորականների կողմից ե թարգմանվեցին հայերեն' դա «Նախավետարան» կամ «Գիրք Տղայության Քրիստոսի» անվամբ հայտնի ե Հակոբոս տեաոնեղբորը վերագրվող ավե­

տարանն է, որը պահպանվել է հայերեն թարգմանությամբ, և Թովմայի Ավետարանը, որի

լրիվ անվանումն է. «Իսրայելաց՛ի փիլիսոփա Թովմայի Պատմությունը Քրիստոսի մանկու­

թյան մասին»: Այս վերջինը հայերեն ձեռագրերում չի պահպանվել կամ մինչ այժմ չի

հայտ նաբերվել5:Ուսումնասիրողները պարզել են, որ Նախավետարանի հայերեն թարգմանությունը

շատ է տարբերվում Արևմուտքում տարածված նույն ավետարանից և, ըստ երևույթին, սե­

րում է արևելյան խմբագրություններից’ արաբականից կամ պարսկականից6: Նրա հիմ­

քում ընկած է Մանկության Ավետարանի այն բնագիրը, որի խմբագիրը, ըստ Տիշենդորֆի

և նրան համամիտ Գ . Ջարբհանալյանի, հետևում է Հակոբի և Թովմայի անվամբ գտնված

անհարազատ ու ավետարանի անունը կրող գրություններին, ապա և այն ավանդություն­

ներին, որ տարածված էին ասորիների, պարսիկների և եգիպտացիների մեջ: Տիշենդորֆը

հիշյալ ավետարանի աոաջացման ժամանակը դնում է «նախքան արաբացիների օրենս­

գրքի ի հայտ գալը»7:Հայերենում, ինչպես նկատում ենք «Գիրք Տղայության Հիսոաի» պարականոնը, իրոք,

աոնչվում է Թովմայի Ավետարանի հետ: Նախավետարանի 28 գլուխներից (աոաջին

խմբագրություն8) աոաջին 15-ը նվիրված են Մարիամի ծննդյան և մանկության, ապա նաև

Հիսոաի ծննդյան պատմություններին (սա այն մասն է , որը բովանդակությամբ համապա-

* Տե ՛ս Անսւսյան Հ ., Հա յկա կա ն մատենագիտ ություն. հ. Ս., Երևա ն. 1959, էշ Х Х 1 Х -Х Х Ш , նա և հ. Р . Երևան,

1976. է շ 948-949:

6 Տ ե 'ս Տա րբհա նսւլյա ն Գ -, Մ ատ ենա դարան հայկական թարգմսւնութեանց, վ ենե տ ի կ . 1883, է շ 192: М ар р

Н .. Из летней поездки в А рмению . Заметки и извлечения из армянских рукописей /О тд. О ттиск и з «Записок

Вост. О тд. И мпер.Рус. А рхеол. О бщ ества», т . 5 , с.2.

7 Տե ՛ս Զ ա րբհա նա լյա ն նույն տեղում, էշ 194:

8 Տ ե ՛ս Թ ա նգա րա ն հայկական հին և նոր դպ րուրեա նց. գիրք Բ .- Ա նկա նոն գիրք Ն որ կտ ա կա րա նա ց. Հրտ .

Եսայի Տ ա յե ց ի : վենետ իկ . 1898, էշ 1-126:

ԳՐԻԳՈՐ '■ЧПМ.ПЯПЬДПИРОЦ.-'Ц.О"' ֊ __38 ԺԲ-

տասխանում է Աբևմոսոքռւմ մինչև 18 աարհ-

Ս - աոնվազն 5 . որոնց

զուգահեռները կա ն նաև Թ ովմա յի Ավետարանու . է գրավում: Հակառակ

Նախավէտարանն 1 4 ! .̂ ^ ш а й р ) . շա ոա - Ч И № » 1 * Ո »նրան, որ «Գիրք տղայությա ը» չի 9 Ասավածածնի, Քրիստոսի ծննդյան

պատմութիւն. « « * » * * * ■ « = ^ « ֊ • Է ^ ,1" ՝Е " Г ^ ТОшИе Պ-զոս Խ ա „ ա նի արդարացի Ц ш ^ Ь "Ր « 4 . - 4 * Աբոզա կա ն գեղարվեստական սա^ծագռրծությռւն է’ : Եվ ավելացնենք, որ այդ երկի հե- ղինԼկն ամբողջությամբ հետևել է Նախավետարանի կաոուցվածքին: «վա րք-ում ինչ­պես և Նախավետսւրանում, Գրիգոր Նարեկացու պատմությունը սկսվում է վա ղ մանկու­թյան շրջանում կատարված հրաշագործություններով ե ավարտվում նրա գերեզմանի եր­

կու հրաշագործություններով: ճիշտ է. ՀԻ-ոսՓ պատմությունը հասցված է մինչև տա­րեկան հասակը: ձի սուսի և Նարեկացու հրաշագործությունները հիմնականում ընդգրկում

են 7-12 տարեկանի ժամանակահատվածը: Երկուսում էլ բոլոր հրաշագործությունները

համարակալված են, ունեն ի ենց վերնագրերը («վարքում»' ոչ բոլորը), ժամանակագրո­րեն հաջորդում են միմյանց: Թե' մեկում, թեէ' մյուսում Հիսուսը և Նարեկացին հրաշքները գործում են տեղից տեղ վտխադրվելով: Տղայության ավետարանի գլուխները փաստա­

գրում են այդ թափառումների վայրերը՝ Նազարեթից' ասորիների երկիրը «վա սն փոխելոյ անտի և գնալոյ յերկիրն Ասորոց», Ասորիքից' «ւերկիրն Քանանու, Իսրայելի, ի քաղաքն Տապարիւս» և այլն: Շատ ուշագրավ Է, որ երկուսում Էլ զրույցն ավարտվում Է հրաշագոր­ծի անհետանալով ե փախուստով, իսկ երբեմն' կերպարանափոխությամբ (հմմտ. Տղայու­

թյան ավետարան, «զայս ասաց հալ Ցիսուսի, ել վաղվաղակի արտաքս ե թագեաւ ի նոցա-

նԷ,, «եղեւ ի նոցանէ աներեւոյթ», «վա րք և պատմութիւն». «Պարտ Էր ոչ գիտել զգործս իմ»- ասում Է Նարեկացին,- «Եւ ելեալ գաղտ գնաց», կամ՜ «Պարտ էր, զի ոչ ոք գիտել զգործս իմ, այլ ոչ կարեմ կալ ի տեղիս այս»): Ակնհայտ նմանություն կա Հիսուսի և Նարեկացու վարքագծերի մեջ: Բոլոր զրույցներում Նարեկացին, ինչպես Հիսուսը, ներկայացված է

որպես ժողովրդի մասին հոգ տանող մարդ: Նա հանդես է գալիս մե՜կ հոտաղի, մե՜կ այգե­պանի, մե՜կ երկրագործի, հասարակ ծաոայի, ճամփորդի կերպարանքով, որը կենդանաց­

նում է մեոածին, անասունին, տունը լիացնում է մթերքներով, ժայռից ջուր բխեցնում և այլն: Բացի կաոուցվածքից և Նարեկացու ընդհանուր նկարագրությունից, որոշ ավանդու­

թյունների համար նույնպես աղբյուր են ծառայել Նախավետարանի զրույցները: Այստեղ

9 Տ ե ՛ս Խ ա չա տ ր յա ն Պ-, նշվ . ա շխ -, է շ 180:

2003 ՔՆ Ա Ր ԻԿ ՏԵՐ-ԴԱ Վ .Թ 8Ա Ն ԺՌ39

կցանկանայինք անդրադառնալ «Հիսուսը ներկարարի աշակերտ» ավանդությանը: Հա յ­

կական ավանդություններում, ինչպես ցույց է տվել Արամ Ղանալանյանը, այն հանդի­պում է ավելի ուշ շրջանի գրառումներով' Շիրակի, ‘՜Լաւիանի, Ջավախքի բարբառնե­րով10: «վարքում» Ս Պ. Խաչատրյանի կողմից բերված Գրիգոր Նարեկացու մասին այլ ա- վանդություններում այն բացակայում է: Սակայն կա մեկ ուրիշ զրույց' գիհի ծաոի մասին, որի աղբյուրը, ըստ իս, Նախավետարանի «Հիսուսը ներկարարի աշակերտ» ավանդու­

թյունն է: Ավետարանում բարկացած ներկարարը, տեսնելով, որ Հիսուսը խաոնել է բոլոր

գույները, նրա հետևից գցում է կոպիչը, որն ընկնելով գետին' անմիջապես կանաչում է 11: Գիհի ծաոի մասին զրույցում 7 տարեկան հոտաղ Գրիգորը տնկում է զայրացած պառա­

վի' իր հետևից շպրտած անթրոցը, որը կանաչում է ու վիթխարի գիհի դաոնում: Մեկ այլ ավանդությունում Ջևիկ գյուղի կենտրոնում բուսած կանաչ և վւարթամ գիհին համարվում

է հոտաղ Նարեկացու ճիպոտը: Նախավետարանի նույն զրույցի արձագանքն է Ստեփւս-

նոս Հուսկան որդու վարքի (13-րդ դար) մի հրաշագործության պատմությունը: Մսավա­ճառը խնդրում է , որ Ստեւիանոսն իր աղոթքներում հիշի նրա հորը, և, փորձելու համար

սուրբին, իր հոր անվան փոխարեն տալիս է Կոճիկ անունը: Ստեփանոսի աղոթքով մահ­

մեդական մսավաճառի մսի կռճիկն է կանաչում: Ասենք, որ Ստեփանոսի վարքի դեպքերը

տեղի են ունենում նույն այն վայրերում, ինչ և Նարեկացու հրաշագործությունները' Արգե­լան վանքում, որը գտնվում էր վա նա լճի հյուսիսում:

Սարգիս Հարությունյանը մեծ աղերս է գտնում Գիհի ծ՜առի ավանդության և Փոքր

Մհերի անվան հետ կապված մի զրույցի միջև: Փոքր Մհերը գնում է Հալաբա քաղաք,

դառնում տերտերի մշակ և նրա փոխարեն ինքն է գնում կռիվ' մի անթարոց (կրակխառ­

նիչ) գցած թևին12: Նույն հեղինակը մատնանշում է այն հատկանիշները, որոնք ապացու­

ցում են պատանի Գրիգորի ժառանգական կապը ժողովրդական հերոսների հետ: Այդպի­

սիք են, ըստ նրա, Նարեկացու հրաշքներ գործելու բնական ձիրքը, ասել է ' բնատուր աստ­

վածային շնորհքը, հրաշքների նպատակային միասնությունը, այսինքն' հասարակ ժողո-

վըրդին նեցուկ լինելու հանգամանքը, վիպական հերոսի թափառումները13:

Ինչպես տեսանք, այդ նույն հատկանիշներով է օժտված Տղայության ավետարանի

Հիսուսը, իսկ աոաջին կետի' աստվածային բնությամբ, ընդգծված ձևով' Թովմայի Ավե­

տարանի Հիսուսը: Այդպիսի նմանության մեջ' մի կողմից պատանի Հիսուսի, մյուս կող­

մից' ժողովրդական հերոսների, ոչ մի արտառոց բան չկա, քանի որ վանական բանահյու­

սությունը և ժողովրդականը փոխկապացված են զարգացել, միայն թե այս դեպքում առա­

ջինի վիպական ակունքներն ավելի հին են և գնում են դարերի խորքերը:

Եթե Նախավետարանը բավական լայն ճանաչում է ունեցել հայ հողի վրա, ապա

նույնը չի կարելի ասել Թովմայի Ավետարանի վերաբերյալ: Վերջինիս մի քանի բնագրեր

հրատարակեց Կոնստանտին Տիշենդորֆը: Դրանք են. 1. հունական ընդարձակ բնագիրը,

Տե՛ս Ավանդապատում, № 801-ի Գ , Դ , է զրույցները Ս համապատասխան ծանոթագրությունները:

11 Տե՛ս Գիրք Տղա յութեա ն Ք րիստ ոսի, գ լ. ԻԵ Թ ա նգա րա ն հին 1ւ նոր դպ րութեա նց, Բ գրքում:

12 Տ ե ՛ս Սա րգիս Հա րությունյա ն, Գ րիգոր Ն ա րեկա ցին հայ ժողովրդա կա ն ա վա նդությա ն մեջ -Ռան ի

խորոց սրտի ա ո Ն ա րեկա ցի» գրքում. Երևա ն, 2003, էջ 214:

* 3 Տ ե ՛ս նույն հոդվածը:

I ,г „ ոոո մեօ է հասել 6-րդ դարի ձեոագրով: Սրան2. համաոոտ-հունականը, 3. ասորակա ը. րը ը. աւո մշակումը, այս-

է „ ա ^ ա ա , ^ ° “ ւ Х : Г Г Г 1 “ м Т а 4 па ո°օԻ4 էս կոչվաս’ Կ^ Տ „ ասակ„լմ 1|шшшгш4 Տրաշագործոււղոլն-, Ր փ . ս п а ™ * ™ . Է Հ Ի » ա ի 5-12 » ա ս շ 4 а т լասւի_ների պատմությունները, համաոոտը 11 գլուխ- Հիս™ Փ

< № < № « - 4 2ա,ո «ավա-ա-Ոո Թոմմւսյի Ավետարանը կարող Էր ոչնչացվ !П I

կաа յ Լ ւ 4 . « г ™ * Է 1. « ա .» գալիս ЛЦЩШЬШ^ШОШФЬ. д ь и ш ^ а а ^

1 սրանց «ա 2ո „Դա<, „.п ш ап ш чп рш ц ш ааад կողմից ո ր ս վ ա ծրախոսութւունը, .ւասՕավսիաս,.», М и ш ц шрФИИГ Քիիսաոսի ^ к п ^ ш а п в д ш а Լа„ш ասավաՏաւիՏ рапвдшС վՏիարեոալ лшЙШЩЕ. =իա Л чпгаш ф П »1ш * փաստի ժ խ ­տումը: ՀիսոաՕ իր Ո ր ա շ ս ^ ^ ո լՕ Օ Է ի ո վ 1* ի մ ա ս տ ^ յա յր , прпС,, ш рш ш И ш ,и,тт пШ „ а ,» « ո » 1 ш ПЧМ Ш 4 «шишЦпА ш цш дл.рти . է . пр Ի & « !Ի աաս-կաՕո». « и ա յ-

խարքփն: ЪпЧС р а гч р а т О Л Հիսոաի ՏղաափւաՕ Сшк ա,լ ԱվՏտարաՕափտ: ՍափպՕ Թովմայի Ավետարանն ունի ևս մի առանձնահատկություն: Այն. ինչպես նկատել են ու­

սումնասիրողները (Աոնոլդ Մ եհեր ՚Տ, Նիկոլաւ Ապերանսկի'6 և այլք), տարբերվում Է մնա­

ցած բոլորից Հիսոաի կերպարի կերտման եղանակով: Մանուկ Քրիստոսի բնավորու­թյունն աչքի Է ընկնում արտակարգ խստությամբ Ս դաժանությամբ: Օժտված լինելով երկ­նային ուժով, նա այդ ուժը գործադրում Է պատժելու համար բոլոր նրանց, ովքեր չեն ըն­դունում նրա աստվածությունը: Հիսոաի այդ նկարագիրը շատ հեոու Է կանոնանան Ս

նույնիսկ պարականոններում պատկերված Քրիստոսից, Ս պարզ Է, որ չէր կարող լայն

տարածում ունենալ:Սակաւն ծանոթությունը Թովմայի Ավետարանի այլ լեզուներով պահպանված բնա­

գրերի հետ ցույց տվեց, որ հայկական զրույցներում թեև շատ սակավ հանդիպում են նաև Թովմայի Ավետարանից հայ բանահյուսություն անցած և տեղայնացած ավանդություն­

ներ:Ուշագրավ է Գրիգոր Նարեկացու կողմից աղավնիների կենդանացման մասին զրույ­

ցը, որն անցել է նաև նրա վարքի ծերենցյան խմբագրության մեջ: Նույն ավանդությանը

հանդիպում ենք Թովմայի Ավետարանի 2-րդ զրույցում, որտեղ մանուկ Հիսուսը կենդա­նացնում է կավածեփ ճնճղուկներին: Քանի որ Նարեկացու կողմից աղավնիների կենդա­

նացման զրույցը շատ հայտնի է, ստորև բերում ենք միայն Թովմայի Ավետարանի 2-րդ

զրույցը.«Երբ Հիսուս մանուկը հինգ տարեկան էր, նա խաղում էր աովակի ծանծաղուտի մոտ և

ջրափոսի մեջ ջուր էր հավաքում: Իր մի խոսքով նա դարձրեց այն զուլալ: Եվ փափկացրեց

40 ԺԲ ԳՐԻԳՈՐ иш очи-о111 ------

14 Տե՞ս ЕуапвеПа АросгурЬа... мШ ՇօոտէտոԱոТ к с Ь с Ы о г Г Աթտւտշ, 1853.

Հունարեն ընդարձակ խմբագրությունը՝ զուգաՈեո ասորերեն Ս լա տիներեն տ ա րընթերցա մներով, գերմա­

ներեն թարգմանությամբ տե՞ս Е . Нсппсске, № ս էշտւտաշոէւտօհշ АрокгурЬеп..., ТиЫ п^сп սոժ Լօւթշւք, 1904:

Ռուսերեն լեզվով Евангелие детства. «Апокрифы древних христиан*, М осква, 1989, с. 142.

15 Տե՛ս М еЬсг А ., ЕггЯЫ\пш§ է1շտ П|ПШМ* Е . Нсппсске, Меи1ез1атепЙ5сЬе АрокгурЬеп... գրքում, Էշ 66:

16 Տե ՛ս П ы пин А . Н ., История русской литературы, т . I, Санкт-Петербург, с. 421.

2003 ՔՆ Ա ՐԻԿ Տ Ե Ր -Դ Ա վ Թ Յ Ա Ն ԺԲ41

կավն ու ծհփեց 12 ճնճղուկ: Շաբաթ օր էր, երբ նա դա արեց: Այնտեղ կային շատ երեխա­ներ, որոնք խաղում էին նրա հետ:

Բայց երբ ինչ-որ եբրայեցի տեսավ, թե ինչ է անում խաղալով Հիսուսը, նա անմիջա­պես գնաց նրա հոր' Հովսեփի մոտ ե ասաց.

֊Ն ա յի ր, քո որդին ծանծաղուտում է Ս պղծեց շաբաթ օրը:

Երբ Հովսեփը գնաց այնտեղ ե տեսավ (Հիսուսին), նա բղավեց.- Ինչո՞ւ ես անում շաբաթ օրն այն, ինչը չպետք է անես:

Իսկ Հիսուսն ափն ափին խփեց և. դիմեց ճնճղուկներին.֊Թռե՜՜ք:

Եվ ճնճղուկները ճլվլալով թոան-գնացին:

Եբրայեցիները զարմացան' տեսնելով այդ, գնացին ու պատմեցին ավագներին, որ տե­սան, թե ինչպես Հիսուս կատարեց իր ասածը»17:

Ե'վ Հիսուս, ե ' Նարեկացին կենդանացնում են թռչուններին: Մեկը ծեփում է ճնճղուկ­ներ հրեաների հանգստյան՝ շաբաթ օրը, մյուսը՝ աղավնիներ է տապակում ուրբաթ' հայե­

րի պասի օրը, ե ցանկանում հյուրասիրել իրեն այցելության եկածներին: Երկուսն էլ ան­

թույլատրելի գործ են անում արգելված ժամանակ: Երկուսն էլ պարսավանքից հետո ափն

ափին են խփում ու կենդանացնում թռչուններին: Դրանով հաստատվում է նրանց սրբու­թյունը ե. գերբնական զորությունը:

Այստեղ պարզորոշ կարելի է ասել, որ պարականոնի զրույցը գրեթե անփոփոխ տե­ղայնացել է Ս կապվել Գրիգոր Նարեկացու անվան հետ:

Մեկ այլ զրույց, որը նույնպես անցել է Գրիգոր Նարեկացու վարքի խլաթեցիսւկան

խմբագրություն, կապված է Նարեկացու գերեզմանի հրաշագործ ուժի հաստատման հետ, որի շնորհիվ կենդանանում է թուխսն իր ճտերով:

Եթե մեր բերված այս զրույցները, հատկապես աոաջինը, կարելի է համարել Թովմայի

Ավետարանի փոխառության հետևանք, ապա սրանց հետ մեկտեղ պետք է մատնանշենք

մի երկու զրույց' կապված հենց Քրիստոսի անվան հետ, որոնք իրենց բնույթով համա­

հունչ են պարականոնի զրույցներին: Նրանցում Քրիստոսի կերպարն աչքի է ընկնում

նույն դաժանությամբ և խստությամբ: Դրանք են' Ավանդապատումի հմր. 801-ի 8-րդ, ա-

պա 13-րդ, 14-րդ զրույցները: Առաջինում ասված է. «Երբ Քրիստոսն անցնում էր ճանա­

պարհով, բոլորը գնում են նրան տեսնելու, բացի ջուլհակից, որն ասում է. «Այս է լ վերջաց­

նեմ' հետո, այս էլ' հետո»: Այսպես շարունակվում է մինչև Քրիստոսի հեռանալը: Հիսուս,

տեսնելով, որ ջուլհակը չի եկել, անիծում է նրան' ասելով. «Ինչքան աշխատես, կուշտ չու­տես»:

Երկրորդ զրույցում Քրիստոսը հանդես է գալիս հարկահանի դերում, նա երեխաներից

տասանորդ հարկ է հավաքում: Մի կին, որ տասը երեխա ուներ, մի քանիսին թաքցնում է,

որ տասանորդ չվճարի: Քրիստոսը գալիս է այս կնոջ մոտ: վերջինս ցույց է տալիս իր երե­խաներին: Հիսուսը հարցնում է.

՜է լ որդիք չունե ս:

17 Թարգմանությունը ռուսերենից. •А покрифы ...», էջ 142, զրույց 2: Հա մեմա տ ել ենք նաև գերմաներեն

թարգմանության հետ, նշվ. աշխ., էջ 67:

* з с е г л * ^ * * — " « ^ էի“ ! ա ! ա ն տ , Е ш г в ь г ՜

- * — է ■ * “ * լ շօ՜ Իօ р ш и ՜

ս « » . ■ - М - « - > և ̂ “ » “ 8 ™ ֊

«փ )— ч - * * *»> - լ ■» ք”ի““’"“ի “ Г я - л ь !Т ™ .այդ թվում Ս Թովմայի, որոշակի հետք են թողէղ հայկական զրույցների Լ Գրիբոր Նարե­կացու մասին հյուսված ավանդությունների վրա: Նրանք ոչ միայն ներշնչման աղբյուր հանդիսացել կանոնական Ավետարանների' Քրիստոսի տղայության պատմության պա­

կասը լրացնելու, այլև ինքնուրույն հայկական զրույցներ ստեղծելու համար.

2003 ՀԱԿՈԲ ՔՅՈ Ս ԵՅԱ Ն Ժ Բ 4 3

ՀԱԿՈԲ ՔՅՈՍԵՅԱՆ ԲաԱասիյււսկւսև գիտություևևևբի թԱկևածու

ՀԱՑՐԱԽՈՍԱԿԱ՜ե ԱՍՏՎԱԾԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐՁԱԳԱՆ-ՔՆԵՐՐ ՆԱՐԵԿՈՒՄ

Անկասկած է 1, որ Ս. Գրիգոր Նարեկացու Աղոթամատյանի, ինչպես նաե' մյուս երկե­րի մեջ դրսևորվում է հեղինակի հանճարի հանճարեղ ինքնօրինակությունը: Սակայն այդ

ինքնօրինակությունն այլամերժորեն բացարձակ չէ: Նարեկացին ինքնապարվւակ ճգնակ­յաց չէ' անհաղորդ Եկեղեցու դարավոր ավանդությանը և աստվածաբանական ժառան­

գությանը: Թերևս հաղորդակցումն է , որ եկեղեցագործում է նրա խորհրդապաշտական հախուոն խոկումը' այն զերծ պահելով երբեմն ինքնանպատակ, վայրիվերո հուզավառու­

թյունից (էկզալտացիա): Բնութագրել Նարեկացու հոգևոր սխրանքը' նշանակում է բնու­թագրել նրա հանճարը եկեղեցական իրականության հետ նրա ունեցած կենդանի հարա­

բերության պայմաններում միայն: Այդ պայմանների հաշվառումը թույլ է տալիս առավել

իրատեսորեն գնահատել նրա հանճարը, առավել մասնագխոորեն արժեվորել այն մեծա­գույն նպաստը, որ նրա ժառանգությունը բերել է քրիստոնեական մտքին առհասարակ և

հայ ոգեկանությանը' մասնավորաբար:

Նարեկում նկատվում է Եկեղեցու աստվածաբանական վաստակին հարաբերվող եր­

կու կարգի վարդապետական իրողություն, հրամանակարգային (դոգմատիկ) աստվածա­բանություն և ավանդության աստվածաբանություն: Ինչպես հայտնի է , հրամանակարգա-

յին աստվածաբանությունը կիրարկում է մտակառուցման երկու եղանակ, ապոֆատիկ

(բացասական, անճառելի) և կատաֆատիկ (դրական, ճառելի), որոնք ուղենշում են աստ- վածճանաչողության երկու ճանապարհ: Կատաֆատիկ աստվածաբանությունը փորձում

է դրական որակումներով հատկորոշել Աստծուն, բնորոշել Նրա ճառելի հատկություն­

ները, որոնք «ընկալելի և բնութագրելի» են շնորհիվ մարդու կենդանի փորձառությունից ե-

կող, նյութական իրականությանը տրված արժեքների: Այդ արժեքներից են Աստծուն վե­

րապահված Նարեկում առկա «երկայնամիտ եւ բազումողորմ», «բարերար», «ահաւոր»,

«գթած», «ողորմած», «ամենակալ», «նորոգող» (Բան Բ)2, «սոսկալի», «հզոր», «սաստիկ», «ե-

րանութխն», «ամենաբաշխ Աջ, արդարակշիռ ձեոն», «անուն կենդանի, նախախնամող

մատն» (Գ), «նաւապետ», «նաւուղիղ» (ԻԳ ) և այլն: Բնութագծում-ստորոգելիների այս շար-

1 Որպես զեկուցում կա րդա ցվել է դեկտ եմբերի 27-ին Ս. էշմիսւծնում Ն ա րեկի 1000-սւմյակին նվիրված

գիտաժոդովում:

՜ Օգտա գորվա ս է Ն ա րեկի քննա կա ն բնա գիրը' աշխատասիրությամբ Պ . Խ ա չա տ րյա նի, Ա . Ղ ա զինյա նի,

Եր.. 1985:

քից քննենք գոյականական մասնավորբ ն ո ր ո շ ո ւ մ ն ե ր ը :

Ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ւ ս

«ա ր թ ո ւ ն » ո ր ա կ ո ւ մ ն ե ր ո վ :« Ն ա վ ա պ ե տ = Ք ր ի ս տ ո ս » խ ո ր թ ա բ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն ն ի ր ա ն դ ր ա դ ա ր ձ ը գ տ ն ո ւ մ է հ ա յ ա ս տ ­

վ ա ծ ա բ ա ն ա կ ա ն մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե շ ն մ ա ն ա պ ե ս . « Ց ա ճ ա խ ա պ ա տ ո ւ մ » ճ ա ո ե ր ի ց մ ե կ ո ւմ

կ ա ր դ ո ւ մ ե ն ք . « Ո ր պ է ս ի մ ա ս տ ո ւ ն ն ա ւ ա պ է տ ո ւ ղ ղ ե լ ո վ զ ն ա ւ մ ա ր մ ն ո յս ի ծ ո վ ա ծ ո ւ փ ա շ ­

խ ա ր հ ա կ ա ն ա լ ե ա ց ս » 5: Ա յս պ ա տ կ ե ր ն ա ռ կ ա է ն ա և Ս ա հ ա կ Պ ա ր թ և ի , Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ի

և Ս ւո ե փ ս ւն ո ս Ս յո ւ ն ե ց ո ւ գ ո ր ծ ե ր ո ւ մ 6: Դ ր ա ն ք ա ր ձ ա գ ա ն ք ն ե ն ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն մ ա տ ե ն ա ­

գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ բ ա զ մ ի ց ս հ ա ն դ ի պ ո ղ հ ա մ ա բ ն ո ւ յթ ո ր ա կ ո ւ մ ն ե ր ի , ո ր ո ն ք ի մ ա ց ա բ ա ն ա կ ա ն

մ ա կ ա ր դ ա կ ո ւ մ դ ր ս և ո ր ո ւ մ ե ն Մ ա ր դ - Ա ս տ վ ա ծ հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը : Հ ի շ յ ա լ բ ն ո ւ թ ա գ ծ ո ւ մ -

ս տ ո ր ո գ ե լի ն ե ր ը դ ր ս և ո ր ո ւ մ ե ն Ա ս տ վ ա ծ ո ւ թ յա ն ' ա դ ա մ ո ր դ ո ւ ն մ ա տ չ ե լ ի հ ա տ կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը :

Ա յ լ է բ ա ց ա ս ա կ ա ն կ ա մ ա ն ճ ա ռ ե լի ա ս տ վ ա ծ ա բ ա ն ո ւ թ յա ն պ ա ր ա գ ա ն : Ա յ ն Ա ս տ վ ա ծ ո ւ ­

թ յո ւ ն ը բ ն ո ր ո շ ո ւ մ է ա յն պ ի ս ի ժ խ տ ա կ ա ն բ ն ո ւ թ ա գ ծ ո ւ մ ն ե ր ո վ , ո ր ո ն ք ց ո ւ յց ե ն տ ա լ ի ս Ա ս տ ­

ծո լի ա կ ա տ ա ր ա ն մ ա տ չ ե լի ո ւ թ յո ւ ն ը :

3 Ն Ր Հ . Р , էջ 409:4 Տե ՛ս Т . А. Миллер, Образы моря ո письмах каппадокннцев и Иоанна Златоуста [О пы т сопоставительного

анализа]- Античность и современность, М ., 1972, ст. 360-69. Հմմտ . А . П . К аж дан. “ Корабль и бурном м орс": К

вопросу о соотношении образной системы и исторических взглядов двух византийских писателей - “ Из истории

культуры средних веков н возрождения". М ., 1976, ст. 3-6. Ի դեպ , նավի բաղա դրամասերի նսւրեկյան նկարա­

գրությունը համերաշխվում է Ս. Գրիգոր Նա զիա նզա ցու Ս Ս. Հովհա ն Ոսկեբերանի նկարագրություններին.

Миллер, նշվ. աշխ., էջ 367:

5 *Սրբպ հօրն մերոյ Գրիգորի Լուսաւորչի Ցաճախապատում ճա ոք եւ ա ղօթք*- վենետ իկ , 1838. էջ 90:

6 Տե՛ս Հ . Ք յոսե յա ն, Խորհրդանշանը Ստեփանոս Սւունեցու եկեղեցա բա նա կա ն ժա ոա նգությա ն մեջ, «է ջ ­

միածին.. 1998, Ժ -Ժ Ա , էջ 96-97:

2003 ՀԱԿՈԲ ՔՑՈ Ս ԵՅԱ Ն ԺՌ 45

Ի տարբերություն կատաֆւստիկ' դրական աստվածաբանության, Արևելաքրիստո- նեական Եկեղեցու հայրախոսակսւն ավանդության մեջ (Ս. Գրիգոր Նյուսացի, Ս. Հովհւսն Ոսկեբերան) սկզբունքորեն գերադասելի համարված ապոֆատիկ աստվածաբանությունը բացառում է Աստծո ճանաչողության նվազագույն հնարավորությունն իսկ ոչ միայն այս­

տեղ, այլև անդենականում: Եթե կատաֆատիկ աստվածաբանության նպատակն է մատ­նանշել Աստծո հայտնութենական, տնօրինական գործառույթը (թե ինչ է Աստված մարդու

համար), ապա ապոֆատիկ աստվածաբանության նպատակը' Աստծո էության բնութա­գրումն է (թե «ինչ է Աստված Ինքն Իր համար ե ինչ չէ մեզ համար»): Եվ քանի որ այդ սկզբունքորեն անկարելի է, ուստի հայրախոսական աստվածաբանության մեջ Աստծուն մերձենալու բարձրագույն կերպ է նկատվում նրա անմատչելիության գիտակցումը7:

Այդ գիտակցութամբ են շարադրված Նարեկի հետևյալ տողերը. «Աստուածութիւն ան­ճա ռ... գերազանց գոլով սահմանի անպարագիր բացարձակութեամբ... ոչ անուամբ չափ-

եալ եւ ոչ յորջորջմամբ նշանակեալ, ոչ որակութեամբ նմանեալ եւ ոչ քանակութեամբ

կշոեցեւսլ, ոչ աւրինակաւ ձեւացեալ եւ ոչ որպիսութեամբ ծանուցեալ, ոչ ի թերութենէ տա­րածեալ եւ ոչ ի լրմանէ ամփուիեալ, ոչ ուրեք երբեք ի գրաւեալ եւ ոչ ի տեղւոջ վայրի երեւ-

եալ» (ԼԴ): Բերված տողերի սպառիչ ամփոփումը պետք է նկատել «Քո' չափք անչափե- լիք, (ԺՋ) հակօրինական (անտինոմիական) հաստատումը: Արդ, այս նպատակով կիրառ­

ված ժխտական բնութագրումները բացարձակաբանական կարելի թե անկարելի թափան­ցումներով «մատնանիշ են» անում Աստծո անճառելի «ինքնիսկույթը»: Այդպիսիք են Ն ա ­

րեկում բազմիցս հանդիպող «անիմանալի», «անըմբռնելի» (Գ , Ո,, Ո.Ե), «անախտակիր» (Բ),

«անքնին» (Բ), «անքննելի էութիւն» (ԻԸ), «անփոփոխ» (Բ), «անվախճան» (Բ), «սահման կամ

շաւիղ անհետազօտելի» (ԼԱ), «անքանակ» (ՀԵ , ԼԴ ) և այլն: Աստվածության վերջին' «ան­քանակ» բնորոշումը, որ հանդիպում է Նարեկացու Եկեղեցու գանձում («անքանակ

պատկեր, գթութեանց խնամոց»)8 և ժամագրքում («Աստուած անեղ, անժամանակ/Հայր

անսկիզբ եւ անքանակ»)9 նմանապես, առկա է Աղոթամատյանի Լ Դ և ՀԵ բաներում:Աստծո բացարձակ պարզությունը ցույց տվող տ վյա լ բնութագիրը արձագանք-

վերապրուկն է Դիդիմոս Կույրի (313-398 թթ.) և Կյուրեդ Ալեքսանդրացու (+444 թ.) առա­

վել հաճախությամբ կիրառած «անքանակություն» եզրի, որ Աստվածության ապոֆատիկ

բնորոշումներից է 10: Ա յդ իմաստով այն կիրառված է Կղեմես Ալեքսանդրացու «Ստրոմա-

տիս» երկում (Ե 12, 82) «անբաղադիր» ձևով11, որ Հայր Աստծո հատկորոշումն է : «Անքա-

նակ»-ն այս բովանդակությամբ կիրառված է Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոց»-ում («ան­

քանակ եւ առանց մասանց է»)12 և Ս. Բարսեղ Կեսարացու' Սուրբ Հոգուն նվիրված ճառում

7 Ալդ մասին հանգամանալից տե՛ս В . Л осскин. Апофиза и триочеекое богословие - “ Богословские труды",

сб. 14, М ., 1975, с. 95-104 , К арл Христиан Фельми. Введение н современное П равославное Богословие. М .,

1999, с. 33-45.

8 Գ րիգոր Ն ա րեկ ա ցի. Տ ա ղ ե ր Ա գա նսեր, աշխատ. Ս,. Ք յոշկերւա նի, Եր.. 1981, է շ 163, տ ող 6;

9 Տե ՛ս ժա մ ա գիրք, Ն ի ւ-8ո ր ք , 1986, է շ 109:

10 П рот. Г . Ф лоренский. Восточны е отцы церкви, М .,2003 , с. 264:

11 Ե զնիկ ծ . վ ր դ . Պ ետ րոսյա ն, Հ ա յա բա ն ո ւթ յո ւն , Ս. էշմիա ծին, 1996, է շ 126:

12 Ե զնկա յ Կողբսւցւոյ Բագրեաւնդայ եպիսկոպոսի Եղծ ա ղա նդոց, վենետ իկ , 1826, է շ 226:

,1ԼՅՈ4.1սՈ11ԱԿԱՆ ԱԱՏՎԱԾԱԲԱՆՈԻԹ6ԱՆ_ 200346 ԺՌ

Ր „ ւ մ է տ ն օ ր ի ն ո ւ թ յ ա ն Ս կ ի զ բ ը ՝ Բ ա Օ ի մ ա ԲԱ ն ա վ ո ր ո ^ . է ն ա Ա հ հ ղ ի ն ա կ ի - ա .

ՇստոԻ մյուս՝ «անհետազօսւելի» բնութագրությու ը, Г^ «Լ Ա и .,а ш, ш а » а է и.Ոի --Անհետազօսւելի իմաստութիւն Արարչին»՛*. Գրիգոր Նյոաացու Ս. Գրիգոր Սք չե- 1 ո 1 ն նվիրված ներբողի .Անհետազօտելի Է մարդկայնոց խ ո ր հ ր դ ո վ * Նա0սւ Ասո­

րու' Հովհաննու Ավետարանի մեկնության նախադրության «Աո խուզմունս իմաստիցն խորս, որ անհետազօտելիք ասացան ի վսեմամիտ գերահրաշիցն» արտահայտություն-

նեՐԱաոֆատիկ աստվածաբանության հետ աոավեյ ուղղակի հարաբերության մեշ է «ան­

ճ ա ռ ի բնութագիրը, «անուամբդ ա ն ճ ա ռ ի ս (ԻԵ), «ո»վ ոքոչ խոովեցաւ» (ԻԹ), «անճսւոութիւն խորհրդոյս» (ԾԳ>, «զանճաոութիւն շնորհին» (ԻԷ) Ա այլն: Իրողությունս աղոթական վավերացումն Է Ս. Դիոնիսիոս Արիսպագացու .8ա ղա գս երկնային քահանայապետութեան» երկի «Անճաոութիւն ի վերայ աստուածայնոցն ճշմա­

րիտ են. կամ «զաստոսսծայի նսն պատուել ճշմարիտ անճաոութեամբ» օրինակարգումնե-

րի18;Աստվածաբանական ապոֆատիզմի նույնքան ուշագրավ դրսևորումներից են Նարե­

կում հանդիպող «անանց» և «անհաս» բնութագրումները: «Որ ինձ անանցն Է, Ք ե զ հպաւոր Է» (ԾԷ) արտահայտությունն իմաստային համարժեքն է Ս. Հովհան Ոսկեբերանի Արա- րածոց մեկնության «Անանց ամենեցուն եւ անտեսանելի, բայց ի Քահանայապետէն միայ-

նոյ», Եսայա մեկնության «զանանց եւ զանկոխ անապատ հորդեաց, արար արքունի պողո­տայ. բաոերի՛9: Նարեկում աոավել հաճախակի հանդիպող «անհաս», «անհասանելի» բնութագիրն առկա է հետևյալ կապակցություններում. «Անհաս իմաստից թեւոց» (ԼԴ), «Փաոաց անհասից» (ԶԱ), «Ընդ Հատ անհասի» (ՁԱ), «ճառագայթ անհաս» (ՂԵ), «Անպա­

տում, անհաս» (Ղ). «Խորհուրդ անհասանելի» (ՂԵ), «Անուն անհասութեան» (ԻԳ), «Անհա- սութեամբն վերնականաւ եւ զանունն ունի անքնին» (ՂԵ) և այլն: Սրանք աստվածաբանո- րեն աղերսված են Ս. Կյուրեդ Երուսաղեմացու «Յառաշ քան զյաւիտեանս մշտնջենատ- րութեամբ եւ անհասութեամբ ի Հաւրէ ծնեալ»20, Ս. Գրիգոր Աստվածաբանի «անհասու-

13 ՛Գանձասար», Դ , է յ 204:

14 Գրիգոր Նա րեկա ցի. Տա ղեր , էշ 213, տ. 13:

15 Տե՜ս Ս՜Ա՛ Յեո. 436 , р . 145р-48р:

1 6 Տ ե 'ս Ն Բ Հ , Ա, էշ 185:

17 Տե ՛ս «Նա նա յի Ասորւոց վարդապետի Մեկնութիւն Ցովհա ննու Աւետարանին», ա շխ ա տ . Հ . Ք .

Չրայշյանի, վենետ իկ, 1920, էշ 3:

18Տ ե 'ս Ն Ռ Հ , Ա , էշ 198:

| 9 Ն Բ Հ , Ա , է շ 107:

20 Տե՛ս «Երանհլւոյն Կիտղի Երուսաղէմաւ հայրապետի Կոչումն ընսւսյութեան., վի ենն ա , 1832, է շ 51:

2003 ՀԱԿՈԲ Ք 0Ո Ս Ե 8Ա Ն ԺՌ 47

թեւսմբն սքանչելի երեւի»21, «Արդ, անբաւ է Աստուածութիւնն եւ դժուարաւ տեսանելի... կամ բոլորովին անհասանելի»22արտահայտությունների հետ:

Աստծո անմատչելիությունը մատնանշող մյուս բնութագրությունն «անմատոյցն» է, որ Նարեկում կիրարկվում է էապես կապված Պողոս աոաքյալի «բնակեալ ի լոյս անմատոյց» (Ա Տիմ. Ջ 15) արտահայտությամբ հատկորոշվող միջնադարի լուսային խորհրդաբանու- թյանը. «անմատոյց լուսովդ պարածածկեալ (Ժ Ը), «փառաւորեալ ի լոյս անմատոյց» (ԻԵ), «Աստուած... ի լոյս անմատոյց ասի» (Ո.Ե) Ս այլն: Ագաթանգեղոսի պատմության, ինչպես

նաև Ս. Գրիգորի վարդապետության մեջ այս հատկորոշումն օգտագործվում է աստվա­ծաբանության «բնությունը» ցույց տալու նպատակով. «Անմատոյց ել անիմաց է յամենայն արարածոց»23, «անսկզբնական լիութիւն, անմատոյց բնութիւն... իմանայցի»24:

Աստվածության մյուս բնութագիրն «անկշռելի» (ԻԹ) միավորն է, որ համերաշխվում է Ս. Գրիգորի վարդապետության «անկշոելիութիւն» եզրին25: Նույնքան բնութագրական են Աստծո «անվայրափակ» հատկությունը պարզող հետևյալ տողերը. «Անպարագիր, ան­

վայրափակ տեղի ամենեցուն Բոլոր իսկութեամբ հուպ յամենեսին» (ԻԳ). սրանք վարդա­պետական արձագանքն են Ս. Կյուրեղ Երուսաղեմացու «Ոչ ընդ վայրաւք փակեալ, այլ

վայրացն ինքն է Արարիչ», ՍԱերիանոս Գաբաղացու «Անսկիզբն է Աստուած, անճաո եւ

անհասական, որ ոչ տեղեաւք սահմանի եւո չ վայրաւք բովանդակի» և Ս. Հովհան Ոսկեբե­րանի «Յամենայնի է , եւ անտեղի է» արտահայտությունների26:

Անուրանալի է այն նպաստը, որ կապպադովկյան հայրերը բերել են Ս. Երրորդության

վերաբերյալ վարդապետությանը: Եթե Ս. Երրորդության միության (մեկության) խնդիրն

իր լուծումը ստացավ Ս. Աթանասի ջանքերով, ապա Ս. Երրորդության երրորդականու­

թյան Ս անձերի հարաբերակցության հարցը' կապպադովկյան հայրերի միջոցով: Թվում է, Նարեկացին քաջատեղյակ է սրան: Կապպադովկյան հայրերի ապոֆատիզմի հետ է

կապված նրա երրորդաբանական հետևյալ խորհրդածությունը. «Քանզի ոչ նախաթուե-

լովն յԵրրորդութեանն ոք մեծ ինչ քան զմիւսն, եւ կամ զկնի անուանիէն նուաստագոյն աո

նմանն, եւ կամ ի մինն ասելով' խառնակութիւն գոլ դիմացն, եւ կամ յերիցն տրոհումն' ուրոյնութիւն ել կամացն» (ԼԴ):

Այս միտքը որոշակիորեն հարաբերվում է Բւսրսեղ Կեսարացու' Ս. Հոգուն նվիրված

ճաոի հետևյալ հատվածների հետ. «...ճշմարտութիւնս մեր ոչ թէ թուով համարոյ է, այլ ստոյգ Աստուածութեամբն վկայեալ է: ...Ա րդ, Հայր եւ Որդի եւ Հոգի Սուրբ մեզ այսպէս

տուան, զի մի Հայր միոյ Որդւոյ եւ միոյ Հոզւոյն ի մի Աստուածութիւն անդր, եւ չիք ի մեծու­

թեան աստ յայսմ թիլ միոյ եւ երկուց եւ երից, քանզի ոչ եթէ յաւելն մի բնութիւն հնազան-

21 Ի Սուրբ Ծնունդն. Մ Մ , ձէո . 1500, р . 724р-27ш:

Տե՛ս «Կնիք հաւաւոո] ընդհանուր Ս. Ե կ ե ղ ե ց ո ւ .ա շ խ ա տ . Կարապետ եպ ս. Տեր-Մ կրտ չւա նի. Ս.

էշմիա ծին, 1914, է շ 32:

23 Տե ՛ս Ա դա թա նգեղա յ Պատմութիւն հա յոց, էշ 131:

24 Ս.նդ, էշ 167:

23 Ա նդ, է շ 383:

՜ 6 Տե ՛ս Հրա հա նգ քրիստոնեական հաւատոյ ըստ աղղսււիաո դաւանութեան եկեղեցւոլ Հա յա ստ ա նեա յց.

աշխատութեամր Մ սերա յ վարժապետի Գրիգորեա ն Ջմխ ոնա ցւու, Մոսկուա, 1850, էշ 132-134:

Л ԳՐԱԽՈՍԱԿԱ Ն Ա Ս Տ 4 Ս .Մ Ա ^ » '» _48 ԺՔ

ո ւ ա ն ց ս ա յս ո ց ի կ ի մ ի Ա ս տ ո ւ ա ծ ո ւ թ ի ւ ն ա ն դ ր կ ա ր գ Е ճ բ ա ն ա կ ա ն ո ւ -

ո, ™ ի ^ а , * «

7 а ? С а ^ " 1 « а — ^ ” իւ “ '՜ " 1

անճաոն Աստուածութեան-2՝՝’: նաոոում ենք. «Ջայս տամ ամենայն կենաց

йш;г :% “ р: : տ:— г г : Л - « *З Г Ц С и ^ ստաՕց բաժանելու ոչո/աՏեցեալ կամ նոււալեալ գ ե ր ա զ ա ն ց ո ւ ե ր հ կամ «ո ա ս ս ա ա ս ր վ .. ■ ԳԻ »1 Ի«> Ի " 4 =

Рат „ ш а ս ս կամ փ ո ա ... ,« : № » * ւ * ^ “ « ՚ " “ “ Т ш З Г п Н Г а * րին գրոս! է- -Ь . шгп. ոչ մե» ա ոչ » ի Ս-Ф Р Ь ррп рц трЬ ш аС երեւի, զի զմեՏ հ,

Ս , զծանր հ. զթե1>հւ. զշաւո հ զսակս., ժա մ* հ ա մ ա նա կ,, րովաՏգակեն. իսկ Ո „ Ո»ժամէ եւ ոչ ժւսմսւնակք, ոչ չափ ել ոչ կշիո մ եք են ա ! րսքկաւեւի րնոլրիւնն. անդ ոչ նկաւոի

ո> փոքր եւ ոչ մեծ»30: _ _Ս Երրորդության միությունն (մեկ լինելը, ու աոանձնավորական երրորդականությունը

ցույց տալու համար Նարեկացին գրում Է. «Մի' յերից անշփոթ կերպից, եւ երիս' ի միոյ ան- հատուածեփ իսկութեանց...» (ՀԵ>: վերջին բառերով հեղինակը բացատրում Է «իսկու- թեանց», այն Է' անձանց անբաժանելի լինելը: «Իսկութիւն» և «անձ» հասկացությունների այսօրինակ նույնացումը, որ աոկա Է Հաճախապատումի և Ս. Հովհան Օձնեցու «ԸնդդԷմ երևութականաց» ճաոի մեջ «իսկութիւն=գոյացութիւն=անձ» համարժեքով֊ , իր վրա կրում

է Դ դարի աոաշին կեսի երրորդաբանական ըմբռնումների դրոշմը: Այս տեսակետից բնո­րոշ է , որ Ս. Աթանասի, ինչպես նաև' նիկիական հայրերի համար Ս710Ծէաո<;(անձ)-ը իմաս­տով համապատասխանում է О ита (էություն) եզրին32: Նարեկի խնդրո աոարկա արտա­

հայտությունը եզրաբանական այդ անորոշության արձագանքն է:Հայր Աստծուց Որդի Աստծո ծննդյան կերպը ներկայացնելու նպատակով Նարեկա­

ցին գրում է' «Պատճաո Որդւոյ հայրութեամբ, այլ ոչ նախադրութեամբ» (ԻԸ): Սա նշանա­

կում է, թե Որդին Հորից ծնվում է ոչ թե նրա կամքով կամ ցանկությամբ (ինչպես պնդում

27 «Գանձասար», 1993. Դ . է շ 212-213:

28 Ա նդ. է շ 212:

29 Տե՛ս Կնիք հսււատոյ, էշ 35 ,36 :

30 Տե ՛ս «Կորիւնի վարդապետի, Մամրրէի վերծա նողի, Դաւթի Ա նյա ղթի մա տ ենա ւյրութիւնք., վենետ իկ,

1833, էշ 70:

31 Ցաճախապսւտում, էշ 33 («պւստՏաո նոցունց իսկաթեանցն ի նոյն բնութենէ»), տե՛ս Ա ւետ իքեա ն, նշվ.

աշխ., է շ 495. «ԸնդդԷմ երեւութականսւց», աշխատ. Հ . Մկրտ իչ վրդ. Ա վգերյա նի, վ ենե տ ի կ . 1807, էշ 3 9 («դերիս

դէմսն խոստովանել եւ կամ ղերիս գոյացութիւնս եւ զիւբաքանչիւր հանդերձ յւաոկութեամր»), նաև' Հ . Ք յոսե -

յան. Հովհան Օձնեցու «ԸնդդԷմ երեւոլթակսւնաց» ճաոի հայրախոսական աղրյուրները- «Ս. Հովհա ն Օձնեցի

հայրապետը Ս իր ժամանակը», Ս. էջմիա ծին, 2004, է շ 94:

32 Прот. Ր. Флоровский, Восточные отцы церкви, с. 80. Եզրա բա նա կա ն այս շփոթն աոկա է նաև Ս. Գրիգոր

Նա զիա նզա ցու մատենագրության հայերեն թարգմանության մեշ. այսպես. «Ա ո որս» Տա ռա շա րի Й ճաոում

հուն, илоатаегц (աՕձ)֊ը թարգմանված է «գոյութիւն», տե՛ս ԸնդդԷմ երետ ւթա կա նա ց, է շ 39, ծնթ. 2:

2003 ՀԱԿՈԲ Ք 0Ո Ս Ե 9Ա Ն ԺՌ 49

էր Արքտսը), այլ շնորհիվ իր հայրությամբ պայմանավորված օրինաչափ անհրաժեշտու­

թյան: Այս ըմբռնումն է ընկած ինչպես Ս. Աթանասի, այնպես էլ կապպադովկյան հայրերի հակաարիոսյան երրորդաբանության հիմքում33:

Հաստատագրելով Քրիստոսի լիակատար մարմնավորման, մարդացման Ս այդու նրա բնական աճի իրականությունը' Նարեկացին գրում է. «Աննուազ գոլով ընտանի վւաոացն, հաճեցաւ մտանել յարգանդ մայրենի Աստուածածին կուսին մաքրութեան, յորում աճեցոյց զբոյսն աւրհնութեան ի լուսասահման անդաստանին անարատութեան...» (ՀԵ): Միտքն

աստվածաբանորեն աղերսված է երևութականների (դոկետների) դեմ գրված Ս. Եփրեմ

Ասորու ներքոբերյալ տողերին. «Եթե Բանը դարձավ լոկ պատկեր' է լ ի՞նչ հարկ կար բնու­թյան: Եթե ծնունդը կատարվեց առերևույթ' էլ ի ՞նչ հարկ կար կնոջ: Եթե անցավ իբրև խո­

ղովակի միջով' էլ ի՞նչ հարկ կար ժամանակի և հղության...: Նրա մարմնավորման վերա­բերյալ ունեմ նաև այլ ապացույց, աճում մինչ կատարյալ հասակ»34: Այս գաղափարն է

ընկած նաև Ս. Հովհան Օձնեցու «Ընդդէմ երևութականաց» ճառի հետևյալ հատվածի հիմ­քում. «Եւ եթէ ոչ գոյութիւն ինչ անձնաւոր զմերս ի Կուսէ ընդ ինքեան միաւորեաց Բանն,

զիա՞րդ Ինքն զինքն Մարդ և Որդի մարդոյ անուանեաց: Տիա ՞րդ եւ տղայ երեւեալ խան-

ձարրապատեցաւ եւ կաթնաբոյծ եղանիւր և առ կատարելութիւն ի վեր ընթանայր աճմամբ

հասակի...»35:Եթե խնդրո առարկա բացարձակաբանությամբ «դրսևորվում է» Ս. Երրորդության վեր-

տնօրինական, անդրանցական ինքնիսկույթը, ապա քրիստոսաբանական մտածումներով'

Ս. Երրորդության նախախնամական, տնօրինական բովանդակությունը: Նարեկը հա­

րուստ է այս բնույթի մտածումներով նմանապես: Մասնավորաբար շահեկան են քրիստո­սաբանական մտածումները, որոնցում բնութագրվում է Քրիստոս Փրկչի տնօրինական

սխրանքը: Այսպես, Ս. Երրորդության անձերից մեկի' Աստծո Որդու մարմնացման և մար­

դացման խորհուրդը լավագույնս ներկայացնելու նպատակով Նարեկացին գրում է. «Մինն

յերջանկավււսո, համազաւր ահաւորութենէ երիցն անձնաւորութեանց, խոնարհեալ ի վե­

րուստ' աստուստ ի ստորինս, որ էրն իսկ ի բնէ անբաժ ի ներքնոցս' անկապուտ մնալով

փառացն Աթոռոյ եւ անկարաւտ' դիմացն ծնողին սիրոյ, մտեալ ի սենեակ Կուսին արգան­դի պարզաբար եւ ելեալ անտի յաւդատրաբար մարմին էապես անորոշելի, անթերի

մարդկութեամբն եւ անպակաս Աստուածութեամբն...: Եւաւարտեալ զտնաւրինականացն

զփրկանաւորն զտնտեսութիւն' աստուածապէս վերա կենցա ղեա ց... նստաւ ճոխութեամբ

յԱթոռն իւրական սկզբնաժառանգ Հաւրն հաւասարութեան, յորմէ եւ բնաւ իսկ ոչ մեկու­

սացաւ' անկորուստ առեցելովն եւ աննուազ սեպհականաւքն» (ԼԴ ), «խոնարհեալ իջեալ ի

յերկնից. աննուազ գոլով ընտանի փառացն», կաէք «Աստուածութեան անընդմիջելի ի մե-

րասէրն մարմնոյ» (ՀԵ):Բերված հատվածները, հատկապես դրանց ընդգծյալ մասերը, վերարծարծումն են Ս.

Հովհան Ոսկեբերանի այն մտածումի, թե Աստծո Բանը մարմնանալով' եղա վ Այն, ինչ չէր'

33 Տ ե ՛ս Ф л о р о вс к и й , ն շվ . ա շխ ., է շ 76-82 :

34 Տ ե ՛ս Ф и л а р е т а р х . Г у м и л евск и й , Историческое учение обь отцах церкви. М ., 1996, с. 91.

35 Ը ն դ դ է մ ե ր ե ւո ւր ա կ ա ն ա ց , է շ 20 :

Մովսես իյորենացու ՍոցւբծննդյաՕ օրհՕությաՕ «Ոչ մեկնելով ր Հ.օրէ « н

մ ե ց ս ււ» ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յա ն հ ե տ : 11ւՈ,հ ո ւ հ ո Խ ւհ ն ե ւ ը շ ե շ տ ե ր ս ն պ ա տ ա կ ո վ Ն ս ւ -Մ ա ր մ ն ս ւ ց ա ծ Բ ա ն ի ա ս տ վ ա ծ ա յն ո ւ թ յա ն հ ա կ ի մ ա ս տ ն է Ս . Գ ր ի -

ր ե կ ո ւմ կ ի ր ա ռ վ ո ւ մ Է .ա ն յե ղ լ ի կ ն ի ք ՝ I > բ ա ս ե ր ի , ո ր ո ն ք ա կ ն ա ր կ ո ւ մ ե ն

գոր Նսյգիս^ ՚ ա ® ^ ' կ ո ղ մ ի ց1*^ ե ր դ ^ ն ո ր ե ն հա րա բեր վում Ս. Բ ա րս ե ղ Կեսա - Բանի մա րդեղությունը յ ՚ գ Ա ս ա ուա ծութիւն ե ւ ի մ ա ր մ ի ն ւիոխ ա րկեա լ,

պ ա հ պ ա ն ո ւ թ յա մ բ կ ա տ ա ր վ ո ղ լի ա կ ա տ ա ր մ ի ա վ ո ր մ ա ն Ս փ ո խ ն ե ր թ ա փ ա ն ց մ ա ն գ ա ղ ա ­

փ ա ր ը ^ , ո ր գ ա լ ի ս է ս տ ո յի կ ն ե ր ի ց 41, ք ր ի ս տ ո ն ե ա կ ա ն մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ ի ր դ ր ս և ո ­

ր ո ւմ ն Է գ տ ն ո ւ մ Բ ա ր ս ե ղ Կ ե ս ա ր ա ց ո ւ . Դ ի ո ն ի ս ի ո ս Ա ր ի ս պ ա գ ա ց ո ւ ժ ա ռ ա ն գ ո ւ թ յա ն մ ե ջ և իր

ա ր ձ ա գ ա ն ք ը գ տ ն ո ւ մ հ ա յ դ ա վ ա ն ա բ ա ն ա կ ա ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն Է ջ ե ր ո ւ մ ի ս կ ա յս տ ե ղ ի ց Է լ

Ն ա ր ե կ ո ւ մ :Դ ա ր ձ յա լ Ք ր ի ս տ ո ս ի մ ա ր մ ն ի բ ն ո ւ յթ ն Է մ ա տ ն ա ն շ վ ո ւ մ Ն ա ր ե կ ա ց ո ւ « ա ս տ ո ւ ա ծ ա խ ա ո ն

մ ա ր մ ն ո յդ կ ա մ ա ւ ո ր ա կ ա ն ն ո ւ ի ր ո ւ մ ն . ( Ծ Գ ) ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յա մ բ : Ը ն դ գ ծ վ ա ծ մ ի ա վ ո ր ն իր

ք ր ի ս տ ո ս ա բ ա ն ա կ ա ն ը ն կ ա լ յա լ բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յա մ բ ա ր ձ ա գ ա ն ք ն Է Ա ր և ե լ ա ք ր ի ս տ ո ն ե ա -

կ ա ն Ե կ ե ղ ե ց ո ւ վ ա ր դ ա պ ե տ ա կ ա ն ա յն գ ի տ ա կ ց ո ւ թ յա ն , ո ր ն ի ր դ ր ս և ո ր ո ւ մ ն Է գ տ ե լ Ս . Գ ր ի ­

գ ո ր ի վ ա ր դ ա պ ե տ ո ւ թ յա ն « պ ա ր տ ա ւ ո ր ե ա ց զ մ ե ղ ս ն ա ս տ ո ւ ա ծ ա խ ա ո ն մ ա ր մ ն ո վ ս , . ի ն ք ն

ա ս տ ո ւ ա ծ ա խ ա ո ն մ ա ր մ ի ն ն Է ր » 44, « կ ա ր ե մ ք ճ շ մ ա ր տ ե լ վ ա ս ն հ ո գ ե խ ա ո ն բ ա ն ի ւ ք զ ա ս տ -

36 Տե՛ս Прот. И. М сйепдорф, Введение и святош ечсское Богословие. Изд. 2-ой, М .. 1992, с. 217.

37 Մատեան Ողբերգութեան, Էջ 9Ж), Տնթ. 3:

38 Տե՛ս «Երանեյտյն Բարսղի եպիսկոպոսի 1ւապադովկսւցւոյ ասացեա] ի Ծնունդն Ք րիս տ ոս ի*, ա շխա տ . Հ.

Պ. վրդ. Տեր-Պոդոսյանի, -Հա նդէս ամսօրհաւ». 1968. էջ 421-422, տ ող 54-55 (И Յեոագրի տարրնթերցումը):

39 Վարդան Ա յգեկցի, Գիրք հաստատութեան եւ Արմատ հսսատոյ, ա շխա տ. Տ . ՕաՈե քհն. Հա յրա պ ետ յս!-

նի. Ներսւծութ. Հա կոբ Քյոսեյա նի. Եր., 1998, էջ 362:

40 Ի դեպ այս մասին որոշակի ակնարկ է արվում Նա րեկի հետևյալ ա րտ ա հա յտ ությա մբ, -թափանցական

խաոնութեամբ յաստուածութեանՕ ոգի բաղկացոյց զգոյութիւն շնչոյս հրաշապէս» (ՀԵ ):

41 Տե ՛ս П . М впяп. Главные направлении Древненерковпой мжликн, Сергиев П осад. 1916:

42 Տե՜ս •ԴսւնՅասար>, 1992. П, էջ 218, ծնթ. ббшр, նաև Հ . Հ . Ք յո ս ե յա ն , Ա ստ վա ծա բա նա կա ն բնագրեր,

ուսումնասիրություններ. Ա . Անանիա Սանահնեցի. Ս. Էջմիածին, 2000, էջ 283, 376-377:

43 Տե՜ս Ս-գաթանգեղայ Պատմութիւն Հա յոց, աշխատ. Գ . Տեր-Մ կրտ չյա նի, Ս. Կա նա յա նցի. Տ փ ղ ի ս . 1909, էջ

2003 ՀԱԿՈԲ ՔՅՈ Ս Ե 8Ա Ն ԺՌ51

ուածախաոն մսւրմնոյն»45, «Ցաճախապւստումի»' «Տէրն յետ մկրտութեան պահովք պընդ- եալ աստուածախաոն մւսրմնովն»46: Ս. Եպիփսւն Կիպրացու' Հարությանը նվիրված ճաոի

՚ «Բայց մինն էր անասնոց զենումն, իսկ միւսն' աստուածախաոն մարմնով պատարագ»47 արտահայտություններում:

Քրիստոսի տնօրինական գործի վւաոապսակը կազմող Խ ա չով և նրա վրա թափած արյամբ մի կողմից ակնարկելով դրա նախօրինակը հանդիսացող Քորեբ լեոան վրա Մով-

սեսի գավազանով ժայոից (վեմից) բխած աղբյուրը (Ելք ժ է 5-7), մյուս կողմից, մատնա­նիշ անելով դրա եկեղեցական վերարժեվորումը դարձած Ս. Հաղորդության խորհուրդը48, Նարեկացին գրում է. «Նոյն իսկ էութիւն Աստուծոյ մարմին եղելոյ անուամբ այս վիմին

նշանակեցաւ' պատաոմամբ կողին զբնաւս արբուցեալ (ՀԵ): «վեմ=Քրիստոս» խորհրդա- բանությունը, որ ունի իր սուրբգրային ակունքը («...եւ ամենեքեան ի Մովսէս մկրտեցան յամպն եւ ի ծովն... զի ըմպէին ի հոգեւոր վիմէն, որ երթայր զհետ նոցա, եւ վէմն էր ինքն

Քրիստոս» (Ա Կորնթ. ժ 3-5), հայրախոսական ավանդության մեջ իր թերևս վաղագույն անդրադարձը գտել է Ս. Իրինեոսի (+202) «Ցոյցք առաքելական քարոզութեանն» երկում

(«վէմը ինքն իսկ Քրիստոս էր»)49 և աստվածաբանական մեկնաբանության ենթարկվել Ս. Գրիգոր Նազիանզացու ժառանգության մեջ:

«Աստվածաբանության մասին» ճաոաշսւրի Բ ճառում նա գրում է. «Ես քայլում էի Աստ­

ծուն հասնելու նպատակով, այս մտածումով' հրաժարվելով նյութից և նյութականու­

թյունից, ըստ կարի կենտրոնանալով ինքս իմ մեջ, բարձրացա լեոը: Բայց երբ հայացքս բարձրացրի, հազիվ նկատեցի Աստծո թիկունքը (հմմտ Ելք Լ Գ 22-23)' այն էլ ծածկված

վեմով, այսինքն' հանուն մեզ մարմնացած Խոսքով50:

Նույնքան ուշագրավ են Նարեկացու եկեղեցաբանական դիտումները, որոնք շարու­

նակումն են այդ մարզում առկա անցյալի վարդապետական ձեռքբերումների: Այսպես,

ցույց տալու համար Եկեղեցու նախագոյությունն ու նույնիսկ հրեշտակներից առաջ լինելը'

Նարեկացին գրում է. «...Սկզբնաւոր յաոաջակառոյց, քան զբնակիչս հոգեղինացն ի նմա զաւրութեանցն» (ՀԵ): Միտքը ներկա է նաև ճգնակյաց հոր Եկեղեցու գանձում. «Որ

յսկզբնաձեոն յաոաջակառոյց զայս կերպարսն հրաշազարդ իրի հաճեցար լինել...»51:

Եկեղեցու խորհրդի և նշանակության գոյաբանական այսօրինակ արժեվորումը գալիս

է Առաքելական հայրերի ժամանակներից (Հերմասի «Հովիվ»)52 և վարդապետորեն հաս­

տատագրվում հետնիկիական հայրերի (Ակակիոս, Գեննադիոս) ժառանգության մեջ: Ն ա ­

րեկացու նպատակն է խորհրդաբանորեն վավերացնել Եկեղեցու վեր ժամանակային կա­

րևորությունը, այն ներկայացնել իբրև վերին արժեքների զետեղարան: Քա նի որ Եկեղե-

45 Ա նդ, է ? 187:

46 0ա ճա խա պ ա տ ում, է շ 82:

47 Տե ՛ս 1Г1Г ձեո. 993. р . 203р:

48 Ս՞սւտեան Ողբերգութեա ն, էջ 1093, ձնթ. 26:

49 Р ае 1ւօւ1ւջւ՚ո 1гспЬаи֊, ՏօհոՈ г и т Е пмбс с1ег որօտ1օ1ւտէհշո ХУегкМ ^ипв, ա շխ ա տ , կա րա պ ետ й. վրդ. Տեր-

ւՐկրտչյւսնի, Երվա նղ վրդ. Տ ե ր - Ս ՚ին ա ս ՚ա նի . Լօւրշլլյ. 1907. 46:

311 И. М сйсндорф . Инедспис и спскнггсчсскос Бпгоиюнис, с . 172:

51 Ն Ռ Հ , Ռ. էշ 720:

•, ՜ Եղնիկ վ ր դ . Պ ետ րոսյա ն. Հ ա յա բա ն ո ւթ յո ւն , էշ 55:

, м л п , .Խ Ո Ս Կ Ա Ն Ա ՍՏՎԱ ԾԱ ԲԱՆՈԻԹ 8ԱՆ_52 ԺՌ

ՏԻ0 էջինս ստեղծվել է հրեշտակներից հետո, սինչդէա 4^Դ

առաջ, որպեսզի դաոնա^ ն ր ա ն ց , ԵկհղհցՈլ' «Մայր կենդանեաց- որա-Հւսյրախոսական ավա դո^թի ՄաոԻամ Աստվածածնի առաքելության

Կոլմն ( № , . ՈՈ աս » վ աՏ աքա Տ ո , , ա . : 1՞ Ի 0ն աւ ս ի„ ա տ „ ով

. ^ " աւ1ա Ե; հղԷցոլ „ ոգս„ ո օնդ.

է « р . * * и . Ь и ч ^ а ~ - « Տ Լ - ! ? է * . 8 ш р т и.гш и,ь -«ш арш цш пп ^ш и ,ա ԴափաՐո. Ն7 ^ յ ո, 2 Ս , ՎէփՕոս. Կա„ա-տաեան առանձնահատկությունը, այն է Եկեղեցու 4^ ь Г ^ л : է ո ս ո ձ . Ա + օ ս * ч и ^ и р ш в » » » ^ - »

հ Տ ԻՀ Ա ) . ^ Ո - ^ Ւ Օ » № т т ш а ш „ т а п » ш а ,— „ ш էՀովհան Մայրագոմեցու, Գերմանոս պատրիարքի և այլոց երկերու .

Նարեկում շատ են Ա Արև^աքրիստոնեական աստվածաբանական մւոակաոացման

կարևորագույն եղանակի՝ հակօրինական «անտինոմիական, պատկերագրության նմուշ­ները: Օրինակ՝ Աստվածության կամ Ս. Երրորդության՝ Արարչության հետ ունեցած հա­

րաբերությունը ցույց տալու նպատակով կիրառված են հետևյալ պատկերները, որոնցում առկա տրամաբանորեն (իմացաբանորեն) հակոտնյա իմաստային բևեռները ընկալելի են

դառնում բացառապես հավատքով արդարացված վերտրամաբանական, գոյաբանական ներդաշն ամբողջի մեջ. «Անմատչելի հեռաւոր, անընդմիջեփ մերձաւոր. (ԻԳ), «Անպարա­գիր, անվայրափակ տեղի ամենեցուն, բոլոր իսկութեամբ հուպ յամենեսին. (ԻԳ), «Անհա-

սանելեաց հնարք, անմատչելեաց [սգաւոր» (ՔԹ), «Նուաստացար ահաւոր, յայտնեցար. անճառ, ամփոփեցար, Անսահման» (ԼԴ), «Անչափազիր պատկեր, որքանութիւն անսահ­ման, աննմանական տիպ» (Գ): Մասնավորապես վերջին «պատկերը» որքան շոշափելի Է գեղանկարչորեն, նույնքան անշոշափելի խորհրդաբանորեն. այն կապված Է Ս. Գրիգորի վարդապետության «գեղ աննման զարմանալի»57 արտահայտության հետ և վարդապե­տորեն աղերսված Ս. Դիոնիսիոս Արիոպագացու «աննման նմանություն» գաղափարին58:

Նարեկը հարուստ Է ոչ միայն հրամանակարգ աստվածաբանության հետ ունեցած

ուղղակի թե անուղղակի աղերսներով, այլև հայրերի ժառանգության միջոցով փոխանց­ված ավանդություններով: Անդրադառնանք դրանցից երկուսին, որոնք բերվում են Դ.Գ

53 Տե՛ս Հ . Գ . Ա վետ իքյա ն, Նա րեկ ա ղօթից՛ հւսմաոօտ Ա զգուշա տ ր լուձմամրք, վ ենե տ ի կ . 1827, Էշ 502:

* * Թ . Տա սնա պ ետ յա ն, Գրիգոր Նա րեկա ցիի «Ն երբող ԱստաաՏասնին», «Հա նդէս ամսօրէոսյ», 1989, է յ

142:

** Հ . Վէյոսեյսւն, Դրվա գներ հայ միջնադարյան արվեստի աստ վաձաբանության. Ս. էջմիա ձին, 199.Տ, էջ

234:

56 Տե՞ս Հ . Ք յոսե յա ն, Դ ր վ ա գներ ..., էջ 47-53:

57 Տե ՛ս Ա գա թա նգեղոս, էջ 179:

58 «Տա դա գս երկնային քահանայապետութեան» երկում կարդում ենք- «վա յելչա բա ր դնին աոաջի անտպա-

տրացն տպատրութիւնք եւ ձեւք ա նձեփ ցն», «երկնա յնոցն զաւրութեանց ըստ ա ննման նմանութեանց». ТЬс Аг-

тсш а п Усгмоп օք Л с »огк.ч аИпЬи!с(11о նաոյռւստ 1Ьс Агсора(>|Чс. Ьу К. V/. ТЬот.чоп. Ьоуап... 1987. р. 5. 52 : Տե՞ս

նաև И. Б. Данилова. О г Средних пстоп к Воэражденшо, М ., 1975, с. 12.

2003 ՀԱԿՈԲ Ք8Ո Ս Ե ՅԱ Ն ԺՌ53

բանում. «Ո՞չ ահա Մելքիսեդեկ յսււրինակ ճշմարտիդ ահաւորութեան ի Ձիթաստւսնեաց լերինն, ուր յետոյ ոտք մսւրմնացելոյ Աստուծոյ զետեղեալ կացին ի վերնոց անտի հրեշ-

տակաց ի պտղոց տեղւոյն իւղեցաւ»: Այս պատմությունը, որ տարածված էր հույն իրակա­նության մեջ, թարգմանվել ու զետեղվել է Հայսմավուրքում (մարտ 25), ուր պատմվում է, թե Մելքիսեդեկը ճգնությամբ բնակվում էր Ձիթենյաց լեոան վրա (ըստ հուն.' Թաբոր): Նրան այցելում է Աբրահամը ե օծվում Մելքիսեդեկի կողմից ու լսում երկնքից եկող մի Յայն, թե' Մելքիսեդեկը լինելու է հավիտենական քահանա: Ու չնայած սուրբգրային պատմության մեջ չի նշված, թե հրեշտակների կողմից է Մելքիսեդեկը օծվել քահանա, բայց Նարեկացու ա յդ մասին հաստատումը թույլ է տալիս ենթադրել, որ նա օգտվել է այդ

պատմության այժմ անհայտ մի տարբերակից, որ, ինչպես երեում է, աչքի ա ոջե է ունեցել

Ս. Հովհան Ոսկեբերանը: Իր Արարածոց մեկնության մեջ նա գրում է. «Նա թերես ինքն իրեն ձեռնադրած քահանա էր, որովհետև այնպես էին այն ժամանակվա քահանաները,

կամ էլ որովհետև ծեր էր, ուստի այդ պատիվը նրան մատուցեցին իր մերձավորները

(հրեշտակները - Հ. Ք .)»59:Նարեկում այս ավանդությունը շարունակվում է հետևյալ բառերով, «ուստի շիրմի

սկզբնահաւրն պաշտպան եպիսկոպոսական արքայապատիւ ճոխութեամբ ի քէն հանդեր­

ձեալ նստաւ»: Այստեղ ակնարկվում է հին հրեից մեջ տարածված այն ավանդազրույցը, համաձայն որի Նոյը, Ադամի ոսկորներն իր հետ տապան վերցնելով, հետագայում ամփո­փում է Գողգոթա լեոսւն վրա, որի «գագաթ» անվանումը գալիս է այստեղից: Ադամի գե­

րեզմանի վրա պահապան է կարգվում Մելքիսեդեկը որպես քահանա և թագավոր: Սա­

կայն նա չկարողացավ քա վել Ադամի մեղքը, մինչև որ հայտնվեց Քրիստոս Ինքը և որ­

պես ճշմարիտ Քահանա ու թագավոր, լինելով երկրորդ Ադամ, քավեց աոաջին Ադամի

մեղքը: Այս ավանդությունը, որի մասին տեղյակ է նաև Անանիա Սսւնահնեցին60, ինչպես

երևում է, Նարեկացին վերցրել է Ս. Եպիփւսն Կիպրացու Արարածոց մեկնությունից, ուր այն պատմվում է ամենայն մանրամասնությամբ: Ըստ որում քահանայական և թագավո­

րական պաշտոնները Մելքիսեդեկը նորածին Հիսուս մանկանն է հանձնում Բեթլեհեմի

մսուրում61:

55 М1({ПС. РС . I. 53 . со1. 328. Ա վետ իքյա ն, նշվ. ա շխ . է շ 656:

60 Տէ-ս «Գա նձա սա ր», 1994, Ե , է շ 250:

Տե ՛ս Հ . Ք յո ս ե յա ն , Դ ր վ ա գ ն ե ր ..., է շ 286-287:

Վ Ա ՐԱ Գ Ն Ե Ր Ս Ի Ս ՅԱ ՆԲանասիրական գիտությունների թեկնածու

՜ՆԱՐԵԿԱՑՈՒ «ՄԱՏԵԱ՜ՆԻ» Ք՛ՆԱՐԱԿԱ՜Ն ՀԵՐՈՍԸ

Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան ողբերգութեան» երկը քնարական ս ա կ ա վ ո ւ թ ­

յուն է Ինքնին հասկանալի Է. որ մարդկային հ ո ւ յս ի , ներաշխարհի. զգացմունքային զա- С о Հ ս Լ ա փ Ի գեղարվեստական արտացոլումը ենթադրում Է քնարական որոշակի

е — * « * - .տառապանքները, գրեթե ամենուր դրսևորվում են զգացող ան աւոականության ; ես»-ի

միջոցով: «Մ ենք-ը Նարեկացու երկում հանդիպում է շատ հազվադեպ, այն էլ համարյա միշտ «ես»-ին զուգադիր: Ահա «մենք»-ի գործածության օրինակներից մեկը, որ անմիջա­

պես հաջորդում է *ես»-ին.

Եւ ես վկայեմ իմովս բանխ,ՔաԸզի իբր զանզգայ պաճարս անասնոց'Մեոանիմք, եւ ո՛չ զաբհուրիմք...Տարագբիմք, եւ ո՛չ ւոագնապիմք,Եղծսւնիմք, եւ ո՛չ զղջանամք,Մաշիմք, եւ ո՛չ մտաոեմք...

(ԾԵ, 50-52, 55-57: Տե՛ս նա եԻ Ը , 59,110,112; ԻԹ .108)1

Արդ, հարց է ծագում* ո ՞վ է Մատյանում հանդես եկող «ես»-ը: Արդյոք ցավագին ու հո­գեմաշ տառապանքներ ապրող այդ «ես»-ը սոսկ միջոց ու նպատա՞կ է ժամանակի ընդ­

հանրացված մարդուն կերպավորելու համար, ինչպես հաստատում են որոշ գրականա­գետներ, իսկ ավելի որոշակիորեն և. հստակ' Գրիգոր Նարեկացուն նվիրված մեծարժեք հետազոտության հեղինակ բարեհիշատակ Արշալույս Ղազինյանը, գրելով, թե «Նարե­կացու քնարական հերոսը դեոեւս անձնաւորութիւն չէ, այլ ընդհանրացուած անհատ, հա­

ւաքական կերպար, վերացարկուած մարդկային էութիւն»2:Բայց ակնհայտ փաստ է, որ Մատյանի բազմաթիվ էջերում երևան եկող «ես»-ը շատ

դեպքերում հենց որոշակիորեն վերաբերում է միայն տվյալ ստեղծագործության հեղինա-

1 Քաղվածքները բերում ենք ըստ Մ՛ատյանի գիտաքննակւսն հրատարակության, տե՜ս •Գ րիգոր Ն ա րեկա ­

ցի, Մատեսւն ողբերգութեան: Աշխատասիրությամբ Պ . Մ . Խաչատրյանի Ս Ս.. Ա . Ղազինյանփ. Երևա ն, 1985»:

Փակագծերի մեջ նշվում է ստեղծագործության համապատասխան գյուխը, իսկ թ վա նշա ններով' տողերը:

2 Ա րշա լոյս Դ,աղինեան, Գրիգոր Նա րեկա ցի, բանաստ եղծական արուեստը, Բեյրութ, Ա նթիլիաս, 1995, էշ

132-133:

2003 ՎԱ ՐԱ Գ ՆԵՐՍ ԻՍ9Ա Ն ԺՌ55

կի անձին Ս բնավ չի համատեղվում «ընդհանրացուած անհատ, հաւաքական կերպար, վե-

րացարկուած մարդկային էութիւն» ըմբոնումների հեւո:Բանաստեղծի անձի և անհատականության առկայությունը հաստատվում է այն իրո­

ղությամբ, որ գրեթե բոլոր գլուխներում, հատկապես գլուխների սկզբնամասում Ս ավար­տին, նա անդրադառնում է իր ստեղծագործական աշխատանքի հետ առնչվող զանազան

խնդիրների' Մատյանի գրության, բնույթի, ստեղծման նպատակի, գնահատման, այս ու այն գլխում կամ հատվածում արտահայտված տրամադրության, Աստծու օժանդակութ­յամբ գիրքը հաջողությամբ ավարտելու և իր գրքով անմեռ մնալու բաղձանքների ե. այլ հանգամանքների հիշատակմանը: Այսպես, Ձ է բանի սկսվածքում Նարեկացին այն

միտքն է հայտնում, թե քանի որ ողբերգության իր մատյանի շարադրանքն արդեն հաս­նում է ավարտին, ուրեմն «ինքնանախատ» կշտամբանքների հետ թող Տիրոջ բարեգութ

կամքով իսպառ չքանան նաև իր չար սովորությունները:Մի ուրիշ գլխում, դատապարտելով սեփական մեղքերը, բանաստեղծը դիմում է Աստ­

ծուն' ասելով.

Դիւրինք են քեզ զսոսին եղծանեչ.Քան ինձ տաժանաւորս Աջով նկարեի Վասն այնորիկ գրեցի աոանց խնայե[ոյ,Ջի Դու աոաւոապէս ջԸջեսցես, ՕբՈԸԵա՚լ:

(ԻԸ, 55-58)

Ի դեմս քնարական հերոսի' մենք հաճախ տեսնում ենք ոչ թե սոսկ ընդհանրական, վե­

րացարկված մարդուն, այլ մտավորական վանականին, որն իր գրքում արտակարգ հաճա­խականությամբ Հին ու Նոր Կտակարանների թերևս բոլոր գրքերից վկայակոչումներ է ա-

նում կամ ակնարկում ա յդ գրքերի մեջ տեղ գտած ինչ-ինչ մտքեր, ասույթներ և այլն: ԻԶ

գլխում Նարեկացին նախապես հայտարարում է տվյալ հատվածը ժողովրդական ողբա­

սացների նմանողությամբ հանգավոր հորինելու, Ի է գլխում՜ որոշ տողերի սկզբին ու

ավարտին միևնույն «մեղայ» բառը կանոնավորապես գործածելու մասին: Բանաստեղծը

բազմիցս շեշտում է նաև իր Մատյանի անմահության գաղափարը (Ծ Դ ,73-81; ԿԶ.1-34 և

այլն): Մի ուրիշ տեղ նա այն միտքն է հայտնում, թե իր գիրքը մի հավիտենական արձան

է, որը պիտի խոսի Աստծու հրեշտակների բերանով և պիտի իր փոխարեն իր իսկ ձայնով

անվերջ աղաղակի (ՁԸ, 9-12, 17, 44): Ինքնին հասկանալի է , որ այս օրինակները ոչ մի

առնչություն չունեն «վերացարկուած մարդկային էութիւն» հասկացության հետ և միմիայն

Նարեկացու անձնավորությանը վերաբերող փաստեր են:Ավելին' Մատյանի ՀԲ գլխում Նարեկացին արձանագրում է զուտ անձնական, զուտ

ինքնակենսագրական բնույթի իրողություններ, որ դարձյալ չեն համատեղվում «ընդհան­

րական անհատ» ըմբռնման հետ. ուսուցիչ լինելը (Պետ վարժից կոչեցայ - ՀԲ , 62), վա ր­

դապետական աստիճանը (Ռաբբի, ռաբբի անուանեցայ - 63), սրբակյաց վարքի տեր

վանականի համբավ ունենալը ( Սուրբ վկայեցայ ի մարդկանէ - 66), իր հունակերտ Գրի­

գոր անվան արթուն և հսկող նշանակությունները.

Յաւազանէ կոչեցայ Արթուն Եւ ի քուն մահու ննջեցի.Ի փրկութեանս ատւր Հսկող յորջորջեցայ.Բայց զգաստութեանս' աչս կափուցի:

(71-74)

վերհիշենք, որ հեղինակային Հսկող անունն աոկա է նաև ստեղծագործության 95 գլուխներից 92-ի նույն ձևակերպմամբ աչքի ընկնող վերնագրերի մեջ. «վերստին յաւե- լուած...նորին Հսկողի», որի կապակցությամբ Մ. Աբեղյանը նկատում է, որ Նարեկացին «ինքն իրեն հսկող է կոչում նաև Ողբերգության ամեն մի բանի վերնագրի մեջ» ֊’ :

Կարելի էր Մատյանից բերել Նարեկացու կյանքին վերաբերող այլ տվյալներ ևս, օրի­

նակ' Ձ է գլխի 47-րդ «Եւ եթէ հասից յամս ծերութեան» տողը, որ հիմք է ծառայել Մատյա­նի գիտական բնագրի կազմողներին եզրակացնելու, թե «Նարեկացին իր երկը և հատկա­պես այս գսսխը գրելիս դեո Տեր չէր»: Ի դեպ' այստեղ վկայակոչվում է նաև նույն տողի մասին միջնադարյան մեկնիչի կարծիքը. «Ջի ծհր չէր, յորժամ ասէր զայս և աղօթէր

վասն հասանել ծերութեան»4:Այսուհանդերձ, ելնելով այն փաստերից, որ տեղ են գտել Մատյանի տարբեր գլուխնե­

րում (Գ, 47-82; ԻԸ, 52-53; Ծ, 54-59; ՀԲ, 19-25 և այլն), պետք է ընդունել, որ Նարեկացին իր գրքով միաժամանակ հանդես է գալիս որպես ամեն դասի, սեոի ու հասակի մարդկանց մեղքերը, չար գործերը, մոլորություններն ու հոգեկործան արարքները մարմնավորողի դե­

րում, իրեն համարում է մարդկային բազմատեսակ մեղքերի կրող, հետևաբար նաև' ողջ

քրիստոնյա մարդկության ներկայացուցիչ.

/7 ւնիմ զամենայն եր կրիԵւ եմ պատգամաւոր աղօթանուէր ամենայն աշխարհի:

(ԻԸ.52-53)Արդ, ես' ճշմարիտ պատկեր ամենայն երկրի,Ջիմս խաոնեալ ընդ նոցին պարտիսԵւ ի նոցայոցն զաո իս դառնութիւն կրկին աոաւեյեայ,Նոքոք ճեծեծեցից...:

(Ծ, 54-57)Ես եմ ամենայնն եւ յիս ամենեցանն:

(ՀԲ , 57)

Անդրադառնալով Մատյանի մեջ առկա անհատականի և ընդհանրականի այս միաս­նության իրողությանը' «Գրիգոր Նարեկացի» դիմանկարային հոդվածում Ա. Ձոպանյանը

գրել է. «Ծայրէ ծայր, այդ գիրքը երգն է միակ հոգիի մը, անոր ցաւերուն, զմայլանքներուն, դողերուն, բոլոր հուզումներուն: Եւ ինչ որ երգը կը լայնցնէ, մեծ արուեստի այն էական

3 Մանուկ Ա բեղյսւն, Երկեր, հատ. Գ , Երևան, 1968, էշ 578:

4 ԳոՒգոր Նա րեկա ցի, Մատեան ողբերգութեան, էշ 1106:

2003 ՎԱ ՐԱ Գ ՆԵՐՍ ԻՍ8Ա Ն ԺՌ57

յատկանիշն է որով գործը ընդհանուր ևմասնատր է միանգամայն, մարդկային ե միանգա­մայն անհատական, կը զգանք որ իր վրայ խօսած ատեն, բանաստեղծը ամբողշ մարդկու­թեան հոգին իր մէջ խտացած կը տեսնէ, ինքզինքը ինկած զգա ցող այդ էակը որ բար­ձունքներուն աչքը յաոած գթություն կ ՚ա ղա չէ, այդ էակը ամբողշ մարդկային ազգն է»5:

Ընդհանրացման այս հատկությունն, իհարկե, բացարձակապես պայմանավորված է քնարական սեոի բնույթով, որովհետև անձնական, անհատական մեծ տենչանքների, վեհ

ու վսեմ ձգտումների, ազնիվ տառապանքների երգը սովորաբար ստեղծվում է մարդկանց համար, նրանց սրտերում համապատասխան արձագանք առաջ բերելու զգացողությամբ:

Հարց է ծագում' գաղափարական ի՞նչ հիմունքով է Նարեկացու ստեղծագործության մեշ իրականացվել անձնականի և ընդհանրականի, անհատականի և հանընդհանուրի

այս համատեղումը: Արդյոք դա գեղարվեստական ընդհանրացման հասնելու ուղղութ­

յամբ հեղինակի դավանած տեսական հայացքի արտահայտությո՞ւնն է , որ նա փորձել է ներկայացնել նաև բաց հայտարարությամբ: Հարցադրումը մինչև օրս դուրս է եղել Նա րե­կացու մեկնաբանների տեսադաշտից:

Ասենք, որ Նարեկացու գրչի տակ անհատականի և ընդհանրականի համատեղումը

կապ չունի նրա գրական հայացքների հետ և բացառապես նրա քրիստոնեական աշխար­հայեցողության արտահայտություն է: Խնդիրն այն է, որ Նարեկացու ընկալմւսմբ' քրիս­

տոնյան եթե մարդկության նախահոր սխալն իր անձին չի վերագրում և բոլոր մարդ­

կանց հանցանքները իրենը չի համարում, կորցնում է իր արդարությունը.

Որ ըզսխւպԸ Ադամայ անձին իւրումոչ գրեսցէ Եւ ըզմեղս ամենիցինքեան ոչ նամարեսցի,... Կորոյս զիւրնարդարութիւն:

(Ծ, 21-22, 24)

Նույն միտքը, փոքր-ինչ այլ ձևակերպումով, արտահայտվել է նաև մի ուրիշ գլխում.

...Սիրողն Աստուծոյ ի բոչոր սրտէ'Զյանցմունս նախնեացն իւր վարկանիցի,Թ է' Մեղ աք մեք ընդ հարս մեր, անօրինեցաք և յանցեաք:

(ԿԱ, 31-33, տե'ս նաև ՀՌ, 19-25)

Այսինքն՝ Աստվածասերն ամբողջ սրտով նախնիների հանցանքներն իրենն է համա­

րում, թե՝ «Մենք մեղանչեցինք մեր հայրերի հետ, անօրինեցանք և հանցանք գործեցինք»:

Իսկ Նարեկացին ճշմարիտ աստվածասեր է և հենց այդ պատճառով էլ բոլորի՝ և' մե­

ռածների, և' ողջերի հանցանքներն իրենն է համարում և իրեն կոչում ամենքի «աղոթա­

նվեր պատգամավորը»՝ ընդհանուրի մեջ տեսնելով նաև իր անձը: Նշանակում է ' բանաս­

տեղծը մարդկության մեղքերի կրող է դառնում ոչ թե վերուստ իրեն շնորհված բանաս-

5 Արշսւկ Զոպ ա նեա ն, Դ հմքեր. Փ ա րիզ, 1924, էջ 10-11:

տեղծական , — ա * *

г г տ տ ; - а ք г - »բաղձանքնեոը'՜ р ш а ш ^ Ь п Ш . и ^ а з д а օ,ա ա կա „ ф О * » Г ^ ?հանձնում է թոթին որպեսզի նրանք նույնպես կարդան իր տողերը, աոանց լոէղու, իր իսկ

“ ^ ն 7 ս տ 1 խոստովանեն մեղքերը Ս ա յդ կերպ աոնեն իր մատանի

Լղթա նքների սպեղանին: Նարեկացին այդտեղ է տեսնում նաԱ իր հավերժությունը:

Արդ, որ ոք եւ աոցէ զայս դեղ մաղթանացԱյսր մատենի պարկեշտականի' պաղատխ սովաւ...Եղէց եւ ես իմովս բանխ Կցորդեալ նմա...Իսկ ինձ եղիցի պատգամս այս բաԸի Արձան փորագրեայ' ամենեւին անեղծանէղի.Որ փոխանակ իմոյ եղկեյոյս անձին մահացուի'Անդադար հնչմամբ հեծութեանչայոյ Աոանց [ոեյոյ միշտ աղաղակէ:

(ԿՋ, 1-2, 4, 25-29)

Մատյանում ամենուր տեսնում ենք բանաստեղծին: Նա մի վիթխարի, ընդգծված մե­ծություն Է, ուստի ստեղծագործէղիս ոչ թե ստանձնում Է այլոց ձայնաւիողը հնչեցնողի

պարտականություն, այլ ընթերցողին ներկայացնում Է իր անհատականության, իր հոգու խռովքը՝ առանձնացնելով և պատկերելով այն հույզերը, մտորումներն ու տենչանքները, որոնք իր ըմբոնմամբ, իր ընկալմամբ ընդհանրական Ոն նաև այլ քրիստոնյաների համար: Ուրեմն Նարեկացու Ս նրա քնարական հերոսի միջև չկա նկարագրի շեղում: Մատյանի

քնարական հերոսն ինքը բանաստեղծն Է: Եվ իրավացի Է Ա . Դազինյանն այն դեպքերում, երբ հնարավոր Է համարում որոշ նույնականություն տեսնել բանաստեղծի անձնավորութ­յան Ս Մատյանի քնարական հերոսի միջև, միաժամանակ անընդունելի են նրանց' միմ­

յանցից տարանջատելու փորձերը:Նարեկի քնարական հերոսը համակված Է հանցապարտության զգացողությամբ: Նա

ճշմարիտ քրիստոնյայի խոնարհությամբ համոզված Է, որ իրենից ավելի մեղավոր, ավելի

չարագործ մարդ չկա աշխարհում.

Ո՛չ ոք մեղատր իբրեւ զիս,Ո՛չ ոք անօրէն, ո՛չ ոք ամբարիշտ,Ո՛չ ոք անիրաւ, ո՛չ ոք չարագործ,...Ե ս միայն, եւա յյո ՚չ ոք:

(ՀԲ, 50-52, 56)

Նարեկացու հերոսն Աստծու աոաջ բաց Է անում իր սիրտը, խոստովանում իր բազմա­թիվ, անհամար մեղքերը, թողություն հայցում.

2003 ՎԱ ՐԱ Գ ՆԵՐՍ ԻՍ8Ա Ն ԺՌ59

Իսկ մեղանք իմոց յանցանացս' անթիւք,Զորս անհնար է առնող ի միտ:

(Ջ, 39-40)

Բայց Մատյանի մեջ թվարկված մեղքերը (Ե, 46-90; Ջ , 25-40. 104-124; է , 22-85 Ս այլն)

ավելի երևակայական հայտարարություններ են, քան իրական հանցանքներ: Շատ դեպ­քերում այդ թվարկումները ոչ միայն զուրկ են առարկայականությունից, այլև ակներևա­բար որպես յուրահատուկ հարասություններ աղերսվում են աստվածաշնչական այլևայլ գրքերից հայտնի արտահայտությունների հետ (Հնգամատյան, Թագավորաց գրքեր,

Մարգարեությունք, Ավետարաններ և այլն): Այնպես որ' Մատյանի մեջ մեղավորության գիտակցությունը կամ մեղքի գաղափարը մշտապես աոկա է , իսկ բուն հանցակազմը' բա-

ցակա:Նարեկացու հերոսի համոզմամբ' առհասարակ մարդն ի ծնե մեղավոր է, թաթախված

է բարոյական պես՜պես ախտերի մեջ, տարված է ստոր կրքերով ու նանիր գործերով: Ոչ

մի մարդ չի կարող Աստծու առաջ պարծենալ, թե ինքն արդար է ու երբեք չի ճաշակել աշ­

խարհի մահացու հաճույքները.

Մի՛պարծեսցի ամենայն մարմին աոաջի Աստուծոյ,Եւ Ո'չ ոք է արդարն և ո՛չ մի...Թէ՝ Ո՛չ երբէք շնացայ, ո՛չ պոոնկեցայԵւ ո՜չ զաշխարհիս ինչ համբուրեցի ճաշակս մահու:

(ՀԲ , 11-12, 29-30)

Ստեղծագործության տարբեր գլուխներում շոշափվում է մարդու մաքրագործման, ա-

րատավոր ախտերից, մեղքի ապականությունից թողություն ստանալու խնդիրը, որ հնա­

րավոր է իրականացնել միայն անկեղծ խոստովանությամբ, ապաշխարանքով ու մարդա­

սեր Աստծու բարեգութ օժանդակությամբ.

Յուսա՛յԱստուած, խոստովան չե'ր, եւ նա հոգայ վասն քո:(Խ Դ .4 2 )

Աստված ամենակարող, անհիշաչար և ողորմած այն էությունն է , որ խորհրդանշում է

բարության ու կատարելության մասին մարդկային բարձրագույն իդեալը: Աստված փըր-

կություն է պարգևում մարդուն, մեղքի մրրիկը դարձնում քավության զեփյուռ, բարկության

հուրը փոխում անձրևի (ԿԳ, 6-8):Մատյանի բովանդակությունն սկսվում և զարգանում է քնարական հերոսի տարա­

բնույթ ապրումների' մեղքի զգացողության, անկեղծ զղջումի, կորստյան սարսափի, տա­

ռապագին հեծեծանքների, փրկության հույսի և դառն հիասթափության փոխնիփոխ ծա­

վալումներով: Մատյանի մեջ արծարծվող տարբեր խնդիրներն ու զգացմունքները սերտո­

րեն կապակցված են միմյանց: Նկարագրված յուրաքանչյուր հոգեվիճակ յուրովի աոընչ-

ՆԱՐԵԿԱ8ՈԻ «Մ Ա ՏԵԱ ՆԻ» Ք Ն Ա ՐԱ Կ Ա Ն ՀԵՐՈՍԸ2003

Фр1,тр1шс

& է » - * - Г а 4пр4Ш<~ մԻ^ԻԿ-Կ^ Գ^քսփիՏ: «®ч»-Ч“ « "Ч"»* է- է-пр ք՞“ 4"Ր5անա4ար(.ով ս մաոդասհո Ա|»Փ1Ի *■“»= к ГЬ«и .ц д ш а .а а д » , մ ա ք ս ի ց ШЛ.Л- ЯшртмиШ о т . մերձենալով и ™ ! т И կ մ ի ^ ա ^ ն վ ի

նրա էությանը և այդ կերպ կհասնի անմահության.

Եւ զոր ահաւորն է ասկ, կարգեմ աստանօր,Յիշատակ Եդեաւ մեծիդ երախտեաց,Աստուած իսկ լինե[ ընտրութեամբ շնորհին

Եւ ընդ հաստողիդ միանայ...:(ԾԲ, 53-56)

ՆաԱ՝

Ջի ամենայնխ մահացեա[ հոգիս մարմնովս մեղաց Շնորհօք Քո, գթա՛ծ, ի Քեզ զօրացեա/' Քեւ նորոգեցայց, Ջատեւ ի մեղաց անմահ կենդանաթեամբ Ի յարութեանս արդարոց. Հօր քամօրհնեցեայ:

(ՂԵ, 44-47)

Բայց այն գիտակցությունը, թե աստվածանալու ձգտումը հակադիր կամ անհամատե­ղելի է մշտապես մեղքեր գործող մարդկային բնությանը, քնարական հերոսի հոգում ա- ոաջ է բերում վհատություն և պատճաո դաոնում խոր ողբերգության.

Ի բարեպաշտկս իմում՛ գայթակղիմ,Մինչդեռ աղօթեմս եւ վրիպիմ...Յարդարանալսիմ եւ մեղանչեմ...Ծաղկի մ, եւ ո՛չ պտղաբերիմ,Ասեմ, եւ ո՛չ առնեմ,Խոստանամ, եւ ո՛չ կատարեմ...Մտնեմ ի բոյնն աղաւնի, եւ անդուստ ագռաւ ե յա ն եմ,Մաքրիմ, եւ այւ մրճոտիմ,Լուանիմ, եւ նովին զազրանամ:

(ՀԱ , 34-37, 45-47, 73-78)

2003 ՎԱ ՐԱ Գ ՆԵՐՍԻՍՅԱ Ն ԺՌ61

Նարեկի քնարական հերոսի ողբերգությունը պայմանավորված է մարդու երկփեղկ­ված էությամբ, մարդն իր բնությամբ ու գործով լույսի Ա ստվերի շաղախ է: Ն ա մի կողմից համակված է հոգու փրկությանը հասնելու, մեղքերից մաքրագործվելու բուոն և անկեղծ

ձգտումով, մյուս կողմից' ունի սեփական էության շարունակական մեղսագործության գի­տակցությունը: Այս երկու կողմերը նրա հոգեկան աշխարհում ներկայացնում են անլուծելի ներհակություն: Տվ յա լ ներհակությունն իր ողջ ողբերգականությամբ ժամանակին դիպուկ նկատել է մեծանուն գրող Լևոն Շանթը ե տվել հետևյալ պատկերավոր ձևակերպումը.

•Նարեկը» մարդկային հոգիի մը խորունկ ալեկոծումն է, փոթորիկի բերանն ինկած քրիս-

տոնեայ հոգիի մը, որ ծովերու ջրերուն պէս շարունակ դէպի վեր, դէպի երկինք կը ձգտի և ծովերու ջրերուն պէս շարունակ վար կը թափի իր խեղճ գոգը»ք՛:

Փորձենք ընդհանրացնել ասվածը.

ա. Նարեկացու Մատյանում աոաջին դեմքով հանդես եկող անձնավորությունն ինքը

բանաստեղծն է,բ. Որպես ստեղծագործության քնարական հերոս' Նարեկացին սեփական մտորումնե­

րի, հոգեկան տագնապների ու տենչանքների, մեղքերի խոստովանության գեղարվեստա­

կան վերարտադրման միջոցով արձագանքում է հանուր մարդկությանը հուզող խնդիրնե­

րի' ունենալով քրիստոնեական այն հայացքը, թե ամեն մի ճշմարիտ աստվածասեր պետք է բոլոր մարդկանց գործած մեղքերը իրենը համարի,

գ. Հանցապարտության զգացողությամբ տաոապող քնարական հերոսը վստահ է, որ անկեղծ խոստովանությամբ, հոգեբուխ զղջանքով և մարդասեր Աստծու գթությամբ հնա­

րավոր է մաքրվել երկրային մեղքերից և հարության օրը, միախառնվելով աստվածային

էությանը, հասնել անմահության: Բայց այս հույսն ամեն անգամ վերածվում է ցավագին

ողբերգության այն գիտակցությունից, թե շարունակաբար մեղքեր գործող մարդկային

բնության պատճառով վերջնական մաքրագործումը դաոնում է անիրականանալի:

6 <ԼԱոն Շա նթի երկերը», 9-րդ հատոր, Պեյրութ, 1946, էջ 113:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Ա Բ Ե Ղ Ա Հ Ա Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Յ Ա Ն

՜ՆԱՐԵԿՐ XXI ԴԱՐԻ ԳՈՐԾ՜ՆԱԿԱ՜Ն ԱՍՏՎԱԾԱԲԱ՜ՆՈՒԹՅԱ՜Ն տ ե ս ա ՜ն կ յ ո ւ ՜ն ի ց

ա ս - զեկուցման մեջ Նարեկի գրության 1000-ամյա պատմությունից մի քԻ> «հոա սս- յ Ա պ ձ ք է փորձեմ անդրադաոնսղ ներկայումս Նարեկի կիրաոման անհրաժեշ- Լ ո44ա ^ Գոր6նական աստվածաբանության մեջ, որն իրա կա նա ցնեի համար պետք Է

փՈա.ե նախ շատ հակիրճ կերպով բնութագրել ներկա մեր ժամանակի հոգևոր կացու-

թ1"բն սահմանել, թե ի՞նչ վիճակի մեշ է գտնվում գործնական աստվածաբանությունը, ինչ­

պիսի՞ դժվարությունների ե հնարավորությունների առջև է այն այսօր կանգնած,գ. Ա վերջապես' թե ինչպե՞ս կարող է Նարեկը օգնել ժամանակակից մարդկությանը

ընդհանրապես ե նպաստել գործնական աստվածաբանությանը մասնավորապես:

ա,. Ներկա ժամանակի հոգևոր կացության բնութագրումը

խոսելով արդի մեր ժամանակի մասին, պ ետ ք է ասել, որ ներկայումս ո չ միա յն Հա յա ս­

տանում, այլև առհասարակ ողջ աշխարհում ցա նկա ցա ծ անհատի համար ա ոա վել քան

երբևէ անհրաժեշտ է գտ նել, հասկանալ և ըմբռնել մարդու բուն կոչումն իր կյանքում:

Մարդկության պատմության մեջ երբեք չի եղել նման դա րա շրջա ն, որ ա յսքա ն մեծ թվով

տարատեսակ ուղղություններ ե այսչափ իրարից տ ա րբերվող Ա նույնիսկ իրար հակասող

գաղափարախոսություններ միևնույն ժամանակ միևնույն երկրում տ ա րա ծվա ծ լինեին:

Եթե մեկ հպանցիկ հա յա ցք նետենք այսօրվա հասարակությանը, ա պ ա կտ եսնենք, որ

մարդկությունը չունի այլևս կյանքի մեկ համընդհանուր հասկացողություն: Կան մարդիկ,

որոնք մեր ավանդական հայ մշակույթին են կա պ վա ծ, կա ն ուրիշներ, որոնք արևմտյան

ազատամտության երկրպագուներ են, ոմանք հետևում են տ ա րբեր կուսակցությունների,

մյուները աղանդավորական խմբակների ա զդեցության տակ են և ա յլն և ա յլն և ա յլն...

Հստակ է մեկ բա ն, որ մարդկությունն այսօր իր ա ռջև չունի մեկ օբյեկտ իվ, համընդհա­

նուր ուղղություն, ո'չ հասարակական-քաղաքական և ո 'չ է լ հոգևոր-կրոնական կյանքում:

Ինչպես տեսնում ենք, երիտասարդ սերնդի ներկայացուցիչներից շա տ երը դրա կա ն են

համարում նման « անսահմանափակ» իրավիճակը, քանի որ ա զա տ որեն կա րողա նում են

դրսևորել իրենց անհատականությունը և իրենց ցանկությունների համար բավարարում

* Որպես զեկուցում կարդացվել է դեկտեմբերի 27-ին Ս. էշմիաՏՕում Ն ա րեկի գրութրսն 1000-ամ]ակին

նվիրված ցիտաժողովում:

2003 Գ Ա ՐԵ Գ Ի Ն ԱԲԵՂԱ ՀԱ Ր Ո ԻԹ ՅՈ Ի Ն 8Ա Ն ԺՌ63

գտնել: Իսկ ի տարբերություն երիտասարդության' ավագ սերնդի ներկայացուցիչներից

շատերը կասկածամտությամբ են մոտենում միևնույն այս խնդրին և հարց են բարձրաց­նում, թե արդյոք այս տեսակ բացարձակ ազատությունը և անհատականության պաշտա­մունքը կարո՞ղ է մարդուն լիարժեք երջանկության հասցնել: Եվ բնականաբար իրենց առ­ջև ունենալով Արևմուտքում ազատամտության պատճառով առկա դառը փորձառություն­ները' անվստահորեն են նայում ներկայիս բազմամշակութային իրավիճակին և պահան­

ջում են ավանդական համընդհանուր գաղափարախոսության վերականգնում:Եվ այսօր յուրաքանչյուր անձ' թե' հոգևորական ե թե՞ աշխարհական, պետք է նախև-

առաջ իր համար հստակ կերպով սահմանած լինի, թե ո՞վ է առհասարակ մարդ արա­

րածը, որո՞նք են նրա ներքին, էական հատկանիշները, ո՞րն է նրա կյանքի խորհուրդը և ի-

մաստը: Ահա այս հիմնական գիտելիքը մարդկային անձի և նրա կյանքի կոչման մասին անհրաժեշտ է մեզ բոլորիս, որպեսզի, ինչպես ասացինք, այդ հիմքի վրա կարողանանք կառուցել մեր այսօրվա ներքին անհատական և արտաքին հասարակական կյանքը:

Այս առումով ընդհանրական կյանքի որևէ գործնական մողելային նորույթ կամ հասա­րակական նոր գաղափարախոսություն առաջ քաշելիս չպետք է անտեսվեն անցյալի

ձեռքբերումները: Եվ այդ առումով Եկեղեցում շուրջ երկու հազարամյակների պատմու­թյան ընթացքին մեր Սուրբ Հայրերը, ի դեմս Գրիգոր Նարեկացու և մյուս բոլորի, գերա­

զանց կերպով կարողացել են սահմանել այդ գոյութենական նշանակություն ունեցող գի­տելիքները և փոխանցել հետագա սերունդերին իրենց աստվածաբանական գրվածքների

միջոցով:

բ . Գործնական աստվածաբանության արդի նշանակությունը

Այժմ, երբ մենք խոսում ենք առհասարակ աստվածաբանության մասին, շատ-շատերի

համար դա մի վերացական և անըմբռնելի ոլորտ է: Այսօր Դուք կարող եք հազարավոր

մարդկանց հանդիպել, որոնք բավականին լուրջ կրթություն ունեն, սակայն բնավ չեն

կարողանում հասկանալ, թե ինչպե՞ս կարող է Երևանի Պետական Համալսարանում

Աստվածաբանության ֆակուլտետ գոյություն ունենալ: Անձամբ ինձ բազմիցս տարբեր

մարդիկ միևնույն հարցն են ուղղել. «Հայր Սուրբ, ասացեք՝ խնդրեմ, ինչո՞վ պետք է զբա ղ­

վեն այդ ֆակուլտետն ավարտող ուսանողները»...

Այս հարցը տվող մարդկանց աչքերում իսկապես շվարվածություն է երևում, որովհե­

տ և նրանք չեն կարողանում իրենց մտքում համատեղել հոգևոր այդ գիտությունը գործնա­

կան կյանքի հետ: Սակայն թե' մեր ներքին անհատականությունը հավասարակշռելու և թե' հասարակական կյանքում դրական զարգացում ապահովելու համար մենք կարիքն ու­

նենք օգտվելու աստվածաբանական այն հարուստ ժառանգությունից, որը դարերի ըն­

թացքում սերնդե սերունդ՝ Հիսուս Քրիստոսից և Իր առաքյալներից սկսած փոխանցվել ու

հասել է մեզ:

Մեր Եկեղեցու պատմության ընթացքին, շնորհիվ Սուրբ Հայրերի եռանդուն ջանքերի,

քրիստոնեական հավատքի վարդապետությունը մշակվել և ուրույն կերպով ձևավորվել է

Սուրբ Գրքի հիման վրա, ապա Տիեզերական ու այլ տեղական ժողովների ընթացքին

ՆԱ ՐԵԿԸ X X I ԴԱՐԻ ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ2003

6 4 ԺՌ

1 5 ^ ^ 4Ատհղ6վի կ ա ' մ մԻապեսւաւ,ան ոԻԿ«ա»"փ» ս

Տ Ջ - ձ Տ Լ փ ^ ^ тРпС*Իբոև ШТ Т ГиГарТ^аГ;Լ ն ա ր դ ե ն ի ս կ Դ ո ա ր ո լ յ գ ի տ ա կ ց ե լ է ա ,ս ա Ա ե ն ը Լ Я ш и ш р ш Ц ш Ц ш а կ ^ ի ն ш и В Д т ,

. , . շհասս Քրիստոսի պատվիրանների: Անգամ մեկբոլոր կանոնները հիմնավորել ըստ Հիսուս «р р и ш I ч и Й111. , |հւ ոՒհպանցիկ հայացք նետելով մեր պատմական կանոնագրքերին կարող ենք համոզվել թե ժամանակին որքան սերտ Է եղ1ղ այղ կապվածությունը կրոնական գիտակցության գործնական կյանքի միջև: Կարելի է միանշանակ կերպով ե զ ր ա կ ա ց ն ե ի ր քրիստոնեու­թյան հավիտենական ճշմարտությունները մևր Սուրբ Հայրերի աստվածաբանական աշ­

խատությունների միջոցով մի տեսակ թ ա ր ց * * * ™ « .« Р Ч ժողովրդի «հաէայ, 1և նրանց կողմից ընդունվելով, հասարակական կյանքի մնայուն գործնական չափանիշներն են

դարձել:Ուստի աստվածաբանությունն այն անհրաժեշտ միջնորդն Է, որը դարերի ընթացքում

մարդկությանը մեկնել Ս հասկանալի Է դարձրել հավիտենական ճշմարտությունները, որոնք ոչ թե պարզապես մարդկային մտքի համար լոկ տեսական զբաղմունք են մնացել,

այլ ուղղակիորեն մեր անհատական և հասարակական կյանքի ուղենիշ ներն են եղել:

գ. Նարեկի գործածության անհրաժեշտությունը

Գալով ներկայիս Նարեկի կիրաոման խնդրին, պետք Է ասենք, որ այն այսօր, ցավոք, սահմանափակ վիճակում Է: Եկեղեցու պարագային այն կիրառվում Է Հանգստյան ժամեր­

գության աղոթքներում (ինչպիսիք են՝ «Որդի Աստուծոյ-ն և «Ի խորոց սրտի խօսք ընդ Աստուծոյ»-ն), Սուրբ Պատարագի ժամանակ' պատարագիչ քահանայի ծածուկ աղոթքնե­րում Ս Մաշտոց ծիսարանի բժշկության աղոթքներում: Կարելի Է նաև հիշել, որ, ժողովըր-

դական սովորության համաձայն, մեր ազգակիցների կողմից Նարեկը երբեմն դրվում Է

հիվանդների բարձի տակ, որպես բուժարար զորություն:Այստեղ մի կարևոր հարց Է առաջանում, եթե մենք սահմանափակվենք միայն ու միայն

այսքանով, ապա սա կարելի՞ Է բավարար համարել: Այսինքն' արդյո՞ք Ս. Գրիգոր Նարե­կացին իր հանճարեղ գրվածքը միայն նրա համար Է մեզ ավանդել, որպեսզի հոգևորա­

կանները մասնակիորեն ընթերցեն դա որոշ արարողությունների ընթացքում, իսկ ժողո­վուրդը պարզապես այն իր բարձի տակ պահի... Պատասխանը միանշանակ Է' «Ոչ»: Ն ա ­

րեկացու մեծագույն ստեղծագործությունը շատ ավելին Է իր մեջ պարունակում, և կյան­քում գոնե մեկ անգամ այս գիրքն ընթերցողը մեզ հետ պետք Է համաձայնվի, որ «Մատյան ողբերգությանը» չափազանց խորը աստվածճանաչողություն, վարդապետական ուսմունք և երկնային սուրբ լույս Է իր մեջ պարունակում:

2003 Գ Ա ՐԵ Գ Ի Ն ԱԲԵՂԱ ՀԱ ՐՈ ԻԹ ՅՈ Ի Ն 8Ա Ն ԺՌ65

Եթե մենք փորձենք Նարեկի մեջ աոկա աստվածաբանական եզրերի աոանձին բո­վանդակություն կազմել, ապա այնտեղ չափազանց տարբեր, խորը թեմատիկաներ մեր աոջե կհայտնվեն, քանզի Ս. Գրիգոր Նարեկացին միմիայն Աղոթամատյան, այսինքն' պարզապես աղոթքների ժողովածու չի ստեղծել, այլ այդ աղոթքների շղթայի մեջ բազմա­

զան կարևորագույն հոգևոր գիտելիքներ է համահյուսել: Օրինակ' նրա ցանկացած դրույթ ունի իր աստվածաշնչային հիմնավորումը, ցանկացած հաստատում միայն իր մտքի ե-

րևակայությանը չի պատկանում, այլ ուղղակիորեն բխեցվում է Հին կամ Նորկտակարան- յան համապատասխան հատվածից կամ խոսքից: Այսինքն' շատ հստակ կերպով ներկա­յացվում են աստվածաշնչյան տարբեր հատվածներ և ուղղակիորեն մեկնաբանվում կամ

զարգացվում Սուրբ Գրիգորի կողմից:Նարեկում հրաշալիորեն ներկայացվում է նաև քրիստոնեական մարդաբանությունը:

Խոսելով իր զգացած մեղանչական թերությունների և նաև արդարների հոգևոր մաքրու­թյան մասին, Նարեկացին մանրակրկիտ կերպով մատնանշում է մարդկային էության բո­

լոր ծալքերը:Նույնպես մատնանշելով հոգու դարմանման միջոցները, նա հիանալի կերպով բա ­

ցատրում է Քրիստոսի բերած փրկության եզակիությունը:

Նարեկում գտնում ենք նաև՛բազմաթիվ այլ աստվածաբանական նյութեր և հասկացու­

թյուններ, ինչպես, օրինակ, արարչագործություն, մեղք, Աստծո հայտնություն, վախճանա­բանություն և այլն: Այսպիսով, ըստ իս, կարելի է միանշանակ կերպով ընդունել, որ նա իր

ողբերգության մեկ ամփոփ հատորյակով կարողացել է ի մի բերել բոլոր կարևորագույն

հոգևոր հարցերը և աստվածաբանական հիմնախնդիրները:Սակայն այդ ամենը նա զուտ ցուցադրելու համար չէ համատեղել, այլ այն հույսով, որ­

պեսզի հետագայում ընթերցողներն օգտվեն այս բոլոր ճշմարտություններից և կիրաոեն

դրանք:

Եզրակացություն

Հետևաբար, Նարեկը մեզ համար պետք է լինի ոչ թե միայն ու միայն անհաղորդ և

փակված մնացած ինչ-որ մեկ թանգարանային մատյան կամ հնատիպ գիրք, այլ ուղղա­

կիորեն պետք է կենդանի ներկայություն ունենա քրիստոնյա հավատացյալների հոգինե­

րում: Եթե մենք այսօր փնտրում ենք անհատական և հասարակական կյանքի չափանիշ­

ներ, ապա պետք չէ այս ու այն կողմ ընկնենք և իզուր տեղը միր ուժերն անիմաստ

փնտրտուքի մեջ վատնենք: Ոչ մեկ քաղաքական կամ շինծու-աղանդավորական գաղա­

փարախոսություն չի կարող այսօր համընդհանուր չափանիշ դաոնալ մեր հայ իրականու­

թյան համար: Պատճաոն այն է, որ բոլոր այդ նորամուտ գաղափարախոսությունները մեզ

նման սխալական մարդկանց կողմից են ստեղծված, ուստի չեն կարող ինքնին կատարյալ

և անսխալ լինել: Գոյություն ունի միայն մեկ ճշմարտություն՝ Աստուծո Խոսքը, որն աշ­

խարհ է եկել Աստծո Միածին Որդու' Հիսուս Քրիստոսի հայտնությամբ, այն ժամանակին

ընդունվել է առաքյալների կողմից, որոնք էլ իրենց հերթին այդ աստվածային լույսը փո-

Ն Ա Ր Ե Կ Ը X X I Դ Ա Ր Ի Գ Ո Ր Ծ Ն Ա Կ Ա Ն . . .66 Ժ Բ

, անցէլ м „ ա ™

Я" Х ш ЧТ ւ ^ Տ ա ™ տ 0 9 ո .№ 1 ի 0 Ч Ш « Ю մ ի ա յՏ վ ա ո ա կ ա Օ Լ ^

օ ե ր ի ՚մ ե ջ խ ո ր ա ս ո ւ զ վ ե ն ք , ա ս ,ա կ հ ա յտ ն վ ե ն ք մ ի ջ ն ա դ ա ր յա ն Կ ա թ ո լի կ Ե կ ե ղ ե ց ո ւ ն ո ւ յն

շ Լ ձ ձ Տ ի ր ա վ ի ճ ա կ ո ւ մ , ո ր ն ա յն ա ս տ ի ճ ա ն ի Ոն կ ա Վ կ ա ն ո ն ա կ ա ն ո վ և ա մ ա -

կ ա ր զ ա յի ն ս ո ւ բ ո ր դ ի ն ա ց ի ա յի հ ա ր ց ե ր ի ե տ և ի ց , ո ր ա ն գ ա մ բ ա ն ա դ ր ա ն ք ի ե ն թ ա ր կ ե ց Մ ա յս -

թ ե ր է ք հ ա ր տ ի ն մ ա ն մ ի հ զ ո ր մ ի ս տ ի կ ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւ թ յա ն , ո ր ը Ս ո ւ ր բ Գ ր ի գ ո ր Ն ա ր ե կ ա ց ո ւաես հոգևոր կյանքի մեջ չափա զա նց խ որը ն ե ր թ ա փ ա ն ց ո ղ հ ե ղ ի ն ա կ է ր :

Ե վ ն ա և ՝ ե թ ե մ ե ն ք ն ե ր կ ա յի ս հ ա ր ա ց ո ւ յց ի փ ո փ ո խ ո ւ թ յա ն ա յս ի ր ա վ ի ճ ա կ ո ւ մ պ ա ր զ ա ­

պ ե ս ս ա հ մ ա ն ա փ ա կ վ ե ն ք մ ա կ ե ր ե ս ա յի ն գ ի տ ե լ ի ք ն ե ր ո վ և Ս ո ւ ր բ Գ ր ք ի մ ե կ ն ո ւ թ յա ն , դ ւ ս վ ա -

ն ա ռ ա ն ա կ ա ն ո ւ գ ո ր ծ ն ա կ ա ն ա ս տ վ ա ծ ա բ ա ն ո ւ թ յա ն հ ա ր ց ե ր ո ւ մ ա մ ե ն ի ն չ թ ո ղ ն ե ն ք յո ւ ր ա ­

ք ա ն չ յո ւ ր ա ն հ ա տ ի ս ո ւ բ յե կ տ ի վ մ ո տ ե ց մ ա ն ը և ի մ պ ր ո վ ի զ ա ց ի ա յի ն , ա պ ա վ տ ա ն գ վ ա ծ ե ն ք '

շ ո ւ տ ո վ հ ա յտ ն վ ե լո ւ ճ ի շ տ բ ո ղ ո ք ա կ ա ն ա զ ա տ ա մ ի տ ք ր ի ս տ ո ն ե ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց

ա յն կ ո ն տ ե ք ս տ ո ւ մ , ո ւր յո ւ ր ա ք ա ն չ յո ւ ր ա ն ձ կ ա մ փ ո ք ր ի կ խ մ բ ա կ յո ւ ր ո վ ի և ի ր ե ն ց ք մ ա հ ա ­

ճ ո ւ յք ի ն հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ե ն մ ե կ ն ո ւ մ ա վ ե տ ա ր ա ն ա կ ա ն պ ա տ գ ա մ ն ե ր ը և ի վ ե ր ջ ո , բ ա ­

ց ա ր ձ ա կ ա պ ե ս զ ր կ վ ե լ ո վ մ ի ա բ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց ո ւ հ ա մ ա խ մ բ վ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ի ց . հ ա յտ ն վ ո ւ մ ե ն

տ ա ր ա ն ջ ա տ վ ա ծ շ ի լ ա շ փ ո թ ա յի ն մ ի ի ր ա վ ի ճ ա կ ո ւ մ :

Մ ե ր ս ր տ ա գ ի ն հ ո ւ յս ն է և ա ն կ ե ղ ծ մ ա ղ թ ա ն ք ը , ո ր Ա ս տ ո ւ ծ ո օ գ ն ո ւ թ յա մ բ մ ե ր Ե կ ե ղ ե ց ի ն

ո ւ մ ե ր ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ ը հ ե ո ո ւ մ ն ա ն ն մ ա ն փ ո ր ձ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց : Մ ե ն ք փ ո ք ր ա թ ի վ ա զ գ ե ն ք և

չ ե ն ք կ ա ր ո ղ դ ի մ ա ն ա լ « բ ա ր դ ո ւ ղ ի մ ե ո ս յա ն գ ի շ ե ր ն ե ր ի » : Ո ւս տ ի ո ր ք ա ն ա վ ե լ ի շ ա տ մ ե ն ք

գ ա ղ ա փ ա ր ա կ ա ն և կ ր ո ն ա կ ա ն հ ո ղ ի վ ր ա ա ն կ ա յո ւ ն լի ն ե ն ք , ա յ ն ք ա ն ա վ ե լ ի ո ւ ա վ ե լ ի է

տ կ ա ր ա ն ա լո ւ մ ե ր Հ ա յր ե ն ի ք ի ի ր ա վ ի ճ ա կ ը և խ ա փ ա ն վ ե լ ո ւ է մ ե ր ը ն դ հ ա ն ր ա կ ա ն կ յա ն ք ը :

Ո ւր ե մ ն տ ա Ա ս տ վ ա ծ , Ս ո ւ ր բ Գ ր ի գ ո ր Ն ա ր ե կ ա ց ո ւ ս ր տ ա գ ի ն ա ղ ո թ ք ն ե ր ի բ ա ր ե խ ո ս ո ւ ­

թ յա մ բ , ո ր մ ե ր Ե կ ե ղ ե ց ի ն , վ ե ր ս տ ի ն Ս ո ւ ր բ Հ ա յր ե ր ի ժ ա ռ ա ն գ ո ւ թ յա մ բ ն ե ր շ ն չ վ ե լ ո վ , լի ա ր ­

ժ ե ք կ ե ր պ ո վ ի ր ա գ ո ր ծ ի ի ր ա ս տ վ ա ծ ա յի ն կ ո չ ո ւ մ ն ո ւ ա ռ ա ք ե լ ո ւ թ յո ւ ն ը և ա ռ ա ջ ն ո ր դ ի մ ե ր

բ ո լո ր հ ա յո ր դ ի ն ե ր ի ն դ ե պ ի լո ւ յս ա ս տ վ ա ծ գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն :

2003 Վ Ա ՐԴ Ա Ն ԳՐԻԳՈՐ ՑԱ Ն Ժ Բ 6 7

ՎԱՐԴԱՆ ԳՐԻԳՈՐ ՅԱՆ ւ Պատմական. գիտությունների դոկտոր

ՂՈՒԿԱՍ ԿԱՐ՜ՆԵՑԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՜ՆԱՄԱԿ՜ՆԵՐԸ ՇԱՀԱՄԻՐ ՇԱՀԱՄԻՐՑԱ՜ՆԻ՜Ն ՈՒ ՜ՆՐԱ ՀԱՐԱԶԱՏ՜ՆԵՐԻ՜Ն

Ղուկաս Կարնեցի Կաթողիկոսը (1780-1799 թթ.) նամակագրական աշխույժ կապերի

մեջ էր 18-րդ դարի երկրորդ կեսի հայ ազատագրական շարժման հնդկահայ կենտրոնի (Մադրասի քաղաքական հայրենասիրական խմբակ) ամենաեոանդուն գործիչներից մեկի'

Շահամիր Օահամիրյանի հետ: Իր նամակներում Կաթողիկոսը Շ. Շահամիրյանին մշտա­պես տեղեկություններ էր հայտնում Անդրկովկասում Ա, մասնավորապես, Հայաստանում

տեղի ունեցած քաղաքական անցուդարձի, եկեղեցական խնդիրների, էջմիածնում ծա­վալված շինարարության Ա Գրիգոր Լուսավորչի անվան տպարանի աշխատանքների մա­

սին: Նրանց նամակագրության մեջ քննարկման աոարկա էին դարձել երկիրն օտար

բոնակալ տիրապետությունից ազատագրելու, ժողովրդի լուսավորության գործն աոաջ տանելու խնդիրները:

Արդեն աոիթ ունեցել ենք գրելու նրանց նամակագրության մասին1: «Դիվան հայոց պատմության» նոր շարքի աոաջին ե երկրորդ հատորներում լույս ենք ընծայել Շ. Շահա­

միրյանին ու նրա հարազատներին հասցեագրված Ղուկաս Կարնեցու մի քանի անտիպ

նամակները2: Ստորև հրապարակում ենք Շ. Շահամիրյանին ուղղված Ղուկաս Կարնեցու

13 հունիսի 1798 թվակիր նամակը' նրա դստեր' Թամարի մահվան կապակցությամբ, ինչ­

պես նաև Շ. Շահամիրյանի մահվան աոթիվ նրա որդի Հովհաննեսին ու թոոանը' Նազար Հակոբյանին 1799 թ. ապրիլին վեհափաոի գրած ցավակցական նամակը:

Հարկ է նշել, որ ապահովության համար Կաթողիկոսը երբեմն Շ. Շահամիրյանին, ինչ­

պես և մի քանի այլ անձանց նամակները պատրաստում էր երկու օրինակից' «համօրի­նակ», և ուղարկում տարբեր ճանապարհներով: Այս ձևով է գրվել հրապարակվող նամակ­

ներից աոաջինը և ուղարկվել Կ. Պոլսի վրայով, մյուսի ուղարկման վայրը չի նշված: Մեծ

մասամբ ուղարկում էին նաև Բաղդադի, իսկ ոչ հաճախ նաև Պետերբուրգի վրայով: Եր­

բեմն այդ «համօրինակ» նամակները գրվում էին տարբեր ժամանակներում և շարադրված լինելով նույն հարցերի շուրջ' աոանձին դեպքերում որոշ չափով տարբերվում էին միմյան­

ցից: Գյուտ քահանա Աղանյանցը, որը մեծ վաստակ ունի կաթողիկոսական փաստա­

թղթերի հրատարակության ասպարեզում, «Դիվան հայոց պատմության» Ա-Բ հատորում

1 *Լայւդան Գ րիգոր յա ն. Ղ ո>կաս Կարնեցի կաթողիկոսի նամակագրությունը Շահամիր Օահամիրյանի

հետ, «է ջ մ ի ա ծ ի ն ֊, 1998, հոկտ եմբեր-նոյեմբեր, էջ 103-113:

- Դ իվա ն հայոց պ ա տ մությա ն, Ն որ շա րք. Գ իրք աոաջին, Ղուկաս Կա րնեցի. հատոր Ս,, 1780-1799, Աշխա­

տ ասիրությամբ վա րդսւն Գ րիգորյա նի, Երևա ն, 1984, նույնը, հատոր Р , Երևա ն, 2003:

2003

որը գրվէղ է 1 /» / Т». Ապ“ Ա̂ ; ոլ; 7 ա թողիկոսԸ ОПЧО նամակը «համօրինակը- շարա-

— « V 1798 р - հունիսի 13՜ին: Բն^ անար7 մնո;ւն նամալ,ն" ՜րԻ^ովա նդա կա թւա ն մեջ и п ы են որոշ « ш т - ф ш и т а а ь р : Ь п ^п п гп շ ա ւ ^ յ ֊լիս հեղինակն օգտվէղ է աոաջին նամակի որոշ մա սերից. բա յց շա րա դրա նքը նոր լոտեըի

ш ^ Д 4 ա ա Լ ո Վ . բ ն ա կ ա ն ա բ ա ր . ո ր ո * լ ա փ ո Վ ա ա ր բ ե ր վ ո լ մ է « » 4

, ր ա Տ ի Տ : Ա յս ն ս ւմ ա կ ը պ ա տ ա ս խ ա ն Է ր 0 . Օ ա « ա մ ի ր ւ ա Օ ի 1 7 9 6 р . ՚ + “ ՜

I ո ր ն է յ մ խ ս Տ ի ն Է ր հ ա ս ե լ Կ . 4 ո լ ս ի վ ր ա ա վ 1 - 9 Տ Փ ե ա ր վ ա յ Փ 1 5 + 0 : Մ ի Օ չ ա , „ 1 9 6 р .

օ , ո ս 1 ս ի ն 0 . Օ ս ւ հ ա մ ի ր լա ն ը մ ե կ ա , լ ն ա մ ա կ է ր ո ս լ ա ր կ ե լ վ ե ն ա փ ա ո ի ն . ո ր ր . ս ա կ ա ,ն .

տ եղ չէր հասել:Մեր հրատարակած նամակում (№ 1) Ղակաս Կարնեցին տեղյակ է պահում Շ. Շահա­

միրյանի ն 1796 Р . ոուսական արշավանքի մասին, որի ժամանակ ռուսական գումարտակ­ները հասել էին մինչև Գանձակ: Ն ա նշում է, որ ռուսների մեջ է եղել նաև ոուսահւպոց թե­մի առաջնորդ Հովսեփ արքեպս. Արղությանը: Ցավոք այդ արշավանքը Եկատերինա Բ կայսրուհու մահվան պատճառով (1796 թ.) ընդհատվեց: Նրա զորքերը հետ գնացին և Ի- րանի նորընծա շահ Աղա Մուհամադը ակտիվացրեց իր գործունեութիւնը Հայաստանում ու հարևան երկրներում: Նամակից կարելի է պատկերացում ստանաւ այդ ժամանակ

Անդրկովկասում ստեղծված խառը վիճակի մասին:Երկրորդ նամակը ցավակցական բնույթ ունի: 1797 թ. Մադրասում մահացել էր Շահա-

միր Շահամիրյանը: Այդ ցավալի լուրը վեհափառը ստացել էր էջմիածնի նվիրակ Հակոբ արքեպիսկոպոսի նամակից, ուղարկված 1797 թ. (ամսաթիվը բացակայում է) Կալկաթա- յից: Ցավակցական նամակը հասցեագրված է Շ. Շահամիրյանի որդի աղա Հովհաննեսին և թոռանը' աղա Նազար Հակոբյանին: Այս նամակում վեհափառը հանգուցյալին բնու­

թագրում է որպես աստվածասեր, բարեպաշտոն, «կատարեսղն ծերութեամբ և զարդար- եալն խոհեմութեամբ, զհոչակեսղն մեծաւ համբաւով» մի հայրենասեր մարդու, որը խոհե­մությամբ զարդարված բարության օրինակ էր, փայլում էր համբերատարությամբ, օգտա­

կար էր շատերին, հավետ հավատարիմ էր Ս. էջմիածնին:Շ. Շահամիրյանի մահվամբ հայ ազատագրական շարժումը կորցրեց իր ոգեշնչողին,

ղեկավարին, որը ջանք և միջոցներ չէր խնայում հայրենի երկրի ազատագրության գործը հեռու հեռվից կազմակերպելու համար: Նրա ջանքերին ենք պարտական ապագա Հա ­յաստանի սահմանադրության' «Որոգայթ փաուսց»-ի, «Նոր տետրակ որ կոչի հորդորակ»-

ի, «Նշավակ»-ի և այլ արժեքավոր գրքերի հրատարակության համար: Գտնվելով ժա­մանակի առաջադիմական գաղափարների ազդեցության ներքո' Շ . Օահամիրյանը հան­գել էր այն եզրակացության, որ ազատագրվելիք Հայաստանում ստեղծվելու էին հան­րապետական կարգեր:

3 Դիվան հայոց պատմության, գիրք Ц.-Р (1780-1884), Թ իֆլիս, 1893, էջ 30-31:

2003 Վ Ա ՐԴ Ա Ն ԳՐԻ ԴՈ Ր ՅԱ Ն ԺՌ69

ՂՈԻԿԱՍ Ա ԿԱՐՆԵՑՈԻ ՆԱՄԱԿԸ ՇԱՀԱՄԻՐ Շ Ա ՀԱ Մ Ի Ր ՅԱ Ն Ի Ն

[1798 թ. 13 հունիսի] Թուղթ ի Հնդիկս ի քաղաք Մատրաս աո աղայ Շւսհամիրն, ի պատասխանի թղթոյն գրեցելոյ յամի Տեսւոն 1796 դեկտեմբերի ի 1, հանդերձ ծւսնուց- մամբ որպիսութեան կողմանցս, ե մխիթարութիւն վասն մահուան մեծ հարսինն իւրոյ' Թամար խաթունին4:

Յորմէ ճշմարիտ սիրով ե հոգեոր օրհնութեւսմբ և խաղաղական ողջունիւ, և Սրբոյ Իջ­

ման տեղւոյս Քրիստոսի աոատածաւալ շնորհիւ, ծանուցումն լիցի ազնուամեծար սիրել- ւոյդ մերոյ, հարազատ որդւոյ Ա քաջընտիր բարեկամի Սրբոյ Աթոոոյս' աստուածասէր Ա

բարեպաշտ, վսեմախոհ ե ճոխապատիւ աղալ Շահամիրիդ Սուլթանումեան:Քանզի թուղթն ազնոտյդ, գրեցեալն յամի Տեա ոն 1796 և ի դեկտեմբերի 1, աո մեզ ժսւ-

մւսնեաց յայսմ ամի, որ է ըստ թուաբերութեան Փրկչին 1798 Ա ի վւետրվարի 15 ի վեր այ

Կոստանդնուպօլսոյ: Որով նախ ծանուցեալ զքաջաոողջ գոլպն անձինդ պատուականի և դիւր սրտի գտեալ' ւիաոս մատուցաք Աստուծոյ:

Եւ ապա զամենայն օգտաւոր առաջադրութիւնս, թէ ի թուղթն յսդն ե թէ ի նախագու­

շակն տետեր տպագրեցելում, մի ըստ միոջէ ընթերցեալ, հաւանեցաք բարիոք դիտաւորու- թեանցդ աո ստացումն արևելաբնակ ազինս մերոյ զշահաւէտութիւն բարօրութեան: Ռայց

ի նոյն յիշեալ թուոջն և յօգոստոսի 12 գրեալ թուղթն քո մինչև ցայսօր ևս ոչ ժամանեաց

մեզ, թոփ թէ ի խուոն վրդովմանց նախանցեալ ամացն ուրեք ուրեք արգելեցան կամ թէ

վատնեցան: Այլ աո մեզ ժամանեալ թղթովդ իմացեալ մեր զհասանիլն աո քեզ թղթոյն մերոյ յամի Տեա ոն 1796 և ի մայիսի ելն գրեցելոյ, ստացաք զմիամտութիւն: Յայնմհետէ և

այսր ոչ ևս յաջողեցաւ մեզ գրել ինչ աո քոլդ ազնուութիւն, զի ոչ երբէք բացաք զաչս ի

մրրկեալ ալեաց թշնամեաց մերոց հեթանոսաց:

վա սն զի թէպէտ ընդարձակ բացաւ դուոն այցելութեան ի հիւսիսոյ, բարեյօժար կամե-

ցողութեամբ երջանիկ և մեծանուն կայսերուհտյն5, և քա ջա զէն գումարտակ զօրաց նորա նուաճեալ ընդ ձեոամբ զդուոն երկաթի և անցեալ մինչև ցդարան դաշտ բանակեցան, յո-

րոց և մասն մի եկեալ մտին ի Գանձակ Աղուանից, յամի Տեա ոն 1796, յամսեանն դեկտեմ­

բերի: Ընդ որս էր և արիաջան Յովսէփ արքեպիսկոպոսն:Ուստի և յոյս եղև մեզ, թէ մերձ ընդ մերձ հուպ լիցին աո մեզ, սակայն աո տարաբախ­

տութեան մերոյ, օրհասին մահու ժամանեալ յիշեցելոյ մեծի կայսերուհտյն, խափանեցաւ

4 Թամար խաթունը ոչ թե 0 . Օահամիրյանի մեծ հարսն էր, ա յլ դուստրը: Դ ա երևում է տ պ ա գրվող նամակի

մեջ եղա ծ վկայությունից՛ *... ծանուցեալ էր զվա խ Տա նմա նէ զգա ստ ա միտ և համեստ դստ երն քոյ' ազնուհի

Թամար խաթունին»: Ն ո ւյն ժամանակ (1799 թ. ապրիլին) Ղ ՞ւկ ա ս կա թողիկոսը գրել է մեկ ա յլ ցա վա կցա կա ն

նամակ տիկ. Թամարի մա հվա ն կա պակցությամբ, որի վերնա գիրը բերում ենք ստորև. -Թ ուղթ ի Մ ատ րաս աո

պարոն 0ա րութիւն Թ ա ղեա նց և ա ո որդին իւր և գործա կա լն մեր" պարոն Յ ա կ ոբն . մխիթարութիւն Թամարայ,

որ էր կինն նորա և մայր սորա , և դուստր ա ղա յ Օսւհամիրին: Եւ դարձեալ մխիթարութիւն յա ղա գս նորին Օւսհա-

միրին մահուան ևս. և յիշումն յա ռա ջա գոյն գրեա լ թ ղթոցն մերոց» (տե՛ս Մ ա տ ենա դա րա ն, Յեո. Н» 4501. էջ 2350-

2351):

5 Խ ոսքը վերա բերում է Ռուսաստանի կայսրուհի Եկատ երինա Երկրորդին (1729-1796 թթ.):

Ф Ф И с ™ "»"»■ Т Г^аГ ГьГ"ոարձ սւոնէղ ես, զօրա ցն. զամենայն ընդ ձեոամբ արկեսղսն Աս թող[նե]ւով հնոց տիրո-

ղա ցն աւերչաց: 8 այսմհետէ աստի կրկին զօրա ցեա լ դա ռնա շունչ վիշա պ ին ներքինս,, ա-

ո ա կ Աս կատսւղեցաւ. ոը Ս զՆա խչուանու իշխ օղն* տ ա րեա լ ա ո ինքն կուրա ցոյց ինքն էդ յայսկոյս և զծանրաբարո, եղբսղրն’ իտ ւղհաց ,Երևան ի շխօդ և սպ ա րապ ետ կող-

մւսնցս, որո, չԱ. Աս եկեալ ասա. Երևանու խ ա ն ն '° դիմեաց ա ո հզօր բռնա ւորն: Զոր ի սա­սանելն նորա, յղեսւց ի ԹԷհրան. արկեալ ի վերա , զծա նրա գո,ն տուգանս, և կողոպ տ ել ետ

ЯТ и “ _ п 1С դեո հիւսիսայնոցն ի Գանձակ գոլով ընծա, էւսք յղեալ աո

ինքն բռնաւորն, ոչինչ ոխս ունէր աո Սեգ. ա,լ մանաւանդ ֆէրմա նս" Է ր տուեալ և խիլա- ,իւք>* դարձուցեալ զընծայատաըսն: 8ետ այսոցիկ յամսեանն մայիսի 1797 թուոյն. ժանտ եղբայրն Սարտսւր կոչեցեալ, էհաս յերկիրն մեբ, որոյ ընդառաջ ելեալ բերաք յԵըևան: Եւ ինքն պատուով ընկալաւ զմեզ: Բայց ի կամիլն Սեր զընծայ մատուցանել, դարձեալ աոա­ջին ագահութիւն ի գործ էարկ. ոը թէպէտ յահէ եղբօրն չկարէր ինչ աոնել, սակայն և յա- գւսհութենէն ոչ զիջանէր: վասն որոյ աւելի քան գամիս մի կացաք վարանեալ յԵրԱան.

վերջապէս կիսով չափ ետուք, Ս դարձաք ի Սուրբ Աթոոս13:Յայնմ միջոցի շահ ասացեալն մերձ յԱրտափլ բանակեալ գոլով, ի լսելն զփախստենէ

Արցախու տիրողին14 ի դղեկէն իւրմէ աո կովկասայինսն, ինքն զբանակն թողեալ քանի հազար զօրօք, հապճեպ հասեալ Ս մտեալ էր ի դղեակն: Մէլիք Ջումշուտն Ս այլք ելեալ էին ընդառաջ, Ս մէլիք Ապովն ևս ընդ Գեանջալու խանին գնացեալ էր ա ռ նա: Այլ մինչ

նոր էր սկսեալ թափել թոյնս իւր ի բնակիչսն, յետ 6 կամ 7 աւուրց մտանելուն, ակնարկու- թեամբ Աստուծոյ արդարութեանն խողխողեցեալ էր ի սպասաւորաց իւրոց և բարձեալ չարն ի միջոյ, որոյ լուրն ի մերձ յիշեալ թուոյ յունիսի քանիսն էհաս յԵրևան: Եւ դժնեայ սարտարն, որ զեղջիւրս ածէր յայս կոյս և յայն կոյս, նկուն եղեալ եմուտ ի բերդն, և յետ

աւուրց ընդ բերդապահացն կորեան:

7 0 Ժ Բ ՂՈԻԿԱՍ ԿԱ ՐՆ Ե 8Ի ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ Ն Ա Մ Ա Կ Ն Ե ՐԸ ...

^ Նրա հաջորդն էր Պա վե| Աոաջին կայսրը (1754-1801 թթ.):

7 .Ն երքինին» Աղա Մուհամադ խանն էր (1742-1797 թթ.), որն իրեն Իրանի շա հ հռչա կեց 1 7 % р .:

8 Նախիջևանում այդ ժամանակ իշխում էր Քյսւլբալի խանը: Ն ա շահի հրամանով կուրացվում է և հետո

բանտարկվում: Ազատվելուց հետո նա վերադառնում է Նա խիջևա ն, իսկ ա յնտ եղից էլ անցնում երևա ն, ուր

հյուրընկալվելով իր բարեկամ Մահմեդ խանի կողմից' ակտիվորեն մասնակցում է նրա գործերին: Հա յտ նի է,

որ 1800 թ. նա է գլխա վորել Շորսւգյալի վրա հարձակում գործած Երևանի խանի զորքը (տե՜ս »Լ. ГК Գրիգոր-

յսւն. Երևանի խանությունը 18-րդ դարի վերջում (1780-1800), Երևան, 1958, էջ 181):

9 Օահի եղբայրը Աղիղուլի խանն էր, որն Աղա Մուհամադ շահի սպանությունից հետո ձերբակալվում է

նորընծա Ֆա թա լի շահի կողմից և կուրացվում (Մատենադարան, 8եո- № 4501, էջ 559բ-560ա ):

10 Երևանի Մահմեդ խանը ձերբակալվում է և կողոպտվում շահի հրամանով:

11 Ֆերման (պրսկ.) - հրաման, հրամանագիր:

12 Խ իլա յ (արաբ.) - նվեր:

13 Ղա կա ս կաթողիկոսը 38 օր Երևանում մնալուց հետո ստիպված է լինում սանատ (պարտամուրհակ) տալ

Ափղուլի խանին (Մատենադարան, ձեո. 4501, էջ 459բ):

14 Այն ժամանակ Օուշիում իշխում էր Փանահ խանի որդի իբրա հիմ խանը:

2003 Վ Ա ՐԴ Ա Ն Գ ՐԻԴ Ո Ր ՅԱ Ն ԺՌ71

Մնացորդ բնւսկիչքն Տփխիսու, որք լուեալ զգալոաա ներքինւոյն ի Շուշի, զարհուր-

եալք կամէին ցրուիլ, Ա յորդորմամբ Ցովսէփ արքեպիսկոպոսին փոքր մի դադարեցան, նոքա ևս զերծան ի կատաղութենէ անօրինին ի բաոնիլ կենաց նորա: Եւ չքանալի սար- տարն, որ գնաց ի Թէհրւսն աո ի թագաւորէդ, զրկեցաւ յսւչացն, զի Ռաբախանն յաջորդեսդ զաեդի հօրեղբօրն, կուրացուցեալ Է զնա: Փաոք Աստուծոյ, որ գիտէ զչարսն չարեւսւ կո­

րուսանել: Եւ թէ այլ Աս ի՞նչ անցք անցին յերկիրս Ա ի կոդմանս, աւելորդ է գրելն, զի ըստ գազանացն ամեհեաց Ա վարք իւրեանց:

Այլ յետ ներքինւոյ կործանմանն, մէլիք Ջումշուտն կասկածեալ յԻբրահիմ խանէն, որ

դաոնալոց էր ի Կովկասու, ամենայն տամբն խոյս ետ ի Տփխիս ե ընդ Ցովսէփ արքեպիս­կոպոսին գնացին ի դուոն նորոյ կայսեր: Եւ մէլիք Ապովն Աս քանի հարիւր տուն ժողովըր-

դովք իւրովք չու արար ի տունն վրա ց Ա կայ այժմ ի Պօլնիսուձոր կոչեցեալ գաւաոին: Եւ Դարբանդու հայքն Աս տունք Ե ճ (500) ի դարձի զօրացն կամաւ իւրեանց չուեցին ընդ նո-

սա յեկիրն Ռուստաց, որոց զորպիսութիւնն ի Ցովսէփ արքեպիսկոպոսէն ունիս իմանալ:Եւ մեք գրեցաք զթուդթ շնորհաւորութեան աո նորւսպերճ կայսրն, ե աո վազիրն ե աո

ոմանս եպիսկոպոսս, ծանուցանելով զոր ինչ հարկն էր, աղերս արկանելով վասն մեր ա- զանց: Լսեմք, թէ սիրով ընկալեալ է Ա սպասեմք պատասխանեացն մերոց15: Այլ զկնի ան-

ցիցն յիշեցելոց, ԵրԱանու նախկին իշխօղն, որ կալանատրեցեալ կայր ի ներքինւոյն, ի յա­

ջորդ շահէն արձակեցեալ ֆէրմանօք եկն նստիլ յԵրեան, արտաքոյ բերդին, յաոաջ քան զսա ևս պահակք եկեալ մտին ի բերդն, դժնդակազոյնք քան զաոաջին: Եւ մեք աո հարկին

պահանջելու, յամսեանն փետրվարի և սմին ամի ընծայ յղեցա ք աո նոր շահն16, վարդա­

պետ աւ միով: Ընդ որում և զեպիսկոպոս մի եդեալ աոաքեցաք ի նոփրակութիւն Ջուղայու,

որ ի շահէն նոմոս17 աոեալ, այնպէս երթիցէ, համարձակ շրջագայիլ, և զամենայն հոգևոր

պէտս եկեղեցեացն լնուլ: Որք հասեալ են աո շահն, նա հաճութեամբ ընկալեալ է և ֆէր­

մանօք և խիլայիւք արձակեալ:Բայց ի վերայ ամենայնի, տխրութիւն մեծ է մեզ տանն վրա ց տակաւին չգտանելն

զանդորրութիւն: Ջի Հերւսկլէս քաջընտիր արքայն վրա ց թէպէտ և ետես զկորուստ թըշ-

նամւոյն իւրոյ, և զուրախակցութեան թուղթս գրեցաք աո իրեարս, սակայն ի Թէլաւ բնիկ

տեղին իլր հիւանդացեալ և անդէն կայ աոեալ վասն զառամութեան, ի սմին տարայ

փետրվարին աո Տէր փոխեցաւ: Որոյ զհոգին Տէր լոասսորեսցէ և սիրելւոյդ զերկար

կեանս շնորհեսցէ18:Իսկ ի կենդանութեանն կտակաւ աւանդեալ էր իւրոցն և ամենայն իշխանացն' զաւագ

որդին իւր զԳեօրկի խանն իմանալ իւրեանց արքայ: Եւ զկնի վախճանմանն նա երևի յա-

|Տ Ռուսաց Պ ա վել Ա ոա ջին կայսրին Ղ ՞ւկ ա ս Կարնեցու շնորհա վորա կա ն նամակը թ վա գրվել է 1797 р. հուլիսի 22-ին: Կայսրի պատասխան հրովարտակը ուղա րկվել է 1798 р. փ ետրվա րի 26-ին, որով նա հայտարա­

րում է . թ ե .ող ջ ա զնիվ հա յ ժողովրդին» վերցնում է իր կայսերական ողորմածության և պ ա շտպանության ներքո

(Մ ա տ ենա դա րա ն, Ա րխ իվա յին բա ժին. Ռուսական ցարերի և Ն ա պ ոլեոն Ա-ի հրովա րտ ա կները, № 2):

16 Նոր շահը Ա ղա Մուհամադ շահի եղբորորդի Р ш рш խանն էր. որը ստ ա ցա վ Ֆ ա թ ա լի շահ անունը

(Մ ա տ ենա դա րա ն, ձեո. № 4501. էջ 559-560ա):

17 Ն ոմոս (հուն.) - օրենք, կա րգ, կա նոն, կանոնական թուղթ, նամակ:

18 Քա րթլ-Կա խ եթի թա գա վոր Հերա կլ Երկրորդը մա հա ցել էր 1798 թ. հունվարի 11-ին, 78 տ ա րեկա ն հասա­

կում:

ջորդ, որում ս մեք շնորհատրութեան թաղթ Ա ընծայս ա ոա քեցա ք'9: Եւ Երևանու խանն մ տ ձ լ ի մէ2, զթուղթ հպատակութեան լե ց ո յց նմա աո նոր շահն: Ա յ քաղաքացիքն յան- ցեալ տարւո, նոյեմբերին թէ յերկիւղէ յարուցմանն լէզկեաց. Ա թէ մանասսնդ ի ժանտախ­տէն ցրուեալք կան ի լեռնակողմն տեղիս. Ա դեո չկարեն ղաոնալ ի քաղաքն: Եւ նորոգ ար-

քայն Աս ի Կսփւէթ կայ: Աստուած այցելութիւն արասցէ խղճալի քաղաքին նորոգութեան: Արդ. խոհական սիրելիդ իմ. ահա անցք կողմանցս Ա երկրիս այսպէս Ա կացութիւն

մերայնոցն Աս յայսցանէ վշտաւոր Ա Ա. ամենայն արհաւօրք, իսկ եղանակքն զգուշութեան Ա խոհեմաբար վարեցմանց. զորս գրեսղ ԷԻՈ- յայնժամ յաջողէին ի կիրաոնուլ, յորժամ վե-

րոյի2եալ ղուոն այցելութեան ի Բաց մնայցէր, այլ եթէ փութանակի դարձեալ փակեցաւ, անօգնականք ի զօր հացին առնէդ զիմն: Ապաքէն վերստին մնամք ողորմութեանն Աս­

տուծոյ, որ զիարդ և կամիցի, այնպէս տնօրինեսցէ վասն ազին մերոյ: Գոհանամք զՏեաո- նէ ամենակարողէ, որ յայսքան բազմապատիկ ալէկոծութիւնս պահպանեաց զյարկս փա- ոաց սրբութեան իւրոյ անդրդուելի յարբանեկացն Բելիարայ. հանդերձ պաշտօնէիւք և բա-

րեզարդութեամբք իւրովք. թէև վնասքն անցեալ ըստ չափ:8 աղագս նուիրակին մերոյ' Ցակոբ եպիսկոպոսին, զոր գրեալ ժամանել գոլ ի Բումբա-

յի, յիրաւի Ա ինքն զերկոա թուղթս էր գրեալ մեզ անտի, ուր խաղաղութեամբ հասեալ էր: Բայց զի զթուղթն մեր աո ազնուութիւն ձեր, որ շուտով չէր յուղարկեալ, ոչ հաւանեցաք ընդ այն, այլ Աստուծով մինչև ցհասանիլ այսմ գրոյ, ինքն ևս եկեալ լինի յաստուածապահ

քաղաքդ, և զամենայն ինչ խօսեցեալ ընդ սիրելիսդ:Իսկ ընդ զանազան ծանուցմանց, նաև մեծաւ տխրութեամբ ծանուցեալ էր զվսւխճան-

մանէ զգաստամիտ և համեստ դստերն քոյ' ազնուհի Թամար խաթունին: Ընդ որ և մեք տրտմեցաք, գիտելով թէ և սիրելւոյդ ոչ սակաւ կսկիծ իցէ եղեալ: Բայց զի Աստուծոյ Ա- րարչին է վճիռ ի վերայ հողեղինացս ամենեցուն, զինչ ունիմք աոնել, եթէ ոչ, զփաոս վէր-

աոաքեալ բարերար կամաց նորին, որ Տէր է կենդանեաց և մեոելոց:Արդ, կամք Նորա եղից ի օրհնեալ, և որ փոխեցան զնա յանցաւոր կենցաղոյս, արժա-

նացուսցէ մտից երկնային աոագաստին ընդ երջանիկ սուրբ կանանցն իւղաբերից, որոց և

բարեպաշտական գործովքն հաղորդ էր, որպէս գիտեմք ի պատմութենէ նուիրակաց մե­

րոց: Եւ զքեզ, յարգի սիրելիդ, հանդերձ ամենայն քոյայնովքդ մխիթարեսցէ և ողջ պահես- ցէ պարագայաց ամօք, փոխանակ տրտմական կրիցն յոգնապատիկ ուրախութիւնս շնոր­հելով ձեզ ամենեցուն:

Իմացաք և զլուրն ամենավնաս արարողութեանցն ֆրանսզաց, և զծովային ուղեգնա-

ցութեանցն վտանգս, և զպակասութիւնն վաճաոաց, և զվնասակրութիւնն բազմաց, որոց ստուգութեանս թուղթք նուիրակին և այլոց ևս վկայեն: Տարակուսանք մեծ ընծայեցաւ մեզ սակս ձախորդութեանց խղճալի մերայնոց: Խնդրեմք յԱստուծոյ իւր անհուն ոդորմու- թեամբն խաղաղութիւն շնորհել ամենայն աշխարհի և սրբոյ եկեղեցւոյ, ի բաց բառնալով զհանրածուփ ալէկոծութիւնսն' տարածեալ ընդ տիեզերս:

19 Քանի որ Երևանի խանը իրա նից վերադառնալուց հետո թշնամաբար էր տ րամադրվաս վրաստսւնի

նկատմամբ, Ղուկաս Կաթողիկոսը չի կարողանում ցավակցական նամակ ուղարկել Հերա կլի մա հվա ն կապակ­

ցությամբ և շնորհավորել Գիորգի Х П -ի թագադրումը: Ն ա դա կարողանում է ա նել միայն այն ժամանակ, երբ

Երևանի խանը մարդ է ուղարկում վրա ստ ա ն (Մատենադարան, Տեո. № 2922, էշ 40ա -40բ):

2003 Վ Ա Ր Դ Ա Ն Գ ՐԻԳ Ո Ր8Ա Ն ԺՌ 73

Զփակէթն-0 թդթոց քոց, զոր հդեալ էիր ընդ թղթոց մերում, հասուցանել ի Տփխիս, հա­ւատարիմ մարդկան ձեոօք ուղԱորեալ եմք ի ձեոս պարոն Մւսնուչար Գուրջասպրին ի մարտի 17: Եւ յռրոց անձանց Ս թոսլթք գայցեն ի Յեոս մեր յանուն քո, ամբողջապէս աոա- քելոց եմք աո պատուականութիւն ձեր:

Զոր ինչ ի վերոյ ծւսնուցաք, անցեալ եղելութիւնք էին, ի ներկայումս կացութիւն Պար­սից խառնակ լսի և տեսանի, ե կատարած իրաց ինչ ոչ նկատի, ի տեսանելն մեր զարժա- նիս իմանալոյ, գրելոց եմք սիրելտյդ:

Ողջ լեր ի Տէր , ի հրճոսսնս մեր:

Դրեցւսւ յամի Տեառն 1798 ե ի յունիսի 13 ի Սուրբ էջմիածին:

Աստուածապարգև մխիթարութեամբ հանդերձ ողջոյն և օրհնութիւն աոաքեմք ազ-

նուածին որդւոյն քո Ս թոոինդ' Քրիստոսիւ զօրացելոց Ս շքեղազարդից աղայ Յովաննէ- սին և աղայ Նազարին, Ս հարազատ զաւակաց Ս ընտանեաց նոցին: Ն ա և մտերիմ փեսա­յին ձերոյ' խոհեմաոատ պարոն աղայ Յարութիւնին Թաղեանց, և բարեշաոաւիղ որդւոյ

նորին և գործակալին մերում՜ պարոն աղայ Ցակոբին, և ամենեցուն իսկ ձերայնոց և նո-

ցայնոց, որք եղիցին մխիթարեալք ի Տէր և յանձնեցեալք ի խնամս նորին հանապազ: Ամէն:

Երկու համօրինակ գրեցաւ թուղթս, որոց աոաջինն է այս, որ ի վերայ Կոստւսնդնուպօլ- սոյ յուղարկեցաւ:

(Ջեռ. № 4501, էջ 2311-2314)

ՂՈԻԿԱՍ Ս, ԿԱՐՆԵՑՈԻ ՑԱՎԱԿՑԱԿԱՆ ԹՈԻԴ.ԹԸ ՇԱՀԱՄԻՐ Շ Ա ՀԱ Մ Ի Ր ՅԱ Ն Ի Մ Ա ՀՎ Ա Ն Ա Ռ ԻԹ Ով

[1799 թ. ապրիլ] Թուղթ մխիթարութեան ի Մատրաս ա ռ հանգուցեալ աղայ Շահա-

միրի որդի աղայ Յովա ննէսն և թոռն’ աղայ Նազարն Յակոբեան վասն մահուան աղայ Օահամիրին:

Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ քրիստոսաւանդ ողջունի և ճշմարիտ սիրոյ և երկնաձիր մխի­

թարութեան, հանդերձ Սրբոյ Իջման տեղւոյս նորին տրտմափարար շնորհիւն և մերով

հայրական օրհնութեամբ և կարօտիւ ի վերայ հոգևոր որդւոցդ մերոց սիրեցելոց ի Քրիս­

տոս, և լուսածնունդ զաւակացդ Սրբոյ Աթոռոյս' բարեպաշտից և ազնուականաց, շքեղա­

զարդից և պերճապատուից, աղայ Յովաննէսիդ Շահամիրեան և աղայ Նա զա րիդ Յա ­

կոբեան, և բարեկարգ տան ձերում և ամենեցուն, որք ձեր են' ընտանիք, ազգականք և բա- րեկամք, ի Տէր խնդալ և մխիթարիլ:

(Շնորհք)

- ° Փ ա կէ|» (ոուս.) - վւսւթեթ, կա պ ոց. Տրար:

7 4 Ժ Բ Ղ Ո Ի Կ Ա Ս Կ Ա Ր Ն Ե Ց Ի Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի Ն Ա Մ Ա Կ Ն Ե Ր Ը

Ել ընդ օրհնութեանս աստուածաւնոյ' գիտասջիք Ազնուագոյն սիրելիք մեր Ս «шрш-

և ի ̂ ^ рпТ Г с а Тվախճանման սւզնուհի քեոն ձերո, Թամարայ: Եւ մինչ յուսայաք այլևս ընդունիլ ի նմանէ զթուղթս սիրո, ի մխիթարութիւն բազմապատիկ նեղութեանց մերոց. զորս ունիմք ի Բար-

բարոսաց. յէոլակւսրծ իմն զգոյժ տրտմական լուսւյշ:Եւ աչ ախորժելն մեր ի լուր այնպիսւոյ դաոն համբատյ, զփոքրիկ թուղթ մի ընկսղաք ի

հոգևոր որդւոյն մերմէ Ս ի նուիրակէն ձերմէ' Յակոբա, ահրիեպիսկոպոսին ի Կալկաթա-

,ոլ գրեալ յամի Տեաոն 1797...: Ցորում կարի իմն թախծութեամբ ծանուցեալ էր զվճարումն կենաց վերոյիշեալ բազմագով բարեփշատակ հօրն և պապուն ձերոյ֊ աղա, Շահամիրին:

Որ յիրաւի և մեզ եղեւ տրտմութիւն մեծ. և էարկ զմեզ ի սուգ դաոնագոյն: Եւ զիարղ ոչ լաց- ցոլք զտարաբախտութիւն մեր. որ զբաղում ոչ ունելով, ի սակաւուն ևս զրկիմք օր ըստ օրէ.

այժմ ,այնպիսի սիըէղայ պակասելոյ, որ աոաւել էր, քան զբաղումս: Ջաստուածասէրն ա- սեմ Ա զբարեպաշտն, զկատարեալն ծերութեամբ և զարղարեալն խոհեմութեամբ, զհոչակ-

եալն մեծաւ համբաւով: Նա, որ օրինակ բարեաց էր յոգունց, փայլեցեալ համեստութեամբ. և կարգատրեցեալ խոհեմական վարուք, օգտակար բազմաց և խնամատար իւրազանց: Եւ

աո սուրբ Աթոոս և աո մեզ լաւէտ հաւատարիմ, և աոաքեցելոցն ի մէնջ ասպնջական և

հանգուցիչ:Արդ. վասն զի այսպիսի բարեշուք և երևելի անձն պակասեցաւ ի մէնշ և դուք հարա-

զատքդ նորին ի սուգ մատնեցաք, կրկին յաւելան մեզ ցաւք: Բայց սակայն զի նա ըստ բա-

րեգործութեանց իւրոց ունի արժանաւորիլ վարձուց ըստ երգողին, թէ բարի աոնէ Տէր բարեաց, և հանգիստ այն էր նմա, ըստ բանին Ցօբա յ ի կատարուն հասակին յաստեացս ցաւակրութեանց փոխիլ ի վայրս մշտնջենական հանգստեանն, որպէս զհասուն ցորեան

ժողովելով ի շտեմարանս արքայութեանս, վասն որոյ ոչ է պարտ ընդ երկար սուգ աոնուլ ի վերայ աոնն բարեպաշտի, այլ փաոս տալ անմահ Արարչին, որ Տէրն է կենդանեաց և մեոելոց և յարուցիչ ննջեցելոց: Ցորմէ և հայցել արժան է զողորմութիւն աո հանգուցեալն

և աո յետամնացսդ:Ուրեմն, յիշելով զանուն հանգուցելոյն ի փրկարար սուրբ պատարագս, ասեմք' լուսա-

ւորեսցէ Տէր զհոգի նորին, և ընդ սրբոց դասուց պսակազարդեալ, զմայլեցուսցէ յանան- ցական փաոս արքայութեանս երկնից: Եւ զհարազատ ժաոանգ նորա, հանդերձ համայն ընտանեօք ձերովք մխիթարեսցէ և սփոփեսցէ, և երկարակեացս և փաոազուարճս պա-

հեսցէ:Եւ արդ, բաւական համարելով զոր մինչև ցարդ կրեալ էք զտխրութիւն, այսուհետև ի

բաց փարատեսջիք, և երկնաւորաւն յուսով պատսպարեալ, մխիթարեսջիք զձեզ և զամե- նայն ձերայինս: Մանաւանդ նախանձաւորք գտանելով բարեշնորհութեանց, զնմանութիւն լուսահոգի հօրն և պապուն ձերոյ ի ձեզ բերեալ, զնորին բարեպաշտութիւնն և զազնուա-

կան վարսն յանձինս երևեցուսջիք, և իմաստնաբար կառավարելով զհոչակեալ տունդ

?

2003 Վ Ա ՐԴ Ա Ն Գ ՐԻԳ Ո ՐՅԱ Ն ԺՌ75

ձեր, զհամբսս բարի տարւսծեսջիք աո ամենեսեան' ի փաոս Տեսա ն և ի խնդութիւն բարե- կամաց:

Եւ զնոյն ջերմեոանդ սէր Ա զօգտակար հաւատարմութիւն, զոր ունէր նա աո սուրբ գահս ե աո գահակալս սորին, ւսյսուհետև դուք, օրհնեալքդ, ցուցջիք մխիթարելով զվըշ- տակցութիւնս մեր: Ըստ որում փոխանակ հօրն բարեպաշտի այժմ հարազատ ժաոանգքդ

նորին էք, զորս Տէր օրհնեսցէ Ս զօրացուսցէ, և ի խնամս իւր պահելով, յամենւսյն փորձա- նաց փրկեսցէ, և աոաջնորդեսցէ ձեզ ի բարութիւնս, ըստ հաճոյից կամացն խրոց: Ջի միշտ զբարի համբաւս ձեր լսելով, ուրւսխանայցեմք ուրախութեամբ ի Տէր:

Գիտասջիք և զայս, սիրեցեալք մեր, զի զոր յիշեցաք ի վերոյ, թէ ի նուիրակ Յակոբ վարդապետէն ի Կալկաթու գիր ընկալաք, նա յայնմ թղթի նշանակեալ էր, թէ ի Սատրա-

սու զամենայն որպիսութիւնս իմ և գործոյս գրեալ եմ երկարապէս: Բայց այն թուղթք նորա ոչ հասին մեզ, զի լուաք ստուգապէս, որ ի Բաղդատու մեծ պահարանաւ թուղթք են հւսնձ-

նեալք երեանցի ա յլա զգտ յ ումեմն. զի աո մեզ հասուսցէ, իսկ ամեհի զօրք շահ կոչեցելոյն

կամ սարտարին ընդ մէջ Թարվիզու ե. խօյու կողոպտեալ են զայն թղթաբեր այրն, ե զթուղթսն ես կորուսեալ: վա սն որոյ յերկար ժամանակի չգիտեմք զորպիսութեանց նորա Ս կողմանցդ:

Արդ, գրեմք ազնուացդ, զի մինչև ցհասանիլ թղթոյս, եթէ Յակոբ շնորհապերճ վարդա­պետն դարձեալ ի Կալկաթու ի յօրհնեալ քաղաքդ Մատրաս, դեո յայդր գտանիցի, և

զգործն աւարտեալ իցէ, սիրով և խաղաղութեամբ ուղևորիցէք յայս կողմն: Եւ որպէս հո­գելոյս աղայ Շահամիրն զթուղթն անպակաս աոնէր ի մէնջ, նոյնպէս և բարի շաոաւիղքդ

նորին, զսիրանիշ գիր ձեր մի պակասեցուս^իք ի մէնջ, ծանուցանելով զողջունէ ձերմէ, ե

զմեզապատշաճ գիտելիս կողմանցդ: Որով շնորհակալ լինելոց եմք զսիրելեացդ օրհնու- թեամբ:

Ողջ լերուք ի Տէր:

Գրեցաւ յամի Կենարարին 1797 և յապրիլի..., ի լուսանկար Աթոոս սուրբ էջմիածին:

Հայրական սիրով և երկնաձիր մխիթարութեամբ ողջոյն և օրհնութիւն ւուսմք բարե­

պաշտուհի ընտանեաց և աստուածապարգև զաւակաց ձերոց, զգաստամիտ Հոիփսիմէ

խաթունին և նորաբողբոջ Անայի խաթունին, ազնուհի Մէրջան տիկնոջն և ծաղկափթիթ

Յակոբջան աղազատէին և այլ ամենայն ձերայնոցն: Որք լիցին մխիթարեցեալք Հոգւովն

Սրբով և յանձնեցեալք միշտ ի պահ[պ]անութիւն արարչական խնամոց նորին, և շնորհք Սրբոյ Աթոոոյս եղիցի ընդ ինքեանս յարաժամ. Ամէն:

(Ձեո. № 4501, էջ 2348-2349)

ս ա ն դ ր ո բ ե հ բ ո ւ դ յ ա ն

խ ո ր ե ՜ն ա մ ո ւ ր ա դ բ ե կ յ ա ՜նԱՄԵ՜ՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ

Ա՜ՆՂ-Ա՜ՆԻԿ ԿՈ՜ՆԴ-ԱԿՐ

1932 թ նոյեմբերի 13-ին Մտա Աթոո Սուրբ էջմիածնում մեծ դժվարությամբ և բարդ պայմաններում գումարված Ազգային-եկեղեցական ժողովը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս

ընտրեց 59-ամյա Խորեն արքեպիսկոպոս Մուրադբեկյանին:Նորընտիր Հայրապետի գործունեությունը զուգադիպեց դաժան մի ժամանակաշրջա­

նի երբ Հայոց Եկեղեցու բնականոն գործունեությանը խոչընդոտող բազմաթիվ հանգա­

մանքներ ու դժվարություններ կային, աոկա էին բացահայտ անհանդուրժողականություն,

կամայականություն, հալածանք ու բռնություն:Ահա թե ինչու նորընտիր Հայրապետը չկարողացավ ժամանակին գրել ու հրա­

պարակել իր Անդրանիկ կոնդակը, որը Հայոց Հայրապետների գործունեության ծրագրա­

յին փաստաթուղթն է հանդիսանում: Սակայն ինչպես միշտ, այդ օրերին նույնպես իրա­վազրկված ու կողոպտված Սուրբ էջմիածինը մնում էր աշխարհասփյուռ հայության ան­

փոխարինելի Սրբություն Սրբոցը, Երուսաղեմի հայոց երանաշնորհ Պատրիարքներից Թորգոմ Գուշակյանի բնորոշմամբ' այդ տարիներին էջմիածինը խոսում էր իր իսկ լռու­

թյամբ:Մենք մեր «վավերագրեր Հա յ Եկեղեցու պատմության» մատենաշարի երկրորդ հատո­

րում, որն ամբողջապես նվիրված է նահատակ խորեն Ա Կաթողիկոսի կյանքին ու հոգևոր գործունեությանը, ըստ հնարավորին հայտնաբերել և հրապարակել ենք փաստաթղթեր,

որոնք ցույց են տալիս, թե ինչպիսի դժվարություններով է հնարավոր դարձել Ազգային- եկեղեցական ժողով հրավիրելը, և ինչ համառությամբ է իշխանությունների կողմից պա­հանջվել, որպեսզի խորեն արքեպս. Մուրադբեկյանը կաթողիկոսական թեկնածու չդառ­նա: Բերենք մի հատված Անդրպետքաղվարչության պետի տեղալակ Լ. Բերիայի և

գաղտնի բաժնի վարիչ Մուղդուսու' 1930 թ. նոյեմբերի 7-ին Հայաստանի կառավարու­

թյանն ուղղված զեկուցագրից.«... 4/ Արքեպիսկոպոս խորեն Մուրադբեկյան - Կաթողիկոսի փոխանորդ, անցյալում

սերտ կապված էր դաշնակների հետ... տեղեկություններ կան դաշնակների գաղտնի կազ­

մակերպության հետ նրա կապի մասին: Այդ տեղեկությունները ճշտվում են և ստուգ­

վում»1:

1 վա վերա գրեր Հա յ Եկեղեցու պատմության, Գիրք Р . «Խորեն Ա Մուրադրեկյան, հոգևոր գործունեությունը.

1901-1938». Երևան, 1996, էշ 277:

2003 ՍԱՆԴՐՈ ՌԵՀԲՈԻԴՑԱՆ Ժ Բ 7 7

Ե ր ջ ա ն կ ա հ ի շ ա տ ա կ Հ ա յր ա պ ե տ ը , ս ա կ ա յն , տ ն տ ե ս ա կ ա ն և հ ո գ և ո ր - բ ա ր պ ա կ ւ ս ն ւս ո ո ւ-

մ ո վ ա յս ծ ա ն ր ժ ա մ ա ն ա կ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ ա ն գ ա մ հ ե տ և ո ղ ա կ ա ն ո ր ե ն և խ ո հ ա կ ա ն հ ե ռ ա տ ե ս ո ւ ­

թ յա մ բ զ բ ա ղ վ ո ւ մ է ր Հ ա յ Ե կ ե ղ ե ց ո ւ ա ո ջ և ծ ա ո ա ց ա ծ բ ա զ մ ա թ ի վ խ ն դ ի ր ն ե ր ի լո ւ ծ մ ա մ բ :

Այս կոնդակը թեև ուղարկվել է Երուսաղեմի «Սիոն» և Մեծի Տա նն Կիլիկիո Կաթողիկո­

սության «Հասկ» ամսագրերին, բայց Մայր Աթոո Ս. էջմիածնամ, աոաջին անգամը լինե­լով, 70 տարի հետո' այսօր է հրատարակվում այն' նվիրվելով նահատակ Կաթողիկոսի ծննդյան 130-ամյակին:

«Ցիշատակն արդարոյն օրհնութեամբ եղիցի»:

Երջանկահիշատակ Հայրապետը հավատում էր Հա յ Եկեղեցու մարտիրոս ոգուն և մեր ժողովրդի սրտին: Հա յ Եկեղեցին ոգի է, ուժ է և լույս, և այդ երկնային լույսի ջահակիրնե­

րից մեկն էլ եղել է հոգելույս խորեն Ա Մուրադբեկյան Կաթողիկոսը, որի գործունեու­

թյունը թեև կասեցվեց, բայց մեր Եկեղեցու պատմությ՛ան մոայլ օրերին անգամ նա կարո­

ղացավ ժամանակակիցներին փոխանցել մեր նախորդ Հայրապետներից իրեն ավանդ­ված «Եկայք շինեսցուք սուրբ զխորանն լուսոյ» խոսքերը: Նահատակ Կաթողիկոսն ապ­րեց հպարտ ու ընթացավ անսայթաք և գործեց անձնազոհ:

Խ Ո Ր Ե Ն Ս Մ Ո Ւ Ր Ա Դ Բ Ե Կ Յ Ա ՜ Նա մ ե ն ա յ ն հ ա յ ո յ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի

հ ա յ ր ա պ ե տ ա կ ա ն ա ՜ն դ - ր ա ն ի կ կ ո ն դ ա կ ը

ԽՈՐէՆ ԾԱՌԱՅ ՅԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ

ԵՒ ԱՆՀԱՍԱՆԵԼԻ ԿԱՄՕ-ՔՆ ԱՍՏՈՒԾՈՅ

ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՊԵՏ ԵՒ ԿԱԹ՛ՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ

ծ ա յ ր ա գ ո յ ն պ ա տ ր ի ա ր ք հ ա մ ա զ գ ա կ ա ն ն ա խ ա մ ե ծ ա ր

ԱԹ-ՈՌՈՅ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ ԱՌԱ-ՔԵԼԱԿԱՆ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ

ՍՐԲՈՅ ԿԱԹՈՒՂԻԿՒ ՒՋՄԻԱԾՆԻ

Շնորհազարդ Տ. Սահակ Բ. եւ Աթոռակից Տ. ԲաԲգԷն Ս. Կաթափկոսաց Տանն Կիլիկիոյ, Ամեեապատիւ Պատրիարքի Աոաքելական Աթոոոյն Ս. Ցակորեանց Երուսաղէմի Տ. Թոր­

գոմ Արքեպիսկոպոսի, Ամենապսւտխ Պատրիարքի Հայոց Կ. Պօլսոյ Տ. Մեսրոպ Արբեպիս- կոպոսի, Գերապատիւ Աոաջնորդաց համօրէն թեմօրէից Մերոց, ստрեպիսկոպոսшց. ե- պիսկոպոսաց, վարդապետաց, քահանայից եւ ամենայն պաշտօնէից Ս. Եկեղեցայս. Ընդ­հանուր Բարեգործական Միութեսւն եւ ամենայն ազգային աստուածահւսճոյ հաստատու-

թեանց եւ վարյոտեանց նոցին եւ համօրէն հաւատացեալ հօտին Հայաստանեայցս Եկե- ղեցւոյ, որ ի Հայաստան աշխարհի, ի Հանրապետութիւնս Խորհրդային Միութեսւն եւ յամե-

նայն պետութիւնս ի սփիւոս աշխարհի, ողջոյն Հայրապետական եւ օրհնութիւն ի Միսւծ-

նսւէջ Տաճարէս Ս. էջմիածնի:Ապաքէն յա յտ է ամենեցուն եղբարց Մերոց սիրելեսւց եւ հոգեւոր որդւոց ընտրութիւն

Մեր յԱթոո Կաթողիկոսութեան Ամենայն Հայոց ի ձեոն Համազգայիե-Եկեղեցակւսն ժոդո-

վոյ. գումարելոյ ի տասէն ցտասնեւերեքն նոյեմբերի 1932 ամի: Ցուշ ւսծեալ զպատմութիւն ժողովոց եւ զըետրութխնս կսւթողիկոսաց մերոց, կոչեմք զսա եզական' ոչ միայն ազատ գործաոնութեամբ իւրով, ստանց արտաքին ներգործաթեւսնց եւ թելադրութեանց ի վճիոս, այւ եւ նորոգութեամբ հնաւանդ սովորութեանն' ըստ ոգւոյ Մերս Եկեղեցւոյ, որ հայի յընտ- րութիւն միոյ եւեթ թեկնածուի կաթողիկոսի եւ յօծումն նորա անմիջական, աոանց միջա­մտութեան կամ հաստատութեան մարմնւաոր իշխանութեանն: Ընտրութիւն Մեր կատարե- ցաւ յերկոտասաներորդ աւոտ նոյեմբերի, իսկ գհայրապետական օծումն ընկալաք զկնի

ւաոտ միոյ, ըստ միահամուռ ցանկութեան ամենայն ժողովականաց:Զայս ամենայն եւ զյաջողութիւն ելից ժողովոյն պարտիմք բարեհաճութեան Խորհրդա­

յին Կառավարութեան Հայաստանի:

2003 Խ Ո ՐԵՆ Ս, ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ՄՈԻՐԱ ԴԲԵԿՅԱՆ Ժ Բ 7 9

Յայտ առնելով զայսպիսի բարեբաստիկ նշանսւց սկզբնաւորութեան Մերոյս Հայրապե- տաթեսւն, սակայն ոչ մոոաեամ զմտաւ ածել զդժաարին հանգամաես ժամանակի եւ բեր- մաեց. յորամ վիճակեցաւ 1Ուգ բազմիլ յԱթոո սաաքեււսշնորհ Լոասոորչին Տանս Օ-որգոմ- եսւն եւ սրբազան յաջորդաց նորին, կենդանի նահատակաթեսւմբ եւ բազմերախտ գործովք եւ արդեամբ որոց'յրնթսւցս բազմահո|ով դարուց, եհաս Մեզ եաւ եկեդեցւոյ Մերոյ Սրբոյ անվտանզ յամենայն խութից եւ անփորձ ի փոթորկւսփց ա|եաց: Յաջողեսցի՞ եւ Մեզ կա- տարե[ զնոյն սրսրտիս, զեդեալն ի վերայ Մեր թելադրութեամբն Աստուծոյ եւ ընտրու-

թեամբ ժողովականաց համայն հաւսւտացհւս| հօտին Հայաստանեայցս Եկեղեցւոյ:Զի տեսանեմք զհաւատացեալ ժողովուրդն Ս՜եր ցրուեալ ի սփիաս աշխարհի, զրկեալ ի

հայրենի տանէ եւ յընչից, թափառական յոլորտս օտար եւ հեռաւոր աշխարհաց, ծիւրեալ եւ

պասքեաւ յերեսաց աղքատութեան եւ պանդխտութեան, ննթակայ այրսսերման, տատա­նեալ ի հսսատս եւ բեկեսւ| ի յուսոյ: Յաջողեսցի՞ եւ Մեզ մխիթարել զսզաւորս, բժշկել զհոզ-

ւով հիւանդացեա|Ա, կանգնել զզլորեա|ս եւ հաստատել ի հաւատ եւ ի յոյս, ժոդովե| ի մի զցրուեալսն ի հոզեւոր հայրենիս, ի փարախ Լուսատուին Մերոյ Հայաստանեայց: Յաջո­

ղեսցի Մեզ ի կատար ածել զորոշամն Համագգային-Եկեղեցական ժոդովոյն, կազմե[ զնոր սահմանադրութիւն, րղխեւպ ի նուիրական եւ ի պատմական աւանդութնանց հկեղեցայ

Մերոյ, ի նկատ աոեւպ եւ զբազմատեսակ իրաւակարգ ժողովրդոց, յորոց միջի բնակեալ կան հատուածք հաւատացնլոց Մերոց, բարեկարգել եւ նորոգել գհեացեսղ սովորութիւնս եւ

կարգս, որք կարօտին սրրագրութեան ըստ պահանջից եւ կարեաց նորոյ ժամանակի ի սահմանս իմաստուն խոհականութեան եւ զգուշաւորութեան. բարւոքել գնխթական ծանր

վիճակ Աթոռոյս ի պահպանութխն եւ ի յարատեւութիւն միաբանական ուխտիս եւ դաստի-

արակել զմանկունս Եկեդեցւոյ ի սպասաարութխն եւ ի կենդանի քարոզութիւն Բանին կե­

նաց: Յուսալ յուսամ միայն յոդորմութիւն եւ յօգեականութխն Աստուծոյ, եթէ հասսւնիցէ

Մեզ ի թիկունս' աո ի զորացուցանել զտկարութիւնս ի պսւհպանաթխն եւ ի կարգաւորու­թիւն լրութեան Եկեղեցւոյ Մերոյ Մրբոյ:

Յուշ ածե]ով գ դժուարութիւնս ժամանակիս եւ հաեգամանաց, սակայն ոչ դսւնդադիմ գո­հանալ զԱստուծոյ, զի չեմ միայնակ ի կրել զծւսնր լուծ պստտաւորութեանցս ի կառավա­

րութեան Սրբոյ Եկեղեցւոյ եւ համօրէն հաւատացեալ հօտին, գի ունիմք ընդ Մեզ զՏ1;ր ՄԱ­

ՀԱԿ Կաթողիկոս Տանն Կիփկիոյ, զիմաստութեամբ ծերսւցեալ եղբայրն Մեր ընդ Աթոուսկ-

ցաւ իւրով Տեառն ԲԱԲԳԷՆԻ, զՏէր Թ Ո ՐԳՈՄ Արքեպիսկոպոսն յԱթոո Պատրիարքու­

թեան Ս. Յակորեանց Երուսաղէմի, գՏԼր ՄԵՍՐՈՊ Արքեպիսկոպոս յԱթոո Պատրիարքու­թեան Կ. Պօլսոյ, այլ եւ առ Մեզ անիմք զաեդամս Գերագոյն Հոգեւոր Խորհրդոյ եւ զմիա-

բսւնական ուխտ Մ. Աթոռոյս, զամենայն Առաջնորդս թեմօրէից Մերոց, զազգային-եկեդե-

ցական վարչութիւնս եւ գխորհոտդս, որք միացեալ ի սիրտ եւ ի հոգի սիրովն Քրիստոսի եւ

եկեդեցւոյ Մերոյ, օգնական լիցին ի կատարման պարտեացս ի պահպսւնաթխն եւ ի պայ­ծառութիւն Մօրս ընդհանրականի եւ հոգեւորի:

Արդ, առ Ձեզ են բանք իմ. Շնորհազարդ Տ. ՄԱՀԱԿ Կաթողիկոս Տանն Կիփկիոյ եւ Ա-

թոռակից Տ. ԲԱԲԳԷՆ, ոդջուեեմ զՁեզ սիրով եղբայրութեան, որպէս զհոգեւոր եւ զսիրեփ

հարազատս Մեր, չեն ինչ թեթեւ եւ վիճակեալ Ձեզ պարտիք առ ի հովուե| եւ ի մի ժոդովե|

զհաւատացեա] Ձեզ հօտ, որ ի հետեւսւնս դժբւսդդ րերմաեց, զրկեալ ի հայրենի երկր1.ն.

հ ա յ ր ա պ ե տ ա կ ա ն ա ն դ ր ա ն ի կ կ ո ն դ ա կ ը80 ԺԲ

ղնսւլ կայ ընդ հովա“ լ Խ,^ ^ է ալ, Мр զբագմագան վսատակոց եւ աշխատանաց

վօրաւյագ и քաղաքս Էւ յաւանս, ոտ բնակեալ էւ դաղարեւպ

К З Й Г С Г К Я . & * * — - - «նղբա յբ Ш ,р Ամենապատխ Տէր В - П Г ^ Ш Г ̂ ա տ բ ի ս տ ք Հա յոց

ԵռասաղԷմի' միաբանական ա խ տ իս]. Ա]»ոո Պ ա տ րիա րքութեա ն, հ ա նդեր* ա յլ սրբական

Т „ ЬГ р , պա՞րանէ, * Р նն, Հայասւրանհսւյցս էկեղ հցա յ ն, հօտի յա Տս րնդհանար բրիս- տ ո ^ հ ա ն . տեղիք սոտբ դարշասրոբաց ե . կենտսնստստ ա խ տ ա բա նա կա ն քաբոդա-

րէա ն Փրկչին մերղյ. ի պահսլաեութիւն Ы ի պայսաասթիւն սրոց տ քնիք Դ ո յք Է. միաբանա- կան ախտ Ս. Ցսւկոբեանց: Հայցելով գխնամս եւ զհովանաւորութխն Աստուծոյ ի վերայ Ձեո Ы միաբանութեանդ, մ ա ^ ե մ ք եւ ցանկամք. զի Պատրիարքարանդ եւ վանք Էպիցին րնդ կրօնականին եւ լուսատու ջահ եկեղեցական-ազգային գիտութեանց, մշակաթեան

դպրութեան, արուեստի ե. պատմութեան ազգիս, շաղկապ կենդանի ներկայիս րնդ անցե- լոյն. ժսաանգատր դպրոցդ սերմնարան քրիստոնեական կենդանի քարոզութեան եւ տան ճշմարիտ դաստիարակութեան եւ լուսաւոր պատրաստութեան ուխտի մանկւսնց եւ պաշ­տօնէութեան մերս եկեղեցւոյ: Ուրախ եմք հոգւով. զի ի ժամանակս նախորդիդ, հոգեւոյս Տէր ԵՂԻՇԷԻ Պատրիարքի սկզրնաւորեալ. այժմ առաւել եոանղեսւմբ շարունակէք գգործ

յաոաջադիմոտեաե ժաոանգսսորաց դպրոցիդ, զվերակազմոտիւն տպարանիդ եւ հրա­

տարակչական գործոյ, որպէս եւ նիւթական բարեկարգութեան վանուցդ:Ոդջունեմ եւ զՁեգ. եղբայր Մեր Տէր ՄԵՍՐՈՊ Արքեպիսկոպոս Պատրիարք Հայոց Կ.

Պօլսոյ, հանդերձ Եպիսկոպոսական եւ քահանայական դասիւդ եւ Ազգային-Եկեդեցսւկան վարչութեամբք: եւ Դուք չէք ազատ ի վշտաց եւ ի նեդութանց բերմամր բստձր պաշտօնիդ: Մսպթեմք վասն ձեր ամենեցուն' գօրանալ շնորհօք վերին տեսչութեան, որ ղեկավարն է

բաղդի եւ կենաց ազգաց եւ ժողովրդոց, գի կարող լինիցիք տանե| գյուծ' եդեալն ի վերայ Ձեր. մխիթարել գժողովուրդն Մեր, որ ի Կ. Պպիս եւ յամենայն գաւառս, պահպանելով որ­պէս գթանգսպին մասն եւ ժառանգութիւն ընդհանրական Եկեղեցւոյս, հաստսւտելոյն ձե-

ոամբ Լուսաւորչին Հայաստանեայց:Ընդ հայրական ոդջունիս յորդորեմ եւ զՁեզ, զամենայն Առաջնորդս թեմօրէից Մերոց,

զդասս եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց, որք ի Հայաստան աշխարհի, ի Խորհրդային Մի-

ութեան եւ յարտասսւհմանի, լինել զգաստ եւ աչալուրջ ի պաշտամանդ, ժիր ի քարոզու­թեան Բանին կենաց, օղակ կենդանի ընդ մէջ հաւատացեալ ժողովրդոց եւ Հայրապետա­կան Աթոոոյ. զի ամենեքեան Դուք հոգեւոր որդիք էք Մեծի Տանս եւ անդսւմք միաբանական

ուխտիս, որ ի Մ. էջմիածին: 2գուշւսցուցանեմք մանաւանդ գԱռաջնորդս արտասսւհման- եան թեմօրէից. հեռի կալ եւ պահել գհաւատսւցեւպ Ձեր ժողովուրդ ի կուսակցական պայ- քարաց եւ յանախորժութեանց, հայե|ով միայն ի բարոյական եւ ի կրօնական շինաթիւն հօտիդ: Հայրենի երկիրս եւ համայն ազգ ի սփիւռս կարօտին խաղաղութեան առ ի րուժե| ցընկալեալ վէրս իւրեանց, ուստի եւ պարտիք դուն գործել վտարել ի միջոյ հաւատացելոց

2003 ԽՈ ՐԵՆ Ս, ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ՄՈԻՐԱԴԲԵԿՅԱՆ ԺԲ 81

գամեեայն ինչ, որ հակաոակ կայ խաղաղութեան եւ մի թողուլ գթշնւսմական արարս ընդ- դէմ Մայր Հայրենեաց Մերոց' Խորհրդային Հայաստանի եւ Կառավարութեան նորին: Յոր-

ղորեմք եւ զքահսւնայս եւ գամեեայն պաշտօնեայս րնղ իշխւսնաթեամր Ձերով, կենցւսղա- վստաթեամբ եւ հւաատստմութեամբ առ մայրս մեր Մ. Եկեղեցի, օրինակ հանդիսանալ ա- մենայն հաւատացելոց վառել զջսւհ հաւատոյ եւ բարեպաշտութեան ի հոգիս հսսատացե- |ոց: Ողջունեմք եւ օրհնեմք զամենայն Ազգսւյին-Եկեղեցական վարժութիւնս եւ խորհուրդս թեմօրէից եւ եկեդեցեսւց. որբ աստ ի Սղութեանս եւ յարտասահմանեան գաղութս:

Ողջունեմք եւ օրհնեմք յանուն Տեսան գամեեայն հաստատութիւնս, որք հային ի պւսհ- պւսնութխն եկեղեցեւսց, դպրոցաց, յօգնութիւն սպքատաց եւ յա յլ աստուածսւհաճոյ նպա­տակս. եւ ի գ|ուխ ամենեցուն զԲւսրեգործակաե Ընդհանուր Միաթիւն ամենայն մասամբք, որ օգտակար եւ րնդարձակ գործունէաթեամբ խրով գրաւեա| 1: գսէր եւ գհսւմակրաթիւն համայն Հւսյոց - սրբելով զարտասուս րագմաց նեդելոց եւ վշտացելոց յերեսաց անոք չքա­ւորութեան. բանալով դպրոցս եւ արհեստանոցս ի դաստիարակութիւն որբոց եւ աղքսւտաց: Յորղորեմք գՁեգ ամենեսին, զվարիչս ամենայն բարենպատակ ընկերութեաեց եւ հաստա­ցաւ թեսւնց, իրսպեկ պահել գՄեգ յամենսւյն ձեոեարկաթխնս եւ ի գործառնութիւնս, գի եւ

ես ուրախ եդէց ընդ յառաջադիմութխն եւ ընդ բարեգործութիւն որդւոցս, օրհնելով զանուն Տուողին շնորհաց, որ հաստատեալ է ի հոգիս մարդկան գգութ եւ գսէր եղբայրական:

Հուսկ յետ ոյ ողջունեմք եւ օրհնեմք գՁեգ, ժողովոտդք Հւսյոց, որք բնակեալ կայք ի բնիկ հայրենի երկրիե մերում եւ ի դրացի պետութիւնս Խորհրդային Միութեսւն: Ոդջունեմք եւ

օրհնեմք նաեւ գվտսւրանդի գաւակունս Մեր, նժդեհեսղս յա յ| եւ ա յլ սահմանս եւ ի քաղաքս

արտասահմանեան ագգաց: Կենդանութիւն եւ պսւհպանաթիւն հոգեւոր եւ թանգագին ժա­

ռանգութեանս, որ է Հայաստանեայց Եկեղեցի, կախեալ կայ ի հաւատոյ, ի սիրոյ եւ ի բա­րեպաշտական գգւսցմանց հսսատացելոցդ, գի {իք Եկեղեցի առանց ժողովրդեան, զի նա

կեայ եւ մնայ յաւիտեան ի վերայ Վիմին կենդանւոյ, որ է հւաւստ քրիստոնէական ի սիրգւ

հաւատացելոց: Արդ սիրեցէք գմայրս Ձեր հաւատոյ, գՍուրբ Եկեղեցի եւ եղերուք հաւատա­րիմ որդիք նորայ'ուր եւ գտաեիցիք: Կատարեցէք զպարտիս Ձեր ծնողական'դաստիարա­

կելով զզաւսւկաես ի հոգի քրիստոնէական. ի սէր մայրենի Եկեդեցւոյ, |եզոփ, հայրենեսւց եւ

սրբազան աւանդութեանց: Ջանացարուք պսւհե| զբարձր անուն եւ զպատիւ սւզգի յա յս օ-

տարսւց, յորոց միջի բնակեալ կայք, աշխատութեամբ, մաքուր եւ ազնիւ կենցաղւսվարա- թեւսմբ, բարեպաշտաթեամբ եւ կատարմամբ քաղաքացիական պարտատրաթեաեցդ: Մի

սւնջատեսցեն զՁեզ տարածութիւնք հեռաւորք, ծովք եւ ովկիանոսք ի սիրոյ բնիկ ժողովըր-

դեան, բեսւկհլոյ ի պատմական հայրենիս եւ ի Մայր Աթոռոյ. որ սիրտ կենդանութեան եղ-

եւպ է հոգեւոր կենաց համայն ազգի, վկայ եւ կոթող յափտենական պատմական անցից, ու­

րախութեան եւ վշտի, յաջողութեան եւ տառապաեաց ժողովրդեան մերոյ դարուց ի դարս: Որդեակք իմ հոգեւորք, հատոսսծեալք յօտստ սահմանս հեռաւոր ազգաց եւ պետու-

թեանց զկնի յորդորական բանից եւ օրհնութեան ունիմք ասել Ձեզ եւ բան ինչ մխիթարա­

կան եւ աւետաւոր, գի թէպէտ ըստ բերման դժբաղդ հանգամանւսց աւերեցաւ երկիր մեր եւ

տարագրեցաւ կենդանի մնացեալ ժողովուրդն ի սփիւռս աշխարհի, որոց մասն են եւ բա­

զումք ի Ձէնջ, սակայն ողորմութեամբն Աստուծոյ շնորհեցաւ մեգ Արարատեան աշխարհն

սահմանակից գաւաուաքն, որ օր ըստ օրէ ծաղկեալ բարգաւաճի ի շինարարութեան եւ ի

82 ԺՌՀ.Ա6ՐԱՊԵՏԱԿԱՆ Ա ՆԴ ՐԱ ՆԻԿ ԿՈՆԴԱ ԿԸ

2003օճ. Հյ ւ * _____ _____________ — - — ---------------

, , ք հ , հ ւոնւոհսանան ամենատեսակ ձեռնարկութիւնս ի ձեռեքաղաքակրթական - * Հայաստանի: ժողովուրդ մեր ջան ի ցործ եդեա,բարեջան Կառավարութեան Խ ո խ ա յ ի յ 4 զա(երեալ հայրհ[փս ,սր . րստհ.

զաւանդականն իտ աշխատասիր թի ^ ^ հաԱտատո1թիւն Խորհրդային Կա-

փոխելովզնայհրկիրպւրԴ Բ*Փ բ երեսաց աղքատութեան երկրին հսպար? եա-ռ ա վ ա ր ո ւ թ ե ա ն ն ի ա յա ս տ ա ^ ^ ^ յօ տ Ա տ ք ա ղ ա ք Ա Կ ո վ կ ա ս ա . Ռ ա -

զ ս տ ա ց յ ա զ գ է Л р Л Ի ՚ն դ ր է Ի « յ ի ա յ ն բ ա ւ ա ր ա ր է զ կ ա ր ի ս ս ն ն դ ե ա ն եւ

ի ^ * զցրաեաւ որդիս յօտ ա ր Կ 9 Բ իկ դ ՎՐ4 Ձե որոեակք Մեր սիրելիք, յոտ ա խ ութխ ն եւ ի մխիթսւ-

սաեմանաց: « « ^ « ն լ բ ա ^ ա պ է ս հ նիւթապէս վնրաշինութնան երկիրս, րութխն. յորոոր IД Ч ամենատեսակ հաստատութեանց ասեմ, զվերաշինաթենէ

զկրթսւկան լ Ր ոզործւսրանաց ե. զծւսղկմանէ երկրա զործաթեա կ. 4 ի Դ ա ք ոստ

ՈՐ 4 _ Ь и , * * հ ^

հայրենիս մեր ի Խ ո ր հ ր դ ա յի ն Հ ա յա ս տ ա ն ի :

Շնորհք, սէր եւ խաղաղութիւն եղիցի րնդ Ձեզ. ամէն:

ԽՈՐԷՆ ԱԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

Տուաւ Կոնդակս յա մի շնորհաց Փ րկյին 1933 ի 1 յունիսի

ըստ Տումարիս Ռ Յ Ձ Բ , ի Հա յրա պ ետ ութեա ն Մերում յԱ . ամի

յԱրսւրատեաե Ս՜այր Աթոռ Ս. էջմիա ծնի. ի Վ ա ղա րշա պ ա տ

2003 ԽԱՉԻԿ Ս Ա Մ վԵ ԼՑԱ Ն ԺՌ83

ԽԱՉԻԿ ՍԱՄՎԵԼՑԱՆ ' Բանասիրական գիտությունների թեկնածու

ԿՈՄԻՏԱԱԸ ԵՎ «ՍԻՓԱ՜ՆԱ -ՔԱԶԵՐԸ»

Ինչպես հայտնի է. Գերմանիայից վերադարձող Կոմիտաս վարդապետը 1899 թվա­

կանի սեպտեմբերին Խրիմյան Հայրիկի հանձնարարությամբ ստանձնում է էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանի երաժշտության ուսուցչի ե Մայր Աթոոի երգչախմբի ղեկավարի

պաշտոնները, որը բարեխղճորեն վարում է մինչև 1910 թվականի սկիզբը:

Իր ունեցած կենսավտրձը հարստացնելով Գերմանիայում ձեոք բերած գիտելիքներով, Կոմիտասը էջմիածնում, կարճ ժամանակամիջոցում, ստեղծում է քաոաձայն երգչախումբ

և զարկ տալիս հոգևոր ու ժողովրդական երաժշտության մշակմանն ու ներկայացման աշխատանքներին: Օր-օրի ավելանում է Կոմիտասի մասին գրված հոդվածների թիվը և տարածվում նրա գործունեության համբավը:

1904 թվականի դեկտեմբերին, Թիֆլիսի «Տարազ» շաբաթաթերթում, «Գեղարվեստա­

կան քրոնիկոն» խորագրի ներքո, հրատարակվում է ընդարձակ հաղորդագրություն, որով

հոդվածագիրը, հենվելով Թիֆլիսում աոկա տրամադրությունների վրա, առաջարկում է

Ծննդյան տոների ընթացքում Կոմիտասին հրավիրել Թիֆլիս, որպեսզի նա Պատարագ

մատուցի և ելույթ ունենա Արտիստական ընկերության սրահում:

Հաջորդ՜ 1905 թվականի սկզբին, այդ աոիթով Կոմիտասը նաև հրավեր է ստանում Թիֆլիսի Հա յ տիկնանց միության ատենապետուհի Ն . Ղամբարյանից:

Ստանալով Կոմիտասի համաձայնության գիրը, մարտի 2-ին Ն . Դ.ս»մբարյանը նամակ է գրում Կոմիտասին և խնդրում' իրեն ուղարկել Թիֆլիսում կատարվելիք համերգի երգերի

տեքստերը, որպեսզի թարգմանի ու ստանա տեղական գրաքննիչի թույլտվությունը:

Կարճ ժամանակ անց Թիֆլիսում աոանձին գրքույկով լույս է տեսնում Կոմիտասի

տրվելիք համերգի ծրագիրը և հայ հոգևոր երաժշտության ու ժողովրդական երգերի տեքստերը:

Նույն օրերին «Տա րա զ» շաբաթաթերթը նորից է անդրադառնում ճեմարանական սա­

ների երգչախմբի համերգին: «Համերգի ծրագիրը,- ասված է հաղորդագրության մեջ,- բա ­

ցառապես հ. Կոմիտասի ձայնագրած եկեղեցական ու ազգային-ժողովրդական երգերն են, կրկնակի ուրախ ենք,- ասված է շարունակության մեջ,- հ. Կոմիտասի Թիֆլիսում հա­

մերգ տալու համար, մանավանդ, որ Թիֆլիսի հասարակությունը հոգեկան հաճույք և մխի­

թարություն կստանա ա յդ բազմիմաստ համերգից»:

Այս ամենի արձագանքները մեծացնում են Կոմիտասի նախապատրաստական աշխա­

տանքների ծավալն ու նրա եռանդը: Այս ամենի մասին գրում է Կոմիտասի երգչախմբի

2003

-------------------------- -- - . Ուսումնական տ ա ր ին Գ և ո ր գ յա ն ճեմա ր ա նում հի-մեներգիչ Վ ա հա ն նռախա ւ4ատրա Ատո1թյուն զո1ւակ ա ն ճ ա մ բա ր ո ւմ »1:

շեցնում էր ո ա զմ ա կա հառե ա ա ոա ա մունքները սկսելուց ա ո ա ջ նորից ուշիու-

շովՀ Յ նէ Թ̂ ըտ ^ ա ո ա ս ա վ ո ր ո ւմ . ընտրում նոր երգիչներ և պարապմունքից

է ъ — « М « И Р М * ա" ն; ы Т ™ !л „ո հ հա օոոոա ւունո կ ա մ տ ա պ ա լումը ա մ բո ղ ջո վ ի ն կ ա խ վ ա ծ է ձ ե զա նի ց ,

ձ *™ ,, . Ч1фшрьрл«аи.д- Р»ч» ատ ч М . Ч— » МИ. ս,իաի Տս.Վա- 2 » * ^ р п ч ч ш а , ս ո, ^ 2шаЕ «шипч. ա„-„ < ։ յ իմ սպասելԻ^Ո...: 1 *5 К * ^рф и рМ !.- гш р т ^ . Ми.а * * ,р т „ է Ա ս -а т ^ и и ч и щ ш ш ь - Վ ^ - Վ т ч ™ “ р Ш2|“ “ " Й|Л| " լհոգևոր երգերի սև աշխատանքը և սկսվեց դրա նց Գեղարվեստական հղկումը..

Հենց այս օրերին էլ՝ 1905 թվականի ւիետրվարին, ավարտվում է Կոմիտասի «Սիփա-

նա քաջեր» խորագրով հոդվածի նախապատրաստական աշխատանքները և նույն թվա­

կանի մարտ ամսվա ընթացքում էլ ամբողջացվում է այն:Կոմիտասը մի շարք անգամներ մշակել է նաև այդ ստեղծագործության տեքստը, որի

մասին’ մի այլ աոիթով:Որպեսզի «Լո-լո» երգի հիման վրա իր մշակած «Սիփանա քաջեր» երգի կատարումը

իրականացվի Թիֆլիսում տրվելիք համերգում, Կոմիտասը լուրջ և տևական նախապատ­

րաստական աշխատանք է տանում երգչախմբում: Սովորեցնում է ոչ միայն իր վերամշա­

կած տեքստի խոսքերը, այլև տալիս հանգամանալից բացատրություն այդ երգի կաոուց­

վածքի մասին:Կոմիտասի բացատրության ընթացքում երգչախմբի անդամ Մելքոն Քրիշչյանը, որը

տիրապետում էր սղագրության տեխնիկային, ձեոքն է աոնում թուղթ ու մատիտ և բծա­խնդիր հետևողականությամբ, աոանց շրջանցելու որևէ դարձվածք, սղագրում է Կոմիտա­

սի տված ցուցումներն ու բացատրությունները և կատարած ընդհանրացումները:1969 թվականին Մելքոն Քրիշչյանն իր կատարած այղ սղագրությունը հրատարակում

է Երևանում լույս տեսնող իր «Անմար կանթեղ» խորագրով գրքում:Մեր հետամտության շնորհիվ, ժամանակի ընթացքում, բազմակողմանիորեն կատար­

ված քննարկումներից հետո, այդ սղագրությունը ձեոք է բերում հոդված դաոնալու ան­

առարկելի իրավունք և հավաստիություն, ուստի սղագրության միջից դուրս հանելով ընդ­միջարկումները և հավելյալ միջամտությունները, բանախոսության տեքստը պատրաստե­

ցինք տպագրության և ներկայացնում ենք ընթերցողների ուշադրությանը:Այն հանգամանքը, որ հոդվածը պատկանում է Կոմիտասի ոչ թե գրչին, այլ կարդա­

ցած բանախոսությանը, փոքր-ինչ անսովոր կարող է թվալ այդ հեղինակությունը փաս­

տարկելու հարցում:Հարկ ենք համարում հավաստել, որ այս մոտեցումը չպետք է համարել արտաոոց: Կո­

միտասի մեծությունը թույլ է տալիս նրա ժառանգության հանդեպ հանդես բերել նման մո­

1 վա հա ն Տեր-ԱոայյելյաՕ (Նյութերի ժողովածու), ԵրԱան, 1998, է շ 86:

2003 ԽԱՉԻԿ Ս Ա Մ վԵ ԼՑԱ Ն Ժ Բ 8 5

տեցում, աոավել ես այն դեպքում, երբ սւյդ սղագրության մեջ բարձրացված հարցերը հա­

րազատ են Կոմիտասի դավանած սկզբունքներին ե հավաստի են ու փաստարկված և լիո­վին համահունչ են նրա հեղինակած գործերի ընդհանուր ոգուն:

Այս հոդված-բանախոսությսւն մեջ արծարծված հարցադրումներն իրենց իմաստավոր­ված բովանդակությամբ իրավունք են ձեոք բերում կայուն տեղ գրավելու նաե Կոմիտաս

վարդապետի ստեղծագործական ժառանգության մեջ ե պետք է արժանանան կոմիտա- սագիտության ուշադրությանը ե այդ բանախոսությունն իբրև հոդված, աոանց վերապա-

հության, պետք է տեղ գրավի Կոմիտասի «Երկերի ժողովածուի» ակադեմիական հրատա­րակության հոդվածներին նվիրված հերթական հատորի մեջ:

ԿՈՄԻՏԱՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ

Ս Ի Փ Ա ՜ Ն Ա - Ք Ա Տ Ե Ր Ը

(Բանախոսություն'կարդացված երգի ուսուցման առիթով)

- Այո' տղայք. այս ձեզ քաջ ծանոթ «Լո-լոն»՝ այսինքն հայտնի «Բեզըրգյան Բեյի. քայլ- էփգն Է: Երրորդ լսարանի տղայքը հավանորեն կհիշեն, թե ինչպես իմ Գերմանիա գնալուց աոաջ վերակացու պ. Ազնավորյանի գլխավորությամբ, հավաքվում Էին երեկոները հյու­

սիսային դոան աոջԱ Ս ուրիշ երգերի շարքին երգում Էին այս երգը աոանց բաոերի, որով­հետև այդ եղանակը քրդական լինելով՝ միայն սրինգով են նվագում: Մեր սիրելի պրն. Մ. Աբեղյանն Էլ խանդավաովելով եղանակով, իր պատենական գրչով բաոեր գրեց այդ ե-

ղանակի համար: Երգը ժողովրդականացավ, մանավանդ պատանի սերունդը սիրով Էր երգում դպրոցական պտույտների գնալու կամ վերադաոնալու ժամանակ' խանդավաոե-

լով բոլոր տեսնող-լսողներին: Ինչպես ձեզ, այնպես Էլ ինձ այդ եղանակը շատ Է շահա­գրգռել, սակայն ոչ այդ բաոերով: Եվ ահա ես խնդրեցի իմ սիրելի պաշտոնակցից, որ մի

օր նստենք և բովանդակությունը հայացնելու աշխատենք և արինք:Ինչպես գիտեք, նախորդ բաոերով քուրդ աշիրեթներն են, որ Սիվւանսւ սարի շուրջը

իրար դեմ են դուրս գալիս և իրար գլուխ ուտում: վերամշակվածի մեջ դարձյալ քուրդ աշի­րեթն Է հարձակվողը Սիվււսնի լանջերին, մի հայ գյուղի վրա. հայ կտրիճները գիշերվա

լոության մեջ թշնամու հարձակվելու լուրն առնելով, իրենց նժույգները հեծած, թշնամու դեմ են ելնում և նրանց երագած աոատ ավարի փոխարեն իրենց աոատ արյունով սեգ Սի-

փանա լանջերն են ոոոգում, դիակներով գետինը ողողում և մնացածներին ողջ կամ հաշմ­անդամ՜ անմոռանալի դասով իրենց տները ուղարկում: Դուք գիտեք, թե դարեր շարունակ, մանավանդ տաճկահայ անզեն գյուղացին ոչխարի պես մորթվելն Էր իմանում, անճարա­

կության մեջ ինքն իրեն ուտելով, մորմոք սրտով իր գույքն ու սիրելիները աչքի աոջևից

հափշտակվելն ու տարվելն Էր դիտում: Տաճկական բռնակալության տակ հեծող բալկան- յան ժողովուրդները, սրանից հազիվ քառորդ դար առաջ տեսան, որ բաժակը լցվել Է,

մարդ ասածը չի կարող համբերել, ոտքի ելան և զենքի ուժով, Եվրոպայի քրիստոնյա մեծ

պետությունների օգնությամբ, նվաճեցին իրենց անկախությունը: Հա յ եկեղեցականը, հայ քնարը, հայ գրիչը ի տես այդ բոլորի, այլևս չէին կարող անվերջ արցունքոտ աչքերով, տո­

չորվող սրտով սոսկ դիտողի դերի մեջ մնալ: Ձեզնից շատերը գիտեն, որ եկեղեցիների բեմից էլ նոր քարոզ հնչեց հանձին մեր վեհ Հայրիկի' հռչակավոր «հարիսայի»: Դա բա ­

նաստեղծ աշուղների լալկան քնարները ռազմի շեփորներով փոխարինել տվեց, նրանց ռազմի կոչերը ազատության անձնուրաց խմբեր հանեցին կարճ ժամանակի մեջ Տավրո-

սի, Սասնո լեոների վրա, ինքնապաշտպանության դրոշներ ծածանելով ա յդ բարձունքնե­րից: Ի տես այդ զարթոնքի, մենք չէինք կարող վանքի պարիսպների ներսը քաշվել, 1895

թվից այս կողմը հարյուր-հազարավոր գաղթականության սիրտ պատռող ողբն ու կոծն

2003 Ս ԻՓԱ ՆԱ ՔԱ ՋԵ ՐԸ Ժ Ռ 8 7

ենք լսել ու տեսել Ս միապաղաղ շարական ու գեղջկական սիրո երգեր լսել ու լսեցրել: Մենք էլ թող «Հիմի էլ լոենքի», «Հայ մեոնինքի» կողքին մեր այս «Սիփանա քաջերով» մեր

տուրքը տված լինենք ինքնապաշտպանության գաղավ1սւրին:Այսքանը երգի վերամշակված բովանդակության մասին, որ իր աոանձին կարևորու­

թյունն ունի: Այժմ գանք նորա երաժշտական զգեստավորմանը: Թե' երաժշտությունը և թե' բովանդակությունը մի երաժշտի համար մեծ խայծ է սիմֆոնիկ գործի համար մտածե­լու, թերևս ոչ այս բաոի նեղ ու խիստ իմաստով:

Բայց 'Սիփսւնա քաջերը» այդպիսի խայծ չէ միայն, նա իբրև հորինվածք իր գաղափա­րականով, իր միջավայրով, գործողություններով, հուզմունքներով ու ալեկոծությունների

տեսարաններով հաղթանակի ու խրախճանքի հաջորդականությամբ և այդ ամբողջի տա­

րողությամբ, երաժշտի աոջև շատ լուրջ խնդիրներ է դնում, և այդ ոչ միայն մարդկային ձայնով լուծվել չեն կարող, այլև նվագարաններ է պահանջում, որից մենք աոայժմ զուրկ

ենք: Եվ որովհետև զուրկ ենք, պետք է աոավել ևս ուժ տանք այսպես կոչված «ա կա­պելլա»՝ այսինքն անգործիք խմբական երգեցողության իմաստալի արտահայտությանը, որն իր հերթին ունի իր գնահատելի աոավելությունները: Այսպես թե այնպես, «Սիփանա քաջերը», ինչպես ասացի, իր համեմատական բարդությամբ մեզ զբաղեցնող երաժշտա­

կան այն կտորը կմնա, որ ամենից ավելի հեշտությամբ կարող է պարզել, թե մեզ, հայ ե ֊ րաժիշտներիցս, պահանջվում է եվրոպական դասական երաժշտության էության և պա­

հանջների խոր և լայն ճանաչողություն: Մի անգամ էլ շեշտելով այդ անհրաժեշտությունը,

անմիջապես պիտի ավելացնեմ. վա'յ մեզ, հայ երաժիշտներիս, եթե տիրանալով եվրոպա­

կան դասական երաժշտության էության և նրա կերպավորման օրենքներին - կանոններին, անգիտանանք, որ մեր ազգային երաժշտությունն էլ ունի իր առանձնահատկություններն

ու սրանցից բխող կանոններն ու պահանջները, նրանց կուրորեն եվրոպականով փոխարի­նելը կլինի մեծագույն մեղանչումը, ինչ որ մեր երաժշտության զարթոնքի շեմքին շատ

անգամ է կատարվել և վախենում եմ, որ դեո կկատարվի: Ա յդ վտանգը սպաոնում է մեզ ոչ

միայն «Լո-լոյի» պես բարդ, այլև ամենապարզ ժողովրդական երգերը բազմաձայնելիս: Գալով ժողովրդական երգերի մշակության, այդ հարցի քննարկումը կթողնենք ապա­

գային, նախ «Սիփանա քաջերի», ըստ հնարավորության, բազմակողմանի քննարկման

վրա կանգ աոնենք: «Լո-լոյի» կամ «Սիփանա քաջերի» այդ քննարկության ժամանակ էլ մենք այն դեպքում հնարավոր մեծագույն արդյունքին կհասնենք, երբ մենք սկսենք այն՝

եվրոպական երաժշտության զարգացման, վերջինիս ազդակ-գործոնների, ստեղծված

դպրոցների վրա մի ակնարկով, որ անհրաժեշտ է ոչ միայն ամեն մի երաժշտասերի, այլև

ամեն մեկին, որն ընդհանուր զարգացման է հետևում:Ամենից աոաջ պետք է իմանաք, որ իբրև որակավոր այն ժողովուրդների երաժշտու­

թյունն է ճանաչված, որ նույն այդ ազգի ժողովրդական երգերի շունչ ու ոգովն է հագեց­

վել: Բեոլինի իմ ուսանողական կյանքում ես աոաջին անգամ մեծ գնահատականի արժա­նացա, երբ պրոֆեսորս իմ փորձ կոմպոզիցիայի հիմքում հայ ժողովրդական երգը նշմա-

րեց:

8 8 ժ բ ԿՈՄԻՏԱՍ Վ Ա ՐԴ Ա Պ ԵՏ

Ա ո ա ջ ի ն հ ա ր ց ը , ո ր ծ ա գ ո ւ մ է ա յս փ ն տ ր տ ո ւ ք ն ե ր ի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ . ա յ ն է. թ ե ի ն չ ո վ բ ա ց ա ­

տ ր ե լ ա զ գ ա յի ն - ց ե ղ ա յի ն ե ր ա ժ շ տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ո ւ ր ո ւ յն կ ա ո ո ւ ց վ ա ծ ք ի ա յս պ ի ս ի կ ա մ ա յն պ ի ­

ս ի կ ե ր պ ա վ ո ր ո ւ մ ը , ե ր ա ն գ ա վ ո ր ո ւ մ ը : Պ ա տ ա ս խ ա ն ը կ ա ր ո ղ է հ ե տ և յա լ ը լ ի ն ե լ .

Մ Ի շ ա ր ք ա զ դ ա կ ն ե ր ո վ :Ի ն չ պ ե ս յո ւ ր ա ք ա ն չ յո ւ ր ց ե ղ ի կ ա մ ա զ գ ո ւ թ յա ն ֆ ի զ ի կ ա կ ա ն ը և հ ո գ ե կ ա ն ը ա մ ե ն ի ց ա -

ո ա ջ ա շ խ ա ր հ ա գ ր ա կ ա ն - տ ե ղ ա գ ր ա կ ա ն կ լ ի մ ա յա կ ա ն մ ի ջ ա վ ա յր ո վ է պ ա յմ ա ն ա վ ո ր վ ո ւ մ .

այնպես 1ղ այղ կարևոր դեր է խաղում մարդկանց հոգեկանի, զգացումների, ձգտումների.

ե ր ա ժ շ տ ա կ ա ն ճ ա շ ա կ ի ձ և ա վ ո ր մ ա ն հ ա ր ց ե ր ո ւ մ :

Տարօրինակ պետք է լիներ, եթե Միջերկրականի և մասնավորապես Իտալիայի

մշտնջենական ջինջ երկինքը, նրա վերևը նավող մշտապայծաո արևը, վերջինիս աոատո- րեն ջերմություն սփւտղ ոսկի ճառագայթները, նրա հրաշագեղ, երկրային բարիքներով լի բնությունը, ալեծածան ծովը' իր ցամաքը փայփայող զովացուցիչ զեփյուռով, այնտեղ

ծնվող ու սնվող մարդու հոգեկան կաոուցվածքի, նրա զգայական կյանքի վրա խոր ազդե­ցություն չգործեր: Ուստի, Իտալիա այցելող զբոսաշրջիկ բանաստեղծը, նկարիչը, երա­ժիշտը չի կարող չտարվել, արբել նրա ժողովրդի կենսախինդ նկարագրով, նրա անվերջ,

ԻԸ շրջապատը պարուրող այր թե կնոջ ոսկեհնչյուն երգերով:Եվ վերջապես, մի*թե պատահականություն կարող է համարվէղ այն, որ Իտալիան

մարդկությանը տվել Է ոչ միայն Կարուզոյի և Ջիլիի պես աննման տենորներ, Ջուզեպպե վերդիի և Լեոնկավալլոյի պես աշխարհի բեմերը զարդարող հոգեպարար օպերաներ ստեղծագործող կոմպոզիտորներ, այլև այն, որ մի տասնյակ տարի աոաջ Իտալիան ամ­

բողջ աշխարհի միակ կոնսերվատորիան Էր, ոտ վազում Էին աշխարհի ամեն ծայրերից այրեր ու կիներ իրենց ապագա խոստացող ձայները Ֆլորենցիայի ու Միլանի կոնսերվա­տորիաներում մշակել տալու, նկարչական տաղանդները նույն ա յդ քաղաքների Արվես­տից ճեմարաններում հմտություն ձեոք բերելու, իրենց վրձիններին հոչակ ապահովելու

հույսով: Ես ինքս թեպետ գերմանո-սաքսոն դպրոցը դիմեցի երաժշտության մեջ կատարե­լագործվելու համար, սակայն մինչ այդ, իբրև արևավաո Հայաստանի ծնունդ, միակողմա­

նիորեն իտալական երաժշտության երկրպագու Էի:Ո*վ կարող Է ասել, թե գերմանացին հպարտ չէ իր մութ-կանաչ անտառներով, տեղ-

տեղ շրջապատված լեռներով, գետերով ու լճերով: Երկինքը շատ անգամներ է մթագնում և օրը ցերեկով է՜լ ավելի մռայլեցնում առանց այն էլ մռայլ մթնոլորտը: Բայց երբ արևը

հաղթում է ամպին ու մշուշի թանձր վարագույրը և անհետացնում է նրա հետքերը, ո՞վ կարող է ժխտել նրա գեղեցկությունը: Նույնը կարելի է ասել է՞լ ավելի հեռավոր Գրիգի ծայրագույն հյուսիս նետված Նորվեգիայի համար, իր մթնաշունչ բնությամբ անհամար կտրված ֆյորդներով, խոր կապուտակ լճերով բնության մասին:

Այդ երկրներն ամեն ժամանակ և միանգամից իրենց վրայից դեն չեն գցում մռայլ քողը այցելող զբոսաշրջիկի աչքին, իրենց գեղեցկությունը լրիվ հայտնագործելու համար: Մինչ արևաթաթախ Իտալիայի ձմեռը մշտականաչ զգեստավորումով, նարինջներով ծանրա­

բեռնված ծառերը' իրենց կանաչ ու դեղնակարմիր զարդերով գարուն-ամառվանից չեն տարբերում, մինչդեռ հյուսիսային գոտին' գարնան թե ամռան օրը մի քանի անգամ մռայ­լում է իր դեմքը, մռայլելով իր ծոցում ապրող մարդու դեմքը, կնճիռ կուտակում նրա ճա-

2003 ՍԻՓԱ ՆԱ Ք Ա Ջ Ե ՐԸ ԺՌ89

կսւտին: Միևնույն արևը այստեղ ամոան իսկ օրերին, շաբաթներով և նույնիսկ ամիսներով սպասել է տալիս նույն այղ հյուսիսի մարդուն դեմքը պայծառացնելու, ճակատի խորշոմ­ները փոքր-ինչ հարթելու համար:

Ձմեռը, որն իր սպիտակ պատանքով' յուրահատուկ գեղեցկությամբ է պարուրում ամ­բողջ շրջապատը, միևնույն ժամանակ դող ու սարսուռ է բերում իր ծոցում բնակվող մար­դուն, այդ զարմանահրաշ գեղեցկության մահաշունչ պաղությամբ, սննդի ու ջերմության դաոը հոգսերով, նորից կնճիռներով է ծածկում հյուսիսի մարդու ճակատը, նրա տակ պա­րուրված միտքը, ահաբեկված հոգին ու նրան կես ընդարմարած' գլորում ոչ միայն այդ բո-

լորից պաշտպանվելու մտորումների անդունդը, այլև ուղեղը տքնեցնում այն հարցով, թե ա1Դ Ի՞նչ Դիվային խաղ է, որ խաղում է իր հետ այդ հրաշագեղ սպիտակով պարուրված՛ նույնքան էլ դաժան բնությունը: Եվ ահա ինչպես պատահմունք չէ, որ իտալիան մարդկու­

թյան ամենակենսախինդ, ամենաջերմաշունչ, ամենաավյունոտ երգիչ-երգչուհիներն է տվել, այնպես էլ անվերջ խորհելու, առեղծվածներ լուծելու դատապարտված հյուսիսի

մարդկությունն էլ նոր դարի մեծագույն փիլիսոփաներն է տվել, նրա երաժիշտներ Բեթհո- վեն-վագներ-Գրիգ' Հյուսիսի երաժիշտներն էլ անշուշտ ծնված ու սնված լինելով միև­

նույն միջավայրում, օժտված պիտի լինեին նույն փիլիսոփայական նկրտումներով ու տրա­

մադրություններով: Ինչպ ե՞ս կարելի է, օրինակ, մի հակիրճ ու հասկանալի բնորոշում տալ վագների երաժշտական փիւիսոփայությանը:

վագներն իր երաժշտությունը կառուցել և շաղախել է միևնույն մտորումով, այն է' կյանքը միայն խինդ ու վայելք չէ, այլև ահեղ գոտեմարտ է բնության արհավիրհքներ

ծնող, սով ու հիվանդություններ բերող երևույթների, ինչպես նաև մարդկային նենգ չարու­

թյունների դեմ: Ինչպես բանաստեղծը կամ վիպասանը բարություն, գեղեցկություն, ճըշ- մարտություն, հոգու վեհությունը պատկերացնելու համար այն բառերն ու արտահայտու­

թյունները չի գործածում, ինչ բառեր ու արտահայտություններ է գործածում չարություն ու բռնություն, անգիտություն, տգեղություն, խաբեբայություն ու նենգություն կամ դավաճա­

նություն պատկերացնելու համար, այնպես էլ երաժիշտը պետք է գտնի այն եղանակը և

այն դաշնավորումը, վերջիններս էլ տա այն ձայներին ու գործիքներին, որ լավագույն

պատկերավորեն թված երևույթներն ու հատկությունները: Առնենք նկարիչը: Եթե նա նպատակ է դրել իրեն' մի աղքատ ընտանիքի մարդկային թշվառությունը պատկերացնե­

լու, ապա նա իր մտքովն իսկ չի անցկացնի այդ ընտանիքի բնակարանը մարմարի պատե­

րով ու սյուներով, բնակիչներին բեհեզի ու թավշե զգեստներով ներկայացնելու: Իր բուն

նպատակին հասնելու համար նա այն կներկայացնի կիսաքանդ տուն, բնակիչներին'

ցնցոտիների մեջ, իսկ սրանք էլ պատկերացնելու համար նա վա ռ գույների մեջ չի թաթա­

խի իր վրձինը, այլ կօգտագործի անհրապույր մռայլ գույները:

Հերթը հիմա գալիս է մեզ հետաքրքրող բուն առարկային' երաժշտությանը և նրան

սպասարկող երաժշտին: Երաժշտության նպատակը միայն ունկնդիր բազմությանը զմայ­լեցնող, վերացնող հնչյունների համադրությամբ լեռ ու դաշտ հրդեհող արշալույսի ու վեր-

ջալույսի նկարագիր տալը, և կամ գեղածիծաղ առավոտ ու ծաղկավետ բուրաստաններ

արտահայտելը, սեր, երջանկություն պատկերացնելը չէ: Կյանքը միայն երջանիկ զույգեր

միացնող հարսանիք չէ, ա յլ միևնույն պատերի մյուս կողմը մարդկային ողբերգություննե-

Г ս համապատասխան հնչյունների հաԱաԴրութ1աԱԲ չպատկերինկատվել, եթ խ ^ ^ ^ երաժիշտներւ ՈրՈնց խ ա ոնվա ծդ

ա ^ ի ս ի ' Չ է ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի համար’ չէ, նրանք ստեղծվել են միմիայն մարդկային

ա ան2Ը շոյող, ախորժալուր երաժշտական գործեր արտադրելու, շրջապատող բնու­թ յ ո ւ ն ը նրանց հոԳիներԸ այղ սեոի ա ր տ ա գ ր ո հ ն ե ր ի համար է կաոուցել ապա երկրա-

Հ ինքը խուսափելով այղպիսի միակողմանիությունից֊ իր վրա երկրամասեր է ստեղ­

ծել Га, իրենց հատուկ գեղեցկությունների հետ միասին, մարղկային տիպարներ են ձևակերպել իրենց գրկում, որոնց ԲնությունԸ նրանց մղում Է նաե կյանքի մռայլ կողմերը տեսնելու նրանց մեջ խորասուզվելու Ա այղ երևույթները, երաժշտական գործիների օգ- նությամբ համապատասխան երաժշտական տարրերի ընտրությամբ, կատարյալ կերպով պատկերացնելու, իսկ կատարելությունը ինքնին գեղեցկություն է և յուրահատուկ վայելքի

աղտուր- Եվ որքան հատկանշական է . աոաջին հանճար երաժիշտը, որ այղ ուղին Բոնեց,

ծագումով Իտալիայի անմիջապես հյուսիսի և Գերմանիայի հարավի ծնունդ ավստրիացի վա ն Բեթհովենը, զգույշ քայլերով աոաջ շարժվեց, թեև չմերժվեց հարավից, սակայն ա- վէյլի ջերմորեն ընդունվեց հյուսիսից: Մինչդեո հյուսիսի զավակ Ռիչարդ վազները հափշ­տակված իր նախակարապետ-ուսուցչից, շատ ավելի համարձակ ու որոշակի քայլեր նե­

տեց սկսված ուղիով, և ի՞նչ եղավ հետևանքը' իր աոաջին և հետևող գործերը սուլոցներով ընդունվեցին Փարիզում, միառժամանակ նաև իր հայրենիքում' Գերմանիայում: Ինչո վ

կարելի էր բացատրել այս վերջին իրողությունը, նրանով, որ հյուսիսի ժողովուրդները մինչև այդ զուտ իտալական-ֆրանսիական ախորժալուր և հեշտամարս երաժշտությամբ

էին սնվել: Անշուշտ դրանից քիչ աոաջ տեղի ունեցած ֆրանկ-գերմանական պատերազ­

մի ստեղծած մթնոլորտն էլ կարելի չէր իբրև նպաստավոր վայրկյան նկատել:Ամփոփելով' ասենք, որ երաժշտության արտահայտության եղանակը, ոգին կախումն

ունի բնությունից: Իսկ ինչ վերաբերում է բովանդակությանը, դա կախված է ժողովրդի կյանքի պայմաններից: Քրդերը իբր լեռնական, ունեն մի երաժշտություն, որը զորեղապես կրում է բնության կնիքը: Իսկ իբրև թափառաշրջիկ և խաշնարած' քրդերի երաժշտու­թյունը անկայուն է և պտտվում է ոչխարների և այծերի շուրջը: Սրան իբրև օրինակ բերենք

Լուր-դալուրի հայտնի ավանդությունը, ուր մի հովիվ իր աղայի աղջկան տիրանալու հա­

մար սրինգի նվագով ոչխարներին է դյութում:

2003 Ա Զ Ն Ի Վ ՄՈՎՍԵՍՅԱՆ ԺՌ91

ԱԶՆԻՎ ՄՈՎՍԵՍՅԱՆ Ե՛րևանի Պետական. Համալսարանի արվեստի պատմության ամբիոնի ասպիրանտ

“ՆՈՐՎԵԳԱԿԱՆ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹ-ՑՈՒ՜ՆՐ ՀԱՑ ՄԱ՜ՆՐԱ՜ՆԿԱՐՉՈՒԹ-ՑԱ՜Ն ՄԱՍԻՆ

Հազարավոր կիլոմետրեր են ընկած Հայաստանի Ս Նորվեգիայի միջև, և աոաջին հա­յացքից թվում է, թե այս երկու երկրները, նրանց ժողովուրդներին ու մշակույթները միմ­յանց հետ կապող ոչինչ չկա: Սակայն բավական է փոքր-ինչ խորանալ մեր ժողովրդի անցյալի մեջ, և այս կարծիքն անմիջապես կփարատվի: Հայոց պատմության էջերից ա- ոաջին հերթին կհաոնի նորվեգացի նշանավոր ճանապարհորդ, բևեռախույզ, գիտնական, հումանիստ, հասարակական գործիչ, մեծ հայասեր Ֆրիտյոֆ Նանսենի անունը: Բացի այն բազմաթիվ ջանքերից, որ Նանսենը գործադրել է Հա յ դատի արդարացի լուծման և հայ գաղթակաների' Խորհրդային Հայաստան հայրենադարձման ուղղությամբ, նա թողել է նաև տարբեր լեզուներով հրատարակված կարևոր գրական ժառանգություն Հա ­յաստանի և հայ ժողովրդի վերաբերյալ: Հա յ մտավորականների ջանքերով տասնամյակ­ներ շարունակ հայերեն են թարգմանվել և բեմադրվել նորվեգացի նշանավոր դրամա­տուրգ և բանաստեղծ Հենրիկ Իբսենի երկերը: Մի քանի տարի առաջ Նորվեգիայում ներ­կայացումներով հանդես է եկել Գ . Սունդուկյանի անվան դրամատիկական թատրոնը:

Նորվեգիայի և Հայաստանի միջև գիտամշակութային կապերը լրացնելու և ամրա­պնդելու առումով մի նոր քայլ է նաև վերջերս Օսլոյի համալսարանի "К и к е & Кикиг" /«Եկեղեցի և մշակույթ»/ պարբերականում հրատարակված 12-13-րդ դդ. Կիլիկիայի հայ­կական մանրանկարչությանը նվիրված հոդվածը, որի հեղինակն է Ե Պ Հ Հա յ արվեստի պատմության և տեսության ամբիոնի վարիչ, արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Լևոն Ձուգասզյանը:

“ Кике & Кикиг” ֊ը լույս է տեսնում 1896 թվականից և հանդիսանում է մշակույթի վե­րաբերյալ սկանդինավյան առավել ակնառու գիտական պարբերականներից մեկը: Ամսա- գրի շրջանակներում տեղի են ունենում գրական և մշակութային քննարկումներ, ինչպես նաև արծարծվում են գեղագիտության, էթիկայի, կրոնական, սոցիալական ու քաղաքա­կան ոլորտների խնդիրներ: Ըստ էության հանդեսը ստեղծում է այն անհրաժեշտ դաշտը, ուր գիտական կենտրոնների տարբեր ներկայացուցիչներ հանդես են գալիս գիտամշակու- թային հարցերի շուրջ կատարած սեփական ուսումնասիրություններով և հնարավորու­թյուն են ստանում կատարել տեսակետ ների փոխանակում այլ մասնագետների հետ:

Խնդրո առարկա պարբերականի 2003 թ. թիվ 4 հրատարակությունը կրում է «էկզոտիկ քրիստոնեական արվեստ» խորագիրը: Այստեղ տեղ գտած հոդվածներում հեղինակները քննում են Նիկեայի ու Կիպրոսի, նաև Հորդանանում՜ Պետրայի բյուգանդական հուշար­ձաններին, Եթովպիայի, Ալբանիայի քրիստոնեական ստեղծագործությունների հետ

տ տ տ տ տ տ տ = • = : = = - : = : . ? . ֊:

լուի հա_ նԻ ^ < ն^ ֊

П ^ ^ а м Л а д ш ) համալսարանի պրոֆեսոր Բենթե Կ ի զ ի չ ի հոդվածը:

1 ն Լ հ Տ ւ Ի գրչին է պատկանում նաև. Կիպրոսի ու Նիկեայի բյուգանդական հուշար- ,, ՞ լ հոոՍածո- Ուշագրավ Է նաև իտալական արվեստի ճանաչված

1 Т Г - — — “™ ը մասնագետ ների ուշադրությունն Է հրավիրում այնպիսի քիչ ուսումնասիրված նյութե-

րք վրա. ինչպիսիք են Ալբանիայում գտնվող դարձյալ բյուգանդական արվեստի ազդեցու- *ա մ բ ստեղծված խճանկարները: Ուպսալայի (Շվեդիա) համալսարանի Ч Л "*Ь ."Р ^ Ь - թովպիական արվեստի մասնագետ Եվա Բալիկա-վիտակովսկան ընթերցողներին է ներ­կայացնում «Եթովպիայի վանական արվեստը, աշխատանքը: ՈՈ1 Դք\է\ 1 г

Ամսագրում հրատարակված «Կիլիկիայի հայկական գրքարվեստը 1100-1200-ական թվականներին. Լ. Չուգասզյանի հոդվածը նվիրված է Կիլիկիայի հայկական ձեռագրերի

ուսումնասիրությանը:Կիլիկյան ձեռագրերն աչքի են ընկնում առանձնակի շքեղությամբ, գրերի նրբագեղ

ձևերով, ոսկու առատ օգտագործմամբ, գույների ներդաշնակ համադրությամբ: Հոդվա­ծում հեղինակն անդրադառնում է 12-13-րդ դարերում Կիլիկյան Հայաստանում գործող գրչատների, մասնավորապես' Դրազարկի, Սկևռայի, Հռոմկլայի, ինչպես նաև Հովհան­նես արքեպիսկոպոսի դպրոցների գործունեությանը, այդտեղ ստեղծված մատյանների նկարազարդումների ոճական ու պատկերագրական առանձնահատկություններին: Առա, ջին երեք գրչատները հանդիսանում են Կիլիկւան գրքարվեստի վաղագույն կենտրոնները, որոնք իրենց լայն գործունեությունն են ծավալել 12-րդ դարում: 13-րդ դարում կարևորվում

է Հեթում Ա արքայի եղբայր Հովհաննես արքեպիսկոպոսի դպրոցը:Հոդվածում հիշատակվում են 12-րդ դարի նկարիչներ Գրիգոր Մլիճեցին, Թեոդորոս

Քեսունցին, Կոստանդինը, 13-րդ դարի մանրանկարիչներ Կիրակոսը, Հովհաննեսը, Հո- վսւսափը: Աոանձին մեկ գլուխ նվիրված է 13-րդ դարի մեծատաղանդ հայ մանրանկարիչ,

գրիչ Թորոս Ռոսլինի ստեղծագործությանը:Հոդվածի վերջում զետեղված են օգտագործված գրականության ցանկը և հեղինակի

կողմից արված ծանոթագրությունները: Տեքստը ուղեկցում են քննվող մանրանկարներից

կատարված վերատպությունները:Արտասահմանյան գիտական պարբերականներում հայ արվեստին վերաբերող հե­

տազոտությունների լույսընծայումը չափազանց կարևոր դեր և նշանակություն կարող է ունենալ հայ արվեստի ուսումնասիրման և մասնավորապես օտարազգի գիտնականների ուշադրությունը դեպ հայ արվեստը հրավիրելու տեսանկյունից: Միջազգային գիտական շրջանակների ուշադրությունը գրավելու իմաստով, շատ կարևոր է , որ հայ արվեստի մա­սին այս հոդվածը ներկայացվում է «էկզոտիկ քրիստոնեական արվեստ» խորագրի ներքո, Նորվեգիայում քիչ հայտնի այլ ազգությունների և հեռու գտնվող երկրների անծանոթ մնացած հուշարձաններին նվիրված ուումնասիրությունների կողքին:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅ՜Ն ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂԻԿՈՍԻ ՁԵՌԱՄԲ ՕԾՎԵՑ ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ՈՍԿԵՎԱՆ

ԳՅՈՒՂԻ Ս. ԳԱՅԱՆԵ ԵԿԵՂԵՑԻՆ

Դեկտեմբերի 4-ին ձեոամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեզին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Գու- գարսւց թեմում օծվեց Տավուշի մարզի Ոսկեվան գյուղի Ս. Գայանե եկեղեցին: Վեհափառ

Հայրապետին ուղեկցում Լին Գագստաց թեմի առաջնորդ Տ. Սեպուհ եպս. Չուլշյանը, Նոր

Նախիջևանի ե Ռուսաստանի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Եգրաս եպս. Ներսիսյանը, Արմա­վիրի թեմի առաջնորդ Տ. Սիոն եպս. Ադամյանը և Մայր Աթոռի միաբաններ:

Տասնյակ տարիներ հնամենի այս եկեղեցին փակ էր հավատացյալների առջև և այն վե­րականգնվեց մոսկվւսբնակ գործարար Սրթար Բադբյսւնի ջանքերով:

Շնորհսւվորե|ով ներկաներին եկեղեցու օծման առիթով'Նորին Սրբությունը մասնավո­

րապես նշեց. «Բազում տարիներ այս եկեղեցին լռել էր, աղոթք և շարական չէր հնչում նրա

կամարների ներքո, հավատացյալն այստեղ երկրպագություն չէր առնում Ավագ Ս. Խորա­նից. իսկ Աստված, անհավատների մտածումով, թվում էր, թե դուրս է բերվել մեր կյսւեքից,

և մեր ժողովուրդր խարխափում էր անհավատության մեջ: Բայց այսօր, հուրախություն մեգ ամենքիս, բարին մուտք է գործում Ձեր կյանքից ներս, Աստված կրկին խոսելու է Ձեգ հետ

իր կենարար պատվիրաններով ա պատգամներով, որպեսզի Ձեր կյանքը դառնա օրհնյսդ ե աստվածահաճո, որպեսզի յարը դուրս մղվի Ձեր հոգիներից ա սրտերից և սերը, եղբայր­

սիրությունը, կամեցողությունը, ողորմածությունը վերստին Ձեր կյանքի ուղեկիցը |ինեն...

Մեր ազգի ւիրկության ճանապստհր 1700 տարիներ շարունակ եղե| և մնամ է Աստծո ճա­նապարհդ որ անցնում է եկեղեցու միջով»:

Վեհափառ Հայրապետն իր գնահատանքը հայտնեց նաև տեր և տիկին Արթուր և Գա ­

յանե Բադրյսւններին' պարզևսւտրե[ով նրանց Հայոց Եկեղեցու «Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ» բարձրագույն շքանշանով:

Եկեղեցու օծմանը ներկա էին Տավուշի մարզպետը, բազմաթիվ հավատացյալներ:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Գ ԻՏԱ Ժ -Ո Ղ Ռ Վ ' ՜Ն Վ Ի Ր Վ Ա Ծ ՜ՆԱՐԵԿԻ՜Ն

Ն Ս О Տ Տ Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Հայրապետական սրբատաո

կոնդակով 2003 թվականը հռչակված է Ս. Գրիգոր վարգապնտ խ ն կ ա ց ա «Մատյան ոդ- րեոօաթյան» Աղոթագրքի 1000-ամյակի տոնախմբման տարի: Նարեկին նվիրված միջո- а ստումների շրջանակներում ղեկտեմբերի 27-ին Մայր Աթոո Ս. էջմիածնամ. նախագահա- թւամր Ն Ս О Տ Տ Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Հայրապետի, տեղի ունեցավ գիտաժողով. որին մասնակցեցին Հայաստանի թեմակալ աոաջնորդներ. Մայր Աթոո Ս. էջմիածնի միա- ոաեներ Հ Հ Սահմանադրական դատարանի նախագահ Գագիկ Հարությունյանը. Հ Հ Մշա­կույթի ե երիտասարդության հարցերի նախարար տիկ. Թամարա Պոդոսյանը. Մաշտոցի անվան Մատենադարանի տնօրեն Սեն Արևշատյանը ե Հայաստանի Ակադեմիական ե համալսարանական հաստատությունները ներկայացնող տարբեր գիտնականներ:

Գիտաժոդովր բացվեց Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի օրհնության խոսքով: Վեհւսփաո

Հայրապետն օրհնության իր խոսքը հղելով ներկաներին'ասաց.« Ողջանում հևք սեզ այստեղ. Վեհարաևի այս հա ևդիսասբահում, Նարեկացու

հազաբամյւսկիև ևվիբվա ծ այս գխտաժողովիև: Մեևք ոտսւխ հևք. որ գխրւսկաև աշխարհի մեր հայորդիք այսԿսգաևքել հև Մայր Աթոոիս հրա վերին և եկել հհ իրենց մասնակցություևը բերե/ու այս գիտաժողովիև: Այս տարի Մ ա յր Աթոո Սուրբ Էջմիածևում Խոջակված էր Ս. էջմիածնի Մայր Տաճա րի կառուցման 1700-

սոկակի տարի:Հոբհլյանազարդ այս տարում մեր ժողովբղի զաւ/ակուևք տոնւսխմբևց/ւև 1000-

ամյսւկը Նարեկացու: Երկու կարևոր, աոսւնցքայիև իրադարձություններ, որոնք ոբ մեծ ղեբակւստաբություև հև ուևեցեւ մեր ժողովրդի կյանքում: Եվ ա յսօր մենք այղ հոբհլյաևևերի խ որհրդի առջև վհբստ իև մեր գոհաբսւևակաև սպոթքև հևք աո Աստված բարձրացնում և փառք տւս/իս եբկևա վոբ մեր Տիբոջը. ոբ այսպիսի ա րժեքներովշևոբհա զա բդել է ազգս հսւյոց. որպեսզի հհևվւսծ այղ արժեքներին և նրանցխոբհուրդևեբիև'շաբուևակի իր ընթացքը:

Մենք կարևորում հևք Նարեկացու հազարամյակի ա յս տ ոնա խ մբա մբ, որ կոչ­ված է բազմաշերտ ա րժևքևեբը Մատյաևի վեր հաևհլ. մատչև/ի դարձևե/ ա շխա ր֊ հին հւսմայև և նաև մեր ժողովրդիև: Կարևորում հևք, ոբ « Մսւտյաև ողբերգու­թյան» այդ Աղոթագրքի հետ յուբսւքսւևչյուբ հադորդությոէև ևեբգործում Է մեզ վրա. մեր հայացքը ուղղում Է դեպ մեր նեբաշարհը և ա ռա ջնորդում մեզ մաքբվև- լոկ ւսոաջևոբդում մեզ ս ր բա գ ո ր ծ վ ե ի և Աստծուև մոտհևւսլու:

Մեևբ վստահ հևք. ոբ նմւսն գիտաժողովևհրը նպաստում են ե հոգևորի սւրժե ֊ վորմա նբ մարղկային 1լյւսնքում'շեշտադրում կատարելով այդ իմա ստ ով նաև: Այս առիթով Մեևք Մհբ գևահատաևքև ու շևոբհսւկսզություևև հևք ցէսևկաևում հայտևեւ բոլոր այև անձանց ու բո/որ այն կազմակերպություններին որոնք 2003 այս տարում կազմակերպեցին, պանծացրեցիև ինչպես 1700-ամյակը Մ. Էջմիսւծևի Մայր Տաճարի կաոուցմաև, այևպես Լ/ Նարեկի 1000-ամյակը:

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ95

Մենք մեր գնահատաԱքն ենք բերում այս գիտսւժողովի կազմակերպի} ան­ձանց, մա սնա վորա պ ես Տ. Արշակ ւիսրդապետ Խաջատրյաեին և տիար Վստ դաև Դեբի1լյսւհին ն ի ր հեց գործակիցներին, և մաղթում գիտ ա ժողովիև բա րի րևբա ցբ հ բա րի արդյունք, որով պիտի զորսւեա մեր հավատքը, որով մենք պիտի հսպոր- դւսկցվևեք Նարեկացու Մատյանին և մեր հայացքը ուղղենք դեպի Նաբհկա աղո­թասաց վա րդա պ ետ ը ե երկինք'ւսո Աստված: Ու մստդ-Աստվա ծ այս հարաբերու- թյա նց համերաշխության մեջ գտ նենք կյանքի նպատակը, գտ նենք ուժը մեր կյանքի և լա վա տ եսությա մբ քա յլենք դեպի նոր օրերը հայոց գաւիթի:

Աստված թոդ օրհնի մեգ» :

Տ. Շտհե արքեպիսկոպոս Աճեմյաեր «Նարեկացին որպես վանական» զեկուցումում ներկայացրեց վանական այն միջավայրը, որում ձևավորվել են Նարեկացու հոգևոր ըմբըո- նումները ն աշխարհայացքը:

Տ. Ներսես արքեպիսկոպոս Պոզապալյանը «Նարեկացին հրաշագործ» գևկուցամամ ներկայացրեց ժողովրդական այն ավանդությունները, որոնցում պատմվում է Նարեկացու գործած տարբեր հրաշագործությունների մասին:

Հ Հ Պատմության ն մշակույթի հուշարձանների պահպանության գործակալության տնօ­րեն Գագիկ Գյուրջյանը ներկայացրեց Նարեկ անունով սրբավայրերը' նշելով, որ Նարեկի

հմայքն այնքան մեծ է եղևլ, որ այսպես են անվանվել հետագայում կառուցված մի շստք եկեղեցիներ:

Մաշտոցի անվան Մատենադարանի տնօրեն ակադեմիկոս Սեն Արևշատյանը «Գրի­գոր Նարեկացու իմաստասիրությունը» զեկուցումում անդրադարձավ Նարեկացու իմաս­

տասիրական. աստվածաբանական հայացքներին' դրանք զուգահեռի մեջ դիտելով անտիկ աշխարհից եկող և քրիստոնեության կոդմից նորովի իմաստավորված ուսմունքների և, ի

մասնավորի, նորպլատոնականության հետ:Տ. Արշակ վարդապետ Խաչատրյանի «Հա յ Եկեղեցու նվիրապետական համակարգի

արտացոլումը Նարեկում» զեկուցումում Մատյանի համապատասխան հատվածների վկա- յակոչմւսմբ ցույց տրվեց, թե այս ստեղծագործության մեջ ինչ բնորոշումներով են ներկա­

յա ցվա ծ եկեղեցական տարբեր աստիճանները:

Բանասիրության և իրավագիտության դոկտոր Й-ոմ Աամուելւանի «Նարեկի պատգամը

այսօրվա քրիսւրոնեական աշխարհին» զեկուցումը նվիրված էր արդի քրիստոնեական աշ­

խարհի համար Նարեկի ունեցած հոգևոր արդիականությանը:Պատմական գիտությունների դոկտոր Պարույր Մոտաղւանի «Նարեկի անդրանիկ գի-

ւրակսւն հրատարակությունը» զեկուցումը նվիրված էր այս արեդծազործության' Կ. Պոլսի

1774 թ. հրատարակության ւսրժեվորմանը, որպես բնագրային հին ն կարևոր տարընթերց­

վածներ պարուեակող տպագրություն:Տ. Ասոդիկ քահանա Կարապետյանի «Նարեկը որպես եկեղեցա-ծիսակաե մատյան»

զեկուցումը նւԱւրված էր Նարեկի այն հաւրվսւծներին, որոնք տեղ են զտել Հա յոց Եկեղեցու

ծիսական-արստոդական գրքերում և հատկապես «Խորհրդատետրում»:Բանասիրական գիտությունների դոկտոր Աե|իտսւ Դոլուխանյանի «Գրիգոր Նարեկացի

և Աիմեոն նոր աստվածաբան» զեկուցումում վեր հանվեցին Նարեկացու և բյուզանդական

96 ԺՔԷՋՄԻԱԾԻՆ

Հ հատակի „ „ ^ п р б ш и п ш ь а д <Փ * «ակա

- Տ Տ Տ Տ Տ - . - у

5 3 Տ Ո Տ . " .'< ■ ,» » • • » « • * * ™ г " " * * -> •"■ >ւումո Նարեկացու ստեղծագործություններում և հատկապես տաղերում.Բ ա ն ա ս ի ր ա կ ա ն գիտությունների դոկտոր « .ա ր ի կ Տեր-Դավթյանը «Նարհկացա վար­քը և ավանդազրույցները» զեկուցումում անդրադարձավ Նարեկացու վարքագրական կեր-

1 „ ի ձ Տ # Տ ի » ь ш р и .р ь ^ м ш ы . алпшичшцшь „.շա վա յ,™ ! յուղվի արտսւցպ-ված պարականոն ավետարանների մի շարք դրվագների հետ:

Տ 1արեգին աբեղա Հարությունյանը «Նարեկը ե X X ղարի գործնական աստվածաբա­

նությունը» զեկուցումում Մատյանը ղիտարկեց արդի աշխարհի հոգևոր հիմնախնդիրների

" Տ ա ն գիտությունների ղոկտոր Նազիկ հոսեջլանը «Սրրալույս Մյո,ոոնր

Նարեկի էջերում» զեկուցումում գուգահեո անցկացրեց Նարեկի՝ Մյուռոնին նվիրված գլխի

ե Մյուռոնի օրհնության կանոնի միջև:Պատմական գիտությունների ղոկտոր Ազատ Բոզոյանի «Հա յ կանոնագիտական մտքի

մի վառ ղրսեորամ» զեկուցումում ներկայացվեց Նարեկացու ժամանակաշրջանի եկեդևցա-

քաղաքական վեճերին վերաբերող Հակոբ Ծպատեցու թուղթը:Երևանի պետական համալսարանի իրավաբանության ֆակուլտետի ղասախոս Գևորգ

Հովսեփյանը «Նարեկի բնականփրւսվական հենքը» զեկուցման մեջ ստղի աշխարհի հոգեոր հիմնախնդիրների բավականին լայն համապատկերում դիտարկեց Նարեկացու

ստեղծագործությունը:Բանասիրական գիտությունների թեկնածու Հակոբ Քյոսեյանը «Հայրախոսական աստ­

վածաբանության արձագանքները Նարեկում» զեկուցումում անդրադարձավ Նարեկի և

հայրաբանական գրականության ավանդներին:Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Գայանե Պողոսյանի «Մարդակազմական

ըմբռնումները Նարեկում» զեկուցումում ցույց տրվեց, թե բանաստեղծական իր բազմա­բնույթ համեմատությունների և զուգահեռների շրջանակում Նարեկացին համապատաս­խան գրական վերաիմաստավորմամբ ինչպես է անդրադարձել մարդակազմական բնույթի

մի շարք հարցերի'դրանք խարսխելով ժամանակի բնագիտական ըմբռնումների վրա:Բանասիրական գիտությունների թեկնածու Վարդան Դևրիկյանը «Մեկնողական գրա­

կանության գեղարվեստական անդրադարձը Նարեկում» զեկուցումում անդրադարձավ այն

հարցին, թե ինչպես է Նարեկացին սոտբգրային տարբեր հատվածների մեկնությունները բանաստեղծական աղոթական համապատասխան ձևի մեջ ներկայացրել Մատյանում:

Ս. Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» Աղոթագրքի 1000-ամյսւկի առիթով Մայր Աթոռում լույս ընծայվեց նաև Վարդան Դևրիկյանի հեղինակած «Նարեկյան էջեր

Սուրբ էջմիածնի ձեռագրերից» գրքույկը:

2003 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 9 7

ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳ ՄԱՏՈՒՑԵՑ ԳԵՂԱՐ֊ՔՈՒ՛ՆԻ-ՔԻ Թ-ԵՄԻ ԱՌԱԶ՜ՆՈՐԴԱԿԱ՜Ն ՏԵՂԱՊԱՀ

Տ. ԴԵՐԵ՚ՆԻԿ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԴԱՎԹ-ՑԱ՜ՆԸ

Նոյեմբերի 30-ին. Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյա հոբելյանական արարողություննե­րի շրջանակում. Մայր Աթոռ Ս. էջմիածինն ընղունեց Գեղարքունիքի թեմի ուխտավորնե­րին առաջնորդությամբ թեմի առաջնորդական տեղապահ Տ. Դերենիկ վարդապետ Դավթ­յանի:

«Սիրելի ուխտավորներ Գեղամա աշխարհի, այսօր հավաքվել ենք այստեղ'մեկ անդամ նս խոնստհվե|ու Իջման Մուրբ Սեղանի առջն: ...Այսօր էլ մեր հույսն ու ապավենը մեր հա­վատքն է, այդ աներեր հավատքի տունր'հայոց սրբության սրբոց Մայր Աթոռ Ս. էջմիա­

ծինը: 17 դար շարունակ տարբեր վարձաթյունների միջով է անցել Ա. էջմիածինը, բայց կա­

րողացել է պահպանել իր ինքնությունը, հավատքը, ավանդությունները և, վերջապես, իր խոստովանությունը հանդեպ Հիսուս Քրիստոսի»,- նշեց Հայր Սուրբն իր քարողի մեջ:

Ս. Պատարագին մասնակցում էին Մայր Աթոռի միաբաններ: Ուխտավորների թվում

էին Գեղարքունիքի մարդպետը, մարզային իշխանությունների այլ ներկայացուցիչներ:

ՈՒԽՏԻ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳ ՄԱՏՈՒՑԵՑ ԿԱԼԿԱյԹ-ԱՑԻ ՀԱՅՈՑ ՀՈԳԵՎՈՐ ՀՈ ՎԻՎ

Տ. ՕՇԱԿԱ՜Ն ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԳՅՈՒԼԳՅՈՒԼՑԱ՜ՆԸ

Դեկտեմբերի 21-ին, Մայր Տաճարի օծման 1700-ամյւս հոբելյանական արարողաթյուն-

ների շրջանակում, Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիածին էին եկել մի խումբ հնղկահայեր առաջնորդու­թյամբ հոզնոր հովիվ Տ. Օշական վրդ. Գյուլզյուլյանի:

«Հոզեկան մեծ ուրախությամբ եկել ենք հեռավոր Հնդկաստանից, պատմական հնղկա-

հայոց այն մեծ գաղութից, որ նույնիսկ հպարտությամբ կարող ենք ասել, որ Ս. Նազստեթ

հայոց եկեղեցին ամենահին քրիստոնեական կառույցն է ամբողջ Կալկաթսւյի մեջ: Այսօր

այն նույնպես կանգուն է, որովհետև իր հայացքը միշտ ուղղե| է դեպի Ս. էջմիածինը, որով­հետև միշտ սնվել է Ս. էջմիսւծնով, իր կապը միշտ հաստատուն է պահել Ս. էջմիածնի

հետ»,- նշեց Հա յր Սուրբն Ուխտի Պատարագի իր քարոզում (տես էջ 30):

Ս. Պատարագին ներկա էին Մայր Աթոռի միաբաններ. Հնդկաստանում Հ Հ արտակարգ և լիազոր դեսպան Արմեն Բայբուրդյանը, ծխական խորհրդի ատենապետ Սոնիա Ջոնը և

հայ համւսյևքի անդամներ:

Սրբազան արարողությունից հետո ուխտավորներին ընդունեց Վեհափաո Հա յրա ­պետը:

ՈՒԽՏԻ Մ. ՊԱՏԱՐԱԳ ՄԱՏՈՒՑԵՑ ԱՐԳԵ՜ՆՏԻ՜ՆԱՅԻ ՀԱՅՈՑ ԹԵՄԻ ԱՌԱԶ՜ՆՈՐԴ Տ. ԳԻՍԱԿ ԱՐ՜ՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՄՈՒՐԱԴՅԱ՛ՆԸ

Դեկտեմբերի 28-ին, Մայր Աթոռ Ա. էջմիածնի հոբհԱանսւկան տարվա վերջին կիրակի օոո Ն Մ О Տ Տ Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի հանղիսապհտությամբ Ուխտի Ս. Պատարագ մատուցեց Արգենտինայի հայոց թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Գիսակ

արքեպիսկոպոս Մուրադյանը (տե'ս էջ 34):Հիշարժան հոբելյանի առիթով Վեհարանից հանդիսավոր թափորով դուրս բերվեց հա­

յոց հավատքի հայր Ս. Գրիգոր Լուսավորչի Աջը հավատավոր ժողովրդի երկրպագության ե օրհնության համար: Պատարագի ընթացքում բազում հավատացյալներ աոիթ ունեցան հպվելու հայոց մեծագույն սրբի մասունքն ամվավաղ Աջին, շնորհազարդվելու սրբազան մասունքից ճառազող զորությամբ ե իրենց աղոթքը երկինք բարձրացնելու՝ հայցելով Ա.

Գրիգորի բարեխոսությունը:«Այս հոբեԱանական տարում մեր բարեպաշտ զավակներն իրենց առաջնորդների ու­

ղեկցությամբ եկան Մ. էջմիածին՝ ծնրադրելու Մ. Մհղանի առջե, եկան իրենց շուրթերով հպվելու նվիրական քարերին 1700-ամյա այս տաճարի, իրենց հոգով հաղորդակցվելու Մ.

էջմիածնի խորհրդին, որ շաղախված է աղոթքով ու հավատքով, արյամբ, նահատակու­

թյամբ մեր զավակների:Փառք ու գոհություն ենք սա Աստված բարձրացնում, որ Տիրոջ օրհնությամբ միշտ հա­

մախումբ է ազգս հայոց Մ. էջմիածնի շուրջ և ապրում է էջմիածնի լուսեղեն հավատքով: Բերկրալի այս օրը մի նոր օրհնություն է երկնքից իջնում մեր կյանքից ներս, քանզի մեր մեջ

է Լուսավորչի Մ. Աջը, որին եկել ենք երկրպագություն մատուցելու, եկել ենք ծնրադրելու ե մեր ադոթքն սա Աստված բարձրացնելու, եկել ենք մեկ անգամ ևս մեր հավատարմությանն արտահայտելու Լուսավորչի Աջի նկատմամբ, որ զորացավ Տիրոջով, կնքեց հողը հայրենի,

հիմերը դրեց Մ. էջմիածնի, Մրբալույս Մյուռոնով կնքեց ոգին, սիրտը, ճակատը մեր ժողո- վըրդի գավակների: Լուսավորչի Ա. Աջից լայս տարանք մեր հոգիներից ներս, սեր հեղվեց մեր անձերից ներս, ամրացավ առ Տեր մեր հավատքը, և մենք հավատի, սիրո և լույսի այդ աստվածապագև շնորհներով անցանք դարերի ոլորապտույտ ճանապարհներով' մեր հոգու

մեջ կրելով խորհուրդը, պատկերը Մ. էջմիածնի' մեր ձեռքերի վրա, մեր սրտերի մեջ վերց­

րած Աջը Լուսավորչի: Դարերի ընթացքում բազում փորձություններ բաժին ընկան մևդ, սա­կայն զորությունների առջև ամեն ինչ ծունր դրեց, փշրվեցին դեպի մեզ արձակված նետերը, սրերը կոտրվեցին, ն բռնակալները ծունկի եկան Աջի զորության ա ոջն»,- նշեց Նորին

Սրբությունն իր խոսքում:Պատարագի ավարտին, հատուկ արարողության ընթացքին, Ամենայն Հա յոց Հայրա­

պետը Ս. Գրիգոր Լուսավորչի Աջով օրհնեց հավատացյալ խուռներամ ժողովրդին:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

2003 ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ ԺՌ99

ՀՈԳԵՀԱ՜ՆԳԻՍՏ ՄԱՅՐ ԱՕ-ՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾ՜եՈՒՄ

Դեկտեմբերի 7-իե Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնամ, հանդիսապետությամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գա­րեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի, մատուցվեց Ս. Պատարագ: Պատարագիչն էր Մայր Աթոռի Միջեկեղեցական հարաբերությունների բաժնի պատասխանատու Գերա­շնորհ Տ. Եզնիկ եպիսկոպոս Պետրոսյանը:

Հավարտ Մ. Պատարագի տեղի ունեցավ հոգեհաեգստյաե արարողություն' 1988 թ. երկրաշարժի գոհերի, ինչպես նան նորոգ հանգուցյւպներ Տ. Սահակ արքեպիսկոպոս Այ- վազյանի և Տ. Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Աշճյանի հոգիների հանգստության համար:

«Այսօր դեկտեմբերի 7-ն է... Մեր հայւսցբի աոջն վերապատկերվում են ահավոր տեսա­րանները ողբերգական այդ օրվա, ն մեր հոգին վերապրում է տրտմությունն ու ցավը: Սա­

կայն մեր այղ տխրությանը, մեր վշտին ավելանում է մի նոր ցավ: Անցած շաբաթ մեր Եկե­ղեցին երկու հավատարիմ և արժանավոր հոգևորականների կորցրեց'Մեծի Տանն Կիլիկիո

Կաթողիկոսության երկու միաբանների' Սահակ արքեպս. Այվագյանին ե Մեսրոպ սւրք- եպս. Աշճյանին:

Վերջին տարիներին մենք ավե|ի մոտիկից ճանաչելու հնարավորություն ենք ունեցել

Մեսրոպ Սրբազանին: Ն ա երջանկահիշատակ մեր նախորդի կողմից հրավիրվեց Մայր Ա- թ ոռիր օգտակարությունը ն ծառայությանը բերելու Ս. էջմիածնին: Արրագանն ընդամենը

մի քանի տարվա ընթացքում հասցրեց գրո արժանի բազում գործեր, աշխատանքներ իրա-

կանացնել ու իրագործել: Անհանգիստ էր իր բնավորությամբ, ստեդծագործե|ու իր տարեր­քի մեջ, փետրում էք միշտ նորը, որը պիտի ուրախացներ ժողովրդին, որը պիտի զորացներ

Հայրենիքն ու Եկեղեցին»,- նշեց Նորին Սրբությունն իր խոսքում:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Մ. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

ՄՈՒԳԱՆՈՒՄ ԱՇԽԱՏՈՂ ՕԴԱՉՈՒՆԵՐՆ ԻՐԵՆՑ ԵՐԱԽՏԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱ ՅՏՆԵՑԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌ

ՀԱՅՐԱՊԵՏԻՆ

Դեկտեմբերի 11-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսն ընդունեց Սաղանում աշխատող Հայաստանի քաղաքացիական ավիացիայի մի խումբ օդաչուների: Նրանք Մայր Աթոռ էին եկել իրենց երախտագիտությունը հայտնելու Վեհափառ Հայրա­պետին Մայր Եկեղեցու այն աջակցության համար, որ ցուցաբերվեց նոյեմբերի 17-ին Սա­ղանամ ավիավթարից զոհված իրենց գործընկերների հուղարկավորության կազմակերպ­ման գործում: Օդաչուներն իրենց մասնավոր երախտագիտությունը հայտնեցին Սուդանի հոգեոր հովիվ Տ. Մյուռոն քհն. Սարգսյանին. որն անձամբ Էր մեկնել դեպքի վայր ե ապա­հովել աճյունների տեղափոխումը Հայաստան: Տեղափոխման օրը հարթումի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում կատարվել Էր նաև հոգեհանգստյան արարողություն:

Վեհափառ Հայրապետն իր վշտակցությունը հայտնեց օդաչուներին' զոհված ընկերնե­

րի համար' հայցելով Սուրբ Հոգու շնորհով Տիրոջ մխիթարությունը զոհվածների հարա­

զատներին ու մտերիմներին:

ԱՂՔԱՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՂԹ՜ԱՀԱՐՄԱՆ С ՆՎԻՐՎԱԾ ԽՈՐՀՐԴԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆՈՒՄ

Նոյեմբերի 29-ին Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնամ տեղի ունեցավ մեկօրյա հավստ-խորհրր- դակցություն' «Եկեղեցու դերը աղքատության հաղթահարման գործընթացում» թնմայով: Հավաքի կազմակերպիչն էր Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի հայաստանյան

Կլոր սեղանը:Հավաքի մասնակիցներին հանուն Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկո­

սի ոդջունեց Մայր Աթոռի դիվանապետ Տ. Արշակ վրդ. Խաչատրյանը:

Հայաստանում աղքատության հաղթահարման խնդիրների ե այս հարցում Եկեղեցու ունեցած դերի մասին զեկուցումներով հանդես եկան Ե ՀԽ Հայաստանյան Կլոր սեղանի խորհրդի անդամ Տ. Փսաեն եպս. Ավետիքյսւնը, Կաթոլիկ օգնության ծառայության Կով-

կասի տարածաշրջանի ներկայացուցիչ Ռիչարղ Հոֆմանը, «Հայաստանյան էկումենիկ ե- կեղեցական ֆոնդ» ւիոխատվական հիմնադրամի տնօրեն-կաոավարիչ Տիգրան Հովհան­

նիսյանը, այս խնդիրներով զբաղվող պետական այրեր և հասարակական կազմակերպու­թյունների ներկայացուցիչներ:

2 0 0 3 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ ԺՌ 101

ՎԱՐԴԱՊԵՏԱԿԱՆ ԹԵԶԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ Ս. ԷԶՄԻԱԾՆՈՒՄ

Դեկտեմբերի 19-ին Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի Գեորգյան Հոգեոր ճևմարսւնում Տ. Շահե ստքեպս. Աճեմյանի նախագահությամբ տեղի ունեցաւ] Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնի երկու միաբան հայրերի վարդապետական թեզերի բանավոր պաշտպանության:

Մասնավոր վարդապետի աստիճանի արժանացան Տ. Արմաշ աբղ. Նալբանղյանը ն Տ. Եղիշե աբղ. Ավետիսյանը:

Հա յր Արմաշի ուսումնասիրության թեման էր'«Ակնարկ Ս. Գրիգոր Լուսավորեին ն Աթա- նասին վերաբերվող հայերեն Պատարագների աո այսօր եդած հետազոտությունների մա­

սին»: Հա յր Եղիշեի վարդապետական թեզն էր' «Աբասի որդի Գրիգոր վրղ. Սանահնեցու «Գիրք Պատճառացը»:

Դեկտեմբերի 23-ին Օշականի Ս. Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցում տեղի ունեցավ մասնա­վոր վարդապետական աստիճանների տվչության արարողություն'ձեռամբ Տ. Ներսես արք­

եպիսկոպոս Պոզապալյանի: Եկեղեցական արարողության ընթացքում նորընծա վարդա­պետներին տրվեցին օձագլուխ գավազաններ'իբրն վարդապետական աստիճանի ն իմաս­տության խորհրդանիշ:

Նույն օրը Ն .Ս .Օ .Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց վստդապետ-

ներին'Ներսես Սրբազանի ուղեկցությամբ: Իր օրհնությունը տալով նորընծաներին'Վեհա­փառ Հայրապետը նրանց շնորհեց լանջախաչեր:

ՄԱՅՐ ԱՌՈՌ Մ. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Տ. ԱՐՄԱՇ ՎԱՐՂ-ԱՊԵՏ ՆԱԼԲԱՆԴ-ՅԱ՜Ն

Ծնվել է 1973 թ. հունվարի 29-ին Սիրիայի Հալհպ քաղաքում:Նախնական կրթությանը ստացել է Հալեպի Ազգային Կիլիկյան վարժարանում:1987 թ. ընդունվել է Մայր Աթոո Ս. էջմիածնի Հոգնոր ճնմարան:1991 թ. սեպտեմբերի 15-ին' Խաչվերացի տոնին, ձեռսւմբ Գերշ. Տ. Ներսես արքեպս.

Պոզապալյանի, ձեռնադրվել է սարկավագ:1993 թ. ավարտել է Գնորգյան Հոգնոր ճեմարանը'պաշտպանելով «Գնորգ ե Սոտեն-

յանց Կաթողիկոսի (1911-1930) կյանքն ու գործունեությունը» թեմայով ավարտաճառը: 1993 թ. դեկտեմբերին, Գերմանիայի հայոց թեմի առաջնորդ Գերշ. Տ. Գարեգին արք­

եպս. Բեգչյանի հրավերով ն Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Վազգեն Ա Հայրապետի բարձր տնօրինությամբ, մեկնել է Գերմանիա'ուսման ե եկեղեցական ծառայության:

1995 թվականից հովվական ծառայությանը զուգընթաց սովորել է նախ Նյոտնբերգ- էրլսւեկեն համալսարանի ավետարանական աստվածաբանության ֆակուլտետում, ապա2000 թվականից'Տյուբինգենի համալսարանի աստվածաբանական ֆակուլտետում:

1998 թ. նոյեմբերին, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Ա Հայրապետի բարձր տնօրինությամբ ե ձե- ռամբ Գերմանիայի հայոց թեմի առաջնորդ Գերշ. Տ. Գարեգին արքեպս. Բեգչյանի, Քյոլն քաղաքում ձեռնադրվել է կուսակրոն քահանա'վերանվանվելով Տ. Արմաշ աբեղա:

1998 թ. ի վեր ծառայում է գերմանահայոց թեմում որպես հոգնոր հովիվ հարավային Գերմանիայի հայ համայնքների (Գյոփինգեն, Շտուտգարտ, Քեհլ, Նյոտ նբերգ ն Մյունխեն քաղաքներ):

Այժմ ծառայում է Գերմանիայի Գյոփինգեն քաղաքում՛ որպես հոգնոր հովիվ տեղի հայ­կական Մուրբ Խաչ եկեղեցու ն Գյոփինգեն, Շտուտգարտ, Քեհլ, Նյոտնբերգ ե Մյունխեն քաղաքների հայ համայնքների:

2003 թ. դեկտեմբերի 23-ին պաշտպանել է վարդապետական թեզ' «Աբասի որդի Գրի­գոր վրդ. Սանսւհնեցա «Գիրք պատճաոացը» թեմայով:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 0 3

Տ . Ե Ղ Ի Շ Ե Վ Ա Ր Դ -Ա Պ Ե Տ Ա Վ Ե Տ Ի Ս Ց Մ Ն

Ծնվել Լ 1977 թ. մարտի 16-ին Արմավիրի մարզի Մասալեո գյուղում:

1984-1994 թթ. սովորել է Արմավիրի մարզի Այգեկ գյուղի միջնակարգ դպրոցում:

1994-1999 թթ. սովորել 1; Մեսւնի Վազգենյան Հոգևոր Դպրանոցում:

1999-2000 թթ. սովորեւ Է Ս. Էջմիածնի Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում:ճեմարանն ավարտելուց հետո աշխատել Է նախ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի Գան­

ձատանը, ապ ա 'Քրիստոնեական դաստիարակության կենտրոնում:

2000-2003 թթ. ծառայել Է Գեղարդա վանքում որպես լուսարար:2001 թվականից սովորում Է Երեանի Պետական Համալսարանի Պատմության ֆակոէ|-

տետում:2001 թվականի դեկտեմբերի 25-ին, ձեռամբ Շիրակի թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ.

Սիքայեյ եպս. Աջապահյանի, ձեռնադրվել Է սարկավագ:2002 թ. հոկտեմբերի 31-ին պաշտպանել Է ավարտաճառ'«Հովհաննես Երզնկացի-Ծոր-

ծորեցի վարդապետ» թեմայով:2003 թվականի փետրվարի 27-ին' Ս. վարդանանց տոնին, ձեռամբ Արցախի թեմի ա-

ոաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Պարգև արքեպս. Մարտիրոսյանի, ձեոնադրվե[ Է կուսակրոն քա­

հանա:2003 թ. հունիսից ծառայության Է կոչվել Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի քահանայից

պատրաստության լսարանում որպես փոխտեսուչ:2003 թ. դեկտեմբերի 19-ին պաշտպանել Է վարդապետական թեգ' «Ակնարկ Ս. Գրիգոր

Լասավորչին և Աթանասին վերաբերվող հայերեն Պատարագների առ այսօր եղած հետա­

զոտությունների մասին» թեմայով:

Ս. ՍՏԵՓԱՆՆՈՍԻ ՏՈՆԻ՜Ն ՄԱՑՐ ԱԹ-ՈՌ Ս. ԷԶՄԻԱԾ՜ՆՈւ-Մ ՁԵՌՆԱԴՐՎԵՑԻՆ

17 ՆՈՐ ՍԱՐԿԱՎԱԳՆԵՐ

Դեկտեմբերի 25-ին Մայր Աթոռ Մ. էջմիսւծնում հանդիսավորապես նշվեց Ս. Ստհւիսւն- նոս նախավկայի ն առաջին նահատակի տոնը, որի առիթով սարկավագական աստիճան ստացան Գևորգյան Հոգեոր ճեմարանի ու Մևանի Վազգենյան Հոգեոր Դպրանոցի 17 սա­

ներ:Մուրբ Մտեւիաննոսն առաջին քրիստոնյան էր, որ նահատակվեց հանուն Քրիստոսի:

Ստեփաննոս նախավկայի հիշատակության օրը Հա յ Եկեղեցում համարվում է սարկավագ­

ների գան. և ավանդաբար այդ օրը կատարվում է սարկավագական ձեռնադրություն:Ս. Ստեփաննոսի տոնին Մ. էջմիածնի Մայր Տաճարում, Ա. Ստեփաննոսի Խորանի առ­

ջև. Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթոդիկոսի հանդիսապետությամբ մատուց­վեց Ս. Պատարագ: Պատարագիչն էր Արմավիրի թեմի առաջնորդ Տ. Սիոն եպիսկոպոս Ադամյանը, որը ձեռնադրությունից հետո իր քարոզի մեջ հորդորեց նորընծա սարկավագ­

ներին որպես կյանքի ուղենիշ ունենալ Ս. Ստեփաննոսի աներեր հավատը, ւսնսակարկ

նվիրումն ու զոհողության ոգին (տես էջ 32):Ս. Պատարագից հետո Վեհարանում նորընծա սարկավագներին իր օրհնությունը և

հայրական պատգամը տվեց Ամենայն Հայոց Հայրապետը:

Մանուկ սարկավագ ՄալխասյանԾնվել է 1978 թ. մարտի 10-ին Երևան քաղաքում:1985-1992 թթ սովորել է Վ. Չկալովի անվան ռուսական միջնակարգ դպրոցում, ապա

էջմիածնի № 12 հայկական միջնակարգ դպրոցում:

1992-1993 թթ ուսանել է Երուսաղեմի ժառանգավորաց վարժարանում:1994-1998 թթ. սովորել է Գյումրիի Հոգևոր Ընծայարանում:1998 թ. ընդունվել է Գևորզյան Հոգևոր ճեմարան:2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ.

Սիոն եպս. Ադամյանի ձեռնադրվել է սարկավագ:

Անդրանիկ սարկավագ ՀակոբյանԾնվել է 1978 թ. ապրիլի 22-ին Գյումրի քաղաքում:1984-1994 թթ. սովորել է տեղի № 30 միջնակարգ դպրոցում:

1995-1998 թթ. ուսանել է Գյումրիի Հոգևոր Ընծայարանում:1998 թ. ընդունվել Է Գեորգյան Հոգևոր ճեմարան:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս.՛ Ստեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեռամբ Տ. Սիոն եպս. Ադամյանի ձեռնադրվել է սպրկավագ:

ՍԱ

ՐԿ

ԱՎ

ԱԳ

ԱԿ

ԱՆ

Ձ

ԵՌ

ՆԱ

ԴՐ

ՈՒ

ԹՅ

ԱՆ

Ը

ՆԹ

ԱՑ

ՔՈ

ՒՄ

սյ

ՎԵ

ՀԱՓ

ԱՌ

ՀԱ

ՅՐ

ԱՊ

ԵՏԸ

Ձ

ԵՌ

ՆԱ

ԴՐ

ՈՂ

Ս

ՐԲ

ԱԶ

ԱՆ

ՀՈ

Ր,

ՃԵ

ՍԱ

ՐԱ

ՆԻ

ՏԵ

ՍՉԻ

Ե

Վ

ՍԱ

ՅՐ

ՏԱՃ

ԱՐ

Ի

ԼՈ

ՒՍ

ԱՐ

ԱՐ

ԱՊ

ԵՏԻ

ՀԵ

Տ՜

ՇՐ

ՋԱ

ՊԱ

ՏՎԱ

Ծ

ՆՈ

Ր Ձ

ԵՌ

ՆԱ

ԴՐ

ՎԱ

Ծ

ՍԱ

ՐԿ

ԱՎ

ԱԳ

ՆԵ

ՐՈ

Վ,

ՎԵ

ՀԱՐ

ԱՆ

Ի

ՇՔ

ԱՄ

ՈՒ

ՏՔԻ

Ա

ՌՏ

ԵՎ

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 0 5

Սրտսւկ սարկավագ ԳրիգորյսւնԾնվե| I. 1978 թ. մարտի 12-ի[ւ էջմիածնի շրջանի (Արմավիրի մարզ) Լուսառատ գյու­

ղում:

1985-1995 թթ. սովորել Լ տեղի միջնակարգ դպրոցում:1995-1998 р р . սովորել Լ Գյումրիի Հոգևոր Ընծայարանում:1998 р . ընդունվել Լ Գևորգյան Հոգևոր ճեմարան:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին Ս. Ստեփաննոս նախասարկավսւգի տոնին, ձեռամբ Տ. Սիոն եպս. Սդամյանի ձեռնադրվել է սարկավագ:

Էդիկ սարկավագ ՀակոբյանԾնվել Լ 1978 р. օգ ոստ ոս ի 7-ին էջմիածին քաղաքում:1985-1995 р р . սովորել է տեղի № 12 միջևակարգ դպրոցում:

1996-1998 թթ. սովորել Լ Գյումրիի Հոգևոր Ընծայարանում:1998 թ. ընդունվել է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարան:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին Ս. Ստեփաննոս նախսաարկավագի տոնին, ձեռամբ Տ. Սիոև եպս. Սդամյանի ձեռնադրվե| Լ՜ սարկավագ:

Սրտսւկ սարկավագ ՏերտերյւսնԾնվել 1. 1979 թ. էջմիածնի շրջանի (Արմավիրի մարգ) Աոատաշեև զ|ուդում:1985-1995 թթ. սովորև| Լ տեդի միջնակարգ դպրոցում:

1995-1996 թթ. սովորեյ է Գյումրիի Հոգևոր Ըևծայարանում:

1997-2003 թթ. սովորե| 1; Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում:

2003 թ. հուլիսից աշխատանքի է սւնցե[ Ս. էջմիածևի Գանձատանը:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս Նախսաարկավագի տոնին, ձեռամբ Տ. Սիոն եպս. Սդամյանի ձեռնադրվել Լ սարկավագ:

Հովհաննես սարկավագ ԱղաջւսեյանԾնվել է 1979 թ. նոյեմբերի 10-ին էջմիածնի շրջանի (Արմավիրի մարզ) Գրիբոյհդով

գյուղում:

1986-1997 թթ. սովորել է տեդի միջնակարգ դպրոցում:

1997-2002 թթ. սովորել է Սեանի Վագգենյան Հոգևոր Դպրաեոցում:

2002-2003 թթ. ուսումնառությունը շարունակել է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի Զ վ ա ­րանում:

2003 թ. նոյեմբերից որպես հոգևոր սպասավոր ծառայում է Հ Հ զինված աժերում:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախասարկավսւգի տոնին, ձեռամբ Տ. Սիոն եպս. Սդամյանի ձեռնադրվեւ 1: սարկավագ:

Հարություն սարկավագ Համրար&ումյանԾնվել Է 1979 թ. ապրիփ 16-ին Երևան քաղաքում:1986-1996 թթ. սովորել Է № 144 միջնակարգ դպրոցում:

1 0 6 Ժ ՌԷՋՄԻԱԾԻՆ

2 0 0 3

1996-1998 и » , սովորքլ է Գյտմրիի Հ » 41տո С И в д ш р т Ь ш !:

Սիոն եպս. Ադամյանի ձէանադրվել է սարկավագ.

Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ս ա ր կ ա վ ա գ Ա ս ա տ ր յա նԾնվել է 1979 թ. նոյեմբերի 9-ին էջմիածին քաղաքում:1986-1997 թթ. սովորել է տեղի № 5 ասսական միջնակարգ դպրոցում.1993-1995 թթ. դպրոցին գուգահեո սովորել է Էջմիածնի ռադիոտեխնիկական դսլրո-

9Ում1997-2002 թթ- սովորել Է Սևանի Վագգհնյան Հոգևոր Դպրանոցում:2002-2003 թթ. ուսումնաասթյանը շարունակել Է Գևորցյան Հոգևոր ճեմարանի Զ րա -

РШ 2003 р . նոյեմբերից որպես հոգևոր սպասավոր ծառայում Է Հ Հ զինված ուժերում:2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ.

Սիոն եպս. Ադամյանի ձեռնադրվել է սարկավագ:

Մ հ ե ր ս ա ր կ ա վ ա գ Ղ ս ւհ ր ա մ ա ն յա ն

Ծնվել Է 1979 թ. նոյեմբերի 18-ին ԼՂ Հ Մարտակերտ քաղաքում:1987-1992 թթ. սովորել Է տեղի № 1, ապա Երնանի № 110 դպրոցում:1994-1997 թթ. սովորել Է Մարտակերտի շրջանի Մոխրաթաղ գ)ուղի Գարիկ Պողոսյա-

նի անվան միջնակարգ դպրոցում:1997-2003 թթ. սովորել Է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանում:

Այժմ աշխատում Է ճեմարանում որպես վերակացու:2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեւիաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ.

Սիոն եպս. Ադամյանի ձեռնադրվել Է սարկավագ:

Գ ե ղ ա մ ս ա ր կ ա վ ա գ Ա վ ե տ ի ս յա ն

Ծնվել 1 1979 թ. դեկտեմբերի 7-ին Գավառ քաղաքում:1986-1996 թթ. սովորել Է տեղի միջնակարգ դպրոցում:

1998 թ. ընդունվել Է Գևորգյան Հոգևոր ճեմարան:2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ատեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ.

Սիոն եպս. Ադամյանի ձեռնադրվել Է սարկավագ:

Մ ո ւշ ե ղ ս ա ր կ ա վ ա գ Ս ա ր գ ս յա ն

Ծնվել Է 1980 թ. փետրվարի 4-ն Էջմիածնի շրջանի Արևաշատ գյուղում:

1987-1997 թթ. սովորել Է տեղի միջնակարգ դպրոցում:1997-2002 թթ. սովորել Է Մևանի Վագգենյան Հոգնոր Դպրանոցում, ապա ուսումը շա­

րունակել Գևորգյան Հոգևոր ճեմարանի Й լսարանում:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 0 7

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձնոամր Տ. Սիոն եպս. Ադամյանի ձեռնսւդրվեւ է սարկավագ:

Հովհաննես սարկավագ ԳրիգորյանԾնվե| Է 1980 թ. հուլիսի 8-ին Արտաշատի շրջանի (Արարատի մարգ) Գետագատ գյու-

դում:

1986-1997 թթ. սովորնլ Է տեդի միջնակարգ դսլրոցում:

1998-2003 թթ. սովորել Է Սնանի Վագգննյան Հոգնոր Դպրանոցում:

2003 թ. հոկտեմբերից որպես Զ [սարանի ուսանող ուսումը շարունակում Է Գեորգյան Հոգնոր ճեմարանում:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Սիոն եպս. Ադամյանի ձեռնադրվել Է սարկավագ:

Մամվնլ սարկավագ ՄկրտյյանԾնվել Է 1980 թ. օգոստոսի 10-ին ԼՂ Հ Ստեփանակերտ քաղաքում:

1988-1998 թթ. սովորել է տեղի Սախստովի անվան № 8 միջնակարգ ռուսական դպրո­ցում:

1998 թ. ընդունվեյ Է Գեորգյան Հոգևոր ճեմարան:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Սիոն եպս. Ադսւմյանի ձեռնադրվել Է սարկավագ:

Արմսւն սարկավագ ՍիմոնյանԾնվել 1:1980 թ. դեկտեմբերի 6-ին Էջմիածին քաղաքում:

1987-1996 թթ. սովորել Է տեղի Գրիգոր Նարեկացու անվան № 2 միջնակարգ դպրոցում:1996-1997 թթ. սովորել 1: Գյումրիի Հոգևոր Ընծայարանում:

1997-2003 թթ. սովորել 1; Գևորգյան Հոգնոր ճեմարանում:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Սիոն նպս. Ադամյանի ձեռնադրվել I. սարկավագ:

Գևորգ սարկավագ ԱլսւվերդյանԾնվել 1; 1981 թ. հունվարի 17-ին Գեղարքունիքի մարգի Վարսեր գյուղում:

1987-1998 թթ. սովորել Է տեղի Ռաֆիկ Պետրոսյանի անվան դպրոցում:1998 թ. ընդունվել 1: Գևորգյան Հոգնոր ճեմարան:

2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախասարկավագի տոնին, ձեոամբ Տ. Սիոն եպս. Ադամյանի ձեռնադրվել Է սարկավագ:

Էդգար սարկավագ ԾատուրյանԾնվել է 1981 թ հունիսի 20-ին Մասիս քաղաքում:1988-1998 թթ. սովորեյ է տեղի № 2 միջնակարգ դպրոցում:

1988-2003 թթ. սովորել 1: Սևանի Վագդենյան Հոգևոր Դպրանոցում:

2003 թ. որպես Զ լսարանի սաե ուսումը շարուԱսպուս с

նում:2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախսաարկավագի տոնին, ձեռամբ Տ.

Սիոն եպս. Սդամյանի ձեռնադրվել է սարկավագ.

Արսեն սարկավագ ՀայրւսպետյաեԾնվել է 1981 р. հուլիսի 7-ին Արարատ քաղաքում:1988-1998 рр . սովորել է Արարատ քաղաքի № 1 միջնակարգ դպրոցում, ապա տեղի

Թ-արգմանչաց վարժարանում:1988-^003 рр . սովորել է Սևանի Վագգենյան Հոգևոր Դպրաևոցում:2003 р. որպես Զ լսարանի սան ուսումը շարանակամ է ԳԽտգյան Հոգևոր ճեմարա­

նում:2003 թ. դեկտեմբերի 25-ին' Ս. Ստեփաննոս նախւսսարկավագի տոնին, ձեռամբ Տ.

Սիոն եպս. Սդամյանի ձեռնադրվել է սարկավագ:

Ս. ՍՏԵՓԱՆՆՈՍԻ ՏՈ՜ՆԻ՜Ն ՍԵՎԱՆԻ Ս. ԱՌԱ-ՔԵԼՈՑ ԵԿԵՂԵՑՈՒՄ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱՎ ԴՊՐԱԿԱՆ

ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Դեկտեմբերի 25-ին Սևանի Ս. Առաքե^ց եկեղեցում, երեկոյան ժամերգությունից հետո,

ձեռամբ Կոտայքի թեմի առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Առաքել եպիսկոպոս Քստամյաևի, դըպ- րական աստիճան ստացան Սևանի Վագգենյան Հոգևոր Դպրաեոցի 16 սաներ:

Հա յ Առաքելական եկեղեցու առաջին չորս աստիճանները' դռնապանություն, ընթեր­

ցողություն. երդմնեցուցչություն և ջահընկալություն, մեկ բառով կոչվում են դպրություն: Դպիրներն իրավունք ունեն եկեղեցական արարողությունների ժամանակ շապիկ հագնելու,

շարականներ և սաղմոսներ երգելու, հետևելու եկեղեցու կարգ ու կանոնին:Ձեռնադրող Սրբազան Հայրն իր քարոզում շնորհավորեց նորընծա դպիրներին'մաղթե­

լով. որ առավել պատասխանատվությամբ և նվիրումով կատարեն այն բոլոր պարտակա­

նություններն ու պարտավորությունները, որոնց կոչվեցին այսօր ձեռնադրության խորհըր-

դով:

2 0 0 3 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ Ժ*Ռ 1 0 9

Ամերիկայի ԱրեւԱլեաԱ թեմէն, ևևյա

ԸՆԴՈՒՆԵԼՈՒԹԻՒՆ Ի ՊԱՏԻՒ ԱՄԵՐԻԿԱՑԻ ՈՒՂՂԱՓԱՌ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ԱՌԱԶՆՈՐԴ

ԱՄԵՆԱՊԱՏԻՒ Տ. ՀԵՐՄԱՆ ՄԵՏՐՈՊՈԼԻՏԻ

Ամերիկայի Ոսլղափսա եւ Արեւե|եսւն Ոպղափստ Եկեղեցիներու հոգեւոր պետերր մասնակցեցան Առաջնորդարանին մ1;ջ հրաւիրուած հաւաքին, որ տեղի ունեցաւ Հինգշաբ­

թի, Դեկտեմբեր 10-ին եւ կազմակերպուած է ր ի պատիւ Ամերիկայի Ուղղափառ Եկեղեցւոյ առաջնորդ Ամեն. Տ. Հերման Մետրոպոլիտին:

Ներկայ էին Ամերիկայի Ուղղափառ, Յոյն, Ղպտի, Ասորի, Ռուս, Անտիոքի, Աւպսւնիոյ. Եթովպիական եւ Հա յ Ուղղափառ Եկեղեցիներու հոգեւոր պետեր եւ բարձրաստիճան 33 հոգեւորականներ:

Բացման խօսքր կատարեց թեմակալ առաջնորդ Գերշ. Տ. Խաժակ արքեպս. Պարսամ-

եան. «Գրեթէ ամիսը անգամ մը հանդիպում կ՛ունենանք եւ կամ հաղորդակցութեան մէջ կը

մտնենք իրարու հետ: Մենք բոլորս ալ Նոր Աշխարհ եկած ենք Արեւելքէն եւ սւմէն ջանք ի գործ դրած որպէսգի մեր կապերը անխախտ մնան մեր արմատներուն հետ'յստմարցնելով

մեր աւանդութխնները կեանքի նոր պայմաններուն: Մօտիկ կապեր պահե|ով միայն իրա­րու հետ կրնանք միանալ մեր հաւատքին մէջ»:

Մետրոպլիտ Հերման. որ ծնած եւ հասակ նետած է Փէնսիլվէնիոյ մէջ. մեծ փորձառու­թիւն ունի հովուական կեանքէն ներս, ան ղեկավարած է Ուղղափառ Ընծայարանը: Անոր

առաջին սւյցե|ութխնն էր Առաջնորդարանի համալիրը: Իր խօսքին մէջ Մետրոպոլիտը

ըսաւ. «Այսպիսի հանդիպումներու միջոցսո է որ մեր Եկեղեցին կը յառաջդիմէ: Այս երկըիե վյւայ մենք իրագործելիք բազմաթիւ գործեր ունինք: Այստեղ է որ ի յա յտ պիտի բերեեք մեր

սէրը Աստուծոյ եւ Անոր հաւատացեալներուն հանդէպ: Մեր պարտականութիւնն է գործել

միասնաբար Տիրոջ գաւակները առաջնորդելու համար դէպի երկնային թագաւորութխն:

Ամէն միջոց պէտք է օգտագործենք քրիստոնեական սիրով զօրացնելու մեր Եկեղեցին»:

Յոյն Ուղղափառ Եկեղեցւոյ առաջնորդ Տ. Տիմիթրիոս արքեպիսկոպոս ըսաւ որ միու-

թիւնը յաոաջդիմութեան նշան է, եւ սւմէն ինչ որ այս նպատակին կը ծառայէ' սուրբ է. իրա­

րու հետ աւելի մօտիկ կապեր հաստատելով մենք իրագործած կ ՚ըլլանք մեր Տիրոջ կամքը:

Ասորի Ուղղափառ Եկեղեցւոյ արքեպիսկոպոս Եփրեմ Քստիմ ըսաւ. «Իրարմէ սորվելիք

շատ բաներ ունինք այս Արեւմտեան աշխարհին մէջ: Միջոցները պէտք է ստեղծենք իրա­րու քով գալու եւ իրարմէ սորվելու»:

Հաւաքին ներկայ եկեղեցականները առիթ ունեցան իրարու հետ գաղավւարներ փոխա­նակելու եւ իրենց տեսակէտները պարզելու:

ԴԻՒԱՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻ

ւ ւ օ ժ Ր ь я г м и м , 2 0 0 3

Ա մերիկա յի Ա բեւմտ եա ս թ ե մ է ս Ս երս

ՏԷՐ ԵՒ ՏԻԿԻՆ ՃԷԳ Գ-ՄԼԱՑՃԵԱՆ ԿՐ ՊԱՐԳԵՒԱՏՐՈՒԵՆ «Ս. ԳՐԻԳՈՐ ԼՈՒՍԱՒՈՐԻՉ» Շ-ՔԱ՜ՆՇԱ՜ՆՈՎ

Աաու հոգեկան գոհունակութեամբ կը փափաքինք յայւրնել թեմիս հոգեւոր հովիւներուն. Ծխական Խորհուրդներուն, յարակից բպոր կազմակերպութիւներուն ե, մեր հւսմայե հա- .աաացեալ ժողովուրդին, թէ Առաջեորդարանի «Գսղայճեան» սրահի բարերար Տիար ճէգ Գաւսւյճեան աո ի գնահատութիւն Հայց, եկեղեցւոյ Արեւմտեան թեմին կատարած իր կես

միւիոն տո,արի բարերարութեան. Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Р . Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի կողմէ պարգեւատրուեցաւ «Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ»» բարձրագոյն ջրանշանով (տես «է ջ ­

միածին». Գ-Դ. էջ 16):Պարգեւատրման արարողութիւնը տեղի ունեցա. Կիրակի. Նոյեմբեր 16-ին. 'էէն Նայսի

Սուրբ Պետրոս Հայց- եկեղեցւոյ մէջ թեմակսղ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան արքեպիսկո­պոս Տէրտէրեանի մատուցած Սուրբ Պատարագի ընթացքին: Այդ օր Սուրբ Սւսրգիս Հայց,

եկեղեցւոյ Խսւչատոտեան դպրաց դաս-երգչախումԲի հիմնադրութեան 25-ամեակին աոթիւ

երգեցողութիւնը կատարեց երգչախումբը:Ամենայն Հայոց Վեհափառ Հայրապետին ղրկած կոնդակին ընթերցումը կատարեց ե-

կեղեցւոյ հոգետր հովիւ Արժ. Տ. Շնորհք քհնյ. Տէմիրճեան: Իսկ առաջնորդ Սրբսպան Հայրը «Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ» շքանշանով զարդարեց Տէր եւ Տիկին ճէգ եւ Մարօ Գալայճեւսն-

ներուն կուրծքը: Տիար ճէգ Գալայճեան «Գալայճեաե» սրահին բարերարութիւնը կատա­րեց ի յիշատակ իր սիրելի հանգուցեալ հօր'Նազարէթ Գալայճեանի, եւ առ ի յստգանր իր

սիրելի մօր' Տիկին Աիմա Գալայճեանի, որ երկար տարիներէ ի վեր Առաջնորդարանին կը

ծառայէ Տիկնանց Օժանդակ Մարմի միջոցաւ:Տէր եւ Տիկին ճէգ եւ Մարօ Գալայճեան անցնող տարիներու ընթացքին Արեւմտեան թե­

մի պայծառութեան համար կատարած են նաեւ այլ նոփրատուութխններ, որոնք միշտ ւպ

գնահատուած են:Շաբաթ, Նոյեմբեր 15-ին, առաջնորդ Սրբազան Հօր «Բարի Գալստեան» ճաշկերոյթի

ընթացքին, Տէր եւ Տիկին ճէգ Գալայճեան 25,000 տոլարի նոփրատուութիւն մը կատարե­

ցին Առաջնորդարանին:Թեմիս բարեխնամ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան արքեպիսկոպոս Տէրտէրեաե եւ Թեմա­

կան Խորհուրդը իրենց երախտագիտութիւնը կը յայտնեն բարերարներ Տէր եւ Տիկին ճէգ եւ

Մարօ Գալայճեաններին, որոնց նոփրատուութեան շնորհիւ այսօր ունինք հրապուրիչ

«Գալայճեան» սրահը, որ պատիւ կը բերէ հայ ժողովուրդին:Այս առթիւ կ ՚աղօթենք նաեւ հանգուցեալ Նագարէթ Գալայճեանի հոգիի խաղաղու­

թեան համար, որ նոյնպէս բարերար մըն էր եւ իր Տիկնոջ' Աիմայի հետ գեղեցիկ օրինակ

հանդիսացաւ իր զաւկին:Թող Աստուած բազմապատիկ օրհնութիւներով վարձատրէ «Գալայճեան» սրահի բա­

րերարներ Տէր եւ Տիկին ճէգ եւ Մարօ Գալայճեանները եւ իրենց ընտանիքը:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺՌ 111

ՇԱԲԱայկԱ՜Ն ԼՈՒՐԵՐ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԷՆ

Ա Յ ՑԵ Լ Ո Ւ Թ Ի Ւ Ն Ռ Ի Ն Ո Յ Ի Հ Ա Ց Գ Ա Ղ Ո Ւ Թ Ի Ն ԵՒ Ձ Ե Ռ Ն Ա Դ Ր Ո Ւ Թ Ի Ւ Ն

Նոյնմրեր 24-ին, 2003, Արեւմտեան թեմի բարեխնամ առաջնորդ Գեր?. Տ. Տովնսւն արք-

եպս. Տէրտէրեան հովուական պաշտօնական այցե|ութիւե տուաւ Ոինօ, Նեւատայի Ծախին եւ Յոյն Ուղղափառ քոյր եկեդեցւոյ մէջ սարկաւագ ձեռեադրեց Հերոս եդիայեանին:

Սրբազան Հօր որպէս առընթերականեեր կ՛ընկերանային Հոգ?. Տ. Ասպետ վրդ. Պսղ- եան Առաջնորդարանէն ե. Արժ. Տ. Եդիա քհեյ. Հայրապետեան, ի պաշտօնէ Հոգեւոր Հովի. Սաքրսւմէնթօյի Ս. Յակոբ Հա յց, եկեղեցւոյ:

Թ Ո ՒՄ Ա Ն Ա Ր Ի Զ Ո Ն Ա

Նոյեմբեր 25-ին, 2003, առաջնորդ Սրբազան Հայրը իր առաջին այցեյութիւնը տուաւ

Թուսան, Արիզոնայի հայութեան, որոնք մեծ խանդավառութեամբ դիմաւորեցին եւ ոդջունե- ցին անոր ներկայութիւնը, որպէս հոգեւոր նորընտիր առաջնորդը Արեւմտեան թեմին:

Սրբազան Հօր աղօթքով սկսաւ ժողովը, որուն ընթացրին քննստկուեցան այժմէական

հարցեր, ինյպէս Հա յ Կազմակերպութիւները, համայնքի կարիքները եւ երիտասարդու­թիւնը:

Ապա կազմուեցաւ շրջանի հայութեան առաջին Ծխական Խորհուրդը:

Մտերմիկ հխրասիրութենէ մը ետք, Սրբազան Հօր օրհնութիւնը ստանատվ գոհունակ հրաժեշտ առին ներկաները:

Գ Ե Ր Ա Շ Ն Ո Ր Հ Տ . Վ Ա Զ Գ Է Ն Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Մ Ի Ր Զ Ա Խ Ա Ն Ե Ա Ն Ի Հ Ե Տ

Նոյեմբերի 26-ին, 2003 կէսօրին, բարեխնամ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան ստքեպս. Տէր­

տէրեան, Առաջնորդարան եւ Լոս Անճելըս շրջանը ծառայող հոգեւորականներ, Կ[էնտէյփ

Հա յ Երիտասարդաց Առաքելութիւն Կեդրոնին մէջ, ճաշի սեղանի շուրջ հանդիպեցան հխ-

րաբար քաղաքս այցելող Վիրահայոց թեմի առաջնորդ Գերշ. Տ. վսւզգէն եպս. Միրզա-

խանեանի հետ: Ներկայ էին նաեւ Գերշ. Տ. Վաչէ արքեպս. Յովսէփեան եւ Գերշ. Տ. Արսէե արքեպս. Պէրպէրեան:

Առաջնորդ Սրբազան Հայրը ներկայացուց հիւր Եսփսկոպոսր, որ իր հերթին նկարա­գրեց վրաստանի թեմը, հայութխնը եւ եկեդեցիներա ներկայ վիճակը:

Առաջնորդ Տ. Յովնան Սրբազան զօրակցութեաե պատրաստակամութիւնը արտայայ­

տեց եւ ւսպա հոգեւորականները հրաւիրեց յառաջիկսւյ օրերուն նոփրահսսաքի ձեռնարկին իրենց ներդրումը բերելու:

խանութեան օրը». Նոյեմբերի 27-ին. 2003. առաւօտեան ժամը 8-ին. առաջնորդՅ ո վ ն ա ն արքեպս. Տ է ր տ է ր ե ա ն եւ Հ ո գ շ . Տ. Ասպետ վրդ. Պւպնան մասնակցեցան

4 _ ___п_ь.»-.тапГ|Ь Ո111Ո1111111 սւոոաօհԼւ. ււոո

Նոյեմբեր 28-ին, 2003. Գերշ. Տ. Յովնան Սրբազան Հա յրը յատուկ այցելութի.ն տուաւ

ԿւԷնտՒյլի Պրէնտ փողոցը զտնոաղ Սէնթ Մէրի «Տարէցներու Մանկապարտեզ» Խնամա- կաւ Կեդրոնը, որուն տնօրէնն է Տորթ. Ալպէրթ Գարամանակեան: Սրբազան Հա յրը հանդի- պեցաւ տարէցներուն հետ, աղօթեց, սրտի խօսքը ուղղեց, բարեմադթութիւնեեր տուաւ եւ սւ-

նոնց այցելու հոզեար հովիւ նշանակեց իրեն ընկերակցող Արժ. Տ. Յովսէփ քհնյ. Յակոբ-

“А С У О ” Հ Ա Յ Ց . Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ւ Ո Յ Ե Ր Ի ՏԱ Մ Ա Ր Դ Ա Ց Մ Ի Ո Ւ Թ Ե Ա Ն Պ Ա ՏԳ Ա Մ Ա Ւ Ո Ր Ա Կ Ա Ն Ժ Ո Ղ Ո Վ Ը

Առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան արքեպս. Տէրտէրեան Նոյեմբեր 28-29, 2003, նախագահեց Հայց. Եկեղեցւոյ Երիտասարդաց Միութեան երկօրեայ ժողովին, Լոս Անճելըսի Ս. Յակոբ

Հայց. Առաք, եկեղեցին: Ներկայ էին նաեւ Արժ. Տ. Վազգէն քհնյ. Մովսէսեան'Երիտասար­դաց Վարիչ Տնօրէն, Արժ. Տ. Մուշեղ աւագ քհնյ. Թսւշճեան'հոգեւոր հովիւ Քոսթա Մեսայի Ս. Աստուածածին Հայց, եկեղեցւոյ, Արժ. Տ. Տաթեւ աւագ քհնյ. Թաթուլեան' հոգեւոր հովիւ

Սան Տիէկոյի Ս. Յովհաննու Կարապետ Հայց, եկեղեցւոյ, Արժ. Տ. Մանուկ աւագ քհնյ. Մարգարեան'հոգեւոր հովիւ Հոփվուտի Ա. Յովհաննու Կարապետ Հա յց. Եկեդեցւոյ, Արժ.

Տ. Եղիա քհնյ. Հայրապետեան' հոգեւոր հովիւ Սագրամէնթոյի Ս. Յակոբ Հա յց, եկեղեցւոյ,

Արժ. Տ. Շնորհք աւագ քհնյ. Տեմիրճեան'հոգեւոր հովիւ Վէն Նայսի Ս. Պեզւրոս Հայց, եկե- ղեցւոյ, Արժ. Տ. Յովսէփ քհնյ. Յակոբեան' առաջնորդի օգնական եւ հոգեւոր հովիւ Քրէսէն-

թա Հովիտի Հայց, եկեղեցւոյ, եւ Արժ. Տ. Արշակ աւագ քհնյ. Խայատուրեան' հիւրընկալ հո­

գեւորական:Աղօթքով սկսած այս ժողովի ընթացքին քննարկուեցան Միութեան անցեափ իրագոր­

ծումները, ներկայի վիճակը եւ ապագայի նոր հեռանկարները: Որոշուեցսս թեմի բոլոր Ծա­

խերուն մէջ վերակազմել Հայց. Եկեղեցւոյ Երիտասարդաց Միութխնր, որ հին տարազով, սակայն նոր աոաքելութեամբ АСУО-ն պիտի շարունակէ ըլլալ Արեւմտեան թեմի երիտա­սարդութեան հիմնական կառոյցը:

եանը:

2 0 0 3 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 1 3

Պ Ը Ր Պ Է ՜Լ Ք հ ա մ ա յ ն ք ի ծ ո ւ խ ի ն ա ռ ա ջ ի ն ՍՈ ՒՐԲ Պ Ա Տ Ա Ր Ա Գ Ը

Նոյեմբեր ՅՕ-ին, 2003, բարեխնամ առաջնորդ Գերշ. Տ. Յովնան սւրքեպս. Տէրտէրեան իր անդրանիկ Սուրբ Պատարագը մատոյց եւ յաւուր պատշաճի քարոզեց Պրրպէնքի Հա ­մայնքի նորակազմ Ծուխի աոաջին Սուրբ Պատարագի խորհրդակատարութեան:

Սուրբ Խորանին կը սպասարկեին Ծուխի հոգեւոր մատակարար Արժ. Տ. Գաւիթ քհնյ. Զէլվէեսւն, Բրշ. սարկաւագներ Վսւհան Մանուկեան եւ Մայիս Շահպագեան:

Պատարագին կը մասնակցէր նաեւ Հոգշ. Տ. Ասպետ վրդ. Պսւլեան:

Արարողութեան աւարտին Սրբազան Հայրը երկու հոգեւորականներու հետ միասին «Ա- ոաքե|ոյ Աղաւնոյ» շարականի երգեցողութենէն ետք Ս. Մխոոնով օծեց 8 սրբապատկեր­ներ, Խաչուառ մը. Սուրբ Խորանի Խաչը եւ Վէմ քարը: Ապա «Պահպանիչ»-ով մր օրհնեց եւ հաստատեց Աոաջին Ծխական Խորհուրդի անդամները:

Իր խօսքին մէջ Սրբազան Հայրր շնորհակալութիւն յայտնեց սրբապատկերներու եւ ստարողութհանց համար բոլոր սպասներու նուիրատուները, գնահատեց անոնց. Ծխական

Խորհուրդի եւ հաւատացեալներուն եկեղեցաշէն նոփրեւպ ծառայութիւնը:

Պատարագէն ետք սուրճի.հխրասիրութեսւն մր շուրջ հաւատացնողները Սրբազան Հօր աջր համբուրեցին, օրհնութիւնը ստացան եւ հոգեպէս լեցուած հրաժեշտ առին:

Ս Ո ՒՐԲ Պ Ա Տ Ա Ր Ա Գ ԼԱ Վ Ը Ր Ն Ի Հ Ա Յ Ց . Ա Ռ Ա Ք . Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ի Ն

Նոյն օրր. Նոյեմբեր 30-իե, կէսօրէ ետք. առաջնորդ Սրբազան Հա յրը քարոզեց Լա

Վրրնի շրջանի Հա յոց Եկեղեցին: Պատարագիչն էր հոգեւոր հովիւ Արժ. Տ. Միքայէլ քհնյ.

Կիտեղեան եւ Ս. Խորանին սպասարկող Բրշ. Մայիս սրկ. Շահպագեաե: Եկեղեցին լման

լեցուն էր շրջանի հայ հաւատացեալներով: Տօնական մթնոլորտի մը մէջ կատարուեցաւ Ս. Պատարագի արարողութիւն-երգեցոդութխնը, որմէ ետք եկեղեցւոյ Ծխական Խորհուրդը եւ

հոգեւոր հովիւը յատուկ ընդունեւութեամբ պատուեցին առաջնորդ Սրբազան Հայրր եկե- ղեցւոյ սրահին մէջ, ոտ երիտասարդաց խումբ մը գեղարուեստական գեղեցիկ յայտագիրով

մը հանդէս եկան եւ խանդավառեցին ներկաները:

Սրբազան Հա յրը իր գոհունակութխնը յայտնեց բոլորին, գնահատեց յւսյտազրի կազ­

մակերպիչները, մասնակցողները եւ եկեղեցւոյ սպասաւորներն ու հոգեւոր հովիւ Տ. Միքւս- յէլ քհնյ. Կիւրեղեանր:

ԴԻՒԱՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՐԱՆԻ

Զ Ն Գ Ո Ի Ն ե Լ Ք Ի Թ Ց Ո Ի Ն Ն ծ Ր

Մ Ա Յ Ր Ա ք Ւ Ո Ռ Օ Ւ Մ

ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏՆ ՐՆԴՈՒՆԵՑ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻ՜Ն ԲԱՆԿԻ

ԳՈՐԾԱԴԻՐ ՏՆՕՐԵՆՆԵՐԻ ԽՈՐՀՐԴԻ ԱՆԴԱՄՆԵՐԻՆ

Դեկտեմբերի 10-իե Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսն ընդունեց Հա ­

յաստանում գտնվող Համաշխարհային բանկի գործադիր տնօրենների խորհրդի անդամնե­րին, որ ներկայացնում են Հոլանդիան, Սսւուղյան Արաբիան, Արգենտինան, Կանադան. Շվեյցարիան, Ֆինլանդիան և Պակիստանը:

Նորին Սրբությունը, ողջունելով նրանց այցը Մայր Աթոռ, բարձր գնահատեց Համաշ­

խարհային բանկի ծառայությանը հասարակական, սոցիալական ոլորտներում՛ մասնավո­րապես ընդգծելով ժողովրդի կյանքի բարելավման, երկրների տնտեսական զարգացման,

աղքատության հաղթահարման ու խաղաղության հաստատման համար գործադրվող ջանքերը: Վեհափառ Հայրապետն իր գոհունակությունը հայտնեց նաև ՀԲ կողմից Հայաս­տանում իրականացվող ծրագրերի համար:

Հանդիպման ընթացքում զրուցակիցներն անդրադարձան Եկեդեցի-պետաթյուն հարա­բերություններին, խոսվեց աղքատության նվազեցման նպատակով Եկեղեցու կողմից իրա­կանացվող ծրագրերի մասին:

2 0 0 3 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 1 5

ՀԱ՜ՆԳԻՍՏ Տ. ՄԵՍՐՈՊ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԱՇՃՑԱ՜ՆԻ

Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիսւծ-

նից խոր ցավով տեղեկացնում ենք, որ դեկտեմբերի 2-ին, երե­

կոյան ժամը 8-ին, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում սւնա-

կրնկալ, սրտի կաթվածից վախ­ճանվել է Գերաշնորհ Տ. Մես-

րոպ արքեպիսկոպոս Աշճյաեը:

Հանգուցյալ Սրբագանը, լի­նելով Մեծի Տանն Կիլիկիո Կա­թողիկոսության միաբան, վեր­

ջին տարիներին բնակություն էր հաստատել Մայր Աթոռ Սուրբ

էջմիածնում ե իր ծառայությունն էր բերում Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսությանը ե Հա յրե­

նիքին:

Մայր Աթոռում մշտապես բարձր է գնահատվել Սրբազան Հոր հոգևոր, մշակութային,

հասարակական գործունեությունը, Հայաստանում քրիստոնեությանը որպես պետական կրոն հռչակման 1700-սւմյակի տոնակատարությունների կազմակերպման գործում նրա մե­

ծագույն ավանդը, ինչպես նաև հայագիտական ն գրական բազմավաստակ ծաոսւյու- թյունը:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսը, Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի

միաբանությունը, պաշտոնեությանը ն հավատւսցելոց դասը խորապես սգամ է Սրբազան

Հոր անժամանակ մահը և աղոթում հանգուցյալի հոգու հանգստության համար:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գստեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը, հանուն Ամենայն Հա յոց Հայրա­պետության հոգևոր դասի և պաշտոնեության, ցավակցություններ է հայտնել Ն.Ս.Օ.Տ.Տ.

Արւսմ Ա Մեծի Տանն Կիլիկիո Կսւթոդիկոսին:Մրբւսգան Հոր հուղարկավորությունը, համաձայն իր կամքի, կատարվելու է Անթիլիա­

սում:Դեկտեմբերի 7-ին Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում, հսւվարտ Ս. Պատարագի, կկատարվի

հոգեհանգստյան արարողություն'Սրբազան Հոր հոգա հանգստության համար:

«Ցիշատակն արղարոյն օրհնաթեամբ եղիցի»:

Մէպապ. արտեպօ. Ц Д О г (ա վա <|*4> ա ! » . ! » * Հիայո) « № է 1941 Ь л .Ц ш р,, 3-

№ Տ ա կ ա » к и ш и ш ь » Щ ВД Ы է я ш » ч Ф и V * “ 44“ յ№ Ф Ч * Ч Ш * Ш *1957-1961 РР- սովորել Է Անթիւիասի Դպրեվանքում:1961 թ. ձեռնա դրվել Է կուսակրոն քահանա:1962-1963 р р . Շվեյցարիայում, ապա ԱՍՆ-ամ հետևել Է առանձին դասընթացների:

1963 թ. ստացել է վարդապետական աստիճան:1964-1970 թթ. Անթիւիասում ու Հալհպամ կատարել Է ուսուցչական և դասախոսական

աշխատանքներ, եղել «Հսւսկ»-ի խմբագիր:1970 թ մեկնել Է Ш ГЬ և Նյու Ջերսիի Բրինստոնի աստվածաբանական համւպսստտ-

նում ուսանել աստվածաբանություն, եկեղեցական պատմաթյան. ծիսագիտության, ստա­ցել մագիստրոսի աստիճան'Ներսես Լամբրոնացու «Հռոմկլայի ճաո»-ի մասին գրած ու­

սումնասիրության և թարգմանության համար, ստացել նաե մագիստրոսի երկրորդ աստի­

ճան:1973-1977 թթ. Իրանում (Սպահան. Նոր Ջուղա) վարել Է առաջնորդի պաշտոն:

1977 թ. ընտրվել Է Մեծի Տանն Կխիկիո Կաթողիկոսության Հյուսիսային Ամերիկայի

Արևելյան շրջանի և Կանադայի թեմի առաջնորդ:1976 թ. ստացել է ծայրագույն վարդապետական աստիճան:1977 թ. ձեռնադրվել Է եպիսկոպոս ձեռամբ Մեծի Տանն Կիլիկիո Գարեգիե Բ Աթոռա­

կից Կաթողիկոսի:1983 թ. արժանացել է արքության պսւտվի:1993 թ. Երևանում հիմնել Է «Ներսես Մ եծ» բարեգործական հիմնադրամը:1996-2000 թթ. Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնում վարել է Հայաստանում քրիստոնեությանը

պետական կրոն հռչակման 1700-ամյակի գրասենյակի վարիչ-տնօրենի պաշտոնը:

2001 թ. Երևանում հիմնել է «Մուղնի» հրատարակչությունը:Տ. Մեսրոպ արքեպս. Աշճյանը բազմաթիվ գրքերի հեղինակ է: Նրւսն շնորհվել է Հ Հ

ԳԱՍ պատվավոր դոկտորի կոչում:

2 0 0 3 ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 1 7

ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԲԵՄ. ԼՈՒՐԵՐ

Դեկտևմբևրի 7-ին, կիրսւկի. - Գ. կիր. Յիսնակաց:Այսօր Մայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Եզնիկ

եպիսկոպոս Պետրոսյսւնր: «Հա յր մեր»-ից աո աջ պատարագիչ Սրբազան Հայրը հավուր պատշաճի բարոգ խոսեց (տես էջ 2 2 ):

Հաւ|արտ Ս. Պատարագի, հանդիսապետությամբ Վեհափաո Հայրապետի, կատարվեց Հոգեհանգստյան պաշտոն' 1988 թ. Սեծ երկրաշարժի անմեղ գոհերի, ինչպես նան նորոգ հանգուցյալներ Տ. Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Աշճյանի և Մեծի Տանն Կիկիկիո կաթողիկո­

սության միաբան Տ. Սահակ արքեպիսկոպոս Այվագյանի հոգիների հանգստության հա­մար:

Դեկտեմբերի 9-ին, Արևքշայղցի. . Պահք: Յղութիւն Ս. Աստուսւծածնի յԱննա-յէ :

Այսօր Մայր Տաճարում. Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Իգնսւ- տիոս աբեղա Մալխասյանր: «Հա յր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Հա յր Սուրբը «Այսօր գա-

ոինքն օրինականքն Ցովակիմ և Աննա' ետուն գմեգ գգեղմե ընդունիչ զցօղն երկնային» (Շարակնոց) բնաբանով քարոզ խոսեց (տեն էջ 25):

Դեկտեմբերի 14-ին, կիրակի. - Դ. կիր. Յիսնակսպ:Այսօր Սայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Ներսես

արքեպիսկոպոս Պոզապւպյսւեր: «Հա յր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Սրբազան Հայրր

«Յա ղթող եւ սուրբ հայրապետ, նման մեծին Սովսէսի» (Շարակնոց) բնաբանով քարոզ խոսեց (տես էջ 28):

Հավարտ Սուրբ ե Անմահ Պատարագի, հանդիսապետությամբ Վեհափառ Հայրապե­տի, կատարվեց Հոգեհանգստյան պաշտոն:

Դեկտևմբևրի 21-ին, կիրակի. - Ե կիր. Յիսնակաց:Այսօր Սայր Տաճարում, Ավագ Ս. Սեղանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ. Օշական

վարդապետ Գյուլգյուլյանը: «Հա յր մեր»-ից առաջ պատարագիչ Հա յր Սուրբը «Ո՞ւր էք

որդիք իմ սրբածին: Եկայք առ մայրս ձեր նախկին» (Ստեփանոս Օրրելյան, Ողբ ի դիմաց

Ս. Կաթողիկէին) բնաբանով քարոզ խոսեց (տեն էջ 30):

Դեկւրեմբևրի 25-ին, հինգշա բթի. - Ծրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային եւ աէոսջին մա րտ իրոսին:

Այսօր Ս ա յր Տաճարում, Ս. Ստեփաննոսի Խորանի վրա, Ս. Պատարագ մատուցեց Տ.

Սիոե եպիսկոպոս Ադամյանը: Հընթացս Սրբազան խորհրդի տեղի ունեցավ սարկավագա­

կան ձեռնադրություն, որից հետո պատարագիչ Սրբազան Հա յրը «Զի ոչ եթէ որ զսւնձն իտ

118 ԺՌ ԷՋՄԻԱԾԻՆ

է ը ^ ա , . ш я Դ»Ը Տէրս ընծւսյեցուցանէ» (Р Կորէդ, ժ Ш р б ш р ш М

քարոզ խոսեց (տես Էջ 32):Ս. Պատարագին ներկա Էր վեհափառ Հայրապետը:

Դեկտեմբերի 28-իԱ, կիէ"“ ԿԻ--Զ- ԿԻՐ- Յիսհակաց:ԱաօրՍ՜այր Տաճարում, Ավագ Մ Աեղանի վրա. Ա. Պատարագ մատուցեց Տ. Գիսակ

արյՀդիսկոպա, Մուրադյանը: .Հ ա յր ® ր .փ ց աոաջ պ աՓ արա,|>Տ Ս րրա դս* Հայրը հա-վ ո ւ ր պ ա տ շա ճի ք ա ր ո զ խոսեց (տես Էջ 34):

Հավարտ Սուրբ ե Անմահ Պատարագի, հանգիսապետությամբ V^եհшփшո Հայրապե­տի. կատարվեց օրհնության կարգ մեր հավատո հայր Ս. Գրիգոր Լուսավորչի Աջով:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 1 9

Ց Ա ՜ Ն Կ«ԷՋՄԻԱԾԻ՜Ն» ԱՄՍԱԳՐՈՒՄ 2003 ԹՎԱԿԱՆԻ

Ը՜ՆԹ-ԱՑ-ՔՈՒՄ ՏՊԱԳՐՎԱԾ ՜ՆՑՈՒԹ-ԵՐԻ

Ա. Պ Ա Շ ՏՈ ՜Ն ԱԿԱ՛Ն-Ք

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ սրբա տ ա ռ կոնդակր Սուրբ էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա ր ի օծմա ն 1700-ա մյա կի ա ռիթով, Բ 3:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կր ակադեմիկոս

Վ ա ր ա գ դ ա տ Հա րությունյա նին «Ս . Սսւհակ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ար­գ և ա տ ր ե ի մա սին, Բ 8:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Գերա շնորհ Տ. Վ սւչե ա րքեպ իսկոպ ոս Հովսեփ յա նին «Ս . Ն երսես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգն ա տ րելու մա սին, Գ -Դ 12:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ՜ՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Ջ որջ Տա եա - յա եցի ն «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, Գ -Դ 14:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կր Ջ եկ Գ ա լսւյճյա -

նին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, Գ -Դ 16: ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Արմեն Հա մ բա ­

րին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, Գ -Դ 18:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Ջ որջ Ն որոյա - նին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, Գ -Դ 20:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Պ ե ր ճ Բ ոյա ջյա -

նին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգնա տ րելու մա սին, Գ -Դ 22:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը էլիա նոր Տիգ- րա նյա նին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, Գ -Դ

24:ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Ս ա րգիս Մու­

րա դյա նին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Գ -Դ

26:ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Ջ ա ն Ն ա գսւշյա -

նին «Ս . Գ րի գոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, Գ -Դ 28: ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Ա նդրա նիկ Զո-

րա յա եին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, Ե 33:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂԻԿՈՍԻ կոնդա կը Ջ ի վա ն Գ ա լֆա - յի ն «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, Ե 35:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Մ ա րգա րիտ Հովսեփ յա նին «Ս . Գրիգոր Լուսավորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին.

Գ Ա ՐԵ Գ Ի ՜Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ ՜Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը ժ ւս ն Ն ոել Գե- ոինիին «Ս . Գրիգոր Լուսավորիչ» շքա նշա նով պ ա ր գ և ա տ ր ե ի մասին. Տ 8:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ -Ո Ղ ԻԿ Ո Ս Ի կոնդա կը Հ ա կ ո բ Հա կոբ­

յա նին «Ս Սա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րեւու մա սին. Զ 10: Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ ՜Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Տ . Ն երսես արք­

եպիսկոպոս Պ ոզա պ ա լյա նին «Ս . Գրիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա ր­

գևատրելու մասին, է 3:Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ ՜Ո Ղ ԻԿ Ո Ս Ի կոնդա կը Արմանտ Ա-

րա պ յա նին «Ս . Գրիգոր Լուսավորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րեւու մասին, է 5:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ֆ ս պ ե յ Սար- գըսյա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս. Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, է 7:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Գերա շնորհ Տ. Տա րոն եպիսկոպոս ճերեճյա եին «Ս . Ն երսես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ար­

գևա տրելու մասին, С 6:Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնգ ա կը տ եր և տիկին

Արետ և Մ ոնիկ Երկա նյա ններին «Ս . Գրիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա ր­

գևա տրելու մասին, С 10:Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ո-սւֆայել Պսւ-

պ ա յա նին «Ս . Ն երսես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մա սին, С 12: Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ -Ո Ղ ԻԿ Ո Ս Ի կոնդա կը տ եր և տիկին

Գսանիկ և Ք ա ր են Տյուլկերյա ններին «Ս . Գրիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով

պարգևատրելու մասին, Թ 17:Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ք ե ր ո բ Բոյսւջ-

յա նին «Ս . Գրիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Թ 19:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Գ երա շնորհ Տ . Մ եսրոպ արքեպիսկոպոս Գրիգորյա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս. Մ ես րոպ » շքա նշա ­

նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ -Ժ Ա 28:Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Ա րժա նա պ ա ­

տիվ Տ . Եղիշե ա վ ա գ քա հա նա Ս ա րգսյա նին «Ս . Ն եր սես Շնորհա լի» շքա նշա ­նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ -Ժ Ա 30:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Հռիփ սիմե սար- կավագուհի Ս ա սա նյա նին «Ս . Ն երսես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րե­լու մասին, Ժ -Ժ Ա 32:

Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Բ Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ի կոնդա կը Մ ի քա յե լ Մի- քա յելյա նին «Ս . Գրիգոր Լուսավորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, ժ - Ժ Ա 3 4 :

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺՌ 121

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵ՜ՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂԻԿՈՍԻ կոնդակը Պ ա տ րիկ Տնեճ- յա նին «Ս . Ս ա հա կ - Ս Մ եսրոպ » շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ -Ժ Ա 36:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդակը Արթոտ Բա ղր- յա եին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ Բ 10:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդակը Ա րթոտ Բա - հա տ ոտ յա նին «Ս. Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա ր գ և ա տ ր ե ի մասին, Ժ Բ 12:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդակը Արման Բա եա - տ ոտ յա նին «Ս . Գ րիգոր Լուսա վորիչ» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րելու մասին, Ժ Բ 14:

ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ կոնդակր Գ ոհա ր Գաս- պ ա րյա նին «Ս. Ս ա հա կ - Ս Մ եսրոպ » շքա նշա նով պսւրգեատրհ[ու մասին, Ժ Բ 16:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի պ ա տ գա մը Սուրբ Ծննըդ- յա ե ն Ա ստ վա ծհա յտ նութ յա ն տ ոնի ա ռիթով, Ս 3:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի խ ոսքը Ամանորի ւսոիթով, Ա 6:

Փրկչի Հր ա շա փ ա ռ և Սուրբ Ծ ննդյա ն տոնի ա ռթիվ Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամե­

նա յն Հ ա յո ց Հա յր ա պ ե տ ի ե Ք ո ւյր Եկեղեցիների պ ետ երի ու Հ ա յ Եկեղեցու

Ն վ իր ա պ ետ ա կ ա ն Ա թոռների գա հա կա լների, պ ետ ա կա ն պ ա շտ ոնա կա ն ա ն­ձա նց միջև փ ոխ ա նա կվա ծ ողջույնի և բա րեմա ղթա նքների նա մա կներն ու հե­ռա գրերը, Ա 9:

Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի Օ րհնությա ն և գնա հա տ ա նքի գիրր

Ձա րուհի Դ ո |ո ւխ ա նյա նի ն 'ծննդ յա ն 85-ա մյա կի ա ռիթով, Ա 13: Հա յր ա պ ետ ա կ ա ն գնա հա տ ություն, Ա 15:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի խ ոսքը նա խ ա գա հա կա ն

ընտրությունների նա խ օրեին Հա յա ստ ա նի ա զգա յի ն հեռուստ ա տ եսությա մբ, Բ 7:

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնա հա տ ություն, Բ 10:Ա մենա յն Հ ա յո ց Հ ա յր ա պ ե տ ի օրհնությա ն խ ոսքը նորա պ սա կներին, Բ 11:

Ա մենա յն Հ ա յո ց Հ ա յր ա պ ե տ ի օրհնությա ն խ ոսքը երիտ ա սա րդներին, Բ 12:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ի ցա վա կցա կա ն գիրը ա կա դեմիկոս Լեոն Հա խ վ ե ր դ յա ե ի մա հվա ն ա ռիթով, Բ 14:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի պ ա տ գա մը Սուրբ Հա րու­

թ յա ն տ ոնի ա ռիթ ով, Գ - Դ 3:Փ րկչի Հր ա շա փ ա ռ ե Սուրբ Հա րո ւթ յա ն տ ոնի ա ռթիվ Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ

Ա մենա յն Հ ա յո ց Հ ա յր ա պ ե տ ի և քույր Ե կեղեցիների ու Հ ա յ Եկեղեցու Ն վ ի ր ա ­

պ ետ ա կա ն Ա թոռների գա հա կա լների, պ ետ ա կա ն պ ա շտ ոնա կա ն ա նձա նց մի­ջ և փ ոխ ա նա կվա ծ ողջույնի ե բա րեմա ղթա նքների նա մա կներն ու հեռա գրերը,

Գ -Դ 6:

1 Ս 0 Տ Տ Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յո ց Կ ա թողիկոսի խ ոսքը Հա յա ստ ա նի Հ ա ն ֊ ” ^ ^ . * ա 1 ս ա Գտ հ փ իա ր Ո որհրտ ^ ա ր յ ա ե ի Կ պ մ ա ն արարողս,-

թյա ն Ժամանակ, Գ -Դ 1 ° :

5 Я О Я К . կա թողիկոսի շնորհա վորա կա ն աղերսը

Ն ո ! փ 1 ա ^ ո . № ^ Տ ՎՏ ^ ր ե 4 ի ն Р ա ա ա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի շնորհա ­վ ո ր ա կ ա ն ոպ երՏը Ավետման տոնի Ս Մ ա յրերի օրհեա թ յա ե օրվա ա ոիթով. Գ-

Բ Ա մենայն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի Օ ըհնա թյա ն գիրը Գերա շնորհ Տ . Հով-

եա ե արքեպիսկոպոս Տերտ երյա նին Ա Մ Ն Ա րնմտ յա ն թեմի ա ոա ջնոր,, ընտրվելու սա իթսվ Կ ա նա ղա հա յոց թեմոսՏ կա զմա կերպ վա ծ հա եոիսա թյա նը.

Ե 29 'Գա րեգին Բ Ամենայն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի Օրհնությա ն գիրը Հոգեշնորհ Տ . Վ ա ­

րուժան ծա յրա գույն վա րդա պ ետ Գ ա սպ ա րյա նին, Ե 31:

Հաւրւսպետական գնահա տություն, Ե 39:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի շնորհա վորա կա ն ուղերձը

Մ ա յիսի 9-ի Հա ղթ ա նա կ ի և Խ ա ղա ղ ութ յա ն օր վա ա ոիթով, Ե 40:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի խ ոսքը Անկախության

օրվա ա ռիթով, Ե 41 :Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի շնորհա վորա կա ն ուղերձը

շրջա նա վա րտ ների օրհնությա ն օրվա ա ոիթով, Ե 42:Ն Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հա յո ց Կ ա թողիկոսի օրհնությա ն խ ոսքը Հ ա ­

յա ստ ա նի Հա նրա պ ետ ությա ն Ա զգա յին ժողովի գումա րմա ն ա նդրա նիկ նիս­

տ ին, Զ 3:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի խ ոսքը Մ ա յր Տաճարում

Սուրբ Էջմիա ծնի տոնին, եպ իսկոպ ոսա կա ն ձեռնա դրությա ն ա ոիթով, Զ 5:

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնա հա տ ություն, Զ 12:

Հա յրա պ ետ ա կա ն գնա հա տ ություն, Է 9:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կա թուփ կոսի շնորհա վորա կա ն ուղերձը

Հա յա ստ ա նի Հա նրա պ ետ ութ յա ն Սա հմա նա դրությա ն օր վա ա ռիթով, Է 10:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի ցա վա կցա կա ն գիրը Արմեն

Խ ոստ իկյա եի սգա կիր ընտ ա նիքին, Է 11:Գա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի Օ րհնությա ն գիրը Ն ո ր Ջուղա յի հայոց

թեմի հիմնադրման 400-ա մյա կի ա ռիթով, Ը 3:Գա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի Օրհնությա ն գիրը Գ երա շնորհ Տ . Տա-

թ և արքեպիսկոպոս Ղ ա րիբյա նին՝ քա հա նա յա կա ն ձեռնա դրությա ն քա ռա ս­

նամյակի ա ռթիվ, Ը 8:Գա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի Օրհնությա ն գիրը եգիպ տ ա հա յ վա ր­

ժարանների շրջա նա վա րտ նախկին սաների Երևա նում կա յա ցա ծ հավա քի

աոիթով, Ը 14:

122 ԺԲ___________ Է*ՄԻԱԾԻՆ ^ 2003

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Բ 1 2 3

Դ ա րեցին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի Օրհնությա ն գիրը Հա յա ստ ա նի ճ ա ր ­

տ ա րա գիտ ա կա ն Հա մա լսա րա նի հիմնադրման 70-ա մյա կի սա իթով, С 16: Հա յրա պ ետ ա կա ն գն ա հ ա տ ո ւթ յո ւն ,!! 18:

Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կա թողիկոսի Հա յրա պ ետ ա կա ն տնօրինությամբ կա րգսղույծ է հռչա կվա ծ Ա րմավիրի թեմի Տ . Մ ա շտ ոց քա հա նա Ի սա յա նր С 19:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Դ ա ր եցի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի օրհնությա ն խ ոսքը Արեել-

յա ն Ե կեղեցիների Իրա վունքի Ընկերա կցությա ն մ իջա զգա յին գիտ ւսժողովի բա ցմա նը, Թ 8:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի օրհնությա ն խ ոսքը Սուրբ

էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րի 1700-ա մյա կին նվիրվա ծ գիտ ա ծոդովի բա ցմա նը, 13-11:

Ն .Մ Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի օրհնությա ն խ ոսքը հ ա յա ­

գիտ ա կա ն գի տ ա ժող ովի բա ցմա նը Հ Հ Գիտությունների Ա զգա յին Ակադեմիա­յում, Թ 13:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի օրհնությա ն խ ոսքը նոր ուսումնական տ ա ր վ ա ա ռիթով, 13- 15:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեզին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի օրհնությա ն խ ոսքը Հ ա ­

յա ստ ա նի Հա նր ա պ ետ ո ւթ յա ն Ա նկա խ ությա ն օր վա սա իթով, Թ -16: Հա յրա պ ետ ա կա ն գնա հա տ ութ յա ն, 13-21:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի խ ոսքը 13-եմական-եեր- կա յա ցուցչա կա ն հա վա քին, Ժ -Ժ Ա 8:

Ռ ուսա ստ ա նի, Հա յա ս տ ա ն ի , Վ րա ստ ա նի ե Ա դրբեջա նի կրոնա պ ետ երի խ ա ղա - ղա րա րա կա ն հա նդիպ մա ն Ուղերձը, Ժ -Ժ Ա 25 :

Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի Օրհնությա ն գիրը Վ ա րուժա ն Բուր- մա յա նին, Ժ -Ժ Ա 38:

Հա յր ա պ ետ ա կ ա ն գնա հա տ ություն, Ժ -Ժ Ա 40 :

Ն .Ա .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի ցա վա կցա կա ն գիրը հոգե­

լույս Ռ ո բեր տ Մ ա վիսա կա ւյա նի սգա կիր ընտ ա նիքին, Ժ -Ժ Ա 41: Հա յր ա պ ե տ ա կ ա ն գնա հա տ ություն, Ժ Բ 18:

Բ. ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱ՜Ն ԱՅՑԵԱ1ՒՕ>ՅՈՒ՜ՆՆԵՐ ԵՎ ՈՒՂԵՎՈՐՈՒԹ-ՅՈՒ՜Ն՜ՆԵՐ

Ա մենա յն Հ ա յո ց Հա յր ա պ ե տ ի ն շնորհվել Լ՜ Հ Հ Գիտ ությունների Ա զգա յին Ակադե­

միա յի պ ա տ վ ա վոր ա կա դեմիկոսի կոյում, Գ -Դ 66:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե -Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Ռ ուսա ստ ա նի, Հա յա ս տ ա նի , Վ ր ա ս տ ա նի և Ադր­բեջա նի հ ո գեո ր ա ռա ջնորդների հանդիպումը, Ժ -Ժ Ա 18:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգի ն Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի ա յցը Հա ր ա վ ա յի ն Ռու­սա ստ ա նի թեմ, Ժ Բ 3:

Գ. ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

Գերա գույն Հոգևոր Խ որհրդի նիստ Մ ա յր Աթոո Ս. էջմ իա ծնա մ , Գ -Դ 38: Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի զեկույցը Մ ա յր Աթոոի

2002 թվա կա նի գործունեության վերա բերյա լ Գ երա գույն Հ ո գ ե ո ր Խ որհրդի

նիստում, Գ -Դ 39:

Դ. ԵՐՋԱՆԿԱՀԻՇԱՏԱԿ ՎԱԶԳԵՆ Ա ԱՄԵՆԱՅՆ Հ Ա Յ Ո Ց ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ 95-ԱՄՅԱԿԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ՆՅՈՒԹԵՐ

ԾՈՎԱԿ ԱՎԱԳՅԱՆ - Ա մենա յն Հ ա յո ց Մ ե ծ Վ եհա փ ա ռը, Թ- 40:ՄԵՐՀԱԿ ԱՄԻՐՅԱՆ - Ամենա յն Հ ա յո ց Կա թողիկոս Վ ա գ գ ե ն Ա ռա ջին. Թ- 49 : ՍԱՆԴՐՈ ՍԱՐԿԱՎԱԳ ԲԵՀԲՈՒԴՅՄՆ - Մ ի դրվա գ մեծ բարեկամությունից,

Թ- 61:

Ե. ՀԱՅՈՑ ՄԵԾ ԵՂԵՌՆԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ՆՅՈՒԹԵՐ

Ապրիլի 24-ին Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ա յցելեց Ծ իծեռնա կա բերդի հուշսւհամա-

լիր, Գ Դ 65:ՍԱՆԳՐՈ ԲԵՀԲՈՒԴՅԱՆ - Ինչպ ե՛ս և ե՛րբ հա ստ ա տ վեց ա պ րիլի 24-ր Մ եծ

եղեռնի նսւհատակաց հիշա տ ա կի օր , Գ -Դ 165:

Զ. ՆԱՐԵԿԻ 1000-ԱՄՅԱԿԻՆ ՆՎԻՐՎԱ Ծ ՆՅՈՒԹԵՐ

ԶԱՐԵՀ ԽՐԱԽՈՒՆԻ - Ն ա ր եկ Ն ա րեկա ցի, Ը 64:ՎՐԵԺ՜ Ս՜ԿՐՏՉԻ ՎԱՐԴԱՆ ՑԱՆ - Գ րիգոր Ն ա ր եկ ա ցին ժա մա նա կի ա շխ ա ր­

հա զգա ցողությա ն ծիրում, Ը 66:ԱՈ-Ա-ՔԵԼ ՍՈՒՐԵՆԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ - Գ րիգոր Ն ա րեկա ցու «Մ ա տ յա ն

Ո ղբերգութ յա ն» պոեմը որպես հա մա մա րդկա յին հոգեվերլուծությա ե, Ը 78: ՀԱԿՈԲ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ - Ն ո ր գիրք Ն ա րեկա ցու ե Ն ա րեկի մա սին, Ը 88:

ՔՆԱՐԻԿ ՏԵՐ-ԴԱՎԹՅԱՆ - Գրիգոր Ն ա րեկա ցու զրուցա պ ա տ ում վարքի աղբյուրներից, Ժ Բ 36:

ՀԱԿՈԲ -ՔՅՈՍԵՅԱՆ - Հա յրա խ ոսա կա ն ա ստ վա ծա բա նութ յա ն ա րձա գա նք­

ները Նա րեկում, Ժ Բ 43 :

ՎԱՐԱԳ ՆԵՐՍԻՍՅԱՆ - Ն ա րեկա ցու «Մ ա տ ե ա ն ի » քնա րա կա ն հերոսը, Ժ Բ 54:

ԳԱՐԵԳԻՆ ԱԲԵՂԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ - Ն ա ր եկ ը X X I դա րի գործնա կա ն ա ստ վա ծա բա նությա ն տեսանկյունից, Ժ Բ 62:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 2 5

է . Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ւ Մ

Սուրբ Ծ ննդյա ն տ ոնր Մ ա յր Աթոո Ս. էջմիա ծնում, Ա 8:

Դ ա րեցին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ը Հա յա ստ ա նի Հա նրա պ ետ ութ յա ն Ագգսւյին ժողովի նա խ ա գա հին փ ոխ ա նցեց Ասորի Ո ւղղա փ ա ռ Եկեղեցու բա րձրա գույն պ ա րգևը, Ա 16:

Այս տ ա րի կտ ոնվի Մ ա յր Աթոռ Ս էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րի օծմա ն 1700-ամ- յա կ ր , Ա 17:

Մ իջթեմա կա ն երիտ ա սա րդա կա ն ներկա յա ցուցչա կա ն ժողով Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիա ծնում, Ա 18:

ԳԵՎՈՐԳ ՍԱՐԿԱՎԱԳ Ս՜ԱԿԱՐՅԱ՚Ն - Ամանորը Մ ա յր Աթոռում, Ա 103:

ՍԵԳՍ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒ՜Ն6ՍՆ - Հա նդիսություն «Ո գե ղ ե ն ուժ» կենտրոնում, Ա 114:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ետ ն ընդունեց դեսպ ա ն Դ ա վ իթ Պ ե]եգին, Ա 116: Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ը հա նդիպ եց էջմ իա ծին քա ղ ա քի մտ ա վորա ­

կա նների հետ , Ա 117:.

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Մ ոսկվա յի քա ղ ա քա պ ետ Ցա րի Լուժկովին, Ա 117:

Ե կեղեցա կա ն բեմ. լուրեր, Ա 120, Բ 118, Գ -Դ 20 3 , Ե 128, Տ 142 , է 126, Ը 126, Թ 134, Ժ -Ժ Ա 2 2 5 , Ժ Բ 115:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ի կոնդակով 2003 թվա կա նը հռչա կվեց Ս. էջ- միա ծեի Մ ա յր Տա ճա ր ի տ ա րի, Բ 6:

Գ ա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռը հեռա խ ոսա գրույց է ունեցել Ա լլա հշյուքոտ Փա շւս-զա - դ եի հետ . Բ 15:

Շնորհա նդես Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմիա ծնում, Բ 16:

Հ ա յ Եկեղեցու երկրորդ շքա նշա նը Վ ա ր ա գ դ ա տ Հա րութ յունյա նին, Բ 17:

Տ յա ռնը նդա ռա ջի նա խ ա տ ոնա կը Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիա ծնում ե նորա պ սա կների օրհնություն Ա րտ ա շա տ ում, Բ 101:

Ս. Ս ա րգսի տ ոնին Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց 2 5 0 երիտ ա սա րդների, Բ 103:

ԾԵՐՈՒ՜ե ՍԱՐԿԱՎԱԳ Մ Կ Ր ՏՉ 8Ա Ն - Ղ եո ն ղ յա ն ց տ ոնը Մ ա յր Աթոռ Ս. է ջ ­միածնում, Բ 104:

Վ ա րդ ա նա նց տ ոնին Մ ա յր Ա թոռ Ս . էջմիա ծնում ձեռնա դրվեցին հինգ նոր քա ­հա նա ներ, Բ 107:

Մ ա յր Տա ճա րում Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Կ ոտ ա յքի թեմի ա ռա ջեորդր,

Բ 113:Վ եհ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ը վկա յա կա ններ հա նձնեց կրոնա կա ն դա սընթա ցի մաս­

նա կից լրա գրողներին, Բ 116:Գ ա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հ ա յր ա պ ե տ ն ընդունեց ռոա ա ստ ա նյա ն պ ա տ վիրա կու­

թ յա նը, Բ 117:

' Ч Ь Т К Ь Ъ Т Г Ч Г в Э З С Г Ь - Щ Ш Ч Շ ա ^ Մ ա յր Ա թ ո ո Ս . է ? Ա ի ա ծ « Գ ֊Դ 3 2 :

. ” ,„ ь Պ ա սի հայոց Պատրիարք Ամենապատիվ Տ . Շնորհք արքեպս.90-ամյակի ա սիթով ֊ ն ա խ ա գ ա հ ո վ ա ե ն ա յե Հա-

Տ. Հ ա ^ յո ւ ն յա ւ տ Սևանի 4 ա ԳԳենյան Հո 4 1ար Դպրանոցի

Ծ ա ղ Տ ա ^ ո ւ - ի ն Ն .Ս .Օ .Տ.Տ. Գարեգին Я Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսն օրհ-

Գ ա ր ^ ի ն ^ Տ ա Փ ա ո ^ ա յր ա պ ե տ ր հանդիպեց հասարակական կագմակեր-

ա ո ա յո ւն նն ր ի ներկա յա ցուցիչներին , Գ - Դ 192 :Մ ա ,ր Տաճարում Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գ մա տ ուցեց Ս րա գա ծոտ նի թեմի ա ռա ջ­

նորդական տ եղա պ ա հ Տ . Բ ա գրա տ վա րդա պ ետ Գ ա լստ ա եյա նը, Գ -Դ 193: Գա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Մ ե ծ Բ րիտ ա նիա յի նորանշանակ

դեսպանին, Գ Դ 199:Ն Ս О Տ Տ Գա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Գ երմա նիա յի տ նտ ե­

սական հա մա գործա կցությա ն ե գա րգա ցմա ն դա շնա յին նա խ ա րա րությա ն

պ ա տ վիրա կությա նը, Գ - Դ 199:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ետ ն ընդունեց «Վ ա ս պ ո տ ա կ ա ն»

հայրենա կցա կա ն միության անդամներին, Գ -Դ 200 :Գա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Ռ ուսա ստ ա նի Ն Գ Ն վւոխնախա-

րարին, Գ Դ 200 :Գա րեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Լիտ վա յի պ ա շտ պ ա նութ յա ն նա ­

խարարին, Գ -Դ 201 :Գա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց «Ֆ րա նս ի ա -Հա յա ս տ ա ն բողոքա ­

կանների համերա շխ ություն» կա զմա կերպ ությա ն պ ա տ վիրա կությա նը, Գ -Դ

201:Գ Ա Յ Ա Ն Ե Ա Լ Ե Ք Ս Ա Ն Յ Ա Ն - Աւեքսա նդրիա յի Պ ա պ ե Ս . Մ ա րկոսի Աթոռի

Պ ա տ րիա րք Ն որին Սրբություն Շենուդսւ Գ -ի ա յցը Հ ա յա ս տ ա ն ե Մ ա յր Աթոո

Ս. Էջմիածին, Ե 3:Վ Ա Տ Գ Ե Ն Ս Ր Կ . -Ք Ե Ս Ա Բ ԼՅԱ Ն - Վ ր ա ց Ո ւղղա փ ա ռ Ե կեղեցու պ ետ , Հա մ ա յն

Վ րա ստ ա նի Կ ա թողիկոս-Պ ա տ րիա րք Ի լխ ս Բ -ի ա յցը Մ ա յր Ա թոռ Ս. Էջմիա ­

ծին, Ե 12:Մ ա յր Տա ճա րում Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Ո ւկրա ինա յի հա յոց թեմի

առա ջնորդ Տ . Գ րիգորիս արքեպ իսկոպ ոս Բունիա թյա նը, Ե 109:Մ ա յր Տա ճա րում Ուխտի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Շիրա կի թեմի ա ռա ջնորդ Տ.

Մ իքա յել եպիսկոպոս Ս ջա պ ա հյա նը, Ե 110:Մ ա յր Տա ճա րում Ուխտի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց և քա հա նա յա կա ն ձեռնա ­

դրություն կա տ ա րեց Գ ուգա բա ց թեմի ա ռա ջնորդ Տ . Սեպուհ եպ ս. Չոդջյա եը,

Ե 111:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Բ 1 2 7

ԷԴԻԿ ՈՒՐԱՐԱԿԻՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ - Ք ա հ ա նա յա կա ն ձեռնադրություն ե Ուխտի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Տա ճա րում, Ե 112:

Գ ա րեգին Բ վ ե հ ա փ ա ո Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Իրա նի կրթությա ն նախարարին Ե 127:

Գ ա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ո Հա յր ա պ ետ ն իր օրհնությունը տ վ եց սպ իտ ա կցի երեխ ա ­ներին, Ե 127:

Հա յա ս տ ւս ն յա յց Ա ռա քելա կա ն Եկեղեցու բա րձրա գույն պ ա րգևը տեր ն տիկին Ա րետ ն Մ ոնիկ Երկա նյա ններին, Տ 13:

«Ս . Ն երսես Շնորհա լի» ջրա նշա ն հա նձնվեց Հ ա յ Եկեղեցու երկու բա րերարների. Զ 14:

Եպ իսկոպ ոսա կա ն ձեռնա դրությա ն Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիա ծնում, Զ 104:

Տ . Բ ա գր ա տ եպ իսկոպ ոս Գ ա լստ ա նյւսնի Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գը Մ ա յր Տա ճա ­րում, Տ 110:

Մ ա յր Տա ճա րում Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Ա րա րա տ յա ն Հա յր ա պ ետ ա ­

կա ն թեմի ա ռա ջնորդա կա ն փ ոխ ա նորդ Տ . Ն ա վ ա ս ա ր դ եպիսկոպոս Կճոյսւնո, Զ 112:

Ս ա յր Տա ճա րում Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Ա նգլիա յի հա յոց թեմի ա ռա ջ­նորդ Տ . Ն ա թ ա ն եպ իսկոպ ոս Հո վ հ ա ն նի ս յա նդ Й 113:

Ո ումինիա յի և Բ ա լղ ա ր ի ա յի հա յոց թեմերի Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գը Ս. էջմիա ծ- եում, Զ 114:

Ա րցա խի թեմի Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գը Մ ա յր Տա ճա րում, Տ 115:

էջմ իա ծին ք ա ղ ա քի բնա կչութ յա ն հա մա ր Մ ա յր Աթոռում կբա ցվի ա տ ա մնա բու­ժա կա ն կենտ րոն, Զ 124:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Ա Պ Հ ա նդա մ երկրեերի ա նվտ ա ն­գութ յա ն մա րմինների ն հատ ուկ ծա ռա յությունների ղեկա վա րներին, Й 140:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ետ ն ընդունեց Ռ ուսա ստ ա նի Դ ա շնութ յա ն Հ ա ­

րա վ ա յին Դ ա շն ա յի ն մա րգում Ռ Դ նա խ ա գա հի լիա զոր ներկա յա ցուցիչ Վ իկ- տոր Կ ա գա նցնի ն , Տ 141:

Ա Ր Թ Ո Ւ Ր Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն - Մ ա յր Աթոռում տ եղի ունեցաւ;Սուրբ էջմ ի ա ծն ի ընդհանուր միա բա նա կա ն հա վա քը, է 101:

Վ իրա հւսյոց թեմի ուխ տ ա գնա ցությունը Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմիա ծին, է 108: Հա ր ա վ ա յի ն Ռ ուսա ստ ա նի հա յոց թեմի ուխ տ ա գնա ցությա նը Մ ա յր Աթոռ Ս. է ջ ­

միա ծին, է 109:

Գ ա յ գյուղի երեխ ա ների ա շխ ա տ ա նքները ցուցա դրվեցին Մ ա յր Աթոռում, է 110:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Ի տ ա լի ա յի դեսպ ա նին, է 123: Գ ա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Մ Ա Կ -ի ներկա յա ցուցիչներին, է

123:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Մ ի ջա զգա յի ն Իրա վունքի հա րցե­

րին նվ իրվ ա ծ գի տ ա ժող ովի մա սնա կիցներին, է 124:

128 ԺՌԷՋՄԻԱԾԻՆ

р щ « ш -

^ Г р ЧД шТ ^ С ш Х ь 1 * Д в Ս ի ր ի ա * ЧЛРЬЬР1, էԻոմաէւակա-

Տ . «и - Т А р Л » Շ ն որճա փ » շքաեյւանով,

Ն .Ս Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Ամենայն Հա յո ց Կ ա թողիկոսը պ ա տ վոգիր հանձնեց

1 Ուխ տ ի ս . Պ ա տ ա ր ս ., Մ ա յր Աթոո Ս. էջ-

Տ . Տ կ ա բէղ ա <Ы.ЬЧЧ!Щ>НИЛ гЬпрЬЦЬд մա սնա վոր վա րդա պ ետ ությա ն աս-

Գէրմա նա հա յոց թեմի Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րսւգր Մ ա յր Տա ճա րում, Ը 121:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հա յո ց Կ ա թողիկոսն ընդունեց կոնգրեսական

ժ ո զ ե ֆ ֊Ք ր ո ո ւլի ի ն , Ը 122 :Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսն ընդունեց Ա Մ Ն սենատոր­

ների և կոնգրեսականների ա շխ ա տ ա կա գմի պ ա տ վիրա կությա նը, Ը 123:

Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսն ընդունեց ճանա պ ա րհորդ

Ֆ յոդոր Կոնյուխ ովին, С 124:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսն ընդունեց Ռումինիայի

մշակույթի ե կրոնի գործերի նա խ ա րա ր Լոոենցիու Թ ըն ա գեին, С 125: Հ Ե Ղ Ի Ն Ե Մ Կ Ր Տ Չ Յ Ա Ն - Կ ա թոլիկ Եկեղեցու Ա Մ Ն բա րձրա ստ իճա ն հոգևորա-

կանների ա յցը Մ ա յր Աթոռ Ս. Էջմիա ծին, 0 - 3 :Գա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսը «Ս . Սա հա կ - Ս. Մ ես րոպ » շքա նշա ­

նով պ ա րգևա տ րեց Հ Հ Գ Ա Ա նա խ ա գա հ Ֆ ա դ ե յ Ս ա րգսյա նին, Թ- 22:Ն շվեց Տ . Հուսիկ արքեպիսկոպոս Ս ա նթոտ յա նի հոգևոր ծա ռա յութ յա ն 50-ամ-

յա կը , 0 - 24 :«Ս . Գրիգոր Լուսավորիչ» շքա նշա ն հա լեպ ա հա յ բա րերա ր Ք ե ր ո բ Բ ոյա ջյա նին,

Թ -25:Հա նրա պ ետ ա կա ն մա ղթա նք և Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Ա թոռ Ս. Էջմիսւծ-

ևում, Թ -127:Ուխտի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Ա Մ Ն Ա րևելյա ն թեմի ա ռա ջնորդը, Թ 128:

Էջմիածնի մանուկների հա մա ր բա ցվեց նոր խ ա ղա հրա պ ա րա կ, Թ - 129:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսն ընդունեց Հունա ստ ա նի

զինվա ծ ուժերի գլխ ա վոր շտ ա բի պ ետ գեներսղ Գեորգիուս Ա ետ ոնա պ ա լոսին,

Թ 130:Վ եհա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Սիրիայի լուսա վորությա ն նա խ ա րա րին, Թ

1 3 !:Գ ա րեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Շսւվիլի քա ղ ա քա պ ետ ին, Թ- 131:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 2 9

վ ե հ ա փ ա ո Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Լիտ վա յի նա խ ա գա հ Ռ ոնա լդա ս Պ ա սվա սին, Թ- 132:

Վ եհա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Արքեպիսկոպոս ժոսն Լուի Թ որա նին, /Э- 132: Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսն ընդունեց Ա վստ րսւ|իա յի ներգա դթի, ա զգությա ն-

ների ն տ եդա րնիկների հարցերով նա խ ա րա րին, 13- 133:Եպիսկոպոսսւց հ ա վ ա ք Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմիա ծնա մ, Ժ -Ժ Ա 3:

Թ եմա կա ն-ներկա յա ցուցչա կա ն խ որհրդա կցա կա ն հա վա ք Մ ա յր Աթոռ Ս. էջ- միածնում, Ժ -Ժ Ա 5:

Հ ա յո ց րա նա կի Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գր , Ժ -Ժ Ա 42:

Հա նդիսություն նվիրվա ծ Մ եսրոպ արքեպիսկոպոս Գրիգորյսւնի ձեռնա դրությա ն 50-սւմյա կին, Ժ -Ժ Ա 44:

Ք ա հ ա ն ա յա կա ն ձեռնա դրություն ն օծում Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիա ծնա մ, Ժ -Ժ Ա 165:

«Հ ա յո ց Եկեղեցու պ ա տ մություն» դա սա գրքերի շնորհա նդես Մ ա յր Աթոռ Ս. էջ- միածնում, Ժ -Ժ Ա 176:

Մ ա յր Աթոոր հյոտ ընկա ւեց Կ ենտ րոնա կա ն Ե վրոպ ա յի ուխ տ ա վորներին' ա ռա ջ­

նորդությա մբ Հա յր ա պ ետ ա կ ա ն Պ ա տ վիրա կ Տ . Մ եսրոպ արքեպիսկոպոս Գ րիգորյա նի, Ժ -Ժ Ա 186:

Մ ա յր Աթոռր հյուրընկա լեց Ն ո ր Ն ա խ իջևա նի ն Ռ ուսա ստ ա նի հա յոց թեմի ուխ­տ ա վորներին, Ժ -Ժ Ա 186:

Մ ա յր Աթոռը հյուրընկա լեց Կ ա նա դա յի հա յոց թեմի ուխ տ ա վորներին, Ժ -Ժ Ա 187:

Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Ա րևմտ յա ն Ե վրոպ ա յի Հա յրա պ ետ ա կա ն Պ ա տ վի րա կ և Փ ա ր ի զի ա ռա ջնորդ Տ . Գ յուտ ա րքեպ իսկոպ ոս Ն ա գգսւշյա եը, Ժ -Ժ Ա 187:

Մ ա յր Ա թոռը հ յոտ ընկա ւեց Բ րա գիփ ա յի հա յոց թեմի ուխ տ ա վորներին, Ժ -Ժ Ա 188:

Մ ա յր Տա ճա րում Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Կ . Պ ոլսի հա յոց Պ ա տ րիա ր­

քությա ն միա բա ն Տ . Ա րա մ եպիսկոպոս Ա թեշյա նը, Ժ -Ժ Ա 188:

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ետ ն ընդունեց Ի սպ ա նիա յի նորա նշա նա կ դես­պ ա նին, Ժ -Ժ Ա 21 7 :

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Լիբա նա նի նորա նշա նա կ դեսպ ա ­

նին, Ժ -Ժ Ա 2 1 8 :Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ո Հա յր ա պ ետ ն ընդունեց Բարոեուհի Ք ե ր պ ա յե Ք ո քս ի

գլխ ա վո րա ծ պ ա տ վիրա կութ յա նը, Ժ -Ժ Ա 2 1 8 :

Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ո Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Ա րա բա կա ն Մ իա ցյա լ էմիրու­

թյունների դեսպ ա նին, Ժ -Ժ Ա 219:Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ո Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց մի խումբ ճա րտ ա րա գետ ների, ժ -

Ժ Ա 2 1 9 :Գ ա րեգին Բ Վ ե հ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ն ընդունեց Բելսւռա սի Հա նրա պ ետ ութ յա ն

ա րտ ա քին գործերի նա խ ա րա ր Ս երգեյ Մ ա րտ ինովին, Ժ -Ժ Ա 220:

Գարեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ըեդաԱնց էպրարտրորդր պ սպ ւզրլ— , ֊֊

թյսւնը. Ժ -Ժ Ա 22 0 : г г о ս սԳաոեգհն Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Հա յա ստ ա նում Բուլղա րիա յի

Հա նրա պ ետ ությա ն գործերի ժա մանա կա վոր հա վա տ ա րմա տ ա րին. Ժ -Ժ Ա

221:Գա րեգին Բ Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Ռ ուսա ստ ա նի Դ ա շնութ յա ն ա ն­

վտ ա նգությա ն խորհրդի քա րտ ուղա րին, Ժ -Ժ Ա 221:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Ֆ րա նսիա յի Բ ա շ Դյու

Ռոն նահանգի մա րգա յին խորհրդի պ ա տ վիրա կությա նը, Ժ -Ժ Ա 222:Գա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Լեռնա յին Ղ ա ր ա բա ղ ի Ա զգա յին

ժողովի նա խ ա գա հ Օ լեգ Եսա յա նին, Ժ -Ժ Ա 223:Գա րեգին Բ Ամենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսը «Ա . Սա հա կ - Ս . Մ եսրոպ » շքա նշա ­

նով պ ա րգևա տ րեց երգչուհի Գ ոհա ր Գ ա սպ ա րյա նին և նկա րիչ Հա կոր Հա կ ո բ­

յա նին, Ժ Բ 19:Գիտ ա ժողով' նվիրվա ծ Ն ա րեկին, Ժ Բ 94:Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Գ եղա րքունիքի թեմի ա ռա ջնորդա կա ն տ եղա ­

պահ Տ . Դ երենիկ վա րդա պ ետ Դ ա վ թ յա ն ը, Ժ Բ 97:Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գ մատուցեց Կ սղկա թա յի հա յոց հոգևոր հովիվ Տ . Օշական

վարդա պ ետ Գյուլգյուլւանը, Ժ Բ 97:Ուխտի Ս. Պ ա տ ա ր ա գ մատուցեց Ա րգենտ ինա յի հա յոց թեմի ա ռա ջնորդ Տ . Գ ի­

սակ ա րքեպ իսկոպ ոս Մ ուրա դյա նը, Ժ Բ 98:

Հոգեհա նգիստ Մ ա յր Աթոռ Ս. էջմիա ծնա մ, Ժ Բ 99:Սաղանում ա շխ ա տ ող օդաչուներն իրենց երա խ տ ա գիտ ությունը հա յտ նեցին Վ ե ­

հա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ին, Ժ Բ 100:Ա ղքա տ ությա ն հա ղթա հա րմա նը նվիրվա ծ խ որհրդակցություն Մ ա յր Աթոռ Ս.

էջմիա ծնում, Ժ Բ 100:Վ ա րդա պ ետ ա կա ն թեզերի պա շտ պ ա նություն Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմիա ծնում, Ժ Բ

101:

Ս. Ստ եփ ա ննոսի տ ոնին Մ ա յր Ա թոռ Ս. էջմիա ծնում ձեռնա դրվեցին 17 նոր սար­կա վա գներ, Ժ Բ 104:

Վ եհա փ ա ռ Հա յրա պ ետ ն ընդունեց Հա մա շխ ա րհա յին Բ ա նկի Գ ործա դիր տ նօ­րենների խորհրդի անդա մներին, Ժ Բ 114:

Ր . ՀՈ Գ ԵՎ Ո Ր-Կ ՐյԹ -Ա Կ Ա Ն Հ Ա Ս Տ Ա Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր

Ա վա րտ ա ճա ռերի պաշտ պ ա նություն Գ ևորգյա ն Հ ո գ ե ո ր ճեմա րա նում, Բ 114:

Տա րեվերջյա ն քննությունները ճեմա րա նում ն ուխ տ ա գնա ցություն Ս. Գ եղա րդա - վա նք, Ե 119:

Ամավերջի հանդիսություն Գ ևորգյա ն Հ ո գ և ո ր ճեմա րա նում, Զ 118:

Ամավերջի հանդիսություն Ս ևա նի Վ ա գ գ ե ն յա ն Հ ո գ և ո ր Դ պ րա նոցում, Զ 119:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 131

Ա Ր Ա Մ Ս Ր Կ . Ս Ի Մ Ո Ն Յ Ա Ն - Գ ևորգյա ն Հոգևոր ճեմա րա ևի վերա մուտի հանդի­սությունը, Ժ -Ժ Ա 171:

Հ Ո Վ Հ Ա ՜Ն Ն Ե Ս Ո Ւ Ր Կ . Գ Ր Ի Գ Ո Ր Յ Ա Ն - Դիտափողով Ս ևա նի Վ ա գ գ ե ն յա ն Հ ո ­գևոր Դ պ րա նոցում, Ժ -Ժ Ա 178:

Ա վա րտ ա ճա ոերի պ ա շտ պ ա նություն Մ ա յր Աթոո Ս. էջմիա ծնում, Ժ -Ժ Ա 182:

յ»-. -Ք Ա Ր Ո Զ Խ Ո Ս Ա Կ Ա Ն

Տ . Հուսիկ ա րքեպ իսկոպ ոս Ս ա նթոտ յա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում Ամանորի ա ռիթով, Ա 19:

Տ . Ն երսես ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ոգա պ սւլյա եի քա ր ոզը 'խ ոսվ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում, Ա 2 1 :

Տ . Ե գնիկ եպ իսկոպ ոս Պ ետ րոսյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճ ա ­րում, Ա 23:

Տ . Օ շա կա ն վ ա րդա պ ետ ԳյուլգյուԱ ա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում Տ ի ր ո ջ ա նվա նա կոչությա ն տոնի ա ռիթով, Ա 26 :

Տ . Դ ա վ իթ ա բեղա Ք ա ր ա մ յա ն ի քա րոզը'խ ոսվա ծ Ս. էջմիա ծևի Մ ա յր Տա ճա րում, Ա 28:

Տ . Տա թ և ա րքեպ իսկոպ ոս Ս ա րգսյա ևի քա ր ոզը 'խ ոսվ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տ ա ­ճարում, Բ 18:

Տ . Պ ա ր գև ա րքեպ իսկոպ ոս Մ ա րտ իրոսյա նի քա ր ոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում Ս րբոց Վ ա րդ ա նա նց տ ոնի ա ռիթով, Բ 22 :

Տ . Ա ռա քել եպ իսկոպ ոս Ք ա ր ա մ յա ն ի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տ ա ­ճարում մա տ ուցվա ծ Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գի ընթա ցքում, Բ 24 :

Տ . Արշակ վ ա րդա պ ետ Խ ա չա տ րյա նի քա ր ոզը 'խ ոսվ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տ ա ­ճարում Տ յա ռն ը ն դ ա ռ ա ջի տ ոնին, Բ 27:

Տ . Ն եր սես ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ո զա պ ա լյա եի քա ր ոզը 'խ ոսվ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում Բուն Բ ա րեկենդա նին, Գ -Դ 70:

Տ . Ա ղա ն ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ս դ ի ո զյա եի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում Ա րտ ա քսմա ն Կիրա կիին, Գ -Դ 72:

Տ . Արսեն ա րքեպ իսկոպ ոս Բ երբերյա ևի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում Ա նա ռա կի Կիրա կիին, Գ -Դ 75:

Տ . Տ ա թ և ա րքեպ իսկոպ ոս Ս ա րգսյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում Դ ա տ ա վ ո ր ի Կիրա կիին, Գ -Դ 78:

Տ . Մ եսրոպ ա րքեպ իսկոպ ոս Ա շճյա եի քա րոգը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տ ա ­ճարում Գ ա լս տ յա ն Կիրա կիին, Գ -Դ 81:

Տ . Բ ա գր ա տ վ ա ր դա պ ետ Գ ա լստ ա նյա նի քա րոգը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում Ն ո ր Կ իրա կիին մա տ ուցվա ծ Ուխտի Ս. Պ ա տ ա ր ա գի ն, Գ -Դ 84:Տ . Խ որեն ա բեղա Զ ա ք ա ր յա նի ա նդրա նիկ քա ր ո զը 'խ ո ս վ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում Ա վետ մա ն տ ոնին, Գ -Դ 87:

տ Վ ա ռոա ն ա բեղա Ն ա վա սա րդյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

Տաճարում Հ ա յո ց Մ ե ծ եղեռնի 88-ր դ տ ա րեփ ցի սւոիթով, Գ - Դ 8 9 ;Տ Մ իքա յել եպիսկոպոս Ա ջա պ ա հյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

Տաճարում մատուցված Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ե 45:Տ. Սեպուհ եպիսկոպոս Չուլջյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Մ ա յր Տա ճա րում մատուց­

վա ծ Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ե 48:Տ Ոսկան արքեպիսկոպոս Գ ա լփ ա քյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

՚ Տաճարում մատուցված Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ե 50:Տ . Թ որգոմ ա բեղա Տոնիկյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր Տաճարում

Հա մբա րձմա ն տոնին, Ե 53 :Տ. Ն ա վա սա րդ եպիսկոպոս Կ ճոյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր Տ ա ­

ճարում մա տ ուցվա ծ Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Զ 16:Տ . Ն ա թ ա ն եպիսկոպոս Հովհա ննիսյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր

Տաճարում մա տ ուցվա ծ Հոգեգա լստ յա ն տոնին, Տ 19:Տ . Տիրա յր արքեպիսկոպոս Ս ա րտ իկյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմիւսծնի Մ ա յր

Տաճարում մա տ ուցվա ծ Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Զ 22:Տ . վ ա ր դ ա ն ա բեղա Ն ա վա սա րդյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր

Տաճարում «Ե լն ի Վ ի րա պ էն» տ ոնին, Զ 25 :Տ. Բա գրա տ եպիսկոպոս Գ ա լստ ա նյա նի եպ իսկոպ ոսա կա ն Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա ­

րա գի քա րոզը'խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր Տա ճա րում, Զ 27:Տ . Պ ա ր զն արքեպիսկոպոս Մ ա րտ իրոսյա եի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմիա ծնի

Ս ա յր Տաճարում, Й 31:Տ . Ն ա րեկ եպիսկոպոս Շա քա րյա նի քա ր ոզը 'խ ոսվ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա ­

րում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, է 12:Տ. Ն որվա ն եպիսկոպոս Զա քա րյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր Տ ա ­

ճարում մա տ ուցվա ծ Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, է 12:Տ . Վ ա զգեն եպիսկոպոս Ս իրզա խ ա նյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր

Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, է 17:Տ . Ս ովսես եպիսկոպոս Ս ովսիսյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս . էջմ իա ծնի Ս ա յր Տ ա ­

ճարում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, է 20 :Տ . Տա րոն եպիսկոպոս ճերեճյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր Տ ա ­

ճարում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, С 22:

Տ . Հուսիկ ա րքեպ իսկոպ ոս Ս ա նթոտ յա նի ք ա ր ո զ ը 'խ ո ս վ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր

Տաճարում, С 25:Տ . Սնուշավան վա րդա պ ետ ժա մ կո չյա նի ք ա ր ո զ ը 'խ ո ս վ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր

Տաճարում, С 28:Տ . Փ ա ռեն եպիսկոպոս Ա վետ իքյա նի քա ր ո զը 'խ ո ս վ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր Տ ա ­

ճարում մա տ ուցվա ծ Ս. Պ ա տ ա րա գին, С 31:Տ . Գա րեգին ա րքեպ իսկոպ ոս Բ եքչյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Ս ա յր

Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, С 36:

132 Ժ Բ ______________

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 133

Տ . Շա հա ե ա րքեպ իսկոպ ոս Մ վա ճյա նի քա րոգը 'խ ոսվա ծ Ս. էջմիա ծնում մատուց­վա ծ Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գի ն ե քա հա նա յա կա ն ձեռնա դրությա նը. Ը 39:

Տ . Հով նա ն ա րքեպ իսկոպ ոս Տերտ երյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմիա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ուխտի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Թ 26:

Տ . Ց ա վեն ա րքեպ իսկոպ ոս Չինյիեյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Թ 29:

Տ . Արմաշ ա բեղա Նսղբա նղյա նի քարոզր' խոսված Ս. էջմիածնի Մ ա յր Տա ճա ­րում մատուցված Ս. Պատ ա րա գին, 13- 32:

Տ . Ա դա ն ա րքեպ իսկոպ ոս Պ սւ|իոգյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Թ 34 :

Տ . Խ ա ժա կ ա րքեպ իսկոպ ոս Պ ա րսա մյա նի քա ր ոգը 'խ ո սվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, 13- 37:

Տ . Մ եսրոպ ա րքեպ իսկոպ ոս Գ րիգորեա նի քա րոզը' խ օսուա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցուա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ժ -Ժ Ա 46:

Տ . Եգրա ս եպ իսկոպ ոս Ն երսիսյա նի քա ր ոզը 'խ ոսվ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա ­րում մա տ ուցվա ծ Ո ւխ տ ի Մ Պ ա տ ա րա գին, Ժ -Ժ Ա 49:

Տ . Ն ա ր եկ ա բե ղ ա Ա վա զյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Օշսւկանի Ս. Մ եսրոպ Մ ա շտ ոց եկեղեցում մա տ ուցվա ծ ա նդրա նիկ Պ ա տ ա րա գին, Ժ -Ժ Ա 52:

Տ . Արշեե ա բեղա Ս ա նոսյա եի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գի ն, Ժ -Ժ Ա 57:

Տ . Բա գրսւտ եպ իսկոպ ոս Գ ա յստ ա նյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ժ -Ժ Ա 60:

Տ . Գ յուտ ա րքեպ իսկոպ ոս Ն ա գ գա շյա ն ի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մ ա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ժ -Ժ Ա 63:

Տ . Վ ա րդ ա ն ա բեղա Ն ա վ ա ս ա րդ յա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Մ. Հրեշտ ա կա պ ետ ա ց տոնին Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա ր ի զա նգա կա տ ա ն Խ որա նում մա տ ուցվա ծ Ս. Պ ա տ ա ր ա գի ն , Ժ -Ժ Ա 65:

Տ . Տա թեւ ա րքեպ իսկոպ ոս Ղ ա րիբեա նի քա րոզը' խ օսուա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում մա տ ուցուա ծ Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գի ն, Ժ -Ժ Ա 67 :

Տ . Արամ եպ իսկոպ ոս Ա թեշյա նի քա ր ոզը 'խ ոսվ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գի ն, Ժ -Ժ Ա 70:

Տ . Ն ա ր եկ ա բեղա Ա վա գյա եի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում

մա տ ուցվա ծ Ս. Պ ա տ ա ր ա գի ն, Ժ -Ժ Ա 73:Տ . Դ ա վ ի թ ա րքեպ իսկոպ ոս Ս ա հա կյա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

Տա ճա րում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գի ն, Ժ -Ժ Ա 76:

Տ . Վ ս տ տ ս ն ա բե ղ ա Ն ա վ ա ս ա րդ յա նի քա րոզը' խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա րում մ ա տ ուցվա ծ Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ժ -Ժ Ա 78:

Տ . Ե զնի կ եպ իսկոպ ոս Պ ետ րոսյա նի քա ր ոզը 'խ ոսվ ա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տա ճա ­

րում մ ա տ ուցվա ծ Ս. Պ ա տ ա րա գի ն, Ժ Բ 22:

տ իգնա տ իոս ա բեղա Մ ա լիւա սյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ О Ь г ф ш М ф Մ ա յր Տա - ճարում Ս . Ա ստ վա ծա ծնի հղությա ն տ ոնին մ ա տ ա ցվա Տ Ս. Պ ա տ ա ր ա գ ի . Ժ Բ

Տ Ներսես արքեպիսկոպոս Պ ոզա պ ա լյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. Էջմիա ծևի Մւսյր՚ Տաճարում մա տ ուցվա ծս. Պ ա տ ա րա գին, Ժ Բ 28:

Տ Օշական վա րդա պ ետ Գ յողզյուսա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

Տաճարում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ժ Բ 30:Տ Սիոն եպիսկոպոս Ա դա մյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր Տաճարում

Ս. Ս տ եփ ա ննոս նա խ ա սա րկա վա գի տ ոնին մա տ ուցվա ծ Ս. Պ ա տ ա րա գին,

Ժ Բ 32:Տ . Գիսա կ ա րքեպ իսկոպ ոս Մ ուրա դյա նի քա րոզը խ ոսվա ծ Ս. էջմ իա ծնի Մ ա յր

Տաճարում մա տ ուցվա ծ Ուխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գին, Ժ Բ 34:

ժ. Թ Ե Մ Ա Կ Ա Ն Կ Յ Ա Ն Ք

Շոտիշկանի Ա վետ ա րա նը Մուղնու Ս. Գ եորգ եկեղեցում, Բ 115:Ս. Հա րությա ն տ ոնի ա ռիթով Գ ա րեգին Բ Վ եհ ա փ ա ռ Հա յր ա պ ե տ ը մասնավոր

ուղերձ է հղել իրա քա հա յությա նը, Գ -Դ 35:Վ իրա հա յոց թեմի ա ռա ջնորդի ա նդրա նիկ ա յցելությունը Վ րա ստ ա նի

նա խ ա գա հին, Գ -Դ 69:ՀԱՅԿԱՆՈՒՇ ՄԵՍՐՈՊՅԱՆ - Սուրբ Հա րութ յա ն կա նթեղւպ ույսով հոգենո-

րոգվա ծ, Գ -Դ 194:ՍՐԹՈՒՐ ՍՐԿ. ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ - Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հա յոց

Կ ա թողիկոսի ձեռա մբ օծվեց Կ րա սնոյա րսկի Սուրբ Ս ա րգիս ե վերա օծվեց

Լվովի Սուրբ Ա ստ վա ծա ծեի Վ երա փ ոխ մա ն եկեղեցիները, Ե 18:Տ . Հովնա ն արքեպ իսկոպ ոս Տերտ երյա նն ընտ րվեց Ա Ս Ն հա յոց Ա րևմտ յա ն թեմի

ա ռա ջնորդ, Ե 43:ՍԵԴԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՅԱՆ - Տ ր վ եժ ի Ս. Կ ա թողիկե եկեղեցու ուխ տ ի տոնը, Ե

121:Վ իրա հա յոց թեմի ա ռա ջնորդի ա նդրա նիկ ա յցելությունը Թ բիլիսիի պ ետ ա կան

մա նկա վա րժա կա ն հա մա լսա րա ն, Ե 123:

Ք ա հա նա յա կա ն ձեռնադրություն Գ երմա նա հա յոց թեմում, Ե 125:Տ . Բ ա գրա տ վա րդա պ ետ Գ ա լստ ա նյա նն ընտ րվեց Կ ա ն ա դ ա յի հա յոց թեմի

ա ռաջնորդ, Զ 15:Ն ո բա օծ Տ . Վ ա զ գ ե ն եպ իսկոպ ոս Մ իբզա խ ա նյա ն ի Ո ւխ տ ի Ս. Պ ա տ ա րա գը

Թ բիլիսիի ա ռա ջնորդա նիստ եկեղեցում, Զ 111:Գա րեգին Բ Կ ա թողիկոսի հա նդիսա պ ետ ությա մբ կա տ ա րվեց Վ ա նա ձորի ա ռա ջ­

նորդանիստ եկեղեցու հիմնարկեքը, Զ 116:Մ իա ցեա լ Ն ա հա նգներու Հա յա ստ ա նի դեսպ ա նին զեկո յցը ա ռա ջնորդա րա նի մէջ

(Ա րևմտ յա ն թեմ), Զ 120:

134 ԺԲ 1 :№ Ա № Ն 2003

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 3 5

Նշուեցաւ Հ ո գ ? . Տ . Վ ա րուժա ն ծ. վրդ. Գ ա պ ա ռա ճեա նի ձեռնա դրութեա ն 50- ա մեակր (Ա րևևլյա ն թեմ), Զ 122:

Ձեոամր Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի օծվ եց Կ ոտ ա յքի մարգի Թ եղև նիք գյուղի նորակառույց Ս րբոց Ն ա հա տ ա կա ց եկեղեցին, է 107:

Հ ա յ Ե կեղեցա սիրա ց Ե ղբա յրա կցութեա ն պ աշտամունքը Ա ռա ջնորդա րա նի մէջ (Ա Մ Ն Ա րևմտ յա ն թեմ), է 1 1 1 :

Դ ա տ ա ւոր Ա րմա ետ Ա րա պ եա ն կը պ ա րգեւա տ րոփ «Ս . Գրիգոր Լուսաւորիչ» շքա նշա նով (Ա Մ Ն Ա րևմտ յա ն թեմ), է 112:

ճա տ րա կի ա շխ ա րհի ա խ ոյեա ն Գա րրի Կ ա սպ ա րովի հանդիպումը իր ա զգա կից­ներուն հետ (Ա Մ Ն Ա րևելյա ն թեմ), 114:

Ձեոա մբ Կ ոտ ա յքի թեմի ա ռա ջնորդ Տ . Ա ռա քել եպ իսկոպ ոս Ք ա րա մյսւնի օծվեց

Հրա գդսւն քա ղ ա քի Ջ րա ռա տ թա ղա մա սի նորա կա ռույց Ս . Թ ուխ Մանուկ եկեղեցին, Ը 120:

Մ Ա Ր Ի Ա Մ Վ Ա Ր Դ Ա Ն Յ Ա Ն - Վ եր ա օծվ եց Գյումրիի Ս. Ն շա ն եկեղեցին, Թ 120: Օ ծվեց Վ ո լգ ո գ ր ա դ ի Ս. Գ և ո ր գ նորակառույց եկեղեցին, Թ 126:

Գ ա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի ձեոամբ կա տ ա րվեց Մ ա սիս քա ղա քի Ս. Թ ա դև ոս եկեղեցու հիմքերի օրհնությունը, Ժ -Ժ Ա 183:

Օ ծվեց Վ ա րդ ենիկ գյուղի Ա. Հրեշտ ա կա պ ետ ա ց նորա կա ռույց եկեղեցին, Ժ -Ժ Ա 184:

Ա ա մա րա յում օ ծ վ ե ց Ս. Խ ա չ նորա կա ռույց եկեղեցին, Ժ -Ժ Ա 185:Վ իրա հա յոց թեմի ա ռա ջնորդի հովվա կա ն ա յցը Ա խ ա լցխ ա , Ժ -Ժ Ա 190:

Վ իրա հա յոց թեմի ա ռա ջնորդի հովվա կա ն ա յցը Ջ ա վ ա խ ք, Ժ -Ժ Ա 191:

Վ իրա հա յոց թեմի ա ռա ջնորդի հովվա կա ն ա յցը Բա թումի, Ժ -Ժ Ա 192:

Ջ Ո Ւ Լ Ի Ե ՏԱ Բ Ա Դ -Ա ԼՅԱ Ն - Հա յրենա նվեր ա շխ ա տ ա նքի գնա հա տ մա ն մի փոք­րիկ ա րտ ա հա յտ ութ յուն, Ժ -Ժ Ա 194:

Ա ռա ջնորդ Գ երշ. Տ . Խ ա ժ ա կ ա րքեպ ս. Պ ա րսա մեա ն կը հիւրընկալէ Ք ի ր ի լ Մ ետ ­րոպ ոլիտ ը, Ժ -Ժ Ա 195:

Ա ոա ջնորդա նիստ Ս. Վ ա ր դ ա ն Մ ա յր Տա ճա րի օծմա ն 35-ա մեա կը նշուեցաւ ար- ժա նա վ ա յել շուքով, Ժ -Ժ Ա 197:

Շնորհա նդէս Արժշ. Տ . Զա ւէն ա. քհնյ. Ա րգումանեաեի «Ա գգա պ սւտ ում»-ի Դ . հա­

տ որի Գ . գի րքի հրա տ ա րա կութեա ն ա ռիթով, Ժ -Ժ Ա 202:Ա ռա ջնորդ Ս ր բա զա ն Հ ա յր ը (Ա մերիկա յի Ա րևմտ յա ն թեմ) նա խ ա գա հեց Պոլսսւ-

հա յ Մ իութեա ն Հիմնա րկութեա ն 27-ր դ տ ա րեդա րձին, Ժ -Ժ Ա 205:

Դ ա տ ա ւոր Ա րմա նտ Ա րա պ եա ն (Ա մերիկա յի Ա րևմտ յա ն թեմ) ե ա ևոր տիկին

հա րխ ր հ ա զա ր տ ո լա ր կը շնորհեն Ս. Գ ա յա նէ վա նքի նորոգութեա ն համար,

Ժ -Ժ Ա 2 0 6 :Շքա նշա ններու շնորհում եւ ձեռնադրութիւն Ի սթ Լոս Ա նջելըսի Ս. Ս ա րգիս Հա -

յա ս տ ա ն ե ա յց Ա ռա քելա կա ն եկեղեցու մէջ, Ժ -Ժ Ա 207:

«Կ ո մ ի տ ա ս » երգչա խ ումբի (Ա մերիկա յի Ա րևմտ յա ն թեմ) ա նդա մա կա և տ ա րեկա ն

հա ւա քոյթը, Ժ -Ժ Ա 20 8 :

136 ԺԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2003

Ընդունելութիւն ի պատիւ Արցախի Հա նրա պ ետ ութեա ն նա խ ա գա հի (Ամերիկայի

Արևմտյան թեմ). Ժ -Ժ Ա 209:Առաջնորդ Ս րբա զա ն Հ ա յր ը (Ամերիկայի Ա րևմտ յա ն թեմ) կը մա սնա կցի Ամերի­

կայի Հա յկա կա ն Հա մա գումա րի տ ա րեկա ն յա յտ ա գր ի ն . Ժ -Ժ Ա 2 1 0 : Հովուա կա ն այցելութիւն եւ Ս. Պ ա տ ա րա գ Սա ն Լիփ ս Օ փ իսփ օ Գ ա լիֆորնիա . ժ -

Ժ Ա 2 1 1 :Յա րգա նքի երեկոյ ի պատիւ գրող Փիթըր Պ ա լա քեա նի (Ա մերիկա յի Ա րևմտ յա ն

թեմի Ա ռա ջնորդա րա ն), Ժ -Ժ Ա 211:Առաջնորդ Ս րբա զա ն Հ օ ր չորս օրուան այցելութիւնը Կ եդրոնա կա ն Գա լիֆոր-

նիա, Ժ -Ժ Ա 212:Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Բ Ամենա յն Հա յո ց Կ ա թողիկոսը Ե րևա նի Ս. Գրիգոր Լու­

սավորիչ Մ ա յր եկեղեցում «Ս . Ն երսես Շնորհա լի» շքա նշա նով պ ա րգևա տ րեց քուվեյթա բնա կ բա րերա ր Կիրա կոս Գույումջյա նին, Ժ Բ 21:

Գա րեգին Բ Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թողիկոսի ձեռա մբ օծվ եց Տա վուշի մա րզի Ոսկե-

վա ե գյուղի Ս. Գ ա յա նե եկեղեցին, Ժ Բ 93 :Ս. Ստ եփ ա ննոսի տ ոնին Ս ևա նի Ս. Առաքեւոց եկեղեցում տ եղի ունեցավ դպրա-

կան ձեռնադրություն, Ժ Բ 108:Ընդունելութիւն ի պատիւ Ամերիկայի Ո ւղղա փ ա ռ Ե կեղեցւոյ ա ռա ջնորդ Ամենա-

պատիւ Տ . Հերմա ն Մ ետ րոպ ոլիտ ի (Ա րևելյա ն թեմ), Ժ Բ 109:

Տէր եւ տիկին ճ է գ Գ ա լա յճեա ն կը պ ա րգեւա տ րուեն «Ս . Գ րիգոր Լուսաւորիչ» շքա նշա նով (Ա րևմտ յա ն թեմ), Ժ Բ 110:

Շա բա թա կա ն լուրեր Ա ռա ջնորդա րա նէն (Ա րնելյա ն թեմ), Ժ Բ 111:

ԺԱ. Վ Ե Ն Ե Տ Ի Կ Ի Մ Խ Ի Թ Ա Ր Յ Ա Ն Մ ԻԱ Բ Ա Ն Ո Ւ Թ -ՑՈ Ւ Ն

ՀԱՅՐ ՅԱՐՈՒԹ՛ԻՒՆ ՎՐԴ. ՊԶՏԻԿԵԱՆ - Ս. Ղ ա զ ա ր մեծ շուքով տ օեեց Ս. է ջ ­միածնի Մ ա յր Տա ճա րի 1700-ա մեա կը, Ժ -Ժ Ա 214:

Ժ Բ . Է Կ Ո Ւ Մ Ե Ն Ի Կ Կ ՅԱ Ն -Ք

ՊԱՐՈՒՅՐ -ՔԱՀԱՆԱ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ - Խ որհրդա ժողով' նվիրվա ծ քրիստ ոնեա ­կան դա ստ իա րա կությա նը, Ե 126:

Տ. ԱՐՄԱՇ ԱԲԵՂԱ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ - էկումենիկ ուղեգիծ (փ ա ստ ա թղթերի թա րգմա նությունը'հոդվա ծա գրի), Զ 127:

ԳԱՅԱՆԵ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ - Ե վրոպ ա յի Եկեղեցիների Կ ոնֆերա նսի (С Е С ) 12- րդ Գ լխ ա վոր Ա սա մբլեա ն Ն ո րվ եգիա յի յԹ-րոնդհայմ քա ղա քում, է 115:

ՏԻԳՐԱՆ ՍՐԿ. ԲԱՂՈՒՄՅԱՆ - Ջրվեժի Ս. Կ ա թողիկե եկեղեցու Երիտա սա ր- դա ց Միությունը դա րձա վ «Ս ինդեսմոսի» ա նդա մ, է 118:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 3 7

Եկեղեցիների Հա մա շխ ա րհա յին Խ որհրդի Կլոր Ս եղա նն ա յսուհետ կգործի որ­պես բա րեգործա կա ն հիմնաղրամ, Ժ -Ժ Ա 45:

Ժ Գ . Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ա Գ Ի Տ Ա Կ Ա Ն

Տ . Ա Դ Ա Մ Ք Ա Հ Ա ՜Ն Ա Մ Ա Կ Ա Ր Յ Ա Ն - Երա նեփ Օգոստ ինոսն րնդղեմ Ն ի ցշեի , Ա

Ն Ի Կ Ո Լ Ա Յ Բ Ե Ր Դ Յ Ա Ե Վ - Ա զա տ ություն, Ա 35:

Շ Ա Հ Է Ս Ր -Ք Ե Պ Ս . Ա Ճ Է Մ Ե Ա Ն - Ն ո ր Կ տ ա կա րա նի արեւմտահայեր1.ե թարգմսւ-

եութենԼե ա րեւելա հա յերէն «վ երա ծա մ -փ ոխ ա ղ րո ւթ եա ն» ա ոիթով, Բ 30: Ն Ո Ր Ա Պ Ե Տ Ր Ո Ս Ց Ա Ն - Ա նիրավ ղա տ ա վորի կիրակիի խ որհոտ ղն ըստ Գրիգոր

Տա թ և ա ցու, Գ -Դ 91:

Բ . Հ . Ո Ի Լ Ա Ո -Ս Դ Ա Մ - Զ ա տ իկը ն Բ ա ղա րջա կերա ց տոնը, Գ -Դ 96:

Տ . Ա Դ Ա Մ Ք Հ Ն . Մ Ա Կ Ա Ր Ց Ա Ն - Մ արղու Որդին երկնքում է, Զ 33: - «Յովս1.փ ա յրն նո րա », է 25 :

Սուրբ Ե պ իփ ա ն եպ իսկոպ ոս Կիպ րա ցու գովեստ ը Սուրբ Ա ստ վա ծա ծին և միշտ կույս Մ ա րիա մ ի մա սին, Ը 42:

Շ Ն Ո Ր Հ Ք Ծ . Վ Ր Դ . Գ Ա Ս Պ Ա Ր Ե Ա Ն - Ք ա հ ա ն ա ն պ ա տ ա րա գիչի պ ա շտօնին մ!;ջ. Ը 51:

Մ Ե Ս Ր Ո Պ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Գ Ր Ի Գ Ո Ր Յ Ա Ն - Օ րենքների ե հա մա պ ա տ ա ս­

խ ա ն կա նոնների հակա սությունը Ա րևելյա ն Ո ւղղա փ ա ռ Եկեղեցիների ընտ ա ­նիքի ներսում, Թ 63:

Ն Ո Ր Վ Ա Ն Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Զ Ա Ք Ա Ր Ե Ա Ն - Եպ իսկոպ ոսա կա ն ժողովի ա նհրա ­ժեշտութիւնը ներկա յ իրա կա եութեա ե մ!.ջ եւ ա նոր իրաւասութեան սահման­ները, Ժ -Ժ Ա 80:

Տ . Ա Դ Ա Մ Ք Ա Հ Ա Ն Ա Մ Ա Կ Ա Ր Յ Ա Ն - Հ ո գ ի ե կ յա նք, Ժ -Ժ Ա 85:

Ժ Դ . Պ Ա ՏՄ Ա -Բ Ա Ն Ա Ս Ի Ր Ա Կ Ա ՜Ն

Ա Բ Ր Ա Հ Ա Մ Յ Ա Ն Հ Ր Ա Ն Տ Բ Ա Ր Ս Ե Ղ Ի - Ա րցա խի թեմն իր գո յութ յա ն վերջին տ ա րիներին, Զ 87 :

Ա Դ Ո Ն Ց Ն Ի Կ Ո Ղ Ա Յ Ո Ս - Հ ա յ հ ա յտ նի ա խ ոյա ններ ա նցյա լում, Ե 99:

Ա Յ Վ Ա Զ Յ Ա Ն Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ե Ս - Եսա սիրությա ն և խ ղճի բա խ մա ն հանգուցա կե­տում, Ժ -Ժ Ա 128:

Ա Ն Դ Ր Ա Ն Ի Կ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ւ Ր - ժ ո ղ ո վ ր դ ի հոգու սարսուռների տ ա րեգիրր, Գ -Դ 159:

Բ Ա Դ Ի Կ Յ Ա Ն Խ Ա Չ Ի Կ - Գ ո տ գեն էդ ի լյա ն , Ա 91 :

Բ Ե Հ Բ Ո Ւ Դ Յ Ա Ն Ս Ա Ն Դ Ր Ո - Խ որեն Ա Մ ոտ ա դբեկյա ն Ա մենա յն Հ ա յո ց Կ ա թ ողի­կոսի ա նդրա նիկ կոնղա կը, Ժ Բ 76:

ԳԻՎՈՐԳՅԱՆ ԱՍՏՂԻԿ - Մ ա նրա նկա րչա կա ն եզա կի պ ա տ կերներ. Գ-Դ 135: ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ ԱՐԱՍ՜ԱՅԻՍ - Ն ո ր միտումներ Զա քւսրյա նների շրջա նի (X II-

X IV ոո.) եկեղեցիների ա րտ ա քին հարղարանքում. Ա 74 :ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ ՎԱՐԴԱՆ - Լվովի Տիրա մոր Վ երա փ ո խ մ ա ն հա յկա կա ն եկեղե­

ցին. Ե 77:Ե Ս Ս Ց Ա Ն Զ Ս Պ Ե Լ - Ավերա կների մեջ. Գ -Դ 161:ԶԱՏԻԿՅԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ - Խ ա նա սորի հերոս քա հա նա ն, է 80: 9ԱՔԱՐ6ԱՆ-ԲՈՀԵՆԵՆՍԻԵԿԵՐ ԱՆԱՀԻՏ - Հ ա յ հին գրա կա նությա ն Մխի-

թա րյա ն հրատարակությունները «Բ ա զմ ա վ եպ ի ն » նա խ որդող շրջանում. Բ

75: - Մ իփ թա րյա ն բնա գիտ ությունը ե «Բ ա զ մ ա վ ե պ ի » ա ոա ջին շրջա նը. Գ -Դ 126: - Ալիշանը ե հա յ երգի ու գրա կա նությա ն ժողովրդա կա նա ցումը «Բ ա զմ ա ­

վեպ ի» էջերում, Զ 64:ԶII֊ՔԱՐՅԱՆ ԼԻԼԻ»- - Մ ի դրվա գ հա յ-ա րա բա կա ն մշա կութա յին հարաբերու­

թյուններից, С 96:ԽԱՌԱՏՑԱՆ ՀԵՆՐԻԿ - էջ ե ր մի բա րեգործ տ ոհմի պ ա տ մությունից, Զ 84: ԽՈՐԵՆ Ա ՄՈՒՐԱԴԲԵԿՅԱՆ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹ-ՈՂԻԿՈՍԻ Հ ա յր ա ­

պ ետ ա կա ն ա նդրա նիկ կոնդակը, 1 հանիս 1933 թ ., Ժ Բ 78:ԽՈՒԴԻՆՅԱՆ ԳԵՎՈՐԳ - Հա յա ս տ ա ն յա յց Ա ռա քելա կա ն Ե կեղեցին և հայ

ա զգա յին կուսակցությունները 1889-1891 թվա կա ններին, է 75:ԿՈՄԻՏԱՍ ՎԱՐԴԱՊԵՏ - Ս իփ ա նա քա ջերը (բա նա խ ոսություն' կա րդա ցվա ծ

երգի ուսուցման ա ռիթով), Ժ Բ 86:ԿՈՐԽՄԱԶՅԱՆ ԷՄՄԱ - Մ շո ճա ռընտ իրի նկա րա զա րդումները, Բ 66:

- Բա րձր Հ ա յք ի X III դա րի վերջի և X IV դա րի մա նրա նկա րչությա ն ա ռա նձ­

նահատկությունները, С 91:ՀԱՅՐՈՒՆԻ ԱՇՈՏ - Դ ոկտ որ Յոհա ննես Լեփսիուսի հա յա նվեր հրա պ ա րա կա ­

խոսական և կա զմա կերպ ա կա ն գործունեությունն ա ռա ջին ա շխա րհա մա րտ ի

տարիներին, Գ -Դ 147: - Մ շտ ա պ ես ուսանելի ա ռա քելությունը, Ժ -Ժ Ա 118: ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ ԱՐԱՄ - Կ իլիկյա ն Հա յա ստ ա նի ու Ե գիպ տ ոսի մամլուքյան

սուլթանության ա ռա ջին ռա զմա քա ղա քա կա ն բա խ ումը, է 37: ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ ՊԵՏՐՈՍ - Ա նծա նոթ էջեր Ն ի կո ղ ա յո ս Ա դոեցից, Ե 97:

ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ ԼԻԼԻԹ - Գրիգոր Ն ա րեկա ցու «Ե ր գ երգոցի մեկնությունը», Թ

90:ՂԱԶԱՐՅԱՆ ԱՐՄԻՆԵ - Ա ղա նդների գործունեությա ն հոգեբա նա կա ն ա ռա նձ­

նահատկությունները. դրա նց «ա ռա քելությունը» և ա նձա նց ներգրա վմա ն հո­

գեբա նա կա ն մեխ ա նիզմները, Թ 59:ՂԱԶԱՐՅԱՆ ՎԻԳԵՆ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍԻ - Ուսումնասիրություն' նվիրվա ծ Ղ րի-

մում նկա րա զա րդվա ծ մի ձեռա գրի, С 107:ՂԱՏԱՐՈՍՅԱՆ ԱՐՓԵՆԻԿ - Շողա գա վա նքի գրչությա ն կենտ րոնը, Ա 69: -

Հովսեփ Վ ա յոցձորեցի Կա թողիկոս Հ ա յո ց , Ե 55:

138 Ժ Բ _______________

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 3 9

Ղ Ա Զ Ի Յ Ա Ն Ա Լ Վ Ա Ր Դ - Գ ևորգ Ь Կա թողիկոսի հա յրա պ ետ ա կա ն գևա հա տ ա - թյունր Անսւտոլ Ֆ րա նսին, Գ -Դ 170:

Ղ Ա Ր Ի Բ Յ Ա Ն Ի Գ Ի Թ - - Հրա շա գործ Սուրբ Գ եղա րդը, Գ -Դ 104:

Ղ Ո Ւ Կ Ա Ս Յ Ա Ն Է ԼԻ Ա՜Ն Ո Ր Ա - Հա յա ստ ա նի ա զդա րա րողը Եվրոպ ա յում, Ե 89: Ճ Ե Վ Ա Հ Ի Ր Ճ Յ Ա Ն Մ ԻՍ Ա -Ք - Մ ի բա րա վորի պ ա տ մությա ն, Է 50: Մ Ա /Յ -Ե Վ Ո Ս Յ Ա Ն Կ Ս Ր Ե Ն - Սամուել Սնեցի, Զ 47:Մ Ի Ր Ո Ւ Մ Յ Ա ՜Ն Ո -ԻՄ Ա - Ա զգա յին պ ետ ությա ն մոդելը և ա զգի ինքնա պ ա շտ պ ա -

նա կա ն հա սա րա կա կա ն-տ նտ եսա կա ն կառույցների ըմբռնումը X IX դա րի հայ պ ա տ մա փ իւիսոփ ա յությա ն մեջ, Զ 73:

Մ Խ Ի Թ Ա Ր Յ Ա Ն Ա ՜Ն Ա Հ Ի Տ - Հա րսա նեկա ն ծեսի մի դրվա գ, Ժ -Ժ Ա 99: Մ Խ Ի /Յ -Ա Ր Յ Ա Ն Ս Ա Ր Գ Ի Ս - Գրիգոր Մ ա գիստ րոսի «Յ ա ղ ա գ ս խ ա չա նշա ն գա-

ւա գա նին, գոր րնծա յևա ց Տեա ռն Պ ետ րոսի Հ ա յո ց Կ ա թոդիկոսի» չա փ ա ծո թուդթը, Ե 71:

Մ Օ Վ Ս Ե Ս Յ Ա ՜Ն Ա Զ ՛Ն Ի Վ - Ն որվեգա կա ն հրա տ ա րա կությունը հա յ մա նրա նկա ր­չությա ն մա սին, Ժ Բ 91:

Մ Ո Վ Ս Ի Ս Յ Ա Ն Ֆ Ե Լ Ի -Ք Ս - «Մ ա ս յա ց ա ղ ա վ նի » պ ա րբերա կա նը լեհա կա ն 1863- 1864 թթ. ա պ ստ ա մբութ յա ն մասին, Բ 89:

Շ Ա Հ Ի Ն Յ Ա Ն Ս Ա Մ Վ Ե Լ Մ . - Ք ա րա նձա վներր հա յ ժողովրդի հոգեկերտ վա ծքի ն մշակույթի ձևա վորմա ն գործընթա ցում, է 55:

Շ Ե Վ Ա Լ Ի Ե Մ Ա Ր Ի -Ա Ն Ն Ա - Լևոն Մ եծա գործի գերմա նա կա ն ռա զմա վա րու­

թյունը. Տետ ոնա կ ա եների ' Կ իլիկիա յուվ հա ստ ա տ վելու հա նգա մա նքները (ֆրա նսերենից թա րգմա նութ յունը'Վ ա րուժա ն Պ ոդո սյա նի), Ժ -Ժ Ա 108:

Չ Ո Ւ Գ Ա Ս Զ Յ Ա Ն Լ Ե Վ Ռ Ն - Ա րշա կ Ֆ եթ վ ա ճյա ն. հա յ նկարիչը Արևմուտքի ն Ա րևելքի միջև, Ժ -Ժ Ա 134:

Պ Ո Ղ Ո Ս Յ Ա Ն Վ Ա Ր Ո Ւ Ժ Ա Ն - Հա մ իդյա ն կոտ որա ծները և ա բբա Պ իգա նին, Գ -Դ 139:

Ռ Շ Տ Ո Ւ Ն Ի Ա Զ Ա Տ Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ե Ս Ի - Ա նցյա լի ա նմա ր ա յրո ղ հուշերը, Գ -Դ 174: Ջ Ա Ն Ի Կ Յ Ա Ն Ս Ո Ւ Ս Ա Ն Ն Ա - Հ ա յ կերպ ա րվեստ ի 1920-1960 թթ. վերելքի հո-

զև ո ր -ա գ գա յի ե հիմքերը, Ե 83:

Ս Ա Հ Ա Կ Յ Ա Ն Ս Ա Հ Ա Կ - Ն եր սես Աշտարակեցու գործունեությունը Վ իրա հա յոց թեմի ա ռա ջնորդի պ ա շտ ոնում, Ա 86:

Ս Ա Մ Վ Ե Լ Ց Ա Ն Խ Ա Չ Ի Կ - Ոսկա ն Երեա եցին ա պ ա վինում է Լյուղովիկոս X IV թա գա վորին, Զ 58 :- Կ ոմիտ ա սը և «Ս իփ ա եա քա ջերը », Ժ Բ 83:

Ս Ա Ր Գ Ս Յ Ա Ն Դ Ի Մ Ի Տ Ր Ի - Ն ո ր փ ա ստ եր հա յ ժողովրդի ծա գմա ն մասին' կա պ ­

վա ծ խ ա թ ե ցեղա միութ յա ն հետ , 13-81:Ս Ա -Ք Ա Պ Ե ՏՈ Յ Ա Ն Ո% Կ . - Կ րռնա -եկեղեցա կա ն ե ծիսա կա ն բա ռերը ա րևմտ ա ­

հա յերենում, Ժ -Ժ Ա 102:

Ս Ի Մ Ո Ն Յ Ա Ն Ո Ո Ւ Բ Ե Ն - Գ ա գա բերդը, Ա 7 9 : - Մ ա հկա նա բերդ, է 44 :

Ս Ո Լ Ո Վ Յ Ո Վ Վ Լ Ա Դ Ի Մ Ի Ր - Զոհի և ողորմությա ն մասին (ռուսերենից թ ա րգմա ­նությունը' Գ և ո ր գ ա բղ . Ս ա րոյա նի), է 28 :

1 4 0 Ժ Ռ ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 3

Ս Վ Ա Զ Յ Ա Ն Հ . Ս. - Ա ղվա նից Կաթողիկոս Մ ա նուկ Գ րիգորիս. Զ 39: Վ Ա 6 Ո Ց Ձ Ո Ր Ե Ց Ի Պ Ա Ր Գ Ե Վ - Երջա նկա հիշա տ ա կ Գ ն ո ր գ Զ Կ ա թողիկոս Չո-

րեքչյա նի նամակները Մ ոսկվա յում ուսանող Մ ա յր Աթոռի սա րկա վա գներին,

է 85'Վ Ա Ր Դ Ա Ն Յ Ա Ն Վ Ր Ե Ժ Մ Կ Ր Տ Չ Ի - Հ ա յ Ա ոա քեւա կա ն Եկեղեցու և պ ետ ությա ն

հարաբերությունները 340-ա կա ն թվա կա ններին, Բ 56:Տ Ե Ր - Դ Ա Վ Թ - Յ Ա Ն Ք Ն Ա Ր Ի Կ - «Բ ա ն ք իմա ստ ա սիրա ց» ժողովա ծուները հայ

միջնա դա րյան մա տ ենա գրությա ն մեջ, Ժ -Ժ Ա 91:Տ Է Ր - Վ Ա Ր Դ Ա Ն Ե Ա Ն Գ Է Ո Ր Գ - Հա յերէն ձեռա գրերի կորսուած հաւաքսւծաների

ցուցակների հրա տ ա րա կմա ն խնդիրը, Ա 54:■ՔՅՈ Ս Ե ՅԱ Ն ՀԱ Կ Ո Բ - «Ա րթուն կա ցէք» բնա բա նով թա րոգը ե նրա հեղինակը,

Բ 41:

ԺԵ. ԵՐԱԺՇՏԱԳԻՏԱԿԱՆ

Ա Ն Ն Ա Ա Ր Ե Վ Շ Ա Տ Յ Ա Ն - Սա հա կ Պ ա րթ ևի կա նոնա գիրքը որպ ես Ե ղարի Հա յ Եկեղեցու պ ա շտ ոներգությա ն ձևավորմաև պ ա տ մա գիտ ա կա ն ա ղբյուր, Ա 48:

Գ Ա Յ Ա Ն Ե Մ Խ Ի Օ -Ա Ր Յ Ա Ն - Խ ա զա նունները երա ժշտ ա կա ն տերմինահամա­

կարգում, Ե 63:ԼԵ Ւ Ո Ն Մ Ո Մ Ճ Ե Ա Ն - Ս կրտ իչ Պ օղոսեա նի խ տ ա ցեա լ սալիկը, Ժ -Ժ Ա 162:

ԺԶ. ԳԻՏԱ-ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ Կ6ԱՆ-Ք

Հա ղպ ա տ ում ա վա րտ վեց Գուգա րա ց թեմի կա զմա կերպ ա ծ «Ս . Հով հ ա ն Օձեեցի

Հա յրա պ ետ ը և իր ժա մա նա կը» խ որա գրով գիտ ա ժողովը, Զ 125:Ա Զ Ա Տ Բ Ո Զ Ո Յ Ա Ն - Ա րևելյա ն Եկեղեցիների Իրա վունքի Ընկերա կցութ յա ն կոն­

ֆերա նսը' նվիրվա ծ Կ ովկա սյա ն Եկեղեցիներին և նրա նց իրավունքի հարցե­

րին, Թ 109:Գիտ ա ժողով' նվիրվա ծ Ս. էջմիա ծնի Ս ա յր Տա ճա րի օծմա ն 1700-ա մյա կին, Թ

113:Ա Զ Ա Տ Բ Ո Զ Ո Յ Ա Ն - Ե կեղեցա գիտ ա կա ն հարցերը «Հա յա գ ի տ ո ւթ յա ն ա րդի վի­

ճակը և զա րգա ցմա ն հեռա նկա րները» համաժողովում, Թ -116:

Ժէ. ԿԵ՜ՆՍԱԳՐԱԿԱՆՆԵՐ

Տ . Խ որեն ա բեղա Զա քա րյա ն, Բ 108:

Տ . Կորյուն ա բեղա Ա ռա քելյա ն, Բ 109:Տ . Տա ճա տ ա բեղա Ծ ա տ ոտ յա ն, Բ 110:

Տ . Եղիշե ա բեղա Ա վետ իսյա ն, Բ 111:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Տ . Վ ս տ դ ա ն ա բեդւս Ն ա վ ա սա րդ յա ն, Բ 112:

Տ . Գ ա րեգին աբեղա Հարությունյան, Գ -Դ 68:Ա Զ Ա Տ Բ Ո Զ Ո Յ Ա Ն - Պ ա ր ա յր Մ ա մբբեի Մ ուրա դյա ն, Գ -Դ 186: Տ . Հով նան ա րքեպ իսկոպ ոս Տերտ երյա ե, Ե 43:Տ . Ն շա ն ա բեղա Պ ետ րոսյա ն, Ե 114:Տ . Խ ա չա տ ուր ա բե ղ ա Կ ն յա գ յա ն , Ե 115:

Տ . Գ րիգոր քահանա Հովհաննիսյան, Ե 116:Տ . Շմա վոն քա հա նա Ղ և ոնդ յա ն, Ե 117:

Տ . Կ իրա կոս քա հ ա նա Ա դոսյա և, Ե 118:

Տ . Վ ա գ գ ե ն եպ իսկոպ ոս Մ իրգա խ ա նյա ն, Զ 106:

Տ . Բ ա գրա տ եպ իսկոպ ոս Գ ա |ստ ա եյա ն, Զ 108:Տ . Ն ա ր եկ ա բեղա Ա վա գյա և, С 116:

Տ . Մ եսրոպ ա բե ղ ա Պ ա րսա մ յա ն , Ը 117:

Տ . Դսւևիել վ ա րդա պ ետ Ֆ ր ետ ը գյա ն, С 118:

Տ . Հա յրի կ սւբեդա Հովհաննիսյան, Ժ -Ժ Ա 166:Տ . Տիրա ն ա բեղա Պ ետ ր ո ս յա ն, Ժ -Ժ Ա 167:Տ . Կ յուրեդ ա բե ղ ա Վ ա ր դ ա ն յա ն , Ժ -Ժ Ա 168:

Տ . Հով նա ն ա բեղա Հա կ ո բյա ն , Ժ -Ժ Ա 169:

Տ . Հա կ ո բ քա հա նա Հ ա կ ո բ յա ն , Ժ -Ժ Ա 170:Տ . Արմաշ վա րդա պ ետ Նա ւբա եդյա ն, Ժ Բ 102:

Տ . Եղիշե վ ա րդա պ ետ Ա վետ իսյա ն, Ժ Բ 103:

Ժ-С . Մ Ա Հ Ա Գ Ր Ա Կ Ա Ն Ն Ե Ր

Հա ն գ ի ս տ Տ . Վ ա յե ծ . վրդ. Ի գեա տ իոսյա նի, Ա 119:

Հա նգիստ Ա րժա նա պ ա տ իվ Տ . Սա հա կ ա վա գ քա հա նա Ա շա կերտ յա նի, է 122:

Ա Զ Ա Տ Բ Ո Զ Ո Յ Ա Ն - Պ ր ո ֆ . Մ իշել վա ն էսբրուկ (նա ն ա շխ ա տ ությունների մա ­տ ենա գիտ ութ յունը), Ժ -Ժ Ա 147:

Հա նգիստ Տ . Ե ղիշե քա հա նա Ա բրա հա մյա նի, Ժ -Ժ Ա 224:Հա ն գ ի ս տ Տ . Մ եսրոպ ա րքեպ իսկոպ ոս Ա շճյա նի, Ժ Բ 115:

Ժ Թ -. Գ Ր Ա ե յՈ Ս Ո ա - Ց Ո Ւ Ն - Մ Ա Տ Ե Ն Ա Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

Տ . Ն Ա Վ Ա Ս Ա Ր Դ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Կ Ճ Ո Ց Ա Ն - Ռ ա ֆ ա յե լ Պ ա պ ա յա ն ի «Ա րդի

իրա վունքի քրիստ ոնեա կա ն ա կունքները» ա շխ ա տ ությա ն հոգևոր ա րժեքը, Ա 99:

Գ Ն Ե Լ Գ Ր Ի Գ Ո Ր Յ Ա Ն - Ն վ ի ր վ ա ծ հա յ-բյուգա նդա կա ն հարա բերություններին, Գ -Դ 176:

ՀԱ Կ Ո Բ Ք Յ Ո Ա Ե Յ Ա Ն - Ղուկա ս Կա րեեցի Կ ա թողիկոսի Դ ի վա նի երկրորդ հւս-

Վ Ս Ր Ռ Ւ Ժ ՜ւ ք ե Ո Մ Կ Ա Ն Յ Ա Ն - Խ մբա գիրը. բա նա սերը, դիվա նա գետ ը («Ե ր վա նդ

Մ ելքոնյա ն. բա նա սերն ու դիվա նա գետ ը» գրքի մա սին), Ե 106:Դ Ա Վ Ի Թ Գ Յ Ո Ւ Ր Ջ Ի Ն Յ Ա Ն - Ն ո ր խ ոսք բա ռա րա նա գրությա ն մեջ (Պ ետ րոս

Բեդիրյա նի «Հա յեր են շրջասությունների բա ռա րա ն» ա շխ ա տ ությա ն մասին),

Զ 97:Ш И -Բ Ե Ն Ա Ա -Ք Ա Պ Ե ՏՈ ՅԱ Ն - Կոմիտ ա սին նվիրվա ծ ա րժեքա վոր մենագրու­

թյուն (Խ ա չիկ Բ ա ղիկյա նի «Կ ոմիտ ա սը ինչպիսին եղել է » գր քի մասին). Զ

100:Ա Ր ՏԱ Կ Մ Ա Ղ Ա Լ Յ Ա Ն - Ակադեմիկոս Մ ա րի Բրոսսե (Պ ա ր ույր Մ ուրա դյա նի

«Ակադեմիկոս Մ ա րի Բ րոսսե» հոդվա ծների ժողովա ծուի մա սին), Զ 102:ՀԱ Կ Ո Բ -Ք ՅՈ Մ Ե ՅԱ Ն - Ն ո րա հ ա յտ մի էջ Ն ի կո ղա յոս Ա դռնցի կրոնա գիտ ա կա ն

ժառանգությունից (Ն իկողա յոս Ադոնցի «Պ ա տ կ երների խ նդիրը» աշխատու­

թյա ն մասին), է 89:Ա Վ Ե Տ Ա Վ Ե Տ Ի Ս Յ Ա Ն - Հ ա յո ց Տերունա կա ն սրբա պ ա տ կերները (Հրա վ ա րդ Հ ա ­

կոբյա նի «Հ ա յո ց Տերունա կա ն սրբա պ ա տ կերները» ա շխ ա տ ությա ն մասին), է

94:Ա Ր Թ Ո Ւ Ր Ա Ն Դ Ր Ա Ն Ի Կ Յ Ա Ն - Հ ա յ ոգին Կ ոստ ա ն Զ ա ր յա նի որոնումներում

(Յուրի Խ ա չա տ րյա նի' Կ ոստ ա ն Զա րյա նի «Ն ա վ ա տ ո մ ա ր », «Դ ե պ ի Արա­

րա տ » ե «Մ ի ա ցյա լ Ն ա հ ա նգներ » ժողովա ծուների մ ա սին»), է 97:

Ա Ա ՏՂ Ի Կ Մ Ա Հ Ա Կ Յ Ա Ն - Կ ենսա գրա կա ն նոր բա ռա րա ն, С 112:

2 0 0 3

«էջմի ա ծի ն» ա մսա գրի յուրա քա նչյուր համա րի վերջում տ րվում են բովա նդա կու­

թ յա ն համառոտ թա րգմա նությունները ռուսերեն, ա նգլերեն և ֆրա նսերեն լե­

զուներով:

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 143

“ ЭЧМИАДЗИН” ОФИЦИАЛЬНЫЙ ЖУРНАЛ

э ч м и а д з и н с к о г о к а т о л и к о с а т а(Д е к аб р ь 2 0 0 3 г.)

1. Визит Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армяп, в армянскую епархию Южной России, 27-30 декабря 2003 г., Владикавказ и Пятигорск (с. 3-9).

П АТРИАРШ И Е ЭН Ц И К ЛИ КИ И БЛ А ГО СЛ О ВЕН И Я

2. Энциклика Его Святейшества Гарегипа П, Католикоса всех армян, г-ну Артуру Баг- ряну по случаю его награждения орденом «Св. Григория Просветителя», 4 декабря 2003 г., № 2 1 8 (с. 10-11).

3. Энциклика Его Святейшества Гарегина П, Католикоса всех армян, г-ну Артуру Баатуряну по случаю его награждения орденом «Св. Григория Просветителя», 25 де­кабря 2003 г., № 215 (с. 12-13).

4. Эпциклика Его Святейшества Гарегипа II, Католикоса всех армяп, г-пу Арману Баа-

туряпу по случаю его награждения орденом «Св. Григория Просветителя», 25 де­кабря 2003 г., № 214 (с. 14-15).

5. Энциклика Его Святейшества Гарегина II, Католикоса всех армян, г-же Гоар Гаспар-

яп по случаю сё награждения орденом «Св. Саак - Св. Месроп», 14 декабря 2003 г., № 2 1 1 (с. 16-17).

6. Патриаршие награды (пожалование в декабре 2003 г. энциклик, ордспов «Св. Саак -

Св. М есроп», «С в. Нерсес Шпорали» и благословений Его Святейшеством Гареги­

ном II, Католикосом всех армян, духовным и светским лицам, оказавшим большие услуги Армянской церкви) - (с. 18).

7. Его Святейшество Гарегин II, Католикос всех армян, наградил орденом «Св. Саак -

Св. М есрон» певицу Гоар Гаспарян и художника Акопа Акопяна, 22 декабря 2003 г. (с. 19-20).

8. В Кафедральном Соборе Св. Григория Просветителя г. Еревана Его Святейшество

Гарегин II, Католикос всех армян, наградил благодетеля из Кувейта г-на Киракоса

Гуюмджяпа орденом «С в. Нерсес Шнорали», 28 декабря 2003 г. (с. 21).

ПРОПОВЕДИ

9. Проповедь Его Преосвященства епископа Езника Петросяна в Кафедральном соборе

Святого Эчмнадзпна па Литургию, 7 декабря 2003 г. (с . 22-24).10 Проповедь Преподобного иеромонаха И п ш и о с а М алхасяна в Кафедральном соборе

Святого Эчмиадзнна на Праздник Зачатая Пресвятой Богородицы, 9 декабря 2003 г.

(с. 25-27).11. Проповедь Его Высокопреосвященства архиепископа Н ерсеса Позапаляпа в К аф е­

дральном соборе Святого Эчмиадзнна на Литургию. 14 декабря 2003 г. (с. 28-29).

12. Проповедь архимандрита Ошакана Гюлытоляна в Кафедральном соборе Святого

Эчмпадзина на Литургию Обета, 21 декабря 2003 г. (с. 30-31).

13. Проповедь Его Преосвященства епископа Сиона Адамяна в Кафедральном соборе Святого Эчмиадзнна па Праздник святого Сгспаноса Первомученика, 25 декабря

2003 г. (с. 32-33).14. Проповедь Его Высокопреосвященства архиепископа Гнсака Мурадяна в Кафе­

дральном соборе Святого Эчмиадзнна па Литургшо Обета, 28 декабря 2003 г. (с. 34-

35).

И СТОРИ КО-ФИ ЛОЛОГИ ЧЕСКИ Е И ССЛЕДО ВАН И Я

Посвящается 1000-летию «Книги Скорбных Песнопений» Григора Нарекаци

15. КНАРИК ТЕР-ДАВТЯН - Источники основанного на преданиях «Жития Григора

Нарекаци» (паучпое исследование) - (с. 36-42).16. АКОП КЕО СЕЯН ֊ Отголоски патриотической теологии в «Кипге Скорбных Песно­

пений» Григора Нарекаци (научное исследование) - (с. 43-53).17. ВАРАГ НЕРСИСЯН - Лирический герой «Книга Скорбных Песнопений» Григора

Нарекаци (научное исследование) - (с. 54-61).18. ИЕРОМОНАХ ГАРЕГИН АРУТЮНЯН - «Книга Скорбных Песнопений» Григора

Нарекаци с точки зрения практической теологии X X I века (научное исследование) -

(с. 62-66).

Публикации

19. ВАРДАН ГРИГОРЯН ֊ Письма Католикоса Гукаса Карнеци Шаамиру Шаамиряпу и

его родственникам (помещено два таких письма) - (научное исследование) (с. 67-

75).20. САНДРО БЕЙБУТЯН - Первая энциклика Католикоса всех армяп Хорена I Мурад-

бекяпа (вводное слово) - (с. 76-77).

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 145

21. Первая Патриаршая энциклика Католикоса всех армян Хорена I Мурадбекяна, 1 июня 1933 г . - ( с . 78-82).

22 ХА ЧИ К САМ ВЕЛЯН - Комнтас и «Храбрецы Синана» (введение) - (с. 83-85).

2 3 АРХИМАНДРИТ КО М И ТАС - «Храбрецы Синана» (доклад по поводу разучивания этой песни) - (с. 86-90).

Г I ЛЗНИВ М О ВСЕСЯН ֊ Норвежское издание об армянской миниатюре (научное исследование) (с. 91-92).

В С В Я Т О М П Р Е С Т О Л Е И В Е П А Р Х И Я Х

25. Освяшспие церкви Св. Гаянэ в селе Воскевап Тавушской области Его Святейшест­вом I арегином II, Католикосом всех армян, 4 декабря 2003 г. (с. 93).

26. Конференция, посвященная 1000-летию «Книги Скорбных Песнопений» (о конфе­

ренции, проведенной 27 декабря в Первопрестольном Святом Эчмиадзине по случаю 1000-летия «Книги Скорбных Песпопепий» Григора Нарекаци) - (с. 94-96)

2 7. Литургию Обета прослужил местоблюститель предводителя Гегаркуникской епархии архимандрит Дсреник Давтяп, 30 ноября 2003 г. (с. 97).

2К. Литургию Обета прослужил пастырь армян Калькутты архимандрит Ошакап Гюльпо- ляп, 21 декабря 2003 г. (с. 97).

29. Литургию Обета прослужил предводитель Аргентинской армянской епархии архи­епископ Гисак Мурадян, 28 декабря 2003 г. (с. 98).

30 Панихида в Первопрестольном Святом Эчмиадзине, 7 декабря 2003 г. (посвященная

жертвам землетрясения 7 декабря 1988 г., недавпо почившим архиепископу Сааку Айвазяну и архиепископу Месропу Ашчяну (с. 99).

3 1. Летчики, работающие в Судане, выразили благодарность Его Святейшеству Гарегапу

II, Католикосу всех армян, за помощь, оказанпую в перевозке в Армению тел армянс­ких летчиков, погибших 17 ноября в авиакатастрофе в Судане, 11 декабря 2003 г. (с. 100).

32. Копферепция, посвящепная борьбе с нищетой, в Первопрестольном Святом Эчмиад­зине, 29 ноября 2003 г. (с. 100).

33. Защита архимандритских диссертаций в Первопрестольном Святом Эчмиадзине, 19

ноября 2003 г. (помещены также биографии архимандритов Армаша Налбапдяпа и Еш ш е Аветисяна) - (с. 101-103).

34. Посвящение в сан 17 новых дьяконов в Первопрестольном Святом Эчмиадзине на

Праздник Св. Степаноса, 25 декабря 2003 г. (с. 104-108).35 Посвящение в сан чтецов в Севапской церкви Святых Апостолов на Праздник Св.

Степапоса, 25 декабря 2003 г. (с. 108).

в армянской восточной епархии Северной Америки

36. Прием в честь Предводите.™ Православной церкви Америки Митрополита Германа,

10 декабря 2003 г. (с. 109).

В армянской западной епархии Северной Америки

37. Награждение г-на и г-жи Дж ека и М аро Галаджянов орденом «С в . Григория П росве­

тителя», 16 ноября 2003 г. (с. 110).38. Новости недели из армянской западной епархии Северной Америки, 24-30 ноября

2003 г. (с. 111-113).

а у д и е н ц и я В П ЕРВО П РЕСТО ЛЬН О М СВ Я ТО М ЭЧ М И А Д ЗЙ Н Е

39. Аудиенция у Его Святейшества Гарегина П членов С овета исполнительных директо­

ров Всемирного банка, 10 декабря 2003 г. (с. 114).

40. Кончина архиепископа М есропа Ашчяна, 2 декабря 2003 г. (с . 115-116).

41. Краткие церковные новости. Информация о Святой Службе, проповедях и других це­

ремониях в Кафедральном соборе и Святом Престоле Эчмиадзина в течение декабря

2003 г. (с. 117-118).

47. Список материалов, опубликованных в ежемесячнике «Э чмиадзин» за 2003 г. (с.

119-142).

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 4 7

“ ЕТСНМ1А02Ш” ОРР1С1АЬ МОNТНԼУ КЕУ1Е\У ОР

НОЬУ ЕТСНМ1АБ2Ш(ОесетЬег 2003)

1. У|бй օք №տ НоПпеББ К агек т П, СаШоПсоБ օք АП А гтетап Б , էօ Л е А г т е т а п ОюсеБе

օք Տօսէհ &ստտւՅ, О есетЬег 27-30,2003, У1асНкаука2 апё Р|ай§огек (р. 3-9).

РОГЧТШСАЬ Е1ЧСУСЫСАЬв АМ) ЬЕТТЕКБ ОР ВЬЕввШ С

2. ЕпсусПса1 օք №տ НоПпеББ К агект II, СаЛоНсоБ օք АН Агтеш апх, էօ Мг. АпЬиг Ва§Ь-

пап оп էհշ о с с з б ю п օք հւտ йесогайоп «ւէհ էհշ Огйег օք “Տ8ւոէ Сге§огу էհշ Ш иттаЮ г” , О есетЬег 4, 2003, по. 218 (р. 10-11).

3. ЕпсусПса1 օք №տ НоПпеББ К агект II, СаЛоПсоБ օք АН АгтешапБ, էօ Мг. АгЛиг ВаЬа-

Шпап оп Л е оссавюп օք հւտ десогайоп »ւէհ էհշ Ог^ег օք “Տ8ւոէ Оге§огу 1Ье Шиггм- паЮг” , О есетЬег 25, 2003, по. 215 (р. 12-13).

4. ЕпсусПса1 օք №տ 1՜1օ1ւոշտտ К агект II, СаИюНсоБ օք АН АгтешапБ, էօ Мг. АгтапсЗ Ва-

ЬаШпап оп 1Ье о с с э б ю п օք հւտ йесогаПоп 'А'ЦЬ էհշ Огйег օք “Տ8!ոէ Оге§о1у էհշ Шипм- паЮг” , О есетЬег 25, 2003, по. 214 (р. 14-15).

5. ЕпсусНса1 օք №տ НоПпевБ К агект И, СайюПсоБ օք АН А гтетап в , էօ Мгб. ОоЬаг Оэб-

рапап оп էհշ о с с э б ю п օք Ьег с!есогаПоп »ւէհ էհշ Огйег օք “Տ8ւոէ БаЬак - Տ8ւոէ МеБгор” , О есетЬег 14, 2003, по. 211 (р. 16-17).

6. РопйЯса! А\уагс1Б (ЕпсусПсаЬ, ОгёегБ օք “ Տաոէ БаЬак ֊ Տաոէ Мевгор” , “Տառէ ЫегБеБ

БЬпогЬаП" апс! Ցւշտտւոջ теББа{>еБ егатес! т О есетЬег 2003 Ьу Н1в НоПпеББ К агект

П, СаЛоПсоБ օք А11 АгтешапБ, էօ с1еуо(е<1 с1ег{»утеп апс! 1аутеп օք Ше А гтетап СЬигсЬ) - (р. 18).

7. №տ НоПпеББ К агек т П, СаНюПсоБ օք АП А гтетап Б , ^гатес! ОгйегБ օք “ Տ8ւոէ БаЬак ֊

ՏՅւոէ МеБгор” էօ орега Бт§ег ОоЬаг Саврапап апс! ра^Шег НасоЬ НасоЫап, ОесетЬег22, 2003 (р. 19-20).

8. Н|Б НоНпеББ К агек т II, СаЙюПсоБ օք АН АгтешапБ, §гаШес11Ье Огйег օք “ Տ8ւոէ Ыег-

БеБ ЗЬпогЬаП” էօ Мг. ЮгакоБ Оиуитрап, ЬепеГасЮг й о т Ки\уай, т Ле Уегеуап Са-

1Ье<)га1 օք БатЬО гедогу Л е Ш иттаЮ г, ОесетЬег 28. 2003 (р. 21 ).

8ЕКМОМ5

9 Տշաւօո сЫгеегей Ьу №տ С гасе В^ьЬор Уеггак Ре1го*51ап տ Л е Са1Ьес!га1 օք Но1у

Ек Ы ш ай н п ժսոո8 Л е сеЬЬгаЙоп օք էհշ В М ю 1лШг8у. О есетЬ ег 7. 2003 (р . 22-24).

Ю Տշաւօո ЙеИуегеё Ьу Кеуегеш ! Рг. 1? ոյ11օտ М а М з з ш п т Л е С аЛ ейга! օք Но1у Е1сЬ-

п й а ё г т ճսոոջ էհշ Реаз! օք էհշ СопсерЙоп օք էհշ Но1у У и р т О есетЬ ег 9 . 2003 (р . 25-

27).1 1 . Бегшоп ёеПуегей Ьу Н в Е т т е п с е А г с Ь Ы бЬо р №քտշտ Р огараЬ ап т 1Ье С тЬ ейга! օք

Но1у Е1сЬпнас1яп ճսոոտ էհշ секЬгайоп օք էհշ О т п е 1л1иг§у. О сс стЬ е г 14. 2003 (р.

28-29).12. Б егтоп с!еНусге<1 Ьу АгсЫтапс1п1с ОБЬакзп С и^иН ап т էհշ СаЛа1га1 օք Но1у Թշհ-

пмайгш ճսոոտ էհշ се!еЬгаПоп օք էհշ 0 | у т е и ш гд о օք О аА . О есетЬ ег 2 1 .2 0 0 3 (р. 30-

31).13. Տշոոօո йсНуегес! Ьу №տ Огасс Ցւտհօբ Տւօո А ёапйэп ւո էհշ СаЛе<1га1 օք Но1у Е1сЬ-

пмзсЫп ճսոոտ էհշ сЫеЬгэйоп օք էհշ Օ ւ«ո շ 1лШГ8У օո էհշ РеаБ! օք Տաոէ ՏէշրՅոօտ Рго-

Ю таПуг, О есетЬ ег 2 5 ,2 0 0 3 (р . 32-33).14. З егто п йеНуегей Ьу №տ Е т т е п с е АгсЬЫвЬор (И ю ак МоигасНап տ էհշ СаЛеЙга! օք

Но1у Е ю Ь пй ай гт ժսոոշ էհշ секЬгаИоп օք էհշ Б т п е ЬЛигеу օք О аЛ . О есетЬ ег 28,

2003 (р. 34-35).

ШвТОИСАЬ АМ) РШЬОЬОСЮАЬ вТШЕЕБ

0ей1са1ей էօ Ш е М Ш е п ш ш п օք Ш е “ В о о к օք Ь а ш е п 1а й о п ” օք С г щ о г К а г е к а Ы

15. К Л А К 1К Т Е К -^ А V Т IА N - Տօս^շտ օէ՜ էհշ ‘Ս ք շ օք С п р ог Ыагека1БГ’ Вавей օո Լշ-

§շոճտ (туезй ^ай оп ) - (р. 36-42).16. Н А С О В К Е О Տ Տ Е V А N - ЕсЬоев օք էհշ “В о о к օք ЬаггеШ айоп” օք С п д ог Ыагека1.ч( ւո

Րտէոտէա ТЬео1о§у (туевйД О ю п) - (р. 43-53).

17. У А К А С ^ 1 1 Տ 1 Տ Տ հ ա - ТЬе Ь уп сз! Него օք էհշ “ В оок օք Ь атеШ ай оп” օք Оп§ог

№гекз1.Ч1 ( т у е в й ^ ю п ) - (р. 54-61).18. КЕУЕКЕРГО Р К . К А К Е К Ш Н А К Ц Т С Ш Ь М - ТЬе “ В о о к օք ЬатепШ йоп” оГ

С п§ог И а ге к а ^ ( г о т էհշ У^ехуронй օք էհշ 21м Сеп1игу Ргэсйсз1 ТЬеоЬбУ (туевй ^з-

йоп) - (р. 62-66).

Р и Ь Н сай оп я

19. V А К ^А N СК1СОЯ1АМ - ЬеНеге օք СаЙюНсоБ СЬикаБ КагпеШ էօ вНаНапйг БЬаЬа-

т т а п зпй №տ Ке1зйус.ч (Оп§та1 Тех էտ օք Т\уо Լշէէշրտ) - (шуезй^айоп) - (р. 67-75).20. БАМОКО ВЕН ВՍ ТIА N - ТЬе Р1гб{ ЕпсусПса1 օք №տ НоПпевБ КЬогеп 1 МигайЬеМап.

СаЙюНсов օք А11 АгтешзпБ ОШгойисйоп) - (р. 76-77).

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ժ Ռ 1 4 9

21. ТЬе Ри-տէ Роп11Яса1 ЕпсусНсз! օք №տ НоПпеш КЬогеп I Мигас1Ьек|ап, С з 1ЬоПсоб օք АН А гтеш ап Б ,1 ипе 1, 1933 (р. 78-82).

22 83^85)"Н 1К 5ЛМ УЕЬ1АГЧ " К о т й “ ат1 “ТЬе ВгзуеБ օք ՏւթՅո" (տ ծօժսօճօո) - (р.

23. А К С Н 1 М А М К 1 Т Е К О М 1Т А 8 - “ТЬе Вгауев օք Տ1րսո” (герог. йсИусгей оп й е ос- савюп օք 1еасЫп§ էհւտ տօոջ) - (р. 86-90).

24. А Я М У М О V Տ Е Տ Տ IА N - Ы о т е ^ а п РиЬПБЬеге оп А гтеш ап М .шаШ ге (туеяйиа-էւօո) - (р . 91-92). ь

ТО Т Н Е М О Т Н Е К Б Е Е А № ) Т Н Е Б Ю С Е в Е в

25. СогаесгаИоп օք 1Ье Տտւոէ С ауапе СЬигсЬ ш 1Ье уП1эе е օք УоБкеуаг օք էհշ ТэуцбЬ <Нб-

էոշէ Ьу Ւհտ Н о Н п е» К агскш О, СаЛоПсоБ օք АН А гтеш апБ, Бесеш Ьег 4, 2003 (р. 93).

26. Сог^'егепсе йеуо1ес! ю Ше “ В оок օք Е атетаИ оп Б ” օք Огееогу օք Ыагек (с1есНса(ес1 էօ

1Ье СопГегепсс 4суо№с1 էօ էհշ М Ш епш и т օք (Ье “ В оок օք ЬашеШ аиоп” , ЬеЮ т էհշ М о1Ьег Бее օք Но1у Е ^ Ь п и а с к т оп Б е с е т Ь е г 2 7 ,2 0 0 3 ) - (р . 94-96).

27. ТЬе Б т п е Ы ш г^у օք Оа!Ь сс1еЬга1ес! Ьу А гс Ы т а п й т е Бегеш к О ауйап, Ь о с и т Те-

пепБ օք էհշ О е^Ь агки тк О ю сеяе Рппнйе, № )У стЬег 3 0 ,2 0 0 3 (р. 97).

28. ТЬе В>Уше Ьииг§у օք Оа!Ь се1еЬга!е<1 Ьу А г с Ы т а п ё т е ОвЬакап Ои1§иПап, РавЮг օք А е А гтеш ап Б օք С ак и и а , Б е с е т Ь е г 21, 2003 (р. 97).

29. ТЬе В>У1пе и ш г д о օք ՕՅէհ се!сЬга1ес1 Ьу №տ Е т т е п с е ЛгсЬЫнЬор Сймак МигасКап,

РппШ е օք (Ье А г т е ш а п Э 1осеБе օք А гдем ш а, Б е се тЬ е г 2 8 ,2 0 0 3 (р. 98).

30. О Ш се Л)г 1Ье Эеас! се1еЬга1е<1 т 1Ье М о 1Ьег Տշշ օք Но1у Е ю Ь г т а й г т , О есетЬ ег 7,

2003 (сЫ каГес! էօ էհշ УЙЛтв օք 1Ье еапЬциаке օք Э е с е т Ь е г 7, 1988, №տ Е т т е п с е

АгсЬЫбЬор ЗаЬак А1уэ21эп յոՃ №տ Е т т е п с е АгсЬЫбЬор МеБгор АбЬ^зп, гесеш1у раББес! а\уау) - (р . 99).

31. ՐՈօէտ \уогкш§ ւո ՏաԺյո ехргеББес1Лей֊ §га1кш1е էօ №տ НоНпеет К а г е к т II Лиг հւտ Ье1р

'П էոատբօւէւոջ էօ А г т е т а Ьос11еБ օք А гтеш ап րւ1օէտ с!еа<1 ւո էհշ а1Г сгзбЬ օք Ы оуетЬег 17 т 8ис1ап, О есетЬ ег И , 2003 (р. 100).

32. СопГегепсе с!еуо1ес1 էօ РоуеПу К е А ю т в * е М о Л ег Бее օք Но1у ЕйЖ пйаЛ гт, N0- уешЬег 29 , 20 0 3 (р. 100).

33. БеГепБе օք А гсЫ тапсккеБ՛ Левев ւո 1Ье Мо[Ьег Бее օք Но1у Е и гЬ гт а ё гт , О есетЬ ег

19, 2 0 0 3 (Вю §гарЫ еБ օք АгсЫ тапйгйеь АгшаБЬ Ыа1ЬапсНап апс! Е^Ы вЬе АуеПББ1ап) - (р . 101-103).

34. ՕոԱւաճօո օք Беуетееп БеасопБ ւո Л е М о Л ег Տ շշ օք Но1у ЕьЛ пйасЫ п оп էհշ РеаБ1 օք ՏՅտէ Տէօբտոօտ, О есетЬ ег 25 , 2003 (р. 104-108).

35. ОгсПпзМоп օք Асо1у1еБ ւո 1Ье СЬигсЬ օք ՏՅւոէ АроБНеБ օք Беузп оп 1Ье РезБ1 օք Տտւոէ

31ерапоБ, О есетЬ ег 25 , 2003 (р. 108).

36. Кессрйоп т Нопог օք М а г о р о И т Н е т а л . Р п т , « օք էհ<= Օ ո հ օ ձ » СЫисЬ օք Л ..Й -

са, О есетЬ ег 1 0 .2003 (р. 109).

1п Ше \Уе51егп ШосеБе օք Ше А гтеш ап СЬигсЬ օք ՐՎօւ֊էհ А т е п са

37. Оесогайоп օք Мг. յոՃ М гз. 1аск апё М аго Оа1а]1ап «Ա հ Ле ОгЙег օք "Տաոէ Огеёогу Ле

Ш и ттаЮ г” , № )уетЬ ег 1 6 ,2003 (р. 110).38. \Уеек1у И е ^ 1 го т ТЬе М осеБе Бее, ИоуешЬег 24 -3 0 ,2 0 0 3 (р. 1 11-113).

А Ш 1Е1ЧСЕ А Т Т Н Е М О Т Н Е К в Е Е

39. А иЛ епсе §гап1ес1 Ьу №տ НоИпевз К а г е к т П էօ Л е т е т Ь е г е օք Ехесийуе 01гес1оге

СоипсП օք Л е \Уогк1 Вапк, О есетЬ ег 1 0 ,2003 (р . 114).

40. Е1ета1 ո^է {ог №տ Е т т е п с е АгсЬЫвЬор МевгоЬ А зЬрап, О есетЬ ег 02, 2003 (р. 115-

116).

41. ВпеГ СЬигсЬ № ^տ . М о г т а й о п аЬои1 Л е О т п е Ь к и г^ ез, вегтоп в апй оЛ ег տշո-ւշշտ

ЬеИ а1 Л е М оЛ ег Бее апй Л е СаЛеёга1 օք Но1у Е1сЬгтас1гт ժսոոշ О есетЬ ег 2003 (р.

117-118).

42. Լւտէ օք АгНс1е5 риЬНБЬей ւո Л е МопЛ1у “ Е ю Ь п й ай гт” ճսոոջ 2003 (р. 119-142).

2003 ԷՋՄԻԱԾԻՆ ԺՌ 151

“ЕТСНМ Ш )2Ш Е”о к с а № о р и с ш ь ռ ս в л ю т-в ш с Е

О’ЕТСНМЬШХШЕ( Б ё с е т Ь г е 2 0 0 3 )

1. '/ւտւէշ с!е Տ յ Տաոէօէճ Оагё^шп II, СаЙюНсоз йе էօստ 1շտ А гт ё т е п Б , аи О тс е в е агтё-

шеп йе 1а «ստտւշ Йи Տսժ, 27-30 п оуетЬге 2003 , У Ы Л саукаг е ! К ай во гек (р. 3-9).

Е ^У С Ы О и Е Б Р(ЖТ1Р1САЬЕ8 ЕТ МЕЭЗАСЕБ БЕ ВЕ1ЧЕБ1СТ1СЖ

2. ЕпсусПцие Йе Ба ՏՅւոէշէճ С зг ё § и т II, СаЙюНсов йе էօստ 1ев А гтёш епБ, а М . АлЬиг

Ва^Ьпап ձ 1 оссэбю п йе Ба Й15ЙпсЙ0п йе 1’Огйге «ՏՅւոէ С гё§о1ге ГШ итнийсиг » , 4 й ёсетЬ ге 2003 , по. 218 (р . 10-11).

3. ЕпсусПцие йе Ба 5 а 1п1е[ё Сагё^ш п П, СаЙюПсоБ йе էօստ 1շտ А гтб теп Б , ձ М . АпЬиг

ВаЬаШ ипап ձ Госсэбгоп йе Ба сИбйпсйоп йе ГОгйге « Б а М С гё§01ге Г 111и т т а 1е и г » , 25 й ёсетЬ ге 2003 , по. 215 (р. 12-13).

4 . ЕпсусПцие йе Ба 5адте1ё Оагё§шп II, СаЛоПсоБ йе էօստ 1еБ А гтёш епБ , а М . Агшапй

ВаЬаЮ ипап а Г оссэбю п йе Ба (Ատճաճօո йе ГОгйге « Б а т ! Сгё§01ге Г Ш и т т а 1еиг » ,

25 й ёсетЬ ге 2 003 , по. 2 1 4 (р . 14-15).

5. ЕпсусНцие йе Ба 8ат1е1ё О агё§ш п II, СаЛоПсоБ йе էօստ 1еБ А гтёш епБ, ձ М т е ОоЬаг

ОаБрапап ե Г оссзбю п йе ва մւտէաշճօո с1е ГОгйге « ՏՅւոէ БаЬак ֊ Տտւոէ МеБгор » , 14 й ёсетЬ ге 2 003 , по. 211 (р. 16-17).

6 . նւտէաշճօոտ ропйПса1еБ (ЕпсусПяиеБ ропйЯса1е5, ОгйгеБ « ՏՅւոէ БаЬак - Տ 8ւոէ МеБ-

гор » , « Տտւոէ МегееБ СЬпогЬаН » е 1 теББа^еБ йе Ьёпёйюйоп ассогйёБ раг Ба 8 а1Ше1ё

О згё§ш п И, СаЙюНсоБ йе էօստ 1շտ А гтёш епБ, а йеБ регБоппаП1ёБ геН^еиБеБ е ! 1а՝1̂ иеБ

ауап! гепйи й ’ёпйпеШБ .чегуюеБ ձ ГЕ^Пбс агтёш еп п е аи т о 1Б йе й ёсетЬ ге 2003) - (р.

18).

7. Кепи ее й ’ ОгйгеБ « ՏՅւոէ 8аЬак - Տտւոէ МеБгор » ե 1а сзШ аЫ се С оЬ зг О аБрзпзп е ! зи

р е т Ь е Н асоЬ Н зсоЫ ап раг Ба 8а1Ш е& О агё§и т II, СаЙюНсоБ йе էօստ 1еБ А гтёш еп Б ,

2 2 й ёсетЬ ге 20 0 3 (р . 19-20).

8. КегшБе йе ГОгйге « ՏՅւոէ ИегБеБ СЬпогЬзН » а М . КлгакоБ О иуи тйрап , Ы е^ак еи г

о п е ш а т йи Ки\уе11, ե 1а С ай 1ёйга1е 51.-Огё§01ге ПИшгашНеиг й’ Егеуап рзг Տ յ Տյ1ո-

1е 1ё С згёй ш п И, Са&оПсоБ йе էօստ 1еБ А гтёш еп Б ,28 й ёсетЬ ге 2003 (р. 21).

1 5 2 Ժ ՌԷՋՄԻԱԾԻՆ 2 0 0 3

З Е К - М О ^

9. Տշոոօո ճշ Տօո Е т т е п с е О Д и е Е гш к Р*гозз1ап а 1а С а й г а к с!е Տ յ 1ո1 Е .с Ы т а с ! ֊

г т е а 1а Б а т ю \1շտտշ ճս 7 йёсетЬге 2003 (р. 22-24).Ю Б егтоп ճս Кёуёгепё Рг. 1§папоз Ма1кЬа551ап ձ 1а С а Л & Ы е с!е Տ «ո է Ш сЫ таЙ гте й 1а

5 а т « М еззе з е т е ձ 1а Р 8 « Йе 1а Сопсериоп Йе 1а О Д й еЛ И егр . 9 Й ёсетЬге 2003 (р.

25-27).11. З егто п ճշ Տօո Е т т с п с е ГагсЬеувф К Негзез РогарзИ ап ձ 1а С а*& 1га1е йе Տաոէ Е1сЬ-

п й а ё г т е а 1а Տ յ1ո!շ МвБве ճս 14 йёсетЬге 2003 (р. 28-29).12. Տշոոօո ճս Кёуёгепй агсЫшшйгИе О сЬзкзп Ои1ё и11ап ձ 1а С а Л М Ы е де Տճոէ Е«сЬ-

пйаДОпе ձ 1а Տաոէշ М еззе ճս Усей. 21 йёсетЬге 2003 (р . 30-31).13. Տշոոօո ճշ Տօո Е т т е п с е Г О Д » Տւօո А ճат^ап ձ 1а Са1Ьёс1га1е ճշ Տաոէ ЕигЬпнаМ пе

а 1а Տ ս ո ս М сззе зегу!е а 1а Р й е ճշ Տէ.-Տէ6ԲՅոօտ РгоЮ тзПуг, 25 йёсйтЬге 2003 (р. 32-

33).14. Տշոոօո ճշ Տօո Е т т е п с е ГагсЬеуёчие О ш ззак М оилккап а 1а Са№&1га1е ճշ Տաոէ

ՏէօհոսՅճշաշ а 1а Տտւոէշ МевБе ճս Усей, 28 й ёсетЬ ге 2003 (р. 34-35).

Е Т Ш Б Я Ш в Т О М С О - Р Ш Ш Ш С Щ Ц Е в

С о п в а с г ё а и ш Ш ёп ай ге ճ ս « Ь п т е й е Ь а т е п 1 а й о п » й е С п ^ о г Ы а г ё к а Ы

15. Ю 4А Х 1К Т Е К -Б А У П А Ы - Լշտ зоигсез ճշ 1а « У1е ճշ С п д о г № гёка151» Ьзвёе зиг

1շտ 16ջ6ոճշտ (гесЬсгсЬс տշւշոէւքպսօ) - (р . 36-42).16. Н А С О В К ЕвЗО У А ГЧ - Լշտ 6շհօտ ճշ 1а 1Ьёо1о81е թՅէոտէւզսշ Ճյոտ 1е « Ц у ге ճշ Ь атсп -

էՅէւօո » ճշ С п 8ог Кзгёка151 (гесЬегсЬе տշւշոէւքպսշ) - (р. 43-53).

17. У А К А С N Е К Տ Տ IՏ Տ IА N - Լ շ ЬёгоБ 1упяие ճս « Ы уге ճշ Ь атеШ ай оп » ճշ О п 8ог

Ыагёка1з 1 (гссЬсгсЬе տշւշոէւքւգսշ) - (р. 54-61).18. К ЕУ ЕК ЕГГО Р К . С А К Е С Ц Ш Н А К 01Л Г 1Ш 1А К ֊ Լ շ « Ьлуге ճշ ЬзтеШ зИ оп » ճշ

О п8ог Мзгёкз!31 зи թօտէ ճշ уис ճշ 1а էհ6օ1օջւշ ргайцис ճս X X Iе տւ6օ1շ (гесЬсгсЬе

տշւշոէւքպսշ) - (р. 62-66).

Р и Ь Н сай оп в

1 9 . V А К А ^ А N С М С О К I А N - Լշտ 1շէն՜շտ ճ ս Շ Յէհօ1ւշօտ О Ь о и к а я К а г п ё 1з 1 а С Ь а Ь а п и г С Ь аЬ аттап շէ а տշտ рагепК (Тех^в огфпаих ճ շ ճ շ ս \ 1շէԱշտ) - (гесЬсгсЬе տշւշոէւքւ-

Чие) - (р. 67-75).20. 5А М Ш Ю В Е Н В О Մ П А N ֊ Ь а ргегшёге епсусПцие ճշ КЬогсп I " МоигаёЬёЫап,

СаЛоИсоБ ճշ էօստ 1շտ А гтбш еод (ւոԱօճսշէւօո) ֊ (р. 76-77).

21. Ьа ргегшёге епсусНяис ропИйса1е ճշ КЬогсп Iе МоигайЬёк1зп, СзШоНсов ճշ էօստ 1ез

А гтёш еп з, 1“ յա ո 1933 (р. 78-82).

2 0 0 3 ԷՋՄԻԱԾԻՆ сЪВ 153

83 8 ՜ ГСН1К 8А М У ЕЬ ,А М - К°1Ш1а8 е! « Լշտ Вгауев ճս Տւթսո » (т!гос1испоп) - (р.

23. ЛКСИ1МАШК1ТЕ КОМ1ТА8 ֊ «Լշտ Вга\-еБ <Խ Տւթօո * (ехроаё քսււ ձ Госсаыоп с1с Г еп вед о етем с!е сс(1е շքաոտօո) - (р. 86-90).

24 Л 2 М У М О V ՏЕՏՏIА N - Լ6տ ЕсШюго погуёуеппеч .чиг Р еЫ и тти ге агтёшеппе (КесНегсЬе տշւնոէւքպսշ) - (р . 91-92).

Ли вАЮТ- 51ЕСЕ ЕТ О Л N8 ԱՏՏ ОЮСЕ8Е8

25 Вёпё<1|сПоп ^е է՚ճշՈտշ 5ат1е-0ауапё ճս уШаде йе УоБкёуаг ճս ժւտէոշէ с1е ТауоисИ риг

Տ յ Տսւո^էշ Сагбдшп П, СаЙоНсоБ с!е էօստ 1сб АгтёшепБ, 4 йёсетЬге 2003 (р. 93).26 СоЫегспсе сопБасгёе аи « Ս уге с1е ЬатеШ аиоп » (Соп^гспсс гбите 1е 27 йёсетЬге аи

Տսաէ-Տւձջշ с1 Е& Ьпиайгте ձ Госсавюп <1и тШёпшге с!и «1 л \те ճշ Ь а те т аи о п » с!е Сп@ог Ыагёка(Б1) - (р. 94-96).

~ ' У(Еи Б е т е раг ГагсЫтапйгке Бёгёшк ЬаУПап, Ь о си т (епепБ с1и Р п таг <1иОюсёБе с!е Сиё§Ьагкоитк, 30 по\ етЬге 2003 (р. 97).

28. Метве с!и Уоги Б е т е раг 1'агсЫ тат)п1е ОсЬакап Си^иНап, раБ1еиг с1еь АгтбшепБ с1е Га1си»а, 21 с!ёсетЬге 2003 (р. 97).

29 МеББе с!и Уоеи Б е т е раг Տօո Е т т е п с е ГагсЬеуёяие ОшББак МоигасНап, Р п т а ! с!и О 'о с ^ е ճօտ А гтётеп Б сГАгёеп1тс. 28 с1ёсетЬге 2003 (р. 98).

40. ОСПсе с1еБ М о т сё16Ьгё аи Տստէ-Տւձջօ с1 ’Е1сЬт1ас1х1пе, 7 с1ёсетЬге 2003 (сопБасгё аих

уюйтеБ с1и Бё1Б те с1и 7 с!ёсетЬге 1988, ձ Տօո Е т т е п с е ГагсИ еу^ие БаЬак Ап/а/шп е! ձ Տօո Е т т е п с е ГагсЬеуё^ие Меэтор А сЬф ап. г ё с е т т е т с1ёсёс1ё5) - (р. 99).

•>1 1-«տ аУ1а!еигБ 1гауаШап1 аи ՏօաՃյո օոէ е х р п т ё 1еиг гесоппа1ББапсе ձ Ба 8 а т (е !ё Оа-

гс§ит II, СайоНсоБ с!е էօստ 1շտ А гтётеп Б (роиг Гак1е арропёе аи 1гапьроп еп Аггпё- пю иев согрБ ժշտ ау1а!еигБ агтётеп Б У1СЙтеБ с!е 1а саи ^ю рЬ е аёпеппе вигуепие аи Տօսծւո 1е 17 поуетЬге), 11 с!ёсетЬге 2003 (р. 100).

32. СопГёгепсе аи Б а т ^ г ё ^ е сГЕ1сЬгтас12те, сопБасгёе аих тоуеп.ч с1е Б и гто т е г !а ра ւ ге!ё, 29 поуетЬге 2003 (р. 100).

33. Ь՝ои1епапсе с1е էհձտ6տ сРагсЫтапскИа! аи ՏՅւոէ-Տւձջօ сГЕ^Ь пиаёгте, 19 с1ёсетЬге

2003 (ЬтегарЫеБ с1еБ агсЫтапс1теБ АгтасЬ №1ЬапсНап е1 Е§ЫсЬё Ауё11ББ1ап) ֊ (р. 101-103).

34. ОгсИпаПоп с!е (Кх-Бер1 Й1асгеБ аи Б а т ^ ё ^ е сГЕ^Ьпиаскте ձ 1а 1§1е <1е ՏԶւոէ Згёрапоь, 25 йёсетЬге 2003 (р. 104-108).

35. О гйтапоп сГасо1у!е5 а Гё^Пве с1еБ 8ат1Б֊Арб1геБ с1е Տ 6 \ ՚յո а 1а Гёге с1е Ба1п! Տէёрапоտ 25 йёсетЬге 2003 (р. 108).

1 5 4 Ժ Բ ________________________ ԷՋՄ ԻԱԾԻՆ

Аи К о г а з е О пеп1а1 йе 1’Е в Н к а г т ё ш е п п е «Г А ш ё п я и е ճ ս № > 4

36. КёсерЙоп еп ГЬоппеиг ճս М йгороШ е Н егтап , Р п т а 1 Йе Г Е ^ и е ОпЬоЙохе Й 'А тёп -

գսշ. 10 ЙёсетЬге 2003 (р. 109).

А и Ш осёзе О е с Ы ш Ы Йе ГЕ& ае а г т ё ш е п п е <Г А т ё п я и е Йи ГЧоп!

37. БёсогзЙоп Йе Мопыеиг е ! М аЙ ате 1аск е1 М аго Оа1ай]:ап йе ГОгйге « ՏՅւոէ Сгё801ге

ГШ ш ш паЮ Т », 16 п оуетЬге 2003 (р. 110).38. ИоиуеИев Ь еЬ й отзй з1гез йи 81ё§е йи Բւօշձտշ, 24-30 п оуетЬ ге 2003 (р . 111-113).

АШЕЕ1ЧСЕ А и Б А Ш Т -вШ С Е

39. АисИепсе ассогйпе раг Ба БаиИей Оагпешп II аих т е т Ь г е в йи СопвеП ճօտ О ке^еиге

ехпсиИГв йе 1з Вапцие МопЙ1з1е, 10 йпсетЬге 2003 (р. 114).

40. Бёсёв йе Տօո Е т га е п с е ГАгсЬеуёяие М езгоЬ А сЬрап, 1е 2 йёсётЬ ге , 2003 (р. 115-

116).

41. Вгёуев поиуеНев е с с ^ э зй я и е Б . М о г т а й о п տա՜ 1еБ Տտւոէշտ Меввев, 1շտ տշաւօոտ շէ 1ев

Յսս^տ в е т с е в ассотрП Б зи Տ8ւոէ-Տւձ§շ е1 ձ 1а СаЛёйга1е й ’ЕйЖпйасЬапе аих աօւտ йе

й ёсетЬге 2003 (р. 117-118).

42. Լւտէօ йев агйЫев риЬНёв раг 1е Мегаие! « ЕкЬпиайгше » еп 2003 (р. 119-142).

ԳԼԽԱՎՈՐ ԽՄԲԱԳԻՐ' Վ14ՐԴԱՆ ԴԵՎՐԻԿՑԱՆ

Խ Մ Բ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ ՅԱ Ն ՀԱ Ս Ց Ե Ն Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ի Հ Ա Ն Ր Ա Պ Ե Տ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն . Է Զ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն

« Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն » Ա Մ Ս Ա Գ Ր Ի Խ Մ Բ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

Р е с п у б л и к а А р м е н и я , Э ч м и а д зи н . Р е д а к ц и я ж у р н а л а"Э ч м и а д зи н "

К ё й а с й о п й е 1а геу и е " Е ^ Ь п л а й г т с " , Е П сЬ п й аЛ гте , А п п ё ш е

Դ -Ա Ս ԻՉ' 7 7 7 6 4

Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ս . Է Զ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Տ Պ Ա Ր Ա Ն